اندیشکده راهبردی تبیین- مدتی پس از خروج رسمی آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال جاری، مقام های آن کشور اعلام کردند قصد دارند فروش نفت این کشور را به صفر برسانند، موضعی که بعدها با گامی رو به عقب، به «بررسی موردی درخواست کشورها جهت استثنا شدن از تحریمها» تقلیل یافت. با این حال، طی هفته های گذشته مقام های آمریکایی تحرکاتی را جهت کاهش فروش نفت ایران انجام داده اند. با توجه به اهمیت میزان فروش نفت ایران و پیامدهایی که کاهش آن در پی خواهد داشت، لازم است تلاش های اخیر ایالات متحده و ابعاد و پیامدهای آن مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.
اقدامات ایالات متحده آمریکا جهت کاهش فروش نفت ایران
تلاش آمریکا برای کاهش فروش نفت ایران یا ضرر رساندن به نفت ایران سبب افزایش قیمت نفت جهانی خواهد شد. بر همین اساس، به زعم ایالات متحده، دیگر تولیدکنندگان بزرگ نفت در جهان چون روسیه و عربستان سعودی می توانند تولید نفت خود را افزایش دهند. از طرف دیگر، وزارت خارجه ایالات متحده ابتدا از کشورهای وارد کننده نفت ایران خواسته که واردات خود را به صفر برسانند. (1) و بعدها اعلام کرد درخواست کشورها را برای استثنا شدن از تحریم خرید نفت، مورد بررسی قرار می‌دهد. در همین راستا، ایالات متحده تلاش می کند تعداد کشورهایی که واردات ایران را به صفر می رسانند، افزایش دهد. درخواست غیررسمی افزایش تولید نفت از کشورهای عضو اوپک شاید اولین گام آمریکا در راستای کاهش فروش نفت ایران و حذف ایران از بازارهای جهانی باشد. البته مشتریان نفت ایران با تصمیم ترامپ مبنی بر توقف خرید نفت ایران موافق نبودند و دست خود را به نشانه مخالفت بالا آوردند. کشورهای آسیایی از جمله روسیه، هند و چین همچنان پای نفت ایران ایستاده اند. (2) شاید بتوان گفت یکی از دلایلی که موجب تغییر موضع آمریکا از «توقف فروش نفت ایران» به «کاهش فروش نفت ایران» شد، همین عامل باشد. ایالات متحده آمریکا بر آن است تا ستون های درآمدزای ایران را به تصاحب خود در آورد. (3)
از دیگر اقدامات ایالات متحده آمریکا برای کاهش فروش نفت ایران، تصاحب مشتریان نفتی ایران است. آمریکا با تصاحب مشتریان، قصد دارد حضور ایران را در بازارهای نفتی کمرنگ و یا حذف نماید. ایالات متحده پس از تحریم های نفتی علیه ایران، اعلام داشته تا با کشورهایی که به تدریج خریداری نفت از ایران را کاهش می دهند، کار کند. (4) تحریم های ثانویه آمریکا علیه کشورهایی که از ایران نفت خریداری می کنند، سبب شده تا برخی از کشورها به فکر جبران خلأ نفتی ایران باشند. چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه خریداران اصلی نفت ایران هستند که به راحتی نمی توانند اختلال در تأمین انرژی مورد نیاز خود را بپذیرنند، بر همین اساس، ایالات متحده به یکباره نمی تواند این کشورها را وادار به توقف فروش نفت از ایران نماید، به این دلیل، کاهش فروش نفت از ایران را مطرح کرده تا بتواند در طی زمان با وجود کاهش صادرات نفت از سوی ایران، مشتریان نفتی ایران را تصاحب نماید. اما ایالات متحده زمانی می تواند این مشتریان را به سوی خود جلب نماید که از صادارات نفت از سوی دیگر کشورهای صادر