اندیشکده راهبردی تبیین – بیش از چهار سال از بحران سوریه می‏‌گذرد. گروه‌‏های تروریستی با نام‏‌های مختلفی در سوریه با کمک محور عربی- غربی- ترکی- عبری فعال شده‏ و ضد نظام سوریه می‏‌جنگند. اگرچه همه مردم سوریه از جمله اهل سنت با خطر جنایات تروریست‌‏ها مواجه هستند اما تروریست‏‌ها در برخورد با جمعیت شیعه سوریه، خوی وحشیانه خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می‏‌دهند. این خوی وحشیانه بیش از سه ماه است که در قبال دو شهر شیعه‌نشین فوعه و کفریا در استان ادلب بروز کرده و این دو شهر در آستانه وقوع یک فاجعه انسانی قرار گرفته‌‏ بودند. در این تحلیل، ضمن بررسی ویژگی‏‌های دو شهر فوعه و کفریا به اهمیت این دو شهر برای تروریست‏‌ها و آخرین وضعیت میدانی تحولات در این دو شهر پرداخته خواهد شد.

جغرافیای فوعه و کفریا

فوعه و کفریا در استان ادلب در شمال غرب سوریه قرار دارند. استان ادلب هم‌مرز با ترکیه  بوده و فاصله فوعه و کفریا با مرزهای ترکیه نیز تنها ۳۰ کیلومتر است. تنها ۱۰ کیلومتر میان فوعه و کفریا با شهر ادلب فاصله وجود دارد و حدود ۳ کیلومتر نیز فوعه و کفریا با یکدیگر فاصله دارند. شهر «بنش» که از زمان آغاز بحران سوریه از جمله مناطق ناآرام و کانون بحران بشمار می‌آمد و اولین گروه‌های تروریستی تکفیری مانند «آزادگان شام» و «جبهه النصره» در آن شکل گرفتند، در جنوب شهر فوعه واقع شده است. شهر کفریا هم در شمال با شهر «معره مصرین» همجوار است که مانند شهر «بنش» در تصرف گروه‌های تروریستی مسلح است. (پایگاه اطلاع ‏رسانی جنایات داعش، ۱۸/۳/۱۳۹۴) این ویژگی‏های جغرافیایی سبب شد تروریست‏‌های جبهه النصره و جیش الفتح پس از اینکه در ۲۹ مارس ۲۰۱۵ شهر ادلب را تصرف کردند، سودای تصرف فوعه و کفریا را نیز داشته باشند و با توجه به نزدیکی این دو شهر با مرزهای ترکیه، تصرف این دو شهر را چندان سخت ندانند اما مقاومت شدید مردم فوعه و کفریا سبب شد تروریست‏‌ها در دستیابی به هدف خود ناکام بمانند. بر این اساس، محاصره این دو شهر و ممانعت از ورود مواد غذایی و دارویی به این دو شهر توسط تروریست‏های النصره و جیش الفتح اجرایی شد.

ویژگی‏‌های جمعیتی فوعه و کفریا

۸۷ درصد جمعیت سوریه را مسلمانان تشکیل می‏‌دهند که شامل ۷۴ درصد اهل سنت و ۱۳ درصد شیعیان هستند. (CIA, 21 May 2015) شیعیان سوریه از سه فرقه تشکیل می‏‌شوند که عبارتند از: علویان، شیعیان دوازده امامی و شیعیان اسماعیلی. اکثریت جمعیت شیعه سوریه در استان‏‌های دمشق، ادلب، لاذقیه و حمص حضور دارند. دو شهر فوعه و کفریا در استان ادلب قرار دارند که به لحاظ مذهبی در زمره مراکز سنتی شیعه‏ نشین شام محسوب می‏‌شوند.(Malaei, Montazer alghaem, Mahmoud Abadi and Ashraf, 2014: 205- 208)  این دو شهر مجموعاً ۵۰ هزار نفر جمعیت دارند که جمعیت کفریا ۱۵ هزار نفر و جمعیت فوعه نیز ۳۵ هزار نفر است.

اهمیت راهبردی فوعه و کفریا برای تروریست‏‌ها

دو شهر فوعه و کفریا برای تروریست‏‌ها و حامیان آنها از اهمیت زیادی برخوردار هستند که موارد زیر در زمره مهم‏ترین دلایل این اهمیت محسوب می‏‌شود:

الف: تصرف این دو شهر به منزله تصرف کامل ادلب توسط تروریست‏‌ها است. از آنجایی که ادلب هم‌مرز با ترکیه است، تصرف کامل این استان می‏‌تواند سبب تقویت موقعیت تروریست‌ها در سوریه شود زیرا استان ادلب از جنوب به استان حماه، از غرب به استان لاذقیه و از شرق به استان حلب محدود می‌شود. این موقعیت جغرافیایی اهمیت ویژه‌ای به این استان و شهرها و مناطق مختلف آن داده است. (خبرگزاری فارس، ۱۴/۲/۱۳۹۴)

ب: تصرف این دو شهر به منزله یکدست شدن استان ادلب برای تروریست‏‌ها است زیرا یکی از اهداف اصلی تروریست‏‌ها به خصوص جبهه النصره تبدیل کردن استان ادلب به پایتخت امارت اسلامی النصره است. از سوی دیگر تصرف فوعه و کفریا و تخلیه احتمالی یا حتی نسل‏‌کشی در این دو شهر می‏‌تواند به منزله یکدست شدن جمعیت استان ادلب به لحاظ فرقه‌‏ای نیز باشد زیرا اکثریت جمعیت این استان را اهل سنت تشکیل می‏‌دهند.

پ: تصرف فوعه و کفریا برای تروریست‌‏ها نوعی انتقام‌‏گیری از مردم این دو شهر نیز محسوب می‌‏شود زیرا شیعیان فوعه و کفریا از زمان آغاز بحران سوریه در کنار ارتش و نیروهای مسلح سوریه قرار داشته و شمار زیادی از مردم این دو شهر در صفوف مدافعان حرم حضرت زینب حضور دارند.

محاصره و فاجعه انسانی در فوعه و کفریا

تررویست‏‌های النصره و جیش الفتح پس از اینکه در مارس ۲۰۱۵ نتوانستند فوعه و کفریا را به تصرف خود در آورند، این دو شهر را با هدف تضعیف مقاومت مردم و تسلیم آنها محاصره و مردم را زندانی کردند. تصرف ادلب توسط تروریست‏ها سبب شد فوعه و کفریا امکان ارتباط با خارج را نداشته باشند. در واقع، تروریست‏‌ها برای تصرف فوعه و کفریا از راهبرد محاصره استفاده کردند که پیش از آن برای تصرف شهرهای شیعه نشین «نبل» و «الزهرا» در حومه حلب سوریه بهره گرفتند. حمایت ترکیه و سرویس اطلاعاتی آن موسوم به «میت» از این اقدام تروریست‏ها سبب شد بر وخامت اوضاع انسانی در فوعه و کفریا افزوده شود.

تروریست‏‌ها ضمن قطع کامل خطوط انتقال آب شرب و برق و گاز از ورود هرگونه مواد غذایی و دارو به این دو شهر جلوگیری می‌‏کنند. محاصره غیر انسانی سبب بروز بحران‏‌های جدی انسانی در دو شهر شیعه‌نشین فوعه و کفریا شد. مهم‏ترین خطری که مردم فوعه و کفریا با آن در اثر محاصره مواجه هستند کمبود مواد غذایی و گرسنگی شهروندان است. علاوه بر گرسنگی و تشنگی، کمبود دارو نیز در تشدید وخامت انسانی در فوعه و کفریا نقش مهمی دارد زیرا بیمارستان فوعه و مراکز درمانی فوعه و کفریا با شمار زیادی از بیماران مواجه هستند اما به علت کموبد دارو امکان مداوای این بیماران وجود ندارد. (پایگاه اطلاع ‏رسانی جنایات داعش، ۱۸/۳/۱۳۹۴)

هم‌زمان با محاصره فوعه و کفریا توسط تروریست‏‌ها، درگیری‏‌هایی نیز میان تروریست‌‏ها و کمیته‌‏های دفاع مردمی این دو شهر وجود دارد. مناطقی از فوعه که با شهر «بنش» همجوار است، روزانه شاهد درگیری‌های پراکنده بین کمیته‌های دفاع مردمی و تروریست‌های تکفیری است. در کفریا نیز مناطق همجوار «معره مصرین» روزانه شاهد درگیری‌های شدید بین کمیته‌های دفاع مردمی این شهر و عناصر تروریستی است. علاوه بر این، موشک‏هایی که تروریست‏‌ها به سمت فوعه و کفریا پرتاب می‏کنند زیرساخت‏‌های این شهرها را از بین برده و تلفات انسانی زیادی داشته است.

جمع‌بندی

حدود سه ماه از محاصره تمام عیار فوعه و کفریا توسط تروریست‏‌های جبهه النصره و جیش الفتح می‏‌گذرد. خطوط انتقال آب شرب، برق و گاز در این دو شهر قطع شده است. مردم ۵۰ هزار نفری این دو شهر با کمبود شدید مواد غذایی، گرسنگی و کمبود دارو مواجه هستند. مردم دو شهر فوعه و کفریا از همان روزهای نخست محاصره درصدد تأمین نیازهای خود از طریق بهره ‏گیری از امکانات حداقلی و امکانات جغرافیایی‏شان برآمده‏‌اند اما طولانی شدن محاصره این دو شهر سبب شد، تنگناهای مردم افزایش یابد و همین امکانات حداقلی نیز رو به پایان باشد.

تردیدی نیست که محاصره تمام‌عیار فوعه و کفریا جنایت علیه بشریت و جنایت علیه صلح است و این دو شهر در آستانه بروز یک نسل‏‌کشی قرار دارند. با وجود اینکه جنایت علیه بشریت، جنایت علیه صلح و نسل‏‌کشی سه جرم اصلی مندرج در اساسنامه‏‌های حقوق بشری از جمله اساسنامه رم دیوان کیفری بین‏‌المللی محسوب می‌‏شوند و به خصوص شورای امنیت سازمان ملل متحد در مقابل این جرائم مسئول است اما تاکنون نه شورای امنیت و دیگر ارکان سازمان ملل متحد و نه نهادهای غیردولتی حقوق بشری واکنشی به احتمال وقوع نسل‏ کشی در فوعه و کفریا نشان ندادند.

—————————————-

منابع:

۱- پایگاه اطلاع‏رسانی جنایات داعش، (۱۸/۳/۱۳۹۴)، عربی‌پرس: به فریاد فوعه و کفریا برسیم.

۲- CIA, (21 May 2015), Middle East: Syria, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html

۳- Malaei Ali, Montazer alghaem Asghar, Mahmoud Abadi Seyed Asghar and Ashraf Mojtaba, (2014), The Study of Shiism Especially Emami Shia In Syria: From Ottoman Period to Mid 20th Century, International Journal of Phsycology and behavioral Research, Vol1, NO. 1

سید رضی عمادی/دکترای روابط بین الملل و پژوهشگر حوزه غرب آسیا