اندیشکده راهبردی تبیین– یکی از وجوهی که در مراسم اربعین قابل بررسی است، مساله ارتباطات با افراد سایر ملت‌ها، مذاهب و ادیان دیگر است. این ارتباطات که می‌توان آن را «ارتباطات اربعینی» نام نهاد، نیازمند هدف‌گزاری مناسبی در چارچوب رویکردهای کلان انقلاب اسلامی است. طبیعتا برخی الزامات و ملاحظات عملی در حوزه‌های رفتاری، رسانه‌ای و… نیز در این ارتباطات باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراين در این یادداشت سعی میشود در ابتدا مخاطب شناسی ایران در ارتباطات اربعینی و اولویت بندی ارتباط گیری مورد بحث قرار گیرد و در ادامه اهداف متصور از رویکرد تعاملی با هریک از این مخاطبین تبیین گردیده و در نهایت الزامات و ملاحظات در ارتباط‌گیری با هریک تشریح گردد.

مهم‌ترین مخاطبین در ارتباطات اربعینی

با اینکه راهپیمایی اربعین در سالیان اخیر از پدیده ای عراقی به یک مراسم جهانی تبدیل شده و از همه قاره ها در آن شرکت میکنند، اما کماکان بیش از نیمی از شرکت کنندگان در این مراسم اعراب عراقی اند. مضاف بر اینکه اعراب عراقی خود میزبان این ضیافت بزرگ هستند. بنابراین اولین و مهمترین مخاطب ما در این پیاده روی شیعیان عرب بخصوص مردم عراق هستند.

پس از شیعیان عرب باید به شیعیان غیرعرب اشاره کرد که عمده آنها یا از شبه قاره هند و مشخصا دو کشور پاکستان و هند و یا از کشورهای آفریقایی هستند. شیعیان غربی نیز در این مراسم شرکت میکنند که تعداد آنها در مقایسه با سایرین قابل ملاحظه نیست.

مخاطب بعدی که هرچند به لحاظ تعداد اندک ولی مهم است اهل سنت هستند. تعامل با این افراد ملاحظات خاص خود را دارد که بدان خواهیم پرداخت. همچنین اندک افرادی از غیرمسلمانان نیز در این مراسم شرکت میکنند که به ملاحظاتی که درباب ارتباط با این افراد وجود دارد اشاره خواهد شد.

اهداف متصور از ارتباط با شیعیان عرب

از ابتدای شکل گیری انقلاب اسلامی، دشمنان برای به انزواکشاندن انقلاب در افکار عمومی و جلوگیری از صدور آن، روی تعمیق دو شکاف میان ایرانیان شیعه و دیگر ابنای امت اسلامی سرمایه گذاری ویژه ای کردند، یکی شکاف «شیعه – سنی» و دیگری شکاف «عرب – فارس». هرچه گسل میان شیعه و سنی از یک طرف و گسل میان عرب و فارس از طرف دیگر تعمیق شود، زمینه برای جلوگیری از صدور انقلاب اسلامی و به حاشیه رفتن آن در افکار عمومی منطقه فراهم میگردد. تلاش گسترده دشمنان برای برهم زدن وحدت شیعه و سنی حدیث مفصلی است که تشریح آن از حوصله این نوشته خارج است.

اما از سوی دیگر همواره این خط تبلیغی وجود داشته که ایران در تلاش برای ایجاد یک امپراطوری فارسی و مقابله با اعراب بوده است. جنگ صدام علیه ایران نیز دقیقا با همین خط تبلیغی (نمایندگی صدام از اعراب در جنگ با فارس) توجیه میشد. در سالهای اخیر نیز تمرکز دشمن بر این وجه از شکاف میان ایران و سایر کشورهای جهان اسلام شدت و فزونی بیشتری گرفته است. چراکه اگر فقط بر شکاف شیعه – سنی تاکید شود، ایران میتواند حداقل در کشورهایی مثل عراق، لبنان، سوریه و یمن نفوذ پیدا کند ولی اگر دعوای فارس – عرب پررنگ شود، ایران حتی در این کشورها نیز منزوی خواهد شد. کمااینکه می بینیم در دو سه سال اخیر تلاش برای ایجاد تفرقه میان دو ملت عراق و ایران شدت گرفته است.

