اندیشکده راهبردی تبیین- در حالی به موج دوم تحریم‌های ضدایرانی آمریکا نزدیک می‌شویم که اروپایی‌ها به پیشگامی فرانسه، انگلستان و آلمان تلاش می‌کنند تا ارتباط مالی(1) و تجاری خود را از طریق سازوکار ویژه مالی با ایران حفظ کنند. انگیزه کشورهای اروپایی برای حفظ برجام ماه‌ها قبل از زبان فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اینگونه بیان شده است: «ما تلاش می‌کنیم تا ایران را به برجام متعهد نگاه داریم و انتفاع ایران از منافع پیش بینی شده در برجام را تضمین کنیم، چرا که معتقدیم این موضوع به منافع امنیتی نه‌تنها ما، بلکه کل جهان مربوط می‌شود ».(2) اروپا برجام را یک توافق مفید برای محدود کردن ظرفیت هسته‌ای ایران می‌داند. توافقی که توانسته است در بدترین حالت زمان دستیابی ایران به بمب هسته‌ای را برای بیش از دو دهه به تعویق بیندازد. با این مبنا امروز اروپایی‌ها تلاش می‌کنند تا از برجام در برابر تحریم‌های آمریکا محافظت کنند.
پس از ماه‌ها بحث، تبادل‌نظر و حتی اختلاف‌نظر بین کشورها و مؤسسات مالی اروپایی، سازوکار جدید و ویژه‌ای برای محافظت از توافق هسته‌ای در برابر تحریم‌های آمریکا آماده شده است. هدف از این سازوکار ایجاد یک چارچوب مستقل از سیستم مالی ایالات‌متحده آمریکا برای حفظ تبادلات مالی ایران با اروپا است. این‌که سازوکار اروپایی‌ها چگونه عمل خواهد کرد محرمانه است. اروپایی‌ها استدلال می‌کنند که برای حفاظت از سازوکار ویژه مالی در برابر تحریم‌های آمریکا، فعلاً نباید جزئیات آن علنی شود. درعین‌حال می‌توان چارچوب اصلی و اساسی سازوکار ویژه مالی را موردمطالعه و بررسی قرار داد. در رابطه با کلیت این سازوکار 4نکته وجود دارد:
1-سازوکار ویژه مالی مبتنی بر یک «نهاد قانونی» منطبق بر قوانین اتحادیه اروپا خواهد بود. این نهاد وظیفه تبادلات مالی میان ایران و اروپا را بر عهده خواهد داشت. در مرحله اول به شرکت‌ها و کمپانی‌های اروپایی اجازه خواهد داد تا تجارت خود با ایران را حفظ کنند. در مرحله دوم پیش بینی شده است که سایر شرکت‌های خارج از اتحادیه نیز بتوانند برای نقل و انتقالات مالی خود از این نهاد بهره‌گیری کنند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2- به‌صورت طبیعی سازوکار ویژه مالی اروپا به یک دوره آزمایشی نیاز دارد تا اشکالات عملیاتی آن شناسایی و برطرف شود. در این دوره خلأهای اساسی که می‌تواند روند تبادلات مالی را مختل کند مورد شناسایی و بررسی قرار خواهد گرفت.
3- احتمالاً برای اجتناب از رویارویی با تحریم‌های آمریکا در مرحله آزمایشی، سازوکار ویژه مالی در ماه‌های اولیه تنها برای تبادلات مالی در حوزه‌هایی استفاده خواهد شد که توسط آمریکایی‌ها تحریم نشده‌اند. حوزه‌های مربوط به تجارت غذا، دارو و محصولات کشاورزی ازجمله این موارد به حساب می‌آیند.
4- طبیعی است که شرکت‌ها و مؤسسات مالی بزرگ در ابتدای کار و مخصوصاً در دوره آزمایشی تمایلی به استفاده از سازوکار ویژه مالی برای تجارت با ایران نداشته باشند. لذا سازوکار ویژه مالی اروپا کار خود را با شرکت‌ها و مؤسسات کوچک که درگیری حداقلی با سیستم مالی ایالات‌متحده دارند شروع خواهد کرد.
سازوکار ویژه مالی اروپا همان اندازه که نسبت به آینده حفظ مبادلات مالی ایران و اروپا خوش‌بینی ایجاد می‌کند، دچار تردیدها و ابهام‌هایی نیز است. این ابهامات موجب می‌شوند تا ملاحظات اساسی پیش روی جمهوری اسلامی ایران قرار گیرند. مهم‌ترین این ملاحظات عبارت‌اند از:
1- سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا و عملکرد آن نباید مشروط شود. این احتمال وجود دارد که بهره‌مندی ایران از سازوکار ویژه مالی به مسائلی مانند خروج نام ایران از لیست کشورهای غیرهمکار گروه ویژه اقدام مالی (FATF) و یا حتی مذاکره و توافق پیرامون توان دفاعی موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران مشروط شود. لذا این موضوع باید مورد تمرکز جدی دیپلماسی ایران در ارتباط با سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا قرار گیرد.
2-جمهوری اسلامی ایران باید اطمینان حاصل کند که سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا طی یک فرایند مشخص و محدود زمانی بستر امنی برای حضور شرکت‌ها و مؤسسات مالی بزرگ اروپایی در ایران را فراهم خواهد ساخت. چراکه برخی از شرکت‌های بزرگ مانند شرکت خودروسازی وولو تنها به این دلیل که امکان دریافت وجوه محصولات فروخته شده وجود نداشت از ایران خارج شدند .(3)
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-آیا با استفاده از سازوکار ویژه مالی ایران خواهد توانست عواید حاصل از صادرات خود را دریافت کند؟ برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند سازوکار ویژه مالی نهادی خواهد بود تا پول حاصل از صادرات ایران در آن ذخیره شده و برای واردات کالاهای اروپایی استفاده شود .(4) این مسئله در صورت صحت باعث می‌شود تا اختیار جمهوری اسلامی ایران برای مدیریت عواید صادراتی خود محدود شود. لذا لازم است در مراحل اولیه که سازوکار ویژه مالی در حال شکل‌گیری است از طرف ایران مورد توجه جدی قرار گیرد.
4-سازوکار ویژه مالی مستقل از سیستم مالی ایالات‌متحده آمریکا خواهد بود، بااین‌وجود اگر آمریکا تحریم‌های خود را متوجه شرکت‌ها و مؤسساتی کند که با این سازوکار روابط تجاری با ایران برقرار می‌کنند، مشکل اصلی و اساسی همچنان پابرجا خواهد ماند. چراکه شرکت‌ها و مؤسسات بزرگ صنعتی و مالی اروپا همچنان از بیم تحریم‌های آمریکا نخواهند توانست با ایران مراوده مالی داشته باشند. ایران می‌باید نسبت به این موضوع حساسیت ویژه‌ای داشته باشد و در مذاکرات خود با اروپایی‌ها آن را پیگیری کند.
منابع و ارجاعات
[1] Special Purpose Vehicle (SPV)
[2] EU foreign policy chief calls on firms to defy Trump over Iran, The Guardian, July 2018, Available at:
https://www.theguardian.com/world/2018/aug/07/eu-foreign-policy-chief-calls-on-firms-to-defy-trump-over-iran
[3] Volvo halts Iran truck assembly due to U.S. sanctions, Reuters, 24 September 2018, Available at:
https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-volvo/volvo-halts-iran-truck-assembly-due-to-u-s-sanctions-idUSKCN1M413A
[4] Europe unlikely to avoid Trump’s Iran sanctions, Arab Weekly, 30 September 2018, Available at:
https://thearabweekly.com/europe-unlikely-avoid-trumps-iran-sanctions
