مرکز مطالعاتی باحث با اشاره به مناسبات پرکشمکش روسیه و رژیم صهیونیستی و تأثیرات آن در معادلات منطقه می‌نویسد که این مناسبات همواره وزنه سنگینی در معادلات خاورمیانه داشته است. از سال 1947 اتحاد جماهیر شوروی سابق تصمیم گرفت در برابر طرح انگلیسی، از تقسیم فلسطین حمایت کند. شوروی سابق البته بلافاصله بعد از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی، آن را به رسمیت شناخت و مناسبات دیپلماتیک با آن برقرار کرد، اما اسرائیل هیچ گاه سیاست همگرایی و دوستی با شوروی در پیش نگرفت و همواره به دنبال تقویت مناسبات خود با غرب و سپس آمریکا بر آمد. به این ترتیب بود که شوروی نیز به حمایت از کشورهای عربی متخصص در زمینه مبارزه با رژیم صهیونیستی پرداخت.
در سال 1967 و جنگهای شش روزه، اتحاد جماهیر شوروی مناسبات خود با رژیم صهیونیستی را قطع کرد، اما این مناسبات بار دیگر در سال 1991 احیا شد.
مناسبات روسیه و رژیم صهیونیستی در سوریه
روزنامه آمریکایی واشنگتن پست در مقاله‌ای به قلم سموئل رامانی متخصص سیاست‌گذاری‌های روسیه به عوامل پشت پرده همگرایی رژیم صهیونیستی با روسیه در خصوص پرونده سوریه پرداخته است:
نتانیاهو معتقد است که روسیه می‌تواند از حجم تهدیدات دولت بشار اسد و متحدان ایرانی و حزب الله لبنان برای اسرائیل بکاهد. همگرایی روسیه و رژیم صهیونیستی در خصوص پرونده سوریه موضوعی تدریجی بود. در ابتدای بحران سوریه تصمیم سازان اسرائیلی معتقد بودند که سقوط بشار اسد قطعی است، لذا تلاش داشتند خود را از تحولات سوریه دور نگه دارند تا وارد درگیری فراگیر با سوریه در دوره بعد از بشار اسد نشوند. صهیونیست‌ها در همین رابطه برخی کمک‌ها را نیز به برخی گروه‌های مسلح تروریست در سوریه انجام می‌دادند.
با وجود گمانه‌زنی‌های غربی- صهیونیستی، بشار اسد در قدرت باقی ماند و همین موضوع باعث شد بنیامین نتانیاهو طی دو سال اخیر رویکرد تل‌آویو را در خصوص موضوع سوریه تغییر داده و به دنبال ائتلاف و همگرایی بیشتر با روسیه باشد. رژیم صهیونیستی با وجود ادامه هدف قرار دادن مناطق مختلف سوریه در خصوص برخی موارد با روسیه به توافق رسیده بود.
نتانیاهو تلاش دارد موجودیت نظامی محدود روسیه در سوریه تا طولانی‌ترین زمان ممکن ادامه داشته باشد. البته در ابتدا سرکردگان اسرائیل نسبت به مداخله نظامی روسیه برای حل درگیری‌های سوریه مطمئن نبودند و تصور نمی‌کردند که این اتفاق بتواند مناسبات روسیه و اسرائیل را بهبود بخشد. اما در ادامه افرادی نظیر رووفین ریولین رئیس رژیم صهیونیستی خواستار گفتگو با مسکو برای مهار تهدید ایران یا حزب الله شدند. به این ترتیب بود که اسرائیل موجودیت روسیه در سوریه را به عنوان ضرورتی برای امنیت منطقه پذیرفت.
برخی کارشناسان معتقدند که مهم‌ترین موارد هماهنگی بالای روسیه و رژیم صهیونیستی در عرصه سوریه جلوگیری از بروز حوادث جوی بود. هواپیماهای شناسایی و جاسوسی دو طرف همواره پروازهایی را در حریم هوایی سوریه انجام می‌دادند. رژیم صهیونیستی با این پروازها به دنبال جلوگیری از انتقال موشک‌های پیشرفته از طریق سوریه برای حزب‌الله لبنان بود که آن را خطری واقعی برای خود احساس می‌کند، با این وجود معمولا هیچ اتفاقی در این زمینه رخ نمی‌دهد.