کننده نفت مثل لیبی، ونزوئلا، کانادا، نیجیریه و دیگر کشورهای صادر کننده نفت نیز اطمینان کامل حاصل نماید. چرا که اگر کشورهای مذکور بنا به دلایلی صادرات نفت خود را افزایش ندهند، کشورهای خریدار نفت ایران، اهمیت کمتری برای تهدیدات ایالات متحده قائل شده و چه بسا به خرید نفت از ایران ادامه دهند. مقام‌های امریکایی به مشتری‌های نفت ایران هشدار می‌دهند که اگر به تجارت نفتی با تهران ادامه دهند مورد جریمه‌های سنگین قرار می‌گیرند و البته احتمالاً از بازار امریکا نیز محروم خواهند شد. یک مقام ارشد در وزارت خارجه امریکا اعلام کرده که متحدان ایالات متحده در اروپا و آسیا هم‌اکنون هشدارهای لازم را دریافت کرده‌اند و برنامه برای سفر مقام‌های مربوطه به چین، هند و ترکیه هم در دستور کار است. یک مقام کاخ سفید در این باره می‌گوید که دولت ترامپ در مساله تحت فشار قراردادن تهران با کسی شوخی ندارد و به همین دلیل هند و چین که دو خریدار اصلی نفت ایران هستند نیز مستثنی نخواهند بود و اگر به هشدارهای امریکا توجه نکنند جریمه خواهند شد. (5)
علاوه بر تصاحب مشتریان ایران، ایالات متحده بر آن است تا نفت دیگر کشورهای اوپک را جایگزین نفت ایران نماید و از اعضای اوپک خواسته در مقابل کاهش فروش نفت ایران، این اعضا تولید نفت خود را گسترش دهند. اما با در نظر گرفتن شرایط دیگر تولیدکنندگان، جبران میزان تولید نفت ایران در بازارهای جهانی، کار سادهای نیست. مشکلات داخلی ونزوئلا و لیبی و ایجاد زیرساخت برای افزایش بلندمدت صادرات عربستان از موانع جدی تحقق سیاست مزبور است. (6)
اهداف ایالات متحده از کاهش فروش نفت ایران
ایران کشوری است که وابستگی قابل توجهی به درآمدهای نفتی دارد، بعد از خروج آمریکا از برجام، این کشور برای اعمال فشار بر ایران، بحث تحریم صنعت نفت ایران (تولید نفت و فروش نفت) را مطرح کرد. به طور کلی می توان اهداف ایالات متحده از کاهش فروش نفت ایران را در موارد زیر خلاصه کرد:
1-اعمال فشار بر ایران برای مذاکرات مستقیم با ایالات متحده در زمینه برجام؛
2-تصاحب مشتریان نفتی ایران؛
3-خروج ایران از بازارهای بین المللی نفت؛
4-ایجاد التهاب در وضعیت اقتصادی ایران و ایجاد نارضایتی اجتماعی در میان مردم ایران در درازمدت؛
5-تبدیل شدن ایالات متحده آمریکا به بزرگترین تولید کننده نفت؛
6-تامین کسری بودجه کشور ایالات متحده آمریکا از طریق کسب جایگاه های نفتی؛
7-تلاش برای کاهش توان کانون های قدرت، به ویژه در زمینه تولید نفت در غرب آسیا؛
8-پیروزی بر رقبای تجاری به خصوص اروپا و چین با کنترل قیمت نفت، چرا که این کشورها بزرگترین رقبای تجاری آمریکا هستند که بیش از آمریکا نیازمند نفت هستند، بنابراین آمریکا با تسلط بر بازارهای نفت می تواند تامین انرژی این کشورها را با اخلال مواجه سازد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
کشورهای هدف ایالات متحده آمریکا جهت کاهش فروش نفت ایران
