اندیشکده راهبردی تبیین- با برگزاری انتخابات عراق و مشخص شدن نتایج و سهم هر یک از لیست‌های شیعه، سنی و کرد لازم است با توجه به گرایش‌هایی که در هر یک از این طیف‌ها وجود دارد، نوع سیاست‌های ایران در رابطه با عراق مورد بازبینی قرار گیرد. در این انتخابات لیست‌هایی مانند سائرون و نصر که با شعار زدودن فرقه‌گرایی و فساد، دوستی با تمام همسایگان و حفظ استقلال عراق در انتخابات حاضر شدند رای بالایی کسب کردند، از سوی دیگر لیست فتح که بعضی از بزرگان الحشدالشعبی در آن حضور دارند و برای امنیت عراق تلاش کردند نیز در جایگاه دوم قرار گرفت. این الگوی رای دهی، به ویژه تغییری که در نوع رای دادن شیعیان نسبت به انتخابات قبل صورت گرفت، نشان از حساسیت‌هایی نزد جامعه‌ی عراق دارد که لازم است سیاستمداران ایرانی به آنها توجه داشته باشند. لذا این مقاله در صدد است مواردی که در ذهن جامعه‌ی عراق مورد سوال واقع می‌شود و آنان را از رای دادن به سیاستمدارانی که رویکردهای نزدیکتری به ایران دارند بازدارد را بازشمارد و بایسته‌های رویکردی ایران را در قبال آن پیشنهاد دهد، اگرچه آراء لیست الفتح، در جای خود قابل تحلیل و بررسی بوده و بیان‌گر فرصت‌های معناداری است که به این واسطه در مقابل ایران قرار دارد.
نقاط واگرایی و بایسته‌های سیاست‌ورزی ایران در عراق
اگر نگاهی به صحنه‌ی سیاسی عراق پیش و پس از انتخابات بیندازیم و اظهارات رهبران لیست‌های انتخاباتی را مرور کنیم نشانه‌هایی از واگرایی در آن خواهیم یافت. به طور خلاصه می‌توان چالش‌های ذهنی مردم و مسئولین عراق در قبال سیاست‌های ایران را در زمینه‌های استقلال عراق، مسائل قومی و مذهبی، روابط با همسایگان و … جستجو کرد. این موارد توضیح داده خواهد شد و پیشنهاد متناسب با آن ارائه می‌گردد:
1- حفظ استقلال عراق
یکی از موضوعات حساس که در نظر رهبران و مردم عراق نمایان شده‌است، استقلال این کشور در تصمیم‌گیری‌ها و اتخاذ راهبردها است. برخی رهبران لیست‌های شیعه بر این نکته تاکید می‌کنند که عراق باید مستقل از هر قدرت خارجی عمل کند و فقط منافع مد نظر خود را در نظر بگیرد. در این راستا نیز طرفداران این جریان‌ها با سر دادن شعارهایی در خیابان‌های بغداد و نیز در فضای مجازی با مفهوم حفظ استقلال این کشور، خواستار خروج سیاسی دیگر کشورها از جمله ایران از عراق شدند.
مسئله استقلال عراق همیشه مد نظر مسئولان ایرانی بوده‌است و ایران هر گاه به صورت نظامی، اقتصادی، فرهنگی و … در عراق حضور یافته، مجوز دولت مرکزی این کشور را کسب کرده است. اما آنچه اهمیت دارد این است که مردم و برخی از مسئولان عراقی در این باره چگونه می‌اندیشند. بالطبع بخشی از این تصور ناشی از رسانه‌های عربی معارض ایران و همچنین نفوذ دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این کشور بوده است اما باید سهم عملکرد مسئولان ایرانی را نیز نادیده نگرفت. ایرانیان به رغم زحمات زیادی که برای تامین امنیت عراق متحمل شده‌اند، عملکرد قابل قبولی در حوزه‌ی دیپلماسی عمومی و سرمایه‌گذاری اقتصادی نداشته‌اند. این دو حوزه علاوه بر اینکه منافع ایران را تامین می‌کند به دلیل ارتباط مستقیم با زندگی مردم، تصویر بهتری از ایران ارائه خواهد داد. بر این اساس یکی از بایسته‌های سیاست‌ورزی ایران در عراق این خواهد بود که با تقویت دیپلماسی عمومی و فعالیت‌های اقتصادی، مردم و مسئولان عراقی نه تنها حضور ایران را مساوی با کاهش استقلال قلمداد نکنند بلکه آن را مجرایی برای بهبود وضعیت خود بیابند.
