اندیشکده راهبردی تبیین- اردیبهشت‌ماه گذشته دولت ایالات‌متحده تصمیم گرفت تا به‌صورت یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ایران و 1+5 خارج شود. متعاقب این خروج ترامپ به وزارت خارجه و خزانه‌داری دستور داد تا سازوکار اجرایی بازگشت تحریم‌های ایران را تعیین کنند. طبق سازوکار تعیین‌شده توسط این دو وزارت، تحریم‌ها در دو مرحله مجدداً اعمال خواهند شد؛ مقرر شده است قسمت اول بعد از 15 مرداد و قسمت دوم پس از 13 آبان ماه سال جاری به اجرا در آیند.[1] تحلیل‌های متعدد و پرشماری از دلایل و پیامدهای این اقدام دونالد ترامپ صورت گرفته است. به‌عنوان نمونه «ویلیام رابرت» معتقد است ترامپ تحت تأثیر مسائل داخلی که گریبان گیر او است از برجام خارج شده و این خروج، آمریکا را بیش‌ازپیش منزوی‌تر خواهد کرد.[2] «رایان بروت» هم علت خروج ترامپ از برجام را عزم او برای نابود کردن هر آنچه از باراک اوباما به جای مانده است می‌داند.[3]

اکنون دوازده هفته از تصمیم ایالات‌متحده برای خروج از برجام می‌گذرد. تلاش‌ها و تحرکات دیپلمات‌های آمریکایی در طول بیش از دو ماه برای اجبار و اقناع کشورهای شریک تجاری ایران برای همراه شدن با تحریم‌های آمریکا چندان نتیجه‌بخش نبوده است. اروپایی‌ها همچنان مصمم به حفظ برجام و عدم همراهی با تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا هستند[4] و فارغ از مشکلات مربوط به تأمین مالی اتحادیه اروپا اعلام کرده است که به خرید نفت از ایران ادامه خواهد داد.[5] چین با درخواست آمریکا برای توقف خرید نفت از ایران مخالفت کرده است[6] و ترکیه هم گفته است که پیرو تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا نخواهد بود.[7] برجسته بودن نقش تحریم نفتی در نقشه تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا و رویکردی که خریداران عمده نفت ایران اتخاذ کردند باعث شد تا ابتدا مقامات آمریکایی از بررسی صدور معافیت برای برخی از خریداران نفت ایران صحبت کنند.

 

 

در این شرایط رئیس‌جمهور آمریکا به این دلیل که اوضاع اقتصادی ایران بی‌ثبات است و اعتراضات مردم به این وضعیت در حال افزایش است، برای دیدار، مذاکره و توافق با ایران در «هرجایی» و «هرزمانی» اعلام آمادگی کرده است.[8] برخی نیز مانند مارک دوبوویتز مدیر اجرایی اندیشکده بنیاد دفاع از دمکراسی‌ها گفته‌اند که ایران قطعاً پای میز مذاکره با آمریکا خواهد نشست.[9] سؤالی که مطرح می‌شود این است که طرح اعلام آمادگی برای مذاکره با ایران از سوی ترامپ از موضع قوت است یا ضعف؟

واقعیت این است که به دلیل عدم همراهی بسیاری از کشورهای تأثیرگذار با تحریم‌های ضد ایرانی آمریکا دولت ایالات‌متحده در بالاترین درجه عدم اطمینان نسبت به اثرگذاری تحریم‌های ضد ایرانی قرار دارد و ارائه طرح زودرس مذاکره با ایران از سوی ترامپ بیش و پیش از هر چیز عجله این تاجر آمریکایی برای رسیدن به یک توافق را نشان می‌دهد. سوزان مالونی کارشناس ارشد اندیشکده بروکینگز نیز به این تمایل ترامپ اشاره کرده و نوشته است ترامپ تشنه توافق با ایران است.^[10] ترامپ با دو واقعیت بسیار مهم روبرو است که به‌احتمال بسیار بالا مشاوران وی به او گوشزد کرده‌اند:

اول؛ برخلاف آنچه رئیس‌جمهور آمریکا ادعا می‌کند، ازنظر متحدان آمریکا به‌ویژه اروپا، برجام توافقی است که توانسته است سنگین‌ترین و بی‌سابقه‌ترین محدودیت‌های ممکن را بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران اعمال کند و اطمینان می‌دهد که جمهوری اسلامی ابزار لازم برای ساخت بمب اتمی را حداقل برای 25 سال نخواهد داشت. لذا متحدان ترامپ بر خلاف مردم آمریکا نمی‌پذیرند که برجام توافق بدی بوده است، باید آن را نابود کرد و برای ساختن توافقی دیگر به ایران فشار آورد. درنتیجه تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا از اجماع بین‌المللی برخوردار نیست و همین موضوع آستانه تأثیر فشار علیه ایران را پایین می‌آورد. چنانکه در موضوع تحریم نفت مشاهده شد. به همین دلیل است که تریتا پارسی رئیس سابق شورای ایرانی – آمریکایی‌ها می‌گوید «ارائه پیشنهاد مذاکره با روحانی توسط ترامپ نمی‌تواند یک توافق بهتر به بار آورد؛ ما فرصت خودمان را داشتیم و آن را از دست دادیم».[11]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

دوم؛ دونالد ترامپ دو انتخابات مهم را پیش روی خود دارد. یکی انتخابات میان‌دوره کنگره در آبان ماه آینده و دیگری انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 که ترامپ مدیر ستاد انتخاباتی خود را نیز برای آن تعیین کرده است.[12] طبق آمار منتشرشده محبوبیت ترامپ در دو حزب دمکرات و جمهوری‌خواه نسبت به روسای جمهور سابق آمریکا به‌شدت قطبی شده است. میزان محبوبیت ترامپ در حزب دمکرات 7درصد و حزب جمهوری‌خواه 84درصد است.[13] در حال حاضر جمهوری خواهان در سه رکن مجلس نمایندگان، مجلس سنا و کاخ سفید حاکم هستند. اگر در انتخابات میان‌دوره این واقعیت تغییر کند و یا حتی متزلزل شود، دمکرات‌ها سد محکمی بر سر راه سیاست‌های ترامپ ازجمله یک‌جانبه‌گرایی بی‌قاعده وی ایجاد خواهند کرد. از طرفی دیگر ترامپ به مذاکره و توافق حتی صوری با ایران برای استفاده در رقابت‌های انتخاباتی سال 2020 نیاز دارد. شاید او روی این توافق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دستاوردهای چهارساله خود حساب باز کرده است.

نتیجه اینکه تقریباً مشخص است در شرایط فعلی این ترامپ است که تشنه مذاکره و توافق است نه ایران. اما با ترامپ تشنه مذاکره و توافق چه باید کرد؟

به‌عنوان یک رویکرد در دسترس و آسان می‌توان به درخواست ترامپ برای مذاکره پاسخ مثبت داد و در باکو یا سنگاپور قرار ملاقات گذاشت. می‌توان با ترامپ بر سر یک میز نشست و باقی‌مانده ظرفیت هسته‌ای را هم معامله کرد. حتی می‌توان برای راضی کردن ترامپ اعمال محدودیت بر توان دفاعی موشکی را نیز پذیرفت و از منطقه نیز عقب‌نشینی کرد. اما سؤال اینجاست که چنین رویکردی چه مشکلاتی از کشور را حل خواهد کرد؟ غیرازاینکه توان دفاعی کشور را در مقابل سیل تهدیدات به تاراج گذاشته و عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران در منطقه را نابود می‌کند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