کشورهای هدف آمریکا جهت کاهش فروش نفت ایران به دو دسته تقسیم می شود: دسته اول کشورهایی که خریداران نفت ایران هستند، مثل کشورهای اروپایی و آسیایی و دسته دوم کشورهایی هستند که در کنار ایران نفت تولید می کنند، مثل اعضای اوپک. همانطور که ذکر شد بزرگترین خریداران اصلی نفت ایران از آسیا، کشورهای چین، ژاپن، هند، کره جنوبی، و ترکیه هستند که در این میان چین به عنوان خریدار اول نفت ایران و هند نیز به عنوان خریدار دوم نسبت به دیگر کشورهای آسیایی درصد بیشتری از ایران نفت خریداری می کنند. امروزه چین یکی از بزرگترین رقیبان تجاری ایالات متحده آمریکا به شمار می رود که هیچگاه قصد از دست دادن بازارهای تجاری جهانی را ندارد. از طرف دیگر، چین در شرایط مختلف از جمله در حوزه‌ی تحریم ها و برجام از ایران حمایت کرده است. بر همین اساس، چین بی توجه به تهدید ترامپ روابط اقتصادی خود با ایران را همچنان حفظ کرده است و بر واردات نفت از ایران تاکید دارد. (7)
موضع هند به راحتی روشن نیست و هندی ها در مورد تصمیم ترامپ واکنش روشنی نشان نداده اند. اما هندی ها در بحث خرید نفت از ایران از تخفیف های مورد توجهی برخوردار هستند و در دور پیشین تحریم ها، هند توانست نفت ایران را به جای دلار به روپیه بخرد و هم اکنون از طریق کانالهای بانکی اروپایی هزینه واردات نفت از ایران را به یورو پرداخت می کند. (8) بعد از برجام سطح تجارت دوجانبه هند و ایران گسترش داشته است و به راحتی نمی توان این سطح از تجارت را کاهش داد و سوشما سواراج، وزیر امورخارجه هند اعلام کرده است که کشورش تنها به تحریم های سازمان ملل متحد پایبند است نه تحریم های یک جانبه هر کشور دیگری. (9)
ژاپن و کره جنوبی اگرچه در دور پیشین تحریم ها توانسته بودند برای خرید مقادیری از نفت ایران از آمریکا معافیت کسب کنند اما اینبار موضع واشنگتن در برابر کاهش فروش نفت ایران جدیتر و سرسختانه تر است؛ بر همین اساس، این دو کشور تا مهلتی که آمریکا مبنی بر عدم خرید نفت ایران از سوی کشورها داده(ماه نوامبر)، این اختیار را دارند تا با آمریکا به مذاکره بپردازند تا بتوانند مانند دور پیشین از آمریکا معافیت هایی را به دست آورند. ژاپن نسبت به بررسی تحریم نفتی ایران تمایل بیشتری دارد. به نظر می رسد ژاپنیها با توجه به عواقب تحریمها (تحریمهایی که با هدف کاهش صادرات نفتی ایران انجام می شود) بر شرکت های ژاپنی تصمیم گیری می کنند. کره جنوبی نیز در بسیاری از مواضع با آمریکا همکاری و اتحاد دارد (مثل خلع سلاح هسته ای کره شمالی) و ممکن است تحت تاثیر این روابط تنگاتنگ با آمریکا واردات نفتی خود را از ایران کاهش دهد. ترکیه در برابر تحریم نفتی ایران واکنش روشنی از خود نشان داده و تهدید آمریکا را بی تاثیر میداند و با توجه به مرز زمینی با ایران واردات نفتی و تجاری خود از ایران را انجام خواهد داد. روسیه نیز قرارداهای نفتی با ایران را معتبر می داند و همکاری با ایران را نیز ادامه خواهد داد. کشورهای اتحادیه اروپا در بحث عدم خرید نفت از ایران مورد هدف ایالات متحده آمریکا هستند چرا که کشورهای اتحادیه اروپا به ویژه کشورهای تروئیکای اروپایی نقش بسیار مؤثری در تحقق تحریم های نفتی علیه ایران و فشار بر ایران جهت مذاکره مستقیم ایران و آمریکا دارند. اما از طرف دیگر ایالات متحده با خروج از برجام، اروپایی ها را نسبت به خود بی اعتماد نمود و این بی اعتمادی سبب شده تا اروپا مثل دوره قبل همراهی با آمریکا را در اما و اگر و ایستادگی قرار دهد.
