اندیشکده راهبردی تبیین – عراق در حالی کمتر از یک هفته دیگر به استقبال نخستین انتخابات پارلمانی پس از وقایع پر اهمیت سال 2017 می رود که چالش های سیاسی، امنیتی و مشکلات لاینحل زیادی همچنان فراروی این کشور قرار دارد. سال 2017 با رویدادهای مهم پرتعدادی در عراق همراه بود. در ماه ژوئن 2017 سرانجام نیروهای عراقی موفق به آزادسازی موصل از چنگال تروریست های گروه دولت اسلامی شدند. آزادی موصل باعث افزایش محبوبیت «حیدرالعبادی»، نخست وزیر عراق شد. اما دیری نپایید دولت العبادی با بحران استقلال طلبی کردها رو به رو شد.
دولت اقلیم کردستان، به ریاست «مسعود بارزانی» از اوایل سال 2017 اعلام کرده بود که در 25 سپتامبر همه پرسی استقلال از عراق را برگزار خواهد کرد. با وجود شکل گیری اجماعی تقریباً یک پارچه علیه این اقدام و حتی عدم حمایت واشنگتن از اربیل، اقلیم کردستان بر برگزاری همه پرسی اصرار کرد. سرانجام رفراندوم در روز موعود برگزار شد و بیش از 92 درصد ساکنان اقلیم به استقلال از عراق رأی آری دادند، اما العبادی که در اندیشه نقد کردن چک پیروزی بر داعش بود، نمی توانست استقلال اقلیم را تحمل کند.
در نتیجه تحولات بعدی، دولت مرکزی همه پرسی را غیر قانونی اعلام کرد و اقلیم کردستان را مورد تحریم قرار داد. پرواز هواپیما به فرودگاه های اقلیم کردستان مسدود شد و فروش نفت این اقلیم به طرف های خارجی قطع گردید. همچنین مرزهای ایران و ترکیه به روی اربیل و سلیمانیه بسته شدند. تحولات بعدی فاز نظامی گرفت و نیروهای ارتش دولت فدرال وارد استان سلیمانیه و کرکوک شدند. در عرض چند روز کلیه «مناطق مورد مناقشه» بدون مقاومت جدی نیروهای پیشمرگ از کنترل اقلیم کردستان خارج شد و قلمرو این اقلیم به وضعیت پیش از تحولات سال 2005 بازگشت. در مجموع از دست دادن بیش از 50 درصد قلمرو ادعایی اقلیم کردستان و نیز 70 درصد منابع نفتی موجود در این اقلیم باعث بروز مشکلات جدی در این منطقه و افول محبوبیت دو حزب سنتی کردی شده است. در همین اثنا فوت «جلال طالبانی»، رئیس جمهور پیشین عراق نیز باعث شد تمایل نیروهای کرد برای مقاومت کمتر شود.
ویژگی‌های انتخابات پارلمانی 22 اردیبهشت
به این ترتیب کردهای عراق نخستین انتخابات پارلمانی پس از تحولات خطیر سال 2017 را از سر می گذرانند. به طور کلی می توان چند ویژگی را برای انتخابات پارلمانی 22 اردیبهشت برشمرد:
- افزایش شکاف ها: هم کردها و هم دو طیف بزرگ دیگر عراقی یعنی، اعراب شیعه و سنی در این انتخابات دچار شکاف های شدیدتری نسبت به انتخابات سال 2014 شده اند. در حالی که سابقاً شاهد هماهنگی احزاب و گروه های هر یک از این سه طیف با یکدیگر بودیم، به نظر می رسد در انتخابات 2018 انشقاق بیشتری را شاهد باشیم.[1]
اختلافات احزاب کردی از جمله حزب دموکرات بارزانی، اتحادیه میهنی، احزاب اسلام گرای اقلیم، جنبش تغییر و سرانجام حزب دموکراسی و عدالت به رهبری برهم صالح باعث شده این بار نیز کردها نتوانند یک فهرست واحد را برای انتخابات سراسری به کارزار بفرستند. سرانجام برهم صالح موفق به تشکیل ائتلاف اپوزیسیون کردی در مقابل ائتلاف احزاب حاکم دموکرات و اتحادیه میهنی شد. ائتلاف میهن با محوریت برهم صالح و همراهی جنبش تغییر و احزاب اسلامی درصدد در انداختن طرحی نو در اقلیم کردستان هستند.
در سوی دیگر میان احزاب شیعی و احزاب سنی نیز اختلافات زیادی به وجود آمده است، به طوری که حزب الدعوه اسلامی که در چند انتخابات اخیر محور ائتلاف های اصلی شیعیان به حساب می آمده و مرکز ائتلاف دولت قانون است، در انشقاقی علنی میان نخست وزیر و «نوری مالکی» به دو جناح تقسیم شده است. از سوی دیگر با اضافه شدن ائتلاف فتح با محوریت جریان حشد الشعبی، کار شیعیان برای این انتخابات دشوارتر نیز شده است.
- مرزبندی های هویتی: در انتخابات آتی عراق نیز به مانند سه انتخابات 2005، 2010 و 2014 فاکتور هویتی اصلی ترین عامل مرزبندی ها و تعیین سبد رأی هر یک از احزاب خواهد بود. به این ترتیب که احزاب شیعی از اعراب شیعه، احزاب سنی از اعراب سنی و سرانجام احزاب کردی عراق، از جماعت های کرد این کشور رأی خواهند گرفت و بعید به نظر می رسد هیچ یک از احزاب چشم اندازی برای گرفتن رأی از گروه های متفاوت از خود داشته باشد.[2]
وضعیت احزاب کردی در آستانه انتخابات پارلمانی
پس از پایان تحولات مربوط به همه پرسی استقلال اقلیم کردستان از عراق و شکست دولت اقلیم در به سرانجام رساندن این پروژه، موج اعتراضات در اقلیم کردستان بالا گرفت. ساکنان اقلیم که از تنگناهای اقتصادی به تنگ آمده بودند در برابر ناکارآمدی های احزاب دموکرات و اتحادیه میهنی سر به اعتراض برداشتند. همچنین مسعود بارزانی با سپردن اختیارات خود به «نیچروان بارزانی»، نخست وزیر اقلیم موقتاً از قدرت خارج شد.
الف) حزب دموکرات: حزب حاکم اقلیم کردستان که در انتخابات سراسری پیشین نیز توانسته بود 25 کرسی را به خود اختصاص دهد، پس از گذراندن دوره اعتراضات به نظر می رسد بار دیگر موفق به اعاده نفوذ خود در دو استان دهوک و اربیل شده است. اردشیر پشنگ، تحلیل گر مسائل کردی معتقد است «حزب دموکرات توانایی حفظ کرسی های خود در دو استان دهوک و اربیل را داراست و حتی ممکن است در برخی مناطق که رأی تثبیت شده ای ندارد، بتواند در صورت تشدید شکاف کردی – عربی به موفقیت های دیگری نیز دست یابد. پیش بینی می شود حزب دموکرات دست کم 25 کرسی را از آن خود کند. به نظر می رسد چنانچه حزب دموکرات بتواند ازجایگاه خود دفاع کند، به واسطه تشدید شدن انشقاق میان احزاب شیعی و سنی، بار دیگر خواهد توانست نقش موازنه بخشی که از سال 2005 تا 2014 برعهده داشت را به دست بیاورد.»
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ب) اتحادیه میهنی: حزب اتحادیه میهنی که به طور سنتی در استان سلیمانه فعال مایشاء بوده است، در سال 2017 با مسائلی شدید تر روبه رو شد. پس از رفراندوم استقلال و فوت مام جلال طالبانی، این حزب دچار شکاف داخلی شد و میان افرادی از خانواده طالبانی با معاونان حزب که مُصر بر استقلال بودند، اختلاف نظر جدی به وجود آمد. در نتیجه تحولات کرکوک و سلیمانه، نیروهای منسوب به این حزب در برابر ارتش عراق، مقاومت نکرده و شهرها را به راحتی به نیروهای دولت مرکزی تحویل دادند. ضعف مفرط این حزب در نتیجه دوگانگی میان نیروهای داخلی آن و شائبه خیانت برخی اعضا به آرمان استقلال کردستان عراق در میان برخی از مردم کرد، باعث شده این حزب تا حدودی جایگاه خود را از دست بدهد. اردشیر پشنگ معتقد است: «روند فعلی حاکی از ضعف شدید حزب اتحادیه میهنی است. این حزب تقریباً در بدترین وضعیت خود پس از 2005 قرار دارد و حتی ممکن است از 21 کرسی کنونی 10 کرسی را از دست بدهد.»