بنابراین مهمترین هدف از ارتباط گیری با اعراب شیعه، تقویت و تثبیت وحدت و همدلی از طریق ایجاد ارتباطات صمیمانه و در قدم دوم پاسخ به شبهات و روشنگری است. از اهداف ثانویه نیز میتوان به تزریق روحیه استکبارستیزی و نیز فرهنگ وحدت با اهل سنت اشاره کرد.

با توجه به حضور و نفوذ آمریکا در عراق و تاثیری که بر اوضاع اجتماعی، سیاسی، امنیتی و فرهنگی این کشور می گذارد، روشنگری درباب نقش منفی این کشور در اتفاقات جهان اسلام و خصوصا عراق، اهمیت بسیاری دارد.

از سوی دیگر با توجه به وجود مذاهب و اقوام مختلف در داخل عراق و تلاش دشمنان اسلام برای ایجاد جنگ های داخلی و فرقه ای در این کشور، تزریق روحیه زندگی مسالمت آمیز همه اقوام و مذاهب، خصوصا دو مذهب بزرگ شیعه و سنی، از نان شب برای عراقی ها واجب تر است.

اهداف متصور از ارتباط گیری با شیعیان غیرعرب

روابط تاریخی و تمدنی میان ایران و شبه قاره هند، آنچنان میان این دو نزدیکی ایجاد کرده که زمینه برای شکاف انداختن میان آنها چندان فراهم نیست. 510 میلیون مسلمان درست در کنار ما و در شبه قاره هند – سه کشور هند، پاکستان و بنگلادش – زندگی می کنند، یعنی بیش از یک سوم جهان اسلام. هند و پاکستان هریک با جمعیت حدود ۱۸۰ میلیونی مسلمان بعد از اندونزی بیشترین جمعیت مسلمان را در خود جای داده اند و با فاصله اندکی در رتبه دوم و سوم ایستاده اند. طبق پیش بینی ها طی یک یا دو دهه آینده مسلمانان این دو کشور اندونزی را نیز پشت سر گذاشته و به رتبه اول جمعیتی جهان اسلام خواهند رسید. این جمعیت عظیم علاوه بر مسلمانی، در گرایش به فرهنگ ایرانی هم به ما نزدیک است. به همین خاطر است که حتی بعد از قضایای سوریه که جایگاه ایران در کشورهای سنّی عربی به شدت تنزل یافت، اهل سنت شبه قاره علیرغم نقدهایی که به ایران داشتند، کماکان علاقه مند به ایران ماندند. شیعیان شبه قاره در این میان به مراتب نظر مثبت تری به ایران دارند و باید از این نزدیکی فرهنگی در جهت ترویج گفتمان انقلاب اسلامی بهترین بهره را برد.

شیعیان آفریقایی نیز غالبا پس از انقلاب اسلامی و متاثر از آن به مذهب تشیع روی آورده اند. بنابراین نگاه بسیار مثبتی به ایران و جمهوری اسلامی دارند.

بنابراین هدف اصلی از ارتباط گیری با شیعیان غیرعرب، تثبیت ذهنیت مثبت آنان از انقلاب اسلامی است. همچنین روحیه استکبارستیزانه این طیف ها باید حفظ و تثبیت شود. اما با توجه به فضای فرقه گرایانه پاکستان و ضرباتی که جهان اسلام و پاکستان از آن خورده اند، باید به گسترش روحیه تقریبی در میان شیعیان پاکستانی دست زد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

اهداف متصور از ارتباط گیری با اهل سنت

تبیین فرامذهبی بودن شخصیت امام حسین «ع»، بازنمایی وحدت ایجاد شده ذیل گفتمان عاشورا و ایجاد همدلی و تغییر ذهنیت های منفی احتمالی آنان از شیعیان از طریق برقراری روابطی دوستانه و صمیمانه مهمترین اهدافی است که از ارتباط با اهل سنت متصور است.

