اندیشکده راهبردی تبیین- زیاد النخاله جانشین دکتر رمضان عبدالله شلح دبیر کل جنبش جهاد اسلامی فلسطین شد؛ این خبر هفته نخست مهر ماه بعد از چند روز گمانه‌زنی رسانه‌ها به صورت رسمی از سوی جنبش جهاد اسلامی اعلام و عمومی شد. در وهله نخست بار دیگر نگاه‌ها به وضعیت کنونی شلح و سوالات و ابهامات در خصوص وضعیت کنونی این مرد مجاهد مقاومت فلسطین سوق پیدا کرد. متأسفانه رمضان عبدالله شلح بیش از شش ماه است در رسانه‌ها دیده نشده و رسانه‌های نزدیک به جهاد اسلامی دلیل این مسئله را بیماری ایشان اعلام کرده‌اند. البته این ابهامات فرصت را به برخی رسانه‌ها داده تا سخنانی در خصوص ترور و به کما رفتن ایشان براثر مسمومیت از سوی موساد پس از انجام عمل قلب به میان آوردند. جنبش جهاد اسلامی در فروردین‌ماه 97 این گمانه‌زنی‌ها را به شدت رد کرده و دلیل بیماری ایشان را یک مسئله کاملاً پزشکی اعلام کرد.[1] در این یادداشت سعی داریم با بررسی شخصیت و دیدگاه های زیاد النخاله نیم‌نگاهی به آینده جهاد اسلامی داشته باشیم.
1-ویژگی های بارز زندگی و شخصیت زیاد النخاله
1-1-چندین دهه مبارزه و حضور فعال در مبارزات مسلحانه
یکی از ویژگی‌های زیادالنخاله، فعالیت های ضدصهیونیستی و نظامی وی طی دهه های طولانی حتی پیش از شکل گیری جنبش جهاداسلامی است. اقدامات النخاله و فعالیت‌های نظامی وی موجب شد رژیم صهیونیستی نخاله را برای اولین بار در سال 1971 بازداشت و به خاطر اقدامات ضدصهیونیستی در قالب نیروهای آزادیبخش عربی به رهبری زیاد الحسینی رهبر فلسطینیان در دهه 70 میلادی به حبس ابد محکوم کند. اما زیاد النخاله پس از 14 سال تجربه زندان در سال 1985 در چارچوب مبادله مشهور اسرا به نام مبادله «الجلیل» آزاد شد.
زیاد النخاله پس از آزادی بار دیگر به اقدامات نظامی‌اش بالاخص در انتفاضه نخست در سال 1987 ادامه داد و نقش بسیار فعالی در شکل گیری سرایاالقدس شاخه نظامی جنبش جهاد اسلامی داشت. این حجم فعالیت هایش موجب شد وی در سال 1988 از سوی تل‌آویو به جنوب لبنان تبعید شود. وی پس از تبعید به لبنان در جنبش جهاد اسلامی فلسطین پست‌های سازمانی گرفت و به عنوان نماینده این جنبش در لبنان تعیین شد و در کنار آن نیز نقش بارزی در فعالیت نظامی داشت.[2]
علی رغم عدم حضور نخاله طی حدود سه دهه در نوارغزه، اما هنوز تحلیل‌گران نخاله را از اصلی‌ترین فرماندهان و تصمیم‌گیران گردان های نظامی جنبش جهاد اسلامی می دانند. نگرش و فعالیت‌های چندین دهه نخاله در مبارزه مسلحانه موجب شد در سال 2014 و پس از جنگ 51 روزه آمریکا وی را به عنوان دومین نفر از میان رهبران فلسطینی در گروه لیست «سیاه تروریسم» خود قرار دهد. پیش از وی رمضان عبدالله شلح در سال 1995 در لیست سیاه تروریسم از سوی آمریکا قرار گرفته بود.[3]
2-1-تجربه اسارت و حضور فعال در بازداشتگاه های رژیم صهیونیستی
همان‌گونه که پیشتر گفته شد النخاله 14 سال در بند اسارت رژیم صهیونیستی قرار داشت. وی در زمان اسارت بسیار فعال عمل می کرد. با توجه به شرایط خاص زندان های رژیم صهیونیستی در دهه های 70 و 80 میلادی و وجود آزادی‌های نسبی با توجه به حجم بالای اسرا و … نخاله در زندان اقدام به تاسیس گروهی تحت عنوان «جماعت اسلامی» نمود. لذا می توان زیاد النخاله را از اولین بنیانگذاران جماعت و گروه‌های اسلامی در داخل زندان‌ها و بازداشتگاههای رژیم صهیونیستی به حساب آورد. وی در حالی که در زندان رژیم صهیونیستی بود، بر عملیات مبادله اسرا در سال 1985 میلادی نظارت داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
اقدامات زیاد النخاله طی 14 سال در زندان‌های رژیم صهیونیستی موجب شده است در برهه کنونی هم جهاد اسلامی در موضوعات اسرای فلسطینی بسیار فعال عمل نماید و اعتصاب‌های گوناگونی را در زندان‌ها مدیریت نماید.
3-1-نماینده جهاد اسلامی در گفتگو ها و رابطه های بین المللی
یکی دیگر از ویژگی های زیاد النخاله، ارتباطات قوی وی با جریان‌ها، گروه‌ها و کشورهای اسلامی است. حضور وی در لبنان این فرصت را برای وی ایجاد نموده است که سفرها و دیدارهای گوناگونی داشته باشد. همچنین شخصیت خاص و به‌دور از حاشیه زیاد النخاله موجب شده وی مورد احترام بسیاری از گروه ها و کشورهای اسلامی باشد. نخاله از سال 1995 پس از شهادت فتحی شقاقی و انتخاب رمضان عبدالله به عنوان معاون جنبش جهاد اسلامی انتخاب شد. از آن زمان تاکنون وی در بسیاری از گفتگوهای فلسطینی و دیدارهای خارجی نقش نماینده جهاد اسلامی را برعهده داشته است. به طور نمونه نخاله در ماه های اخیر نمایندگی هیات جهاد اسلامی در گفتگوهای ملی مصر را برعهده داشته و بارها بر روابط با مصر برای کاهش محاصره غزه تاکید کرده است.[4]
2-آراء و مواضع زیاد النخاله در موضوعات داخلی فلسطین
1-2-آشتی ملی و بازسازی ساف؛ تاکید نخست نخاله در وضعیت کنونی
نخاله در اولین سخنرانی خود پس از اعلام رسمی انتخابش به دبیرکلی جنبش جهاد اسلامی، بر تحقق وحدت ملی و اجرایی شدن طرح 10 بندی رمضان عبدالله شلح[5] تاکید کرد. البته نخاله طرحی 5 بندی تخت عنوان «پل عبور» با توجه به شرایط کنونی ارائه کرد که بخش های مهم آن عبارتند از[6]: تاکید بر آشتی ملی به عنوان اولویتی برای عبور از اختلاف، اجرایی شدن توافقات نشست اکتبر 2017 بیروت با حضور همه جریان‌های فلسطینی، آتش بس به معنی عدم دفاع از ملت نیست و هرگز به سوی توافق سیاسی با دشمن حرکت نخواهد کرد، مذاکره با برادران مصری تنها برای پایان محاصره ظالمانه و تاکید بر توسعه مقاومت به هر شکل ممکن در کرانه و قدس برای تقابل با معامله قرن.
نخاله هم چنین بارها در سخنانش خواستار برگزاری فوری نشستی مقدماتی به منظور بازسازی ساختار سازمان آزادی بخش در قاهره و کنار گذاشتن تمامی اختلافات داخلی شده است.[7] این مفاد در نخستین سخرانی زیاد النخاله به خوبی نگرش و تفکرات وی را عیان می‌کند. می توان گفت تحقق وحدت ملی، تلاش برای کاهