اندیشکده راهبردی تبیین – یکی از ابزارهایی که دولت‌ها برای پیشبرد اهداف و افزایش قدرت خود به کار می‌بندند استفاده از دیپلماسی عمومی است. ایالات متحده آمریکا از پیشگامان استفاده از این شیوه در جهان محسوب می‌شود. این کشور با در نظر گرفتن منافع ملی و گسترش دامنه‌ی امنیت ملی خود در منطقه‌ی غرب آسیا اعمال نفوذ می‌کند. یکی از مهم‌ترین کشورهای مورد هدف آمریکا، عراق است. عراق به دلیل همسایگی و روابط نزدیکی که با ایران دارد و نیز دارا بودن موقعیت راهبردی و ژئوپلیتیک و منابع انرژی به ویژه نفت، مورد توجه مسئولان آمریکا قرار گرفته است. این مقاله تلاشی است برای شناخت راهکارهایی که ایالات متحده آمریکا در چارچوب دیپلماسی عمومی در عراق دنبال می‌کند. به این منظور ابتدا مفهوم دیپلماسی عمومی به طور اجمالی تشریح می‌شود، سپس راهکارهای دیپلماسی عمومی آمریکا در عراق و پیامدهای آن برای محور مقاومت بررسی خواهد شد.
تعریف مفاهیم
دیپلماسی عمومی (public diplomacy) یکی از برنامه‌های دولت‌ها برای اثرگذاری بر افکار عمومی کشور هدف است. دیپلماسی عمومی معمولا از راه‌هایی چون برنامه‌های آموزشی، داد و ستد فرهنگی، رسانه‌های همگانی و اینترنت انجام می‌شود که می‌توان آن را یکی از ابزارهای افزایش قدرت نرم دانست. قدرت نرم توانایی شکل یا تغییر دادن ترجیح‌ها و اولویت‌های دیگران از طریق جذابیت و ترغیب است.[1] دیپلماسی عمومی با اثرگذاری بر افکار عمومی، نخبگان، گروه‌ها و احزاب سیاسی بر فرایند تصمیم‌سازی در کشور هدف عمل می‌کند تا آن را مطابق خواسته بازیگر کنشگر شکل یا تغییر دهد.
بخش‌های دیپلماسی عمومي آمریکا
بخش دیپلماسی عمومی سایت وزارت خارجه آمریکا کارکردهایی نظیر دستیابی به اهداف سیاست خارجی آمریکا، پیشبرد منافع ملی و تقویت امنیت ملی، مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی را برای دیپلماسی عمومی در نظر گرفته است. دیپلماسی عمومی سیاست خارجی آمریکا دارای بخش‌هایی است که در زیر به برخی از آن‌ها اشاره شده‌است:
– دفتر امور آموزشی و فرهنگی(ECA): (ECA) ماموریت افزایش روابط و فهم متقابل میان مردم ایالات متحده و مردم کشورهای دیگر را از طریق تبادل آموزشی و فرهنگی که به توسعه روابط صلح آمیز کمک می کند، پیگیری می‌کند.[2]
– اداره برنامه‌های اطلاعات بین المللی (IIP): IPP از گفتگوهای مردم با مردم درباره اولویت‌های سیاست ایالات متحده حمایت می‌کند. برای انجام این مأموریت، IIP ارتباط با مردم را از راه گذر از شکل سنتی ارتباطات به رسانه‌های جدید و دیجیتال دنبال می‌کند. مهم‌ترین هدف این بخش ارتباط با مردم از راه گفتگوی منطقی و قابل فهم عنوان شده‌است.[3]
– اداره امور عمومی(PA): در توضیح کارویژه این بخش آمده است که اداره امور عمومی تلاش می‌کند رسانه‌های داخلی و خارجی را درگیر کند تا اطلاعات دقیق و به موقع را در راستای ارتقای سیاست‌خارجی آمریکا و گسترش ارزش‌های آمریکایی منتشر کنند. استفاده از رسانه‌های اجتماعی و تکنولوژی‌های مدرن، اینترنت، پاسخگویی به تلفن‌ها، ایمیل‌ها و نامه‌ها از روش‌های نامبرده شده در این بخش هستند.[4]
– مرکز تعامل جهانی(GEC): این مرکز به مبارزه با اطلاعات نادرست و هجمه‌های تبلیغاتی سوء سازمان‌های تروریستی بین‌المللی و کشورهای خارجی می‌پردازد. حوزه‌هایی مانند تولید محتوا، تعامل میان سازمان‌ها و غیره از نقطه تمرکزهای این بخش است.[5]
بنا بر آنچه در بالا ذکر شد، ایالات متحده آمریکا برای پیشبرد دیپلماسی عمومی خود از آموزش، تکنولوژی، ارتباطات، تبلیغات، تولید محتوا، کمک اقتصادی و … استفاده می‌کند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
راهکارهای دیپلماسی عمومی آمریکا در عراق
پس از توافق راهبردی آمریکا و عراق در سال 2008، همکاری‌های این دو کشور در زمینه‌ی فرهنگی، محیط زیست، سلامت و غیره رسمیت قانونی یافت. بر این اساس آمریکا در راستای همراه کردن افکار عمومی و نخبگان عراقی راهکارهایی را اتخاذ کرد که موارد زیر برخی از مهم‌ترین آن‌ها هستند.
آموزش و فرهنگ؛ سفارت آمریکا در بغداد، در بخش «التعلیم و الثقافة: آموزش و فرهنگ» گام برداشتن برای ارتقای قابلیت‌های رهبران عراقی، افزایش توانمندی‌های موسسه‌های عراقی و تقویت فهم و تبادل ارزش‌های عراقی و آمریکایی را در دستور کار قرار داده‌است[6]. برنامه‌ی فولبرایت برای اعطای بورسیه به دانشجویان عراقی با تامین هزینه‌های تحصیل، اسکان و سلامت اعمال می‌شود. در ذیل این برنامه ذکر شده‌است که فولبرایت یک فرصت منحصر به فرد برای زندگی در ایالات متحده را برای دانشجویان فراهم می‌کند که فرصت تبادل فرهنگی را نیز برای آنان به وجود می‌آورد.[7] در همین راستا تاسیس دانشگاه آمریکایی سلیمانیه، برگزاری اردوهای کوتاه مدت دانشجویی برای تجربه زندگی در آمریکا، تبادل استادان و متخصصان از برنامه‌های عملی ایالات متحده بوده‌است.
رسانه؛ تلاش‌های رسانه‌ای ایالات متحده آمریکا ابعاد گسترده‌ای دارد، اما یکی از بارزترین نهادهای آمریکاBBG (Broadcasting Board of Governors) است. این نهاد به طور خاص رسالت خود را آگاه کردن، تعامل و ارتباط با مردم جهان و حمایت از دموکراسی و آزادی عنوان کرده‌است.[8] یکی از زیر مجموعه‌های BBG در حوزه‌ی غرب آسیا MBN (Middle East Broadcasting Networks) است که شبکه الحرة و رادیو «سوا» را در بر می‌گیرد. این شبکه‌ها به زبان عربی و به طور خاص توسط کنگره آمریگا تامین مالی می‌شوند که به طور ویژه یکی از کشورهای هدف را عراق قرار داده‌اند. به عنوان نمونه شبکه‌ی الحرة اخبار مربوط به 10 زن شجاع جهان را که وزارت خارجه آمریکا اسامی آنان را اعلام کرد را پوشش داد؛ در این خبر یک زن عراقی به نام «أم قصئ» که 15 دانشجوی عراقی را در خانه‌ی خود پناه داد تا از دست داعش خلاصی یابند از بانوی اول آمریکا(ملانیا ترامپ) جایزه دریافت کرد[9]. تلاش آمریکا برای نشان دادن دولتی که با گروه‌های تروریستی مبارزه می‌کند و از پناهجویان و اقوام و گروه‌های مختلف دینی حمایت می‌کند از راهکارهایی است که به طور ویژه در این شبکه‌ها در عراق دنبال می‌شوند.[10]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
کمک‌های انسانی؛ ایالات متحده امریکا برای ایجاد زمینه‌ی ذهنی مثبت در افکار عمومی مردم عراق کمک‌های انسانی را در فهرست اقدام‌های خود قرار داده‌است. آژانس توسعه‌ی بین‌المللی آمریکا (USAID) از نهادهایی است که از این راه در کشورها فعالیت می‌کند. این نهاد هدف خود را تامین امنیت ملی و کامیابی اقتصادی آمریکا معرفی کرده‌است.[11] تلاش‌های انسان دوستانه برای حفظ جان مردم، کاهش فقر، گسترش حکمرانی دموکراتیک و … از ماموریت‌های آژانس توسعه‌ی بین‌المللی آمریکا است که یکی از مهم‌ترین حوزه‌های فعالیت آن کشور عراق است[12]. این مرکز در گزارش فعالیت‌های خود در عراق به اختصاص بیش از 300 ملیون دلار در سال مالی 2017- 2018 برای کمک‌های انسان دوستانه اشاره می‌کند. این کمک‌ها شامل تامین سرپناه، تامین آب سالم و امنیت غذایی، خدمات بهداشتی و … بوده است.[13]
آگاه‌سازی زنان؛ آمریکا با سرمایه گذاری بر زنان در عراق، آموزش‌ها و مهارت‌هایی را برای آنان با رویکردهای لیبرالی و فمنیستی در نظر گرفته است. برنامه‌هایی همچون کلاس‌های سوادآموزی که در خلال آن جلساتی تکمیلی با هدف آگاه‌سازی زنان و مشارکت (women’s awareness and inclusion program) انجام مي‌شود.[14]
پیامدهای تغییر افکار عمومی عراق برای جبهه مقاومت
فعالیت‌های آمریکا در راستای دیپلماسی عمومی و تغییر افکار عمومی، پیامدهایی را برای جبهه‌ی مقاومت به ویژه ایران به عنوان دولت مقاومت در پی خواهد داشت. اول اینکه نتیجه‌ی تغییر افکار عمومی و نخبگان تغییر نوع بازیگری عراق در راستای نظم منطقه‌ای مطلوب آمریکا است. نظم مورد نظر آمریکا با محوریت رفع تهدید از رژیم صهیونیستی و گسترش نفوذ آن و نیز تحت فشار قراردادن ایران و گروه‌های مقاومت منطقه‌ای است.