اهداف متصور از ارتباط گیری با غیرمسلمانان

غیرمسلمانان اندکی در این مراسم شرکت میکنند. آنها غالبا در پی کنجکاوی به این مراسم آمده اند. ارائه تصویری زیبا از اسلام و ایجاد خاطره ای خوب از هم نشینی با مسلمانان و در نهایت ایجاد انگیزه برای آشنایی بیشتر با اسلام از اهدافی است که برای ارتباط با غیرمسلمانان متصور است.

الزامات و ملاحظات ارتباط گیری با شیعیان عرب

در راستای هدف اول – تقویت و تثبیت وحدت و همدلی ملت ایران و عراق – که مهمترین هدف ارتباط گیری با شیعیان عرب به شمار می آید، الزاماتی وجود دارد. در ارتباط گیری با همه مخاطبین مهمترین مسئله ایجاد ارتباط قلبی است نه تغییر در اندیشه های طرف مقابل. اگر ارتباط قلبی و مودت آمیز ایجاد شد زمینه برای گفتگو هم مهیا میشود وگرنه نباید وارد این عرصه شد. اگر محبت طرفینی ایجاد شود 80 درصد مسیر پیموده شده است و اگر ایجاد نشود سایر فعالیت ها تاثیر چندانی نخواهد داشت.[1]

اولین نکته در جهت تقویت و تثبیت همدلی دو ملت ضرورت پاسداشت هویت «مردمی» این اتفاق بزرگ و اجتناب از داخل کردن رویه های حکومتی در آن است. فعالیت های ایرانیان در پیاده روی اربعین نباید جنس حکومتی و رسمی داشته باشد. ایجاد موکب های پرزرق و برق و شیک حکومتی، نه تنها از عظمت مردمی این همایش باشکوه میکاهد، که در میزبان عراقی نیز ذهنیتی منفی نسبت به ایران ایجاد میکند. «میزبانی» عراقی ها باید پاس داشته شود. مهمانی که در منزل میزبان، خود به آشپزخانه رود و برای خود غذا بپزد و در سفره ای جدا از میزبان به خوردن غذای دلخواهش مشغول شود، جز توهین به میزبان کار دیگری نکرده است. بنابراین باید به رسم احترام تا حد امکان در موکب های عراقی حضور پیدا کرد، از غذاهای آنان استفاده کرد و از حسن میزبانی آنان تشکر کرد. وقتی چای ایرانی به شما تعارف میکنند بگویید دوست دارید چای عراقی بخورید. اصولا نباید کلونی های ایرانی شکل داد. اربعین بهترین فرصت برای ارتباط گیری با سایر ملل است. این فرصت را با دیوار کشیدن میان خود و دیگران از طریق ایجاد موکب های متعدد ایرانی از دست ندهیم.

از هرگونه رفتار ناشکرانه در قبال محبت های آنان باید اجتناب کرد. بعضا دیده شده که نذری های آنان توسط ایرانیان حیف و میل و اسراف میشود که بازخورد منفی بسیاری دارد.

سعی کنید نمازهایتان را پشت سر عراقی ها بخوانید. هدیه های کوچک در تالیف قلوب بسیار موثر است. مثلا هدیه دادن تسبیح، زیارت عاشورا و یا جاسوئیچی مزین به نام اباعبدالله «ع» و اشیای کوچکی مانند آن.

با آنها سلفی بگیرید. با پرچم عراق سلفی بگیرید. شماره تلفن ردوبدل کنید و بعدها در واتس آپ و فیس بوک (دو شبکه اجتماعی محبوب عراقی ها) با آنها ارتباط تان را حفظ کنید. حتی اگر این ارتباط در حد فرستادن عکس یادگاری که با یکدیگر گرفته اید، باشد. اینها مسائل کوچکی است که در تالیف قلوب و تکریم مخاطب عراقی تاثیر بزرگی دارد.

به شخصیت های مورد احترام آنها مثل شهید محمدباقر صدر، شهید محمدصادق صدر، شهید محمدباقر حکیم و آیت الله سیستانی احترام بگذارید. خصوصا شهید محمدصادق صدر (پدر مقتدی صدر) از محبوب ترین علمای عراق خصوصا در میان قشر مستضعف این کشور است. بیشترین عکسی که خواهید دید متعلق به ایشان است. شجاعتش در مبارزه با رژیم صدام و رویکرد ضدآمریکایی و استکبارستیزانه اش را تمجید کنید. از اینکه به اقشار ضعیف عراق اهتمام داشته تعریف کنید و نشان دهید که برای ایشان احترام زیادی قائلید.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

مقتدی صدر نیز از جمله شخصیتهای محبوب عراقی ها خصوصا در میان اقشار مستضعف است. هرگز مسائل سیاسی را دستمایه جروبحث با هواخواهان مقتدی صدر قرار ندهید. ابتدا سعی کنید با آنها رفیق شوید و اگر زمینه فراهم شد به شبهات آنها با زبانی نرم پاسخ بگویید. از مبارزه مقتدی علیه آمریکا تمجید کنید و نشان دهید که برای او احترام قائل هستید.

همانطور که اشاره شد مهمترین هدف، ایجاد روابط صمیمانه با مخاطب عراقی است. دو هدف دیگر (تقویت استکبارستیزی و تزریق روحیه تقریبی) منوط به ایجاد چنین روابطی است. البته باید به این نکته توجه داشت که عراقی ها عموما از رنگ و بوی سیاسی گرفتن مراسم اربعین کراهت دارند. بنابراین باید این کار با ظرافت و با تکیه بر ادبیات ظلم ستیزانه عاشورایی انجام شود. در این زمینه باید به گفتمان شخصیتهای مذهبی مورد احترام مردم عراق مانند شهید محمدباقر صدر و محمدصادق صدر متوسل شد.

هرگز نباید از رویکردهای از بالا به پایین و تحکم آمیز در این گفتگوها استفاده کرد. ارتباط گیری از موضع تواضع و فروتنی از ضروریات است. تاکید بیش از حد بر نقش ایران و مشخصا سردار سلیمانی در عراق حس خوبی به عراقی ها نمی دهد. ما اگر کمکی به عراق در مبارزه با داعش کرده ایم از باب وظیفه شرعی و انقلابی مان بوده و نباید از این بابت منتی بر کسی داشته باشیم. باید به «هویت عراقی» آنها احترام گذاشت. سعی کنید بر شهدا و سرداران عراقی بیشتر تاکید کنید و به آنها احترام بگذارید که الحق و الانصاف شایسته بالاترین تعظیم ها هستند.

در راستای تزریق روحیه وحدت خواهی نیز موثرترین راهکار توسل به گفتمان شخصیت های مذهبی محبوب عراقی مانند شهید محمدباقر صدر، شهید محمدصادق صدر[2] و خطیب معروف عراقی شیخ وائلی[3] است. البته به این نکته توجه داشته باشید که عراقی ها به دلیل تجربه تلخ تاریخی خود، نگاه چندان مثبتی به وحدت شیعه و سنی ندارند، لذا سعی کنید خیلی تند نروید!