مسکو در سال 2010 و در پی فشارهای غرب و رژیم صهیونیستی قرارداد تسلیحاتی برای فروش سامانه دفاع هوایی اس 300 به ایران به ارزش 800 میلیون دلار را به حالت تعلیق در آورد. سامانه‌ای که می‌توانست از ساقط کردن هواپیماهای جنگی متجاوز آمریکایی و اسرائیلی مفید واقع شود. البته این قرارداد لغو نشده و در نهایت ایران به این سامانه دفاع موشکی دست پیدا کرد، اما در آن سال‌ها اسرائیل نیز در قبال این اقدام موضع بی‌طرفی در خصوص اوکراین در پیش گرفت و از فروش سلاح به کی‌یف خودداری کرد.
رژیم صهیونیستی و آمریکا همچنین با فشارهای خود به مسکو در سال 2013 موفق شدند تصمیم روسیه برای انتقال سامانه دفاع موشکی اس 300 به روسیه را به حالت تعلیق در آورند. اما در نهایت بعد از تنشی که در پی سقوط هواپیمای شناسایی ایل 20 روسیه در سوریه با خرابکاری اسرائیلی‌ها صورت گرفت، این سامانه تحویل دمشق شد.
ساتانوفسکی یک کارشناس مسائل سیاسی روسیه معتقد است که روسیه و اسرائیل منافع متعددی در خصوص سوریه دارند. سوریه برای روسیه یک شریک دور دست است و مسکو طی چندین دهه از این کشور حمایت کرده و امروز حمایت‌های لازم را از دمشق فراهم کرده است. اما از نظر اسرائیل سوریه کشور همسایه است که وارد جنگهای متعددی با این رژیم شده است. اسرائیلی‌ها معتقدند که سوریه می‌تواند سکویی برای پرتاب موشک به سرزمین‌های اشغالی از اراضی جولان باشد.
این کارشناس روسی افزاید که هر اندازه که ارتباط سوریه با ایران افزایش پیدا کند، تهدیدی که می‌تواند از این منظر متوجه اسرائیلی‌ها باشد، بیشتر خواهد بود. اسرائیل همچنین موجودیت حزب‌الله لبنان و مبارزه این حزب در سوریه در کنار بشار اسد را بسیار مهم ارزیابی می‌کند. این موضوع را ماریا سیس کارشناس مسائل منطقه‌ای مطرح کرده و می‌افزاید که هدف مداخله رژیم صهیونیستی در سوریه تخریب کاروان‌های تسلیحاتی است که برای حزب الله لبنان فرستاده می شود. ادله موجود نشان می دهد که روسیه نیز اقدامی در این میان انجام نمی‌دهد.
چالش‌های مناسبات روسیه و رژیم صهیونیستی
1- روسیه همواره به دنبال تضعیف آمریکا و در اختیار گرفتن خاورمیانه است و این موضوع را به بخشی از استراتژی جهانی خود تبدیل کرده است. در مقابل وزارت جنگ و وزارت خارجه رژیم صهیونیستی، ایالات متحده آمریکا را حامی و متحد اصلی اسرائیل به شمار می‌آورند.
2- آمریکا همواره جانبداری گسترده‌ای از رژیم صهیونیستی کرده و از سوی دیگر روسیه با مشکل محدودیت نیروها و تاثیرگذاری خود بر تل‌آویو مواجه است. مسکو به اندازه‌ای در برابر اسرائیل قدرت تأثیرگذاری ندارد که بتواند در صورت بروز هر درگیری میان اسرائیل با طرف‌های مختلف نظیر نوار غزه یا کرانه باختری و حتی لبنان و سوریه بتواند وارد عمل شود.
3- روند صادرات تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه به منطقه با سیاست‌های رژیم صهیونیستی در تعارض قرار دارد. عوامل نفوذ روسیه در خاورمیانه با منافع اسرائیل در گذشته و حال در تناقض بوده است. تسلیحات و تجهیزات نظامی روسیه ستون فقرات ناوگان تسلیحاتی کشورهای رقیب رژیم صهیونیستی است و قدرت اسرائیل در جلوگیری از فروش این تسلیحات به طرف‌های متخاصم خود به ویژه محور مقاومت نیز بسیار محدود است.