2- دوگانه‌های قومی، مذهبی، زبانی
کشور عراق به دلیل وجود اقوام کرد و عرب و نیز مذاهب سنی و شیعه مستعد شکاف و بی‌ثباتی است. از این رو اتخاذ هرگونه سیاست طرفدارانه از سوی کشورهای خارجی نسبت به هر یک از اقوام و مذاهب عراقی موجب نارضایتی قوم یا مذهب مقابل خواهد شد. هرچند قرابت‌های هویتی و نیز منافع مشترک باعث می‌شود بازیگران نسبت به یک قوم یا مذهب حمایت بیشتری داشته باشند اما این نباید مانع از ارتباط با دیگر اقوام و مذاهب شود. به عنوان نمونه عربستان سعودی با برخی بازیگران شیعه عراق نیز رابطه برقرار می‌کند.
جمهوری اسلامی ایران، از همه‌ی گروه‌های شیعی در عراق حمایت می‌کند اما برخی از این گروه‌ها خود از ایران دوری می‌کنند. در قبال کردها نیز روابط ایران و حزب اتحادیه میهنی از دیر باز دوستانه بوده‌است و در میان سُنی‌ها هم روابط حسنه‌ا‌ی میان ایران با رئیس جماعت علمای عراق، شیخ خالد الملاء وجود داشته‌است[1]. البته روابط ایران با طیف معتدل‌تر سنی‌ها از جمله سلیم الجبوری نیز حسنه بوده هرچند طیف وابسته به عربستان همچون خمیس الخنجر همواره در حمله به ایران کوشیده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
سیاست‌های حامیانه از یک گروه صرف موجب می‌شود، گروه‌های دیگر خود را بدون حامی قلمداد کنند و برای جبران چنین وضعیتی به دامن دشمنان و رقبای ایران سوق پیدا کنند و یا در برابر سیاست‌های حکومت که آن را فرقه‌گرایانه می‌پندارند، مقاومت کنند. بنابراین سیاست‌های ایران در قبال اقوام و مذاهب مختلف عراق باید به گونه‌ای باشد که ضمن حمایت و رابطه با متحدان، بقیه گروه‌ها را نیز در برگیرد. این رویکرد نخست سبب کنترل آنان در ضدیت با ایران خواهد شد ثانیا تبلیغات منفی که درباره ایران مبنی بر فرقه‌گرایی و انتشار قهری شیعه در منطقه‌ی غرب آسیا می‌شود را تا حدی خنثی خواهد کرد. خط کلی در رفتار ایران عمدتا تلاش برای همراهی با همه گروه‌ها بوده است و به نظر می‌رسد با توجه به شرایط کنونی عراق، باید این سیاست با جدیت بیشتری دنبال شود. البته طبیعی است که برخی گروه‌ها آشکار با ایران عناد می‌ورزند. مواجهه با این گروه‌ها، سیاست‌ورزی خاص خود را می‌طلبد.
3- مسئله عراق و روابط با دیگر کشورها
یکی دیگر از علل واگرایی برخی از اقشار مردم و سیاستمداران عراقی نسبت به ایران این است که ادعا می‌کنند ایران می‌خواهد عراق به صورت انحصاری در دستان او باشد! این سیاسیون ایده‌ی رابطه با همه‌ی همسایگان و همه‌ی قدرت‌ها به منظور رشد و توسعه‌ی عراق را طرح می‌کنند. در این زمینه می‌توان بایسته‌های سیاست ایران را به دو بخش تقسیم کرد؛ عراق و همسایگان، عراق و آمریکا.
سیاست جمهوری اسلامی در قبال رابطه‌ی عراق و تمام همسایگان خود این است که این کشور برای تامین منافع خود باید با همه‌ی آنها بلا استثنا رابطه برقرار کنند و البته از آسیب‌هایی که ممکن برای این کشور در پی داشته باشد جلوگیری کند. رهبر معظم انقلاب نیز در دیدار با نخست وزیر عراق از تلاش این کشور برای برقراری رابطه با کشورهای همسایه و منطقه حمایت کردند و در عین حال از مکر آمریکایی‌ها تحذیر دادند.[2]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اما درباره آمریکا، ایران به طور خاص حضور آمریکا در منطقه و از جمله عراق را نفی می‌کند. ایران مستند به فعالیت‌ها و منافع آمریکا در عراق، ازجمله حمله به این کشور، کمک به گروه‌های تروریستی، تقابل هویتی و … حضور آمریکا در عراق را نفی می‌کند. به عبارت دیگر، می‌توان رفتار آمریکا در عراق را در یک پازل بزرگتر تحلیل کرد که عراق بخشی از آن را تشکیل می‌دهد؛ مسائلی مانند هم‌پیمانی با رژیم صهیونیستی، بهره‌برداری از نفت منطقه، اعمال سیاست‌های خود بر حکام کشورهای عربی غرب آسیا و … همه از مواردی هستند که در بلند مدت منافع کشورهای منطقه و از جمله عراق را تامین نخواهد کرد.
4- اختلافات رقبا در عراق
یکی دیگر از مسائلی که به اشتباه ذهنیت مردم و برخی مسئولان عراق را خدشه دار کرده، این است که عراق تبدیل به صحنه‌ی مبارزه‌ی ایران و آمریکا شده‌است و عراق در حال پرداخت هزینه‌ی این نبرد است. نوری‌المالکی نخست وزیر سابق عراق در مصاحبه با CNN گفت: «عراق نمی‌تواند یک میدان نبرد برای تهران و واشنگتن باشد»[3]. حیدرالعبادی نخست وزیر کنونی عراق نیز در مصاحبه با واشنگتن پست گفت: «اجازه نخواهیم داد تا ایران، آمریکا و قدرت‌های سنی، مبارزات خود را در عراق انجام دهند.»[4] عمار حکیم هم در بیانیه اعلام موجودیت جنبش حکمت ملی، اظهار داشت:«عراق باید پلی برای روابط باشد نه میدان جنگ».
این تصور هرچند از لحاظ تحلیلی نادرست است، اما به هر روی در میان نخبگان عراقی وجود دارد. تغییر این تصور و اثبات اینکه مسائل و مشکلات منطقه و عراق ناشی از رفتار آمریکا است و جمهوری اسلامی به درخواست دولت‌های موجود در غرب آسیا در این کشورها حضور یافته و تلاش کرده ناامنی‌های حاصل از حضور آمریکا و نائبانش را کاهش دهد باید در دستور کار مسئولان ایرانی قرار داشته باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
با برگزاری انتخابات در عراق و مشخص شدن نتایج، فرضیه‌های واگرایی عراق از ایران تقویت شد. قوت این فرضیه‌ها موجب می‌شود بایسته‌های رویکردی ایران در قبال عراق بازخوانی شود. این یادداشت با توصیه به اهتمام به حفظ استقلال عراق، دوری از ایجاد دوگانه‌هایی مبتنی بر زبان، قوم و مذهب، لزوم ارتباط عراق با همسایگان و تغییر این تصور که عراق تبدیل به صحنه‌ی مبارزه‌ی ایران و آمریکا شده است، تلاش کرد سهمی از واگرایی عراق از ایران که متوجه ایران است را گوشزد کند.
منابع:
[1] براء الشمری، «خالد الملا…شیخ عراقی بثوب ایرانی»، العربی الجدید، 21یونیو2017، للحصول اضغط علی الرابط التالی:
https://bit.ly/2IVFwYJ
[2] پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری، «رمز پیروزی‌های اخیر عراق وحدت و حمایت از جوانان مومن و شجاع است»، 4/8/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.leader.ir/fa/content/19630/
[3] CNN, “Iraqi PM tells U.S., Iran to take their fight elsewhere”, February 1, 2007, Available at: http://edition.cnn.com/2007/WORLD/meast/01/31/iraq.almaliki/index.html
[4] Washington Post, “Abadi: Iraq is not the place for U.S. and Iran to fight out their rivalry”, October 25, 2017, Available at: https://www.washingtonpost.com/world/middle_east/abadi-iraq-is-not-the-place-for-us-and-iran-to-fight-out-their-rivalry/2017/10/25/72ff9252-b8ca-11e7-9b93-b97043e57a22_story.html?utm_term=.9e2dad635392