برنامه های ایالات متحده آمریکا جهت جبران خلأ ناشی از کاهش فروش نفت ایران
در صورت کاهش عرضه‌ی نفت ایران به بازارهای جهانی، آمریکا می بایست این خلأ نفتی در بازارهای جهانی را جبران نماید. برنامه های آمریکا در این راستا حول استراتژی های مختلف و مشخصی است که تأمین انرژی مناسب یکی از آنهاست. در اولین قدم از دیگر کشورهای تولید کننده نفت خواستار این است که تولید نفت خود را گسترش دهند. کشورهای لیبی و ونزوئلا با توجه به بحرانهای داخلی احتمالاً نمی توانند صدور نفت خود را افزایش دهند. کشورهای عضو اوپک نیز برای افزایش تولید نفت برای جبران خلأ نفتی ایران می بایست با یکدیگر این همراهی را داشته باشند، این در حالی است که عربستان سعودی، به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت اوپک، در بلندمدت توان افزایش ظرفیت تولید نفت برای جبران خلأ نفتی ایران را ندارد و نمی توان از دیگر کشورهای اوپک انتظار افزایش تولید نفت را داشت. چرا که آنها برای بلندمدت نمی توانند افزایش تولید نفت داشته باشند و این امر ممکن است موجب اختلال در قیمت نفت و نیز افزایش قیمت های سوختی در داخل این کشورها شود. بنابراین، آمریکا باید متحدان جدیدی از جمله روسیه، برای خود پیدا کند. متقاعد کردن روسیه برای افزایش استخراج نفت کار آسانی نیست، برای اینکه روسیه برخلاف عربستان در عرصه استخراج نفت ایران سرمایه گذاری کرده و از طرف دیگر منافع زیاد روسیه در افزایش فروش نفت، سبب شده تا تصمیم روسیه در هاله ای از ابهام قرار گیرد که آیا با ایران خواهد بود یا به فکر منافع خود است. البته از سوی دیگر این مسأله یک برگ برنده در دست مسکو خواهد بود تا از آن برای حل و فصل مشکلات خود از جمله برای کاهش اعمال فشارها بر اقتصاد این کشور در ازای دادن امتیازاتی در رابطه با ایران، استفاده کند. (10)
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
از جمله برنامه های دیگر آمریکا برای جبران خلأ ناشی از فروش نفت ایران، عرضه نفت از ذخایر راهبردی نفت آمریکاست. آمریکا درصدد است تا در کنار عربستان و دیگر کشورهای تولید کننده نفت، به عرضه نفت بپردازد، این عمل آمریکا به ضرر خود ایالات متحده آمریکاست چرا که این کار اگرچه در کوتاه مدت ممکن است موفقیت آمیز باشد اما در بلندمدت موجب خالی شدن این ذخایر خواهد شد که به نفع وضعیت اقتصادی آمریکا نیست. (11) آمریکا ممکن است صادرات نفت ایران را کاهش دهد اما احتمالاً موفق نخواهد شد هر دو کار را (توقف فروش نفت ایران و افزایش صادرات نفت از سوی دیگر کشورها) با هم انجام دهد.
پیامدهای کاهش یا توقف فروش نفت ایران بر بازارهای جهانی
بیشک نفت ایران خریداران بسیار داشته و نقش مهمی در بالا یا پایین رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی دارد. فشار آمریکا بر ایران برای کاهش صادرات و فروش نفت بیشک بازارهای جهانی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. اگر به گذشته برگردیم بحران نفتی 1973 تا 1979 تبعات بسیاری را برای سیاست‌های جهانی و نیز اقتصاد جهانی به دنبال داشت که بعدها تحت عنوان اولین شوک نفتی خوانده شد. افزایش قیمت نفت در کنار کمبود عرضه نفت در بازارهای جهانی، سبب شکاف بسیار بین عرضه و تقاضا میشود. افزایش قیمت نفت، سبب افزایش قیمت دیگر فرآورده های نفتی چون بنزین میشود. از سوی دیگر ظرفیت مازادی برای ارائه نفت از سوی کشورهای عربستان، امارات و … برای درازمدت وجود ندارد. در نتیجه بازارهای جهانی با شوک نفتی مواجه میشوند و قیمت نفت روند صعودی طی خواهد کرد.
کاهش قیمت نفت ایران و یا توقف فروش آن تاثیر منفی بر عرضه نفت در بازارهای جهانی خواهد داشت، تولید نفت لیبی و آنگولا نیز بیش از برآوردهای زده شده توسط متخصصین کاهش خواهد یافت و سبب میشود بازار نفت در نیمه دوم سال جاری میلادی با کمبود نفت مواجه شود. (12) پیشگیری از فروش نفت ایران، میتواند جریان صدور نفت از تنگه‌ی هرمز را با چالش‌هایی مواجه نماید، به ویژه اینکه مسیر نفتکشها از تنگه هرمز می‌گذرد. این تنگه اگر بسته شود بیشترین ضرر را کشورهای آسیایی من جمله چین، هند، ژاپن و کره جنوبی و کشورهای اروپایی میبینند. بنابراین، این کشورها در مورد تحریم نفتی ایران می بایست بهترین تصمیم را بگیرند.
سیاست ایران در برابر اقدامات و تحریم های آمریکا
ایران برای از دست ندادن بازارهای جهانی و مشتریان نفتی میبایست استراتژیهای بلندمدتی درپیش بگیرد تا کمتر متحمل ضرر و زیان گردد. بر همین اساس، این استراتژی ها بیشتر بر محور دریافت درآمد نفتی، دریافت کالا یا خدمات در برابر نفت و یا تحویل رایگان نفت خواهد بود. (13) برای نمونه می توان به روابط نفتی ایران و هند در دور قبلی تحریمها اشاره کرد. در این رابطه ایران برای هندی ها در زمینه دریافت نفت تخفیف های بسیاری قائل شد که تاکنون ادامه دارد. جمهوری اسلامی ایران برای از دست ندادن مشتریان نفتی خود علاوه بر گسترش و ادامه همکاری های تجاری و نفتی خود با آنها می تواند برای نفت خود مشتریان جدیدی نیز پیدا کند تا در صورت عدم همکاری خریداران سابق، خریداران جدید جایگزین شوند.
راه حل دیگر اینکه ایران با کشورهایی که به تبادلات نفتی می پردازد به جای دریافت ارز به وسیله بانک های ثالث، مستقیماً از خود آنها خدمات مالی را دریافت نماید. در همین راستا، دیپلمات های ایرانی در جریان نشست اخیر در وین به اروپایی ها تا آخر مه (۱۰ خرداد) مهلت دادند تا نحوه نجات برجام را روشن کنند. تهران به ویژه می خواهد اروپایی ها کاهش صادرات نفت ایران تحت تاثیر مجازات های آمریکا را جبران نموده و همچنین دسترسی ایران را به سوئیفت، (نظام تبادلات بین بانکی در جهان)، را حفظ کنند. (14). کشورهای شرق نقش بسیار مهمی در دور زدن تحریمها علیه ایران دارند. چین و هند که بزرگترین خریداران نفت ایران هستند نقش بسیار مهمی در مخالفت با سیاست ها و تحریمهای نفتی امریکا علیه ایران دارند که میتوانند با مخالفت با سیاست های آمریکا روابط تجاری خود با ایران را ادامه دهند.
با این اوصاف، بخشی از سیاست ها و استراتژی ها در برابر تحریم های آمریکا به اقدامات ایران و برخی دیگر به اقدامات کشورهای خریدار بر می گردد. به طور خلاصه اقدامات ایران میتواند شامل موارد زیر باشد:
1-گسترش روابط و نزدیکی هر چه بیشتر ایران با کشورهای خریدار نفت؛
2-تخفیف های مالی از سوی ایران برای کشورهای دریافت کننده نفت؛
3-جایگزین کردن کشورهای دیگر به جای خریداران فعلی در صورت عدم همکاری آنها با ایران؛
از سوی دیگر، خریداران نفت ایران می توانند برای دور زدن تحریم های ایران اقدامات زیر را انجام دهند:
1-مخالفت با سیاستها و تحریم های نفتی امریکا علیه ایران که در این رابطه نقش چین و هند بسیار اهمیت دارد؛
2-کشورها به ویژه ژاپن و کره جنوبی برای ادامه پیدا کردن روابط نفتی خود با ایران می توانند مثل دوره قبل با مذاکره، از سوی امریکا معافیت های مالی دریافت کنند؛
3-خریداران نفتی میتوانند به جای پرداخت دلار برای پول نفت ایران از ارزهای غیر دلاری مانند ارزهای ملی استفاده کنند یا این کار از طریق بانک های خارجی که روابط نزدیکی با آمریکا ندارند انجام گیرد.
4-خریداران نفت میتوانند همانند هند و ژاپن مانند سال 2012 برای دورزدن تحریم ها از بیمه های تحت حمایت خود برای کشتی های ایرانی استفاده کنند، یا از تانکرهای ایرانی برای دریافت نفت این کشور استفاده نمایند.
جمع بندی
خروج یکجانبه آمریکا از برجام و بازاعمال تحریم نفتی ایران ممکن است بازارهای بین‌المللی انرژی را دچار تغییراتی نماید. از یک طرف ممکن است قیمت نفت افزایش یابد و یا کشورهای تولید کننده نفت با کمبود عرضه مواجه شوند و.. نیاز ایران به صادرات نفت از یک سو و نیاز کشورهای وارد کننده به نفت ایران، سبب شده تا بسیاری از کشورها در برابر تصمیم ترامپ واکنش نشان دهند و مخالفت های خود را با سیاست های آن اعلام نمایند. آمریکا از یک طرف به دنبال راه هایی است که فروش نفت ایران را کاهش داده و یا به صفر برساند و بازار جهانی را در دست بگیرد و نگذارد بازار دچار نوسان گردد، اما در مقابل اروپاییان ضمن حفظ برجام سعی دارند تعاملات نفتی خود را، هر چند کم، با ایران ادامه دهند. اگر هدف آمریکا از تحریم نفتی ایران تحت فشار قرار دادن ایران برای مذاکره مستقیم باشد، می بایست تبعات این سیاست را نیز بپذیرد. از مهمترین پیامدهای تحریم نفتی ایران می توان به این موارد اشاره کرد: افزایش قیمت نفت در بازار جهانی، افزایش قیمت بنزین در ایالات متحده آمریکا در صورت فروش ذخایر نفت این کشور و … . بنابراین، سیاست ترامپ اگر در کوتاه مدت نتیجه دهد، در درازمدت نمی تواند موفق گردد. چرا که کشورهای تولید کننده نفت نمی توانند خلأ نفتی ایران را در بازارهای جهانی پوشش دهند.
منابع و پی نوشت ها
1-« برنامه جدید آمریکا برای محاصره نفتی ایران»، خبرگزاری پانا، 6 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.pana.ir/news/832710
2-«تیر آمریکا علیه نفت ایران به هدف میخورد یا به سنگ؟»، پایگاه خبری-تحلیلی تدبیر، 17تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
www.tadbirkhabar.com/economy/169650
3-«ترفند جدید آمریکا برای تصاحب بازارهای نفت و پتروشیمی ایران»، روزنامه کیهان، شماره: 21741، 17 مهر 1396، ص4.
4-توحید افضلی، « نقش وزارت خزانه داری و وزارت خارجه آمریکا در تحمیل تحریم علیه ایران»، خبرگزاری فارس، 09/04/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13970407000957/
5-«آمریکا تا چه اندازه قادر است خرید نفت از ایران را محدود کند؟»، کدخبر: 312249، 7 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://baztab.ir/312249/
6-«اوپک، جایگزینی نفت ایران و ابهام در آیندهی بازار نفت»، اندیشکده راهبردی تبیین، شناسه خبر: 27000، 23 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
7-«واردات نفت چین از ایران ادامه دارد»، روزنامه دنیای اقتصاد، شماره خبر:3408696، 12تیر1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://donya-eqtesad.com
8-«پیشبینی همکاری کره و ژاپن و مقامات چین و هند در برابر تحریمهای نفتی علیه ایران»، خبرگزاری فارس، 21 اردیبهشت1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.farsnews.com/news/13970221000276/
9-« فشار شدید آمریکا به هند برای لغو خرید نفت ایران»، اقتصاد نیوز، کد خبر: 223107، 10/04/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.eghtesadnews.com
10-«تلاش آمریکا برای جبران کمبود نفت ایران در بازار جهانی»، خبرگزاری تسنیم، 11 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tasnimnews.com/fa/news/1397/04/11/1765565
11-«استفاده از ذخایر راهبردی آمریکا برای جبران کاهش نفت ایران اشتباه است»، باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: 6603966، 29 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.yjc.ir/fa/news/6603966/
12-«افزایش قیمت نفت طی ماه های آینده/ تاثیر منفی تحریم نفت ایران بر بازار»، کد خبر: 4338666، خبرگزاری مهر، 13 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.mehrnews.com/news/4338666/
13-«استراتژی ایران در برابر بازگشت احتمالی تحریم نفتی آمریکا»، خبرگزاری تسنیم، 31 فروردین 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://tasnimnews.com/fa/news/1397/01/31/1704972/
14-«استراتژی ایران برای مقابله با تحریمهای آمریکا»، دیپلماسی ایرانی، کدخبر: 1976979، 8 خرداد 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://irdiplomacy.ir/fa/news/1976979/