4- در بخش انرژی، تلاش‌های شرکت نفت روسی گازپروم طی سالهای گذشته برای ورود به حوزه شرق دریای مدیترانه در نتیجه مانع تراشی های رژیم صهیونیستی با شکست مواجه شده است. آنکارا و تل‌آویو توافقنامه‌ای را برای پروژه بزرگ صادرات گاز از اسرائیل به ترکیه و اروپا به امضا رسانده‌اند و همین موضوع میزان تأثیرپذیری و ارتباط ترکیه و اروپا با گاز روسیه را کاهش داده است.
5- همچنین در عرصه بین‌الملل اسرائیل تلاش دارد بیشترین هوشیاری را نسبت به مسائل مهم مرتبط با روسیه اتخاذ کند. در جلسه‌ای که در نیمه سال 2014 در خصوص رای گیری برای مصوبه محکوم کردن مداخله روسیه در اوکراین انجام شد، نماینده اسرائیل دستور گرفت که از سالن خارج شود. این موضوع باعث خشم دولت آمریکا شد، اما با این وجود اسرائیل از حملات هکرهای روسی در شبکه اینترنت در امان نماند. همچنین حضور ادوارد اسنودن در روسیه نیز با واکنشی از سوی اسرائیل مواجه نشد.
6- بخشی دیگر از ویژگی‌های مناسبات رژیم صهیونیستی و روسیه در خصوص حضور بیش از یک میلیون یهودی روس در سرزمین‌های اشغالی است که یک هشتم جمعیت این رژیم را تشکیل می‌دهد. بیشتر این افراد در دهه 90 قرن گذشته میلادی وارد سرزمین‌های اشغالی شده‌اند.
به نظر می رسد روند مناسبات روسیه و اسرائیل در آینده بر اساس سناریوی زیر خواهد بود:
الف: دو طرف به تلاش خود برای ادامه دوست نشان دادن یکدیگر ادامه می‌دهند و از فواید ارتباط میان هم صحبت خواهند کرد.
ب: در صورتی که درگیری‌ها در خاورمیانه و تنش آفرینی و بحران‌زایی در این منطقه ادامه داشته باشد، روسیه و اسرائیل در برخی پرونده ها در اردوگاه‌های متناقض قرار می‌گیرند و در این زمینه توان آنها برای کنترل یکدیگر در معرض آزمون قرار خواهد گرفت.
ج: افزایش تنش در مناسبات روسیه با آمریکا و کشورهای اروپایی، فشارها بر اسرائیل را نیز افزایش داده و این رژیم را در بحرانی سیاسی قرار خواهد داد تا در رأی گیری‌های مختلف، طرف روسیه را نگیرد و در مناسبات خود با دولت ولادیمیر پوتین تجدیدنظر کند.
چالش‌های مربوط به منافع متناقض روسیه و رژیم صهیونیستی
شکی نیست که منافع روسیه دارای ماهیت سیاسی استراتژیک نظامی اقتصادی و امنیتی است. یکی از مهم‌ترین این منافع، حفظ پایگاه نظامی این کشور در بندر طرطوس است که روسیه آن را بندرگاهی برای حضور بلند مدت استراتژیک خود در خاورمیانه می‌داند. توافقنامه این بندر در سال 1971 میان دو طرف به امضا رسیده است. این بندر میزبان پایگاه امداد و حفاظت روسیه است که در دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق و جنگ سرد میان این کشور و آمریکا برای حمایت از ناوگان تسلیحاتی شوروی سابق دریای مدیترانه احداث شد. روسیه از چندین سال پیش به دنبال توسعه این بندرگاه برآمد تا بتواند به این ترتیب حضور خود در خاورمیانه را تقویت کند.
در شرایطی که آمریکا به دنبال استقرار سپر موشکی خود در لهستان برای افزایش فشار بر روسیه و منافع این کشور در منطقه است، روسیه نیز تلاش دارد از طریق این بندرگاه حضور خود در خاورمیانه را بر خلاف منافع آمریکا تقویت نماید.
سوریه در سال 2008 با تبدیل کردن بندر طرطوس به پایگاهی ثابت برای کشتی‌های هسته‌ای روسیه در خاورمیانه موافقت کرده و از سال 2009 نیز روسیه اقدام به بازسازی و توسعه این بندر کرده است تا آن را در برابر پذیرش کشتی‌های نظامی با حجم بیشتر آماده کند.
روسیه از طریق اقدامات استراتژیک اخیر خود در سوریه به دنبال تثبیت نفوذ و تاثیرگذاری خود در خاورمیانه است تا بتواند موقعیت بین المللی قابل توجهی برای خود کسب کند.
در مقابل، رژیم صهیونیستی نیز تاکید کرده است که منافع حیاتی و استراتژیک بلندمدتی در سوریه دارد. در همین رابطه روزنامه صهیونیستی هاآرتص به نقل از موشه یعلون وزیر جنگ سابق رژیم صهیونیستی نوشته است که اسرائیل منافعی در سوریه دارد که برای دفاع از این منافع بدون اجازه هیچ کس وارد عمل خواهد شد. همان طور که روسیه و پیش از آن آمریکا و حتی فرانسه و انگلیس نیز تحرکات خود در سوریه را آغاز کرده بودند و از هیچ کس برای انجام عملیات نظامی خود در سوریه اجازه نگرفته بودند.
یعلون می‌افزاید: ما منافعی در سوریه داریم که اگر تهدید شود، وارد عمل شده و برای حفظ منافع خود تلاش خواهیم کرد.
حضور ایران در سوریه، چالشی برای رژیم صهیونیستی
رژیم صهیونیستی در استمرار سیاست خود در هدف قرار دادن موجودیت نظامی ایران با مجموعه‌ای از موانع مواجه است. علاوه بر نگرانی از واکنش‌های ایران، موجودیت نظامی روسیه در سوریه نیز یکی از این موانع به شمار می‌رود. در زمینه موجودیت نظامی ایران در سوریه تناقض آشکاری میان منافع روسیه و رژیم صهیونیستی وجود دارد. تل‌آویو معتقد است که باید جلوی تقویت نفوذ ایران در سوریه گرفته شود و زمینه‌های خروج نیروهای ایرانی از این کشور فراهم شود، اما منافع روسیه حفظ نیروهای نظامی ایران است که روسیه آن را متحد زمینی خود می‌داند و معتقد است موجودیت این نیروها در سوریه قانونی بوده و برای تکمیل نفوذ دولت سوریه در مناطق مختلف این کشور ضروری است.
امیر بحبوط تحلیلگر مسائل نظامی در سایت صهیونیستی واللا که سایتی اطلاعاتی است، می‌نویسد که اسرائیل به تنهایی نمی‌تواند در برابر موجودیت روسیه در سوریه ایستادگی کند، علاوه بر این که تل‌آویو قصد ورود به درگیری با این کشور را ندارد، مگر اینکه از حمایت گسترده دولت آمریکا برخوردار باشد. این در حالی است که به عقیده این کارشناس مسائل روسی افزایش مداخله روسیه در سوریه دلیلی بر تنش در مناسبات بین روسیه با دولت آمریکا و اسرائیل است.
یوسی میلمان تحلیلگر مسائل راهبردی رژیم صهیونیستی در روزنامه معاریو نیز می‌نویسد که یکی از نگرانی‌های رژیم صهیونیستی ارسال سلاح از ایران به سوریه یا حزب الله یا انتقال سلاح به ایران است. ارزیابی‌های موجود نشان می‌دهد که طی سالهای اخیر سلاح‌های ساخت روسیه شامل موشک‌های زمین به دریا به دست عناصر حزب‌الله رسیده است.
وی معتقد است یکی دیگر از نگرانی‌های رژیم صهیونیستی تلاش‌های ایران است که از یک سال پیش با کمک حزب‌الله لبنان به دنبال ایجاد شبکه‌های مقاومت در ارتفاعات جولان اشغالی است.
میلمان در عین حال می‌گوید که گسترش مداخله روسیه در سوریه احتمالا می‌تواند یک هدف استراتژیک اسرائیل را که همان طولانی کردن زمان جنگ است، محقق کند. به اعتقاد وی این موضوع باعث می شود تمامی طرف‌های درگیری دچار خستگی و فرسایش شوند و این موضوع در راستای خدمت به منافع اسرائیل است. علاوه بر این که طولانی‌تر کردن دایره جنگ در سوریه باعث کاهش تلاش اسرائیل برای ورود مستقیم در جنگ سوریه می‌شود، به این ترتیب تل آویو در سکوت و بدون پرداخت هزینه های سیاسی و امنیتی زیاد می تواند منافع خود را محقق سازد.
- این مطلب، صرفاً جهت اطلاعِ مخاطبان، نخبگان، اساتید، دانشجویان، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران بازنشر یافته و الزاماً منعکس‌کننده‌ی مواضع و دیدگاه‌های اندیشکده راهبردی تبیین نیست.
- منبع: خبرگزاری تسنیم
