اندیشکده راهبردی تبیین – طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر، سوژه‌هایی که زمینه واگرایی دو ملت ایران و عراق از یک‌دیگر را فراهم سازد، در رسانه‌های دو طرف طرح شد. عدم مدیریت صحیح مصرف و تولید برق در ایران، باعث شد تا ایران به‌ناچار، صادرات برق خود به عراق را در ساعت‌های اوج مصرف، کاهش دهد و عملا دست دولت عراق در تامین برق شهروندانش خالی بماند. این مساله موجب شد تا برخی از چهره‌ها و گروه‌های مردمی در عراق، ایران را متهم کنند به بازی با قیمت برق و تلاش برای دریافت طلب خود از دولت عراق با تحت فشار گذاشتن آن. همین امر زمینه‌ساز شعارهایی علیه ایران شد. این شعارها، علاوه بر شعارهایی است که در مخالفت با آن‌چه نفوذ ایران در عراق خوانده می‌شود، در تظاهرات‌ها سر داده می‌شود. چنین رویکردی در مخالفت با برنامه‌های آبی ایران در غرب کشور نیز، تا حدی در عراق دیده شده است. از سوی دیگر پاسخ‌های غیرمنطقی و بی‌ادبانه‌ی برخی کارشناسان ایرانی به موضع همراهانه نخست وزیر عراق با تحریم‌های آمریکا علیه ایران که در رسانه‌های عراقی بازتاب داشت، موجب شد تا سوژه‌ای جدید برای بخشی از نخبگان و مردم عراق حاصل شود تا بر ایران بتازند.
از سوی دیگر اما در ایران نیز، روندهایی با هدف غیریت‌سازی از مردم عراق- مشخصا شیعیان عراق- قابل مشاهده است. بحث خدمات‌دهی جنسی در مشهد مقدس به زائران عراقی! که طی روزهای اخیر در رسانه‌های ایران طرح شد، یک نمونه از تلاش‌ها برای تخریب نگاه مردم ایران به ملت عراق است. برخی نیز در ایران، از صادرات رایگان برق به عراق سخن گفته و نارضایتی خود از آن را با تاکید بر مفاهیم نژادی، بیان می‌دارند. این در حالی است که به گفته دبیرکل مشترک اتاق بازرگانی ایران و عراق، ایران صادرات برق خود به دولت عراق را با قیمتی مناسب انجام می‌دهد تا جایی که روزانه دو میلیون دلار از این صادرات، درآمد دارد. حتی قیمت گاز صادراتی ایران به عراق، 10 برابر قیمت داخل کشور است و روزانه 5 میلیون دلار درآمد برای کشور دارد. از سوی دیگر، برخی در ایران کوشیدند تا موضع همراهانه العبادی با تحریم‌های آمریکا علیه ایران را به مسائل نژادی پیوند داده و از ضدیت همیشگی عرب با عجم سخن به میان آوردند!
واقعیت این است که تخریب ذهنیت دو ملت از یک‌دیگر می‌تواند در میان مدت، رفتارهای دولت‌ها در قبال یک‌دیگر را دستخوش تغییر سازد. چنین امری کاملا مطلوب آمریکا و برخی متحدانش است. از آن‌جا که از نظر آمریکا، ایران دست برتر را در معادلات امنیتی داشته و عملا در عراق نفوذ دارد، لذا تمرکز بر مردم عراق ضرورت بیشتری دارد. لذا بر اساس برخی اظهارات تحلیل‌گران آمریکایی، یکی از روش‌های دور کردن عراق از ایران، تاکید و تقویت این حس در مردم عراق و تبدیل ناسیونالیسم مثبت به ناسیونالیسم منفی است. هرقدر در ناسیونالیسم مثبت، اعتقاد به هویت ملی، ایجابی بوده و زمینه‌ساز تحرک کارکردی و معنایی بیشتر برای پیشرفت کشور می‌شود، در ناسیونالیسم منفی، عوامل واگراساز از دیگران، مورد تاکید قرار می‌گیرد.