با این حال نظرسنجی ها نشان می دهد هر دو حزب سنتی اقلیم کردستان دچار تنزل خواهند شد. «مأمون البعثی»، تحلیلگر هفته نامه عرب در این باره می نویسد: «به نظر می رسد دو حزب عمده شمال عراق، مجموعاً 40 درصد رأی خود را از دست بدهند.»[3] همچنین نظرسنجی «ای.ان.اف نیوز» نیز حاکی از آن است که دو حزب دموکرات و اتحادیه میهنی از 46 کرسی فعلی خود دست کم 11 کرسی را از دست خواهند داد.[4]
ج) ائتلاف میهن: برهم صالح، نخست وزیر پیشین اقلیم کردستان عراق است که در پی تحولات سال 2017 از حزب اتحادیه میهنی خارج شد و یک حزب اپوزیسیون جدید با عنوان «دموکراسی و عدالت» را راه اندازی نمود. صالح سپس با دو حزب کومال و گوران برای انتخابات 12 مه ائتلاف کرد. طبق نظرسنجی ای.ان.اف نیوز، این ائتلاف دست کم 7 کرسی را در پارلمان عراق به دست خواهد آورد.
انتخابات در کرکوک
کرکوک از دیرباز برای کردها اهمیت نمادین شایانی داشته و به «قدس کردها» معروف است. در پی تحولات پس از همه‌پرسی سال گذشته وضعیت در این استان به شدت پیچیده شده است. از یکسو حزب دموکرات انتخابات این استان را به دلیل حضور نظامیان عراقی تحریم کرده و از سوی دیگر 15 لیست کردی و عربی برای 13 کرسی این استان رقابت می کنند.
7 فهرست کردی در انتخابات این استان شرکت می کنند که عبارتند از اتحادیه میهنی کردستان، فیلی‌ها، سوسیالسیم، اتحاد اسلامی، کمونیسم، الحراک الجدید و الوطنیه (به ریاست برهم صالح). همچنین 8 فهرست عربی نیز در این استان مشغول رقابت هستند. به نظر می رسد ائتلاف میهن به رهبری برهم صالح و ائتلاف النصر حیدر العبادی بیشترین شانس را برای بردن کرسی های این استان دارند.
همچنین تا چندی پیش شایعاتی مبنی بر ائتلاف احزاب دموکرات با ائتلاف النصرِ نخست وزیر به گوش می رسید، اما چنین توافقی به دست نیامد و به نظر می رسد هر گونه همکاری میان فراکسیون ها به بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات موکول شده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
فرجام سخن
جایگاه کردها در انتخابات پارلمانی عراق پس از سال 2005 عمدتاً رو به ضعیف شدن رفته است. در انتخابات سال 2005، بلوک کردها موفق به کسب 77 کرسی از 275 کرسی موجود شد (28 درصد). در انتخابات سال 2010 از مجموع 325 کرسی پارلمان عراق تنها 57 کرسی سهم کردها شد (17 درصد). و در انتخابات سال 2014 نیز از 328 کرسی موجود 62 کرسی به بلوک کردی رسید (19 درصد).
نظرسنجی ای.ان.اف نیوز حاکی از آن است که بلوک کردی در این انتخابات نیز حدود 57 کرسی را روی هم رفته به دست خواهد آورد.[5] تفاوتی که این تعداد با قبل دارد این است که با وجود تنزل مجدد احتمالی سهم کردها در پارلمان عراق، به دلیل افزایش انشقاقات میان شیعیان و گروه های سنی، ممکن است کردها بتوانند به عنوان یک «بازیگر موازنه ساز» در مجلس آتی عراق ظاهر شوند و شاید از این طریق بتوانند بر مصایب امنیتی و اقتصادی فعلی فایق بیایند. با این همه آنچه به نظر مسلم می نماید، لاینحل باقی ماندن مشکلات اصلی عراق و تداوم وضع موجود در این کشور پس از انتخابات است.
منابع:
[1] . http://www.middleeasteye.net/columns/2018-iraqi-elections-and-its-divided-political-landscape-1398373136
[2] . http://blogs.lse.ac.uk/mec/2018/03/10/iraqi-politics-from-sectarianism-to-nationalism/
[3] .https://thearabweekly.com/iraqi-kurds-appear-more-divided-ever-ahead-elections
[4] . https://anfenglish.com/rojava/opinion-poll-predicts-kdp-and-puk-decline-26296
[5] . https://anfenglish.com/news/elections-in-iraq-possible-outcomes-26183