اگر رفاقت تان با میزبانان عراقی بالا گرفت و آنها را اهل مطالعه دیدید کتابهایی که معرف گفتمان انقلاب اسلامی است را به آنها معرفی کرده و یا هدیه دهید. البته حمل کتاب کار سختی است. شما میتوانید فایل PDF کتابها را در یک فلش به همراه داشته باشید. ازجمله کتابهای مفید موجود در اینترنت میتوان به ترجمه عربی کتاب «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن»[4]، «انسان 250 ساله»[5] و «نهضت حسینی»[6] از رهبر معظم انقلاب اشاره کرد. همچنین می‌توان سایر کتاب های رهبر معظم انقلاب،[7] کتب امام خمینی «ره»،[8] کتاب های شهید مطهری[9] و کتب شهید محمدباقر صدر[10] را پیشنهاد کرد. همچنین میتوان از پرونده های سایت رهبری درباره وحدت اسلامی[11]، استکبارستیزی[12] و گفتمان عاشورا[13] استفاده کرد. مستند روح الله[14] هم از منابع خوب درجهت آشنایی با گفتمان انقلاب اسلامی به شمار می آید. اگر مخاطب شما علاقه مند به مسائل مربوط به علوم انسانی است میتوانید کتاب های مرکز الحضاره لبنان[15] را به او معرفی کنید.

الزامات و ملاحظات ارتباط گیری با شیعیان غیرعرب

برخلاف اعراب، اهالی شبه قاره و آفریقا معمولا قبل از اینکه با ایرانی ها تماس مستقیم پیدا کنند ذهنیت مثبت تری نسبت به ایران و ایرانی دارند! آنها شخصیت امام «ره» و مقام معظم رهبری را در ذهن دارند و گمان میکنند هر ایرانی فردی است شبیه به این بزرگواران! دوری گزیدن و بی محلی کردن ایرانی ها نسبت به این افراد و حتی بعضی رفتارهای ناشایست که رنگ و بوی نژادگرایانه دارد، این مخاطب را می آزارد. برای تثبیت ذهنیت مثبت آنان نسبت به ایران باید همان رفتارهای محبت آمیز و صمیمانه که برای مخاطب عراقی توصیه شد، مدنظر قرار بگیرد. مضاف بر اینکه برای مخاطب پاکستانی پس از ایجاد رفاقت می‌توان مبانی دینی وحدت اسلامی و نیز سیره بزرگان همچون امام خمینی «ره»، رهبر معظم انقلاب و شهید عارف الحسینی رهبر شیعیان پاکستان و نیز برنامه جبهه استکبار برای ایجاد اختلاف میان شیعه و سنی را تبیین کرد.

الزامات و ملاحظات ارتباط گیری با اهل سنت

تمامی اهل سنت محب اهل بیت «ع» هستند اما بعضی به مسائلی مانند زیارت و توسل معتقدند و بعضی دیگر خیر. بنابراین نباید گمان کنیم که شرکت اهل سنت در راهپیمایی اربعین، به معنای دور شدن آنها از مبانی اهل سنت است. لذا مهمترین مسئله ای که باید مدنظر داشت، عدم تلاش برای تغییر مذهب این افراد است. همانقدر که شما روی مذهب تشیع تعصب دارید و اگر یک سنّی بخواهد مذهب شما را تغییر دهد دربرابر او به شدت جبهه گیری می کنید، اهل سنت هم روی مذهب خود تعصب دارند و از تلاش برای تغییر مذهب شان به شدت می رنجند. رفتار ما نباید به گونه ای باشد که اهل سنت در راهپیمایی اربعین بابت هویت مذهبی شان احساس خطر کنند. رهبر معظم انقلاب نیز بارها بر ضرورت عدم تلاش برای تغییر مذهب اهل سنت تاکید کرده اند.[16] نبايد به گونه ای رفتار کرد که آنها در این مراسم احساس غریبگی بکنند. توهین و بدگویی نسبت به مقدسات اهل سنت باید به کلی از مراسم اربعین حذف شود. نباید اجازه داد که اقلیت افراطی با رفتارهای خود اهل سنت را از شرکت در مراسم اربعین پشیمان کنند. باید به گونه ای عمل کرد که اشتیاق حضور دوباره در این مراسم از بین نرود.  بازنمایی حضور آنان در رسانه ها نیز نباید به گونه ای باشد که این افراد در جوامع سنی مورد اتهام قرار بگیرند که رویکردهای شیعی پیدا کرده اند.

دوری از ادبیات فرقه ای در راهپیمایی اربعین و تبیین شخصیت فرامذهبی امام حسین «ع» و نیز ضریب دادن به ادبیات فرافرقه ای و مشترک میان همه مسلمانان مانند توحید، اخلاق، ظلم ستیزی و… و همچنین دغدغه های مشترک اسلامی مانند مسئله فلسطین، میانمار و… میتواند به همدلی اهل سنت با راهپیمایی اربعین کمک بسیاری کند.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

الزامات و ملاحظات ارتباط گیری با غیرمسلمانان

مهمترین ملاحظه ای که در ارتباط گیری با غیرمسلمانان وجود دارد، ضرورت عدم تلاش علنی برای تغییر دین این افراد است. به همان دلیل که تلاش برای تغییر مذهب اهل سنت نامطلوب بوده و نتیجه عکس خواهد داد، سعی در مسلمان کردن این افراد هم نتیجه مطلوبی نخواهد داشت. مهم این است که آنها تجربه ای شیرین از همنشینی با زائران امام حسین «ع» به دست آورند. البته میتوان امکان گفتگو را ایجاد کرد و شبهات ذهنی این افراد را زدود. عمده شبهات آنها معمولا پیرامون نسبت اسلام و تروریسم است. همچنین میتوان برای آشنایی بیشتر با اسلام برای آنها انگیزه سازی کرد.

جمع بندی

راهپیمایی اربعین یکی از طلایی ترین موقعیت ها برای تقویت ارتباطات میان فرهنگی است. از مهمترین اقشاری که در این راهپیمایی حضور دارند میتوان به شیعیان عرب و خصوصا اهالی عراق، شیعیان غیرعرب مانند اهالی شبه قاره و آفریقا، اهل سنت و غیرمسلمانان اشاره کرد. مهمترین هدف از ارتباط گیری با همه این اقشار تقویت همدلی از طریق ایجاد صمیمیت و رفاقت است. مهمترین ملاحظه در ارتباط گیری با اهالی عراق، پاس داشتن میزبانی آنها و تلاش در جهت تثبیت ماهیت مردمی این اتفاق بزرگ است. در رابطه با شیعیان غیرعرب نیز باید به ضرورت تثبیت ذهنیت مثبت آنها از انقلاب اسلامی از طریق ایجاد روابط صمیمانه و محبت آمیز اشاره کرد. درباره اهل سنت اولا باید از هرگونه تعریض به مقدسات آنها خودداری شده و ثانیا هرگونه تلاش برای تغییر مذهب اهل سنت به کلی فراموش گردد تا آنها در این مراسم پیرامون هویت خود احساس خطر نکنند. درباره غیرمسلمانان ارائه تصویری زیبا از اسلام و ایجاد خاطره ای خوب از هم نشینی با مسلمانان و در نهایت ایجاد انگیزه برای آشنایی بیشتر با اسلام از اهدافی است که برای ارتباط با آنان متصور است.

——————————————————————-

[1] – رهبر معظم انقلاب: «یکی از آسانترین طرق که همه میتوانند او را انجام بدهند، این است که ایرانی مسلمان که زیر لوای جمهوری اسلامی و حاکمیت اسلام دارد زندگی میکند، با رفتار خود، با حرکات خود، با منش خود، اسلام جمهوری اسلامی را معرفی کند، خود را معرفي کند؛ تأثیر تربیت اسلامی بر خود را نشان بدهد. این یکی از آسانترین راههاست. شما زبان هم بلد نباشید، تماس هم نگیرید، همین قدر که معلوم است که شما زائر ایرانی هستید و این رفتار را دارید؛ مؤدبید، محترميد، نظيفيد، اهل دعائید، اهل ذکرید – این دعای کمیلی که بحمدالله سالهاست باب شده است – بزرگترین تبلیغ همین هاست. این از بسیاری از تبليغها مهمتر است. این جمعیت عظیم مؤمن می نشینند پیش خدای متعال تضرع میکنند، استغفار میکنند، اشک میریزند؛ این میشود تبلیغ.» دیدار با کارگزاران حج، 4 / 8/ 88