در یادداشت کنث پولاک با عنوان «ایران در عراق» در اندیشکده شورای آتلانتیک[1] در آذرماه 1396 یکی از موانع نفوذ ایران در عراق، همین مساله عنوان شده است. پولاک با اشاره به حضور شیعیان عراق در حمله صدام حسین به ایران، می‌نویسد:
«مهم‌ترین مانع برای نفوذ ایران در عراق، ناسیونالیسم عربی عراق و خصومت تاریخی عراقی‌ها نسبت به ایرانیان است. حتی در میان شیعیان عراق، هویت عربی آن‌ها و رقابت قومی با ایرانیانِ مورد نفرت، اغلب بر همبستگی دینی آن‌ها با ایرانیان، چیره می‌شود.»
ری تکیه، پژوهش‌گر مطالعات غرب آسیا در شورای روابط خارجی آمریکا هم در این خصوص گفته است:
«هرچند عراق امروز همچون یک کشور تحت‌الحمایه‌ی ایران است اما این مخمصمه‌ای است که اکثر رهبران عراق خواهان رهایی از آن‌اند. عراق روزگاری مقرّ تمدن عرب و مرکز سیاست‌ورزی منطقه بود. رهبران شیعه در عراق صرفاً به این دلیل توصیه‌ها و پول ایران را می‌پذیرند که از شوراهای عربی سنی کنار گذاشته شده و ابرقدرت آمریکا آن‌ها را رها کرده است… هیچ‌یک از اعراب عراق نمی‌خواهند فرودستِ پارسی‌های شیعه‌ی متکبر باشند. هروقت عراق خود را از قید سلطه‌ی ایران رها کند، شاید بتواند راهی برای بازگشت به جهان عرب بیابد و دوباره مانعی برابر قدرت ایران شود.»[2]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
البته تمرکز آمریکا و متحدانش، صرفا بر این حوزه نیست بلکه سایر حوزه‌ها از جمله روابط دو حوزه نجف و قم نیز مورد توجه واشنگتن است. به‌عنوان مثال اسکات مادل، مشاور ارشد اندیشکده CSIS در سخنرانی در کمیته‌ی امور خارجی مجلس نمایندگان در 16 فوریه 2017 ، هفت پیشنهاد مشخص و عینی برای مهار ایران را مطرح می‌کند که یکی از آن‌ها، ضرورت برجسته‌سازی حوزه نجف در مقابل حوزه قم است.[3]
به نظر می‌رسد مقامات و نخبگان سیاسی ایران و عراق به همراه رسانه‌های اصلی آن دو، باید ضمن اطلاع از طرح‌های خارجی برای آشفته‌سازی روابط دو کشور در حوزه روابط میان دو ملت، سعی کنند تا نه تنها در پازل طراحی‌شده حرکت نکنند که درصدد برهم‌زدن آن نیز باشند. اما متاسفانه، برخی اظهارات نخبگان دو کشور عملا به این فضا دامن زده و اختلاف‌نظرات احتمالی را از حوزه سیاسی به اجتماعی تسری می‌دهد.
منابع
[1] . Kenneth M. Pollack, “Iran in Iraq”, Atlantic Council, December 4, 2017, Available at: http://www.atlanticcouncil.org/publications/issue-briefs/iran-in-iraq
[2] . Ray Takeyh, “Assessing the Iran Deal “, Committee on oversight and government reform, Apr 5, 2017, Available at: https://oversight.house.gov/wp-content/uploads/2017/04/Takeyh-Statement-Iran-Violations-4-5.pdf
[3] . Scott Modell, “Iran on Notice: The Future of U.S. Policy Toward Iran”, Foreign Affairs Committee, February 16, 2017, Available at: http://docs.house.gov/meetings/FA/FA00/20170216/105594/HHRG-115-FA00-Wstate-ModellS-20170216.pdf