اما رویکرد عاقلانه‌تر که بر مبنای شناخت از شرایط موجود قرار دارد این است که ترامپ و دولتش را به برجام و تجربه‌ای که از آن حاصل شده است ارجاع داد. واقعیت این است که ایران بهایی بسیار بالاتر از آنچه در ظاهر به نظر می‌رسد برای برجام پرداخت کرده است که یک نمونه آن معطل شدن کشور برای چندین سال به امید بهره‌مندی از مزایای توافق هسته‌ای است. لذا منطقاً ایران با محور قرار دادن تجربه تاریخی برجام نباید چشم امید به مذاکره مجدد آن هم با کسی که زیر تعهدات برجامی اش زده است بدوزد. هرچند شرایط سخت باشد، اما راه پیروزی مقاومت است. نشانه‌های آن‌هم خیلی زود خود را آشکار خواهند کرد. با نزدیک شدن به انتخابات میان‌دوره کنگره به‌احتمال‌زیاد شاهد انعطاف بی‌سابقه‌ای از سوی دولت آمریکا و ترامپ برای تشویق ایران به مذاکره مجدد خواهیم بود. این انعطاف و کرنش حتی با اتمام نیمه اول ریاست جمهوری ترامپ در زمستان پیش رو و نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری 2020 بیشتر خواهد شد.

---

منابع و ارجاعات

[1] US Treasury Department; “Frequently Asked Questions Regarding the Re-Imposition of Sanctions Pursuant to the May 8, 2018 National Security Presidential Memorandum Relating to the Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA)”, Available at:

https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/Programs/Documents/jcpoa_winddown_faqs.pdf

[2] William Roberts; Analysis: Trump’s withdrawal from Iran nuclear deal isolates US, Aljazeera, May9, 2018, Available at:

https://www.aljazeera.com/news/2018/05/analysis-trump-withdrawal-iran-nuclear-deal-isolates-180509051651635.html

[3] Ryan Bort; The 3 Biggest Consequences of Trump Pulling Out of the Iran Deal, Rollingstone,  May8, 2018, Available at:

https://www.rollingstone.com/politics/politics-news/the-3-biggest-consequences-of-trump-pulling-out-of-the-iran-deal-627826/

[4]Mogherini: EU to seek partnership with Iran despite sanctions, August3 2018, Available at:

 https://breakingthenews.net/mogherini-eu-to-seek-partnership-with-iran-despite-sanctions/news/details/44366377

[5] Iran’s oil customers in Europe keep buying, Reuters, May 11 2018, Available at:

https://www.reuters.com/article/iran-oil/irans-oil-customers-in-europe-keep-buying-but-expect-problems-with-financing-idUSL8N1SI2Y1 

[6] China Rejects U.S. Request to Cut Iran Oil Imports, Bloomberg, August 3, 2018, Available at:

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-03/china-is-said-to-reject-u-s-request-to-cut-iran-oil-imports

[7] Turkey Vows to Defy U.S. Sanctions on Iran – Again, FDD, July 30 2018, Available at:

http://www.defenddemocracy.org/media-hit/behnam-ben-taleblu-turkey-vows-to-defy-us-sanctions-on-iran-again/

[8] Trump: I am ready to meet with Iran ‘anytime they want to’ – with no preconditions, CNBC, July 30 2018, Available at: https://www.cnbc.com/2018/07/30/trump-i-am-ready-to-meet-with-iran-anytime-they-want-to.html

[9] https://twitter.com/mdubowitz/status/1120021211011127062

[10] https://twitter.com/MaloneySuzanne/status/1120160622000067900?s=17

[11] Trita Parsi; Trump’s offer to meet with Iran’s President Rouhani won’t get us a better deal. We had our chance, and lost it, July31 2018, Available at:

https://www.nbcnews.com/think/opinion/trump-s-offer-meet-iran-s-president-rouhani-won-t-ncna895761

[12] https://www.donaldjtrump.com/media/president-trump-announces-2020-campaign-manager/

[13] Amina Dunn; Trump’s approval ratings so far are unusually stable – and deeply partisan, Available at:

http://www.pewresearch.org/fact-tank/2018/08/01/trumps-approval-ratings-so-far-are-unusually-stable-and-deeply-partisan/?amp=1&__twitter_impression=true