[2] – دو قطعه فیلم از شهید محمدصادق صدر درباره وحدت اسلامی:

https://www.youtube.com/watch?v=OSq9S0ETieQ

https://www.youtube.com/watch?v=3wWPazAN11E

[3] – دو قطعه فیلم از شیخ وائلی درباره وحدت اسلامی:

https://www.youtube.com/watch?v=567BXQte1oE

https://www.youtube.com/watch?v=gxcWxqakDlI

[4] – قابل دانلود در لینک زیر:

http://arabic.khamenei.ir/assets/files/repo/file/file-21872-1496495673.pdf

[5] – قابل دانلود در لینک زیر:

https://www.almaaref.org/books/book.php?idbook=751

[6] – قابل دانلود در لینک زیر:

http://arabic.khamenei.ir/assets/files/repo/file/file-23121-1506263765.pdf

[7] – قابل دانلود در لینک زیر:

https://www.almaaref.org/books/catdet.php?cid=25&catname=%D9%81%D9%8A%20%D8%B1%D8%AD%D8%A7%D8%A8%20%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%84%D9%8A%20%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D8%A6%D9%8A&selected=1

[8] – قابل دانلود در لینک زیر:

https://www.almaaref.org/books/catdet.php?cid=24&catname=%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%83%D8%B1%20%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%86%D9%87%D8%AC%20%D8%A7%D9%84%D8%AE%D9%85%D9%8A%D9%86%D9%8A&selected=1

[9] – قابل دانلود در لینک زیر:

https://www.almaaref.org/books/catdet.php?cid=22&catname=%D8%A5%D8%AD%D9%8A%D8%A7%D8%A1%20%D9%81%D9%83%D8%B1%20%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D9%8A%D8%AF%20%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1%D9%8A&selected=1

[10] – قابل دانلود در لینک زیر:

https://www.almaaref.org/books/catdet.php?cid=35&catname=%D8%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3%20%D9%81%D9%8A%20%D9%81%D9%83%D8%B1%20%D8%A7%D9%84%D8%B4%D9%87%D9%8A%D8%AF%20%D8%A7%D9%84%D8%B5%D8%AF%D8%B1&selected=1

[11] – http://arabic.khamenei.ir/cite/11945

[12] -http://arabic.khamenei.ir/cite/12016

[13] – http://arabic.khamenei.ir/cite/12733

[14] – https://www.youtube.com/playlist?list=PLwV77xATDp8cdqn85cAMNGN9UxHL_IoKg

[15] – http://www.hadaraweb.com/website/news.php

[16] – هيچ اصرار نداشته باشيد كه مردم را به آنچه شما حق مى دانيد، دعوت كنيد؛ بگذاريد در آنجا همان مسأله ى اسلامى اصل باشد و احساسات جريحه دار نشود. از توطئه ها عليه خودتان واقعاً بيمناك و برحذر باشيد؛ چون اندك چيزى كه پيش بيايد، شما را متهم مى كنند كه آمده اند سنّى هاى ما را شيعه كنند! اگر از اين حرفها بزنند، آنوقت شما ديگر نمى توانيد در آنجا كار كنيد. نگذاريد چنين بهانه هايى به دست افراد بيفتد. بالاخره آن برادر سنى هم فكر و راه و فقه و نظر خودش را دارد؛ .آن برادر شيعه هم فكر و راه و فقه و نظر خودش را دارد. فعلًا آنچه كه مسأله ى ماست، اين نيست كه يكى به عقيده ى ديگرى برگردد.
20/ 08/ 1370
http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2509

حامد رضایی/ پژوهشگر مسائل جهان اسلام