[15] دوم، با گرایش افکار عمومی به ایده‌های آمریکایی، گروه‌های مقاومت داخلی در عراق مانند الحشدالشعبی محدود خواهند شد. محدود شدن الحشدالشعبی بر میزان نفوذ ایران در عراق تاثیر منفی خواهد گذاشت. سوم، با وجود مرز مشترک میان عراق و ایران حضور و نفوذ بیشتر آمریکا در عراق، یک تهدید امنیتی جدی در غرب ایران به وجود خواهد آمد. از سوی دیگر حاکمیت اکثریت شیعه در عراق و همکاری‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی ایران و این کشور، به نوعی عراق را به دروازه ورود ایران به جهان عرب تبدیل کرده‌است[16]. در صورت بسته شدن این دروازه، نقش‌آفرینی ایران در عرصه‌های نرم در کلیت جهان عرب و نیز در عرصه‌های سخت به ویژه در لبنان و سوریه با چالش رو به رو خواهد شد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
دیپلماسی عمومی یکی از ابزارهایی است که دولت‌ها با استفاده از آن بر افکار عمومی، سعی در تغییر یا شکل دادن ترجیحات بازیگر مقابل می‌کنند. ایالات متحده آمریکا نیز برای اثرگذاری بر کشورها بخش‌هایی در وزارت خارجه خود و نیز سازمان‌هایی را تاسیس کرده‌است. این کشور بخش‌هایی نظیر دفتر امور آموزشی و فرهنگی، اداره برنامه‌های اطلاعات بین المللی، اداره امور عمومی، مرکز تعامل جهانی را اختصاصا برای دیپلماسی عمومی در وزارت امور خارجه خود بنا نهاده است. آمریکا با روش‌هایی از قبیل فرهنگ و آموزش، توانمندسازی زنان، رسانه، کمک‌های انسانی تلاش می‌کند اهداف خود را که جلوگیری از گسترش ایده مقاومت مهم‌ترین آنهاست در عراق پیش ببرد.
منابع و پی نوشت ها:
[1] فرهاد عطایی، «دیپلماسی عمومی و قدرت نرم؛ ایران و آمریکا در عراق جدید»، فصلنامه سیاست، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 41، شماره 3، ص 192
[2] Bureau of Educational and Cultural Affairs, “About ECA”, available at:
https://eca.state.gov/about-bureau
[3] Bureau of International Information Programs, available at:
https://www.state.gov/r/iip/
[4] Bureau of Public Affairs, available at:
https://www.state.gov/r/pa/
[5] Global Engagement Center, available at:
https://www.state.gov/r/gec/index.htm
[6] السفارة الامریکیة و القنصلیات فی العراق، «منح اخری»، 2018/3/14، للحصول اضغط علی الرابط التالی:
https://iq.usembassy.gov/ar/education-culture-ar/grant-programs-ar/
[7] السفارة الامریکیة و القنصلیات فی العراق، «الاعلان عن برنامج فولبرایت للطلبة الاجانب لعام 2019-2021»، للحصول اضغط علی الرابط التلی:
https://iq.usembassy.gov/ar/announcing-fulbright-foreign-student-program-2019-2021-ar/
[8] Broadcasting Board of Governors, “who we are”, available at:
https://www.bbg.gov/who-we-are/mission/
[9] الحرة، «عراقیة و موریتانیة بین اشجع نساء العالم»، 23 مارس 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.alhurra.com/a/courage-award/426536.html
[10] الحرة، «من نحن»، للحصول اضغط علی الرابط التالی:
https://www.alhurra.com/p/410.html
[11] united states agency for international development, available at: https://www.usaid.gov/
[12] united states agency for international development, available at: https://www.usaid.gov/who-we-are
[13] الوکالة الأمریکیة للتنمیة الدولیة، العراق ـ حالة طوارئ معقدة، 9 مارس 2018، قابلة للحصول فی الرابط التالی:
https://www.usaid.gov/sites/default/files/documents/1866/iraq_arabic_fs05_03-09-2018.pdf
[14] ابوذر گوهری مقدم و امیررضا جعفری هرندی، مولفه‌های دیپلماسی فرهنگی ایالات متحده در عراق جدید، جستارهای سیاسی معاصر، شماره اول بهار 1393، ص 129
[15] محمدرضا عرب، «حضور نظامی دوباره آمریکا در عراق، بازخوانی گذشته، اهداف پیش رو»، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در پیوند زیر:
حضور نظامی دوباره آمریکا در عراق؛ بازخوانی گذشته، اهداف پیشرو
[16] جلال درخشه و امیررضا جعفری هرندی، «شیوه‌های نفوذ نظامی امنیتی آمریکا در عراق»، فصلنامه پژوهش‌های راهبردی سیاست، زمستان 95، شماره 49، ص 158
