اندیشکده راهبردی تبیین– طی یک ماه اخیر، مهم‌ترین خبر در حوزه فلسطین، تلاش‌های مصر برای برقراری آتش‌بس میان حماس و رژیم صهیونیستی بوده است. اگرچه همچنان به صورت رسمی مفاد آتش‌بس که گفته می‌شود متفاوت از موارد مشابه قبلی است، منتشرنشده اما بر اساس برخی اظهارات، رفع نسبی محاصره غزه از سوی رژیم صهیونیستی، ایجاد یک مسیر آزاد تبادل کالا از مسیر دریا به غزه و توقف راهپیمایی‌های بازگشت و بادبادک‌های آتش‌زا از سوی حماس و کاهش تنش‌های پیش‌آمده در دو ماه اخیر، از جمله محورهای این آتش‌بس خواهند بود. چنین آتش‌بسی می‌تواند برای هر دو طرف نبرد، فرصت‌ها و تهدیدهایی را در برداشته باشد. در این یادداشت با بررسی آتش‌بس و نگاه طرفین به آن، امکان‌سنجی تحقق و تداوم آن مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

 

 

1. مفاد آتش‌بس احتمالی

‌تاکنون مفاد آتش‌بس به صورت رسمی از سوی حماس یا رژیم صهیونیستی و حتی طرف مصری رسانه‌ای نشده است؛ اما در رسانه‌ها با توجه به سخنان طرفین گمانه‌زنی‌هایی از مفاد آتش‌بس به میان می‌آید. وبگاه انگلیسی میدل ایست آی به نقل از شخصی که او را از اعضای ارشد جنبش حماس معرفی کرده اما نامی از وی نبرده است، مدعی شده است پیشنهاد رژیم صهیونیستی برای این آتش‌بس ایجاد یک گذرگاه آبی میان نوار غزه و قبرس و بازگشایی همه گذرگاه‌های غزه در مقابل توقف تمام حملات از سوی مقاومت غزه به سرزمین‌های اشغالی است. میدل ایست آی در ادامه تأکید کرده است تل‌آویو از مطالبات تاریخی خود از جمله خلع سلاح حماس، توقف حفر تونل و مانند آن گذشته است و حماس در برهه کنونی سعی می‌کند بر طرح‌های انسانی مانند آب، برق و بهداشت و امثال آن متمرکز شود. در این گزارش آمده است رژیم صهیونیستی انتظار دارد قبل از بازگشایی گذرگاه مذکور، دو طرف تبادل اسرا داشته باشد اما حماس برعکس این موضوع را اصرار دارد.[1]

گزارش میدل آی ایست بسیار به برخی گزارش‌های رسانه‌های عربی و صهیونیستی و سخنان مسئولین حماس و رژیم صهیونیستی نزدیک است. عدم مطرح شدن مفادی چون خلع سلاح حماس یا تعیین سازوکاری برای تخریب تونل‌های حماس نشان می‌دهد رژیم صهیونیستی تنها به دنبال آتش‌بسی به‌منظور توقف تنش‌های چند ماه گذشته و ابتکارات حماس همانند بادبادک‌های آتشین و راهپیمایی‌های بازگشت است. ذکر این نکته هم ضروری است که از آتش‌بسی که به میانجیگری مصر سخن گفته می‌شود بسیار نزدیک به توافق آتش‌بس پس از جنگ 51 روزه است.

 

2. فلسفه هدنه و نگاه حماس به آتش‌بس بلندمدت

هدنه در ادبیات عرب و سیاسی حماس به آتش‌بسی گفته می‌شود که زمانی طولانی برای آن لحاظ می‌شود. در حال حاضر، حماس بارها برای اجرای این نوع آتش‌بس در نوار غزه تلاش کرده است؛ آتش‌بس‌های رخ‌داده پس از جنگ‌های 51 و 8 روزه با رژیم صهیونیستی هم از همین نوع بوده است.

از منظر حماس و رهبران این جنبش طی چند دهه موجودیت این جنبش، هدنه یک روش برای توقف اشغالگری‌های دشمن و مصون نگه‌داشتن خود برای تداوم مسیر مقاومت است. هدنه ادبیاتی است که برای اولین بار، شیخ احمد یاسین بنیان‌گذار جنبش حماس در سال 1998 مطرح کرد. حماس هدنه را هرگز به معنی پذیرش دو دولت یا موجودیت رژیم صهیونیستی نمی‌دانسته و از منظر فقه اهل سنت، نمونه‌هایی در صدر اسلام دارد که صلح حدیبیه و مذاکرات غطفان در جریان جنگ احد نمونه‌هایی از آن است.[2]

تنها یک بار حماس در سال 1998 با رژیم صهیونیستی به صورت مستقیم مذاکره کرده است. در آن سال الزهار که زندانی صهیونیست ها بود با اسحاق رابین به صورت مستقیم مذاکره کرد. اما جز تک نمونه ذکر شده، حماس همواره به صورت غیرمستقیم به دنبال مذاکراتی برای کاهش فشارهای محاصره و تبادل اسرا بدون دادن امتیازات سیاسی و پذیرش موجودیت رژیم بوده است و این مذاکرات اخیر هم از همین نوع بوده و نباید به اشتباه این اقدامات حماس را تغییر رویه دانست.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

3. خواست حماس از آتش‌بس جدید

در خصوص آتش‌بس و بر اساس گمانه‌زنی‌ها، جنبش حماس تنها بر یک مسئله تکیه کرده است و آن هم رفع محاصره و تمام مجازات اعمال شده علیه نوار غزه از سوی تل‌آویو و تشکیلات خودگردان است.

همان‌گونه که بالاتر گفته شد، حماس به دنبال نقد کردن دستاوردهای ناشی از بادبادک‌های آتشین[3] و راهپیمایی‌های بازگشت به‌منظور کاستن از وضعیت انفجاری نوار غزه و محاصره است. نوار غزه در آستانه یک بحران اقتصادی- انسانی و بهداشتی قرار داشته که زندگی را برای مردم این منطقه و مقاومت با هزینه‌های بیشتری روبرو کرده است. حماس برای رهایی از این چالش سعی کرده است مسیری را طی نماید که بدون دادن هزینه‌های سیاسی و از دست دادن هویت مقاومت و سلاح آن، محاصره را کم و وضعیت نوار غزه را مدیریت نماید.

 

4. خواست رژیم صهیونیستی از آتش‌بس جدید

کابینه امنیتی تل‌آویو در ماه گذشته برای تصمیم‌گیری در خصوص وضعیت نوار غزه حداقل سه جلسه برگزار کرده است اما هنوز به راهبردی مشخص دست نیافته است. دلیل این مسئله چالش پیش روی تل‌آویو برای تقابل با نوار غزه است. حماس و مقاومت فلسطین از روزهای ابتدایی فروردین امسال با ابتکار «راهپیمایی بازگشت» و «بادبادک‌های آتشین» به‌منظور کاهش محاصره، معادلات نوار غزه را برای تل‌آویو کاملاً دگرگون کردند.

 تداوم و گسترده شدن استفاده فلسطینیان از بادبادک‌های آتشین کاملاً امنیت شهرک‌های اطراف نوار غزه را با چالش روبرو کرد. این مسئله موجب شده صهیونیست‌ها به دنبال تحقق آتش‌بس و کاهش تنش در مرز نوار غزه و رهایی از این ابتکار حماس باشند. عقب‌نشینی تل‌آویو از خواسته‌هایی چون خلع سلاح حماس یا واگذاری نوار غزه به تشکیلات خودگردان همگی نشان‌دهنده آن است که تل‌آویو در آتش‌بس جدید سعی دارد وضعیت نوار غزه و مرزهای آن را به سال 96 برگرداند. واکنش حماس و شلیک موشک به شهرک‌های اشغالی در واکنش به ماجراجویی‌های صهیونیست‌ها در بمباران غزه طی سه ماه گذشته به‌منظور مجاب نمودن حماس به توقف بادبادک‌های آتشین و راهپیمایی‌های بازگشت، سران نظامی تل‌آویو را به این نتیجه رسانده است که آتش‌بس شاید کم‌هزینه‌ترین راه برای توقف وضعیت کنونی است.

البته برخی، خواست‌های داخلی و سیاسی نتانیاهو برای غلبه بر منتقدان و برگزاری انتخابات زودهنگام را نشان‌دهنده تمایل تل‌آویو به امضای آتش‌بس ولو با عمری کوتاه می‌دانند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

5. فرصت‌ها و تهدیدهای آتش‌بس احتمالی برای حماس

 

بهبود وضعیت زندگی در غزه و کاهش فشار افکار عمومی: قطعاً مهم‌ترین و اصلی‌ترین دستاورد و فرصت ناشی از توافق آتش‌بس برای حماس، باز شدن گذرگاه‌های نوار غزه برای واردکردن کالاهای ضروری دارویی، تولید انرژی و… برای بهبود وضعیت زندگی در نوار غزه است. این مسئله می‌تواند فشار افکار عمومی در نوار غزه را کم کرده و امکان تداوم مقاومت علیه رژیم صهیونیستی را دوچندان نماید. حماس خواسته یا ناخواسته مسئول دولت‌داری در نوار غزه است و طبیعی است که افکار عمومی از وی در کنار مقاومت و جهاد مسلحانه، تحقق لازمه‌های یک زندگی حداقلی را مطالبه نمایند. تحقق این کار ویژه با امضای آتش‌بس جدید بسیار به قدرت و مشروعیت حماس و مقاومت در غزه کمک خواهد کرد.

فرصتی برای بالا بردن قیمت تبادل اسرا: حماس در جنگ ۵۱ روزه موفق شد چند اسیر را به اسارت بگیرد. صهیونیست‌ها معتقدند حماس دو اسیر در اختیار دارد در حالی که حماس بارها اعلام کرده چهار نفر هستند و مهرماه پارسال تصاویری از هر چهار نفر را منتشر نمود. داستان تبادل اسرا همواره یکی از چالش‌های اصلی دولت نتانیاهو در سال‌های اخیر بوده است. حساسیت بالای جامعه صهیونیستی در خصوص اسرای خویش، انتقادات شدیدی به رژیم به دلیل عدم مذاکره یا تبادل اسرا با حماس وارد ساخته است. نتانیاهو بارها از پیشرفت مذاکرات برای آزادی اسرای صهیونیستی خبر داده بود تا از حجم فشار انتقادات به او کاسته شود. با آنکه آزادی اسرای صهیونیستی برای این رژیم و افکار عمومی صهیونیست ها بسیار حیاتی است اما برخی از تکرار توافق شالیت که منجر به آزادی ۴۷۷ فلسطینی از جمله یحیی سنوار با شالیت سرباز ارتش رژیم صهیونیستی شد، بسیار ابزار نگرانی می‌نمایند.[4]

آتش‌بس جدید می‌تواند فرصتی حیاتی برای حماس به منظور بالا بردن امتیاز و قیمت اسرای صهیونیستی که در اختیار دارد، باشد. مسئولین حماس تبادل اسرا را کاملاً از مسئله آتش‌بس جدا کرده‌اند و این مسئله موجب شده نتانیاهو در خصوص اسرای خود به یک بن‌بست برسد و هیچ راهی جز دادن امتیازی ویژه به حماس برای رهایی از فشار افکار عمومی نداشته باشد. اهمیت آتش‌بس و اسرا برای صهیونیست‌ها روی هم رفته، این امکان را به حماس می‌دهد که در حاشیه آتش‌بس یا در ضمیمه آن تبادل اسرا را به یک پیروزی بزرگی چون تبادل شالیت تبدیل کند یا بدون دادن امتیازی جدی به تل‌آویو به برخی خواسته‌های خود در آتش‌بس دست یابد. باید دید سران حماس چه زمانی قصد نقد کردن برگ برنده اسرا و تبادل آنان را دارند. آتش‌بس احتمالی به هر شیوه‌ای رخ دهد قیمت اسرای صهیونیستی در دست حماس را افزایش داده و فشارها بر نتانیاهو دوچندان خواهد شد.

دادن امتیاز بدون تحقق خواست‌ها: اصلی‌ترین تهدیدی که حماس با آن روبروست، عدم تحقق خواست‌های مطرح‌شده در آتش‌بس از سوی خود توسط رژیم صهیونیستی و مصر است. تجربه آتش‌بس جنگ 51 روزه نشان داد هرچند در برهه‌ای کوتاه تل‌آویو به متن آتش‌بس پایبند بود اما با گذر زمان محاصره و مجازات علیه نوار غزه از طریق‌های گوناگون تشدید شد و در حقیقت کاهش تنش در نوار غزه که خواست صهیونیست‌ها بود تا دو سال رعایت شد اما محاصره غزه با شیبی ملایم تشدید شد. این مسئله موجب شد ما شاهد باشیم که از سال 2016 بار دیگر موشک‌هایی از سوی مقاومت به‌سوی سرزمین‌های اشغالی روانه شود؛ روندی که در ماه‌های گذشته به اوج خود رسیده و تنش در مرزهای غزه بسیار به جنگ 51 روزه نزدیک شده است. میانجیگری مصر احتمال عدم تحقق کاهش محاصره غزه و باز شدن گذرگاه رفح را دوچندان می‌نماید؛ هرچند که حماس در شرایط کنونی هیچ چاره‌ای جز پذیرش میانجی‌گری مصر با توجه به موقعیت جغرافیایی آن ندارد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

6. فرصت‌ها و تهدیدهای آتش‌بس احتمالی برای رژیم صهیونیستی

 

رهایی نتانیاهو از جنگی جدید و بادبادک‌های آتشین: مهم‌ترین فرصت و دستاورد آتش‌بس احتمالی برای کابینه نتانیاهو فرار از جنگی جدید و بادبادک‌های آتشین است. در ماه‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین انتقاداتی که علیه نتانیاهو در درون سرزمین‌های اشغالی مطرح می‌شود، عدم توانایی در کنترل و مهار تنش‌های رخ‌داده در نوار غزه است. لذا در وهله کنونی تحقق آتش‌بس و برقرار شدن امنیت در ماه‌های پیش رو دستاوردی بسیار مهم برای نتانیاهو است. آتش‌بس احتمالی این فرصت را در اختیار نتانیاهو قرار می‌دهد که مخالفان داخلی خود را در خصوص مسئله عدم توانایی مدیریت حماس و تأمین امینت شهرک‌ها ساکت نماید و در انتخابات زودهنگامی که احتمالاً تا پایان سال برگزار می‌شود پیروز شود.

کسب قدرت و پرستیژ برای مقاومت در مقابل تشکیلات خودگردان: یکی از تهدیدات و نگرانی‌های صهیونیست‌ها از توافق آتش‌بس، کسب پرستیژ و قدرت مقاومت در مقابل تشکیلات خودگردان است. نداو ارگمن رئیس شاباک معتقد است که این مذاکرات به ضرر محمود عباس هم‌پیمان تل‌آویو خواهد بود و هرگونه توافقی از این قبیل با حماس موجب تضعیف طرف‌های میانه‌رو (سازش گر) فلسطینی خواهد شد و این مسئله را برای فلسطینیان به اثبات می‌رساند که مبارزه مسلحانه نتایجی مثبتی در نبرد با رژیم صهیونیستی در پی خواهد داشت.[5]

هم‌چنین آموس هرئیل تحلیلگر روزنامه هاآرتص در یادداشتی نوشته است که توافق آتش‌بس که قرار است به‌زودی حاصل شود، یعنی اینکه رژیم صهیونیستی حماس را شریکی مهم و مشروع می‌داند.[6] و این تهدیدی برای این رژیم است.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

7. امکان‌سنجی تحقق و تداوم آتش‌بس

آتش‌بس احتمالی با موانع جدی‌ای روبروست، تشکیلات خودگردان، نیت طرفین و معامله قرن از موانع اصلی تحقق یا تداوم آتش بس است.

تشکیلات خودگردان: یکی از مشکلات در تحقق آتش بس، مخالفت محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین با شکل و محتوای این آتش‌بس است. مصر به عباس اطمینان خاطر داده این پرونده بدون نهایی شدن آشتی داخلی فلسطینی و بازگشت نوار غزه تحت حاکمیت تشکیلات خودگردان به سرانجام نخواهد رسید. در همین راستا، شبکه صهیونیستی «ریشت کان» مدعی شد محمود عباس تهدید کرده اگر حماس به توافق آتش‌بس با تل‌آویو برسد، حمایت مالی خود از نوار غزه را به صورت کامل متوقف می‌کند.[7]

لیبرمن وزیر جنگ رژیم صهیونیستی در خصوص تلاش تشکیلات خودگردان برای تحقق آتش بس در سخنانی تأکید کرد ابومازن می‌خواهد به سبب اختلافات داخلی با حماس، تل‌آویو را به سمت تقابل نظامی دیگری با این جنبش در نوار غزه بکشاند… عباس می‌داند حماس را با زور و قدرت نمی‌توان شکست داد، به همین خاطر مخالف سازش و آشتی با این جنبش است و می‌خواهد ما به نیابت از او با این جنبش وارد جنگ شویم.[8]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr6', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr6", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

عدم همراهی تشکیلات خودگردان با آتش بس و تداوم مجازات این جریان علیه غزه از دستگیری سران حماس، قطع حقوق کارمندان غزه، جلوگیری از صدور کالا و انرژی و سنگ‌اندازی در تحقق دولت آشتی ملی تحقق آتش بس را با ابهام روبرو خواهد کرد.

معامله قرن و نیت طرفین: اصلی‌ترین و مهم‌ترین مؤلفه برای تحقق آتش بس، ایجاد تضمینی برای تداوم هدنه و تحقق خواسته‌های طرفین از آتش بس است. به باور برخی تحلیل گران تل‌آویو خواسته اصلی‌اش از تحقق آتش بس مقدمه سازی برای تغییر رویه حماس و تشدید فشار بر نوار غزه به منظور پذیرش معامله قرن با کمک مصر است. تلاش مصر بر تحقق آشتی ملی و حضور نیروهای تشکیلات خودگردان در نوار غزه در راستای معامله قرن است؛ اما حماس از چنین آتش‌بسی نیت‌های بسیار متفاوتی را دنبال می‌کند، مسئله‌ای که توافق را برای تداوم مسیر دچار چالش خواهد کرد. لذا بسیاری بر این باورند که جنگ چهارم غزه در آینده‌ای نه چندان زود با توجه به مسیر قدرت‌یابی حماس رخ خواهد داد و تل‌آویو تنها به دنبال تأخیر انداختن این مسئله و توجیه افکار عمومی داخلی خود است.

---

منابع

[1] «وعده‌های تل‌آویو در مقابل آتش‌بس برای نوار غزه چیست؟»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 27 مرداد 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 https://www.farsnews.com/news/13970527000916

[2] محمد زارعی، «بررسی چرایی و چگونگی آتش بس طولانی‌مدت (هدنة) حماس و اسراییل»، وب‌سایت موسسه ندا، منتشرشده در تاریخ 14 مرداد 1394، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 http://nedains.com/fa/news/311909

[3] برای مطالعه بیشتر ر.ک: سعید ساسانیان، «نبرد نامتقارن با رژیم صهیونیستی؛ ضرورت ایده‌پردازی بادبادکی!»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 4 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/26747

[4] برای مطالعه بیشتر ر.ک:

محمد محسن فایضی، «تبادل اسرا؛ چالشی جدی برای رژیم صهیونیستی»، اندیکشده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 11 مهر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 

http://tabyincenter.ir/21183

[5] «تصمیم نتانیاهو و لیبرمن به ادامه مذاکرات برای آتش بس در غزه»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 19 اوت 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 https://farsi.palinfo.com/15074

[6] «هاآرتص: نتانیاهو آتش بس با حماس را بر جنگ ترجیح می‌دهد»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 15 اوت 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://farsi.palinfo.com/15000

[7] «تهدید «محمود عباس» به تحریم کامل غزه»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 27 مرداد 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 https://www.farsnews.com/news/13970527000148

[8] «لیبرمن: عباس می‌خواهد ما را به جنگ با حماس بکشاند»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 21 اوت 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 https://farsi.palinfo.com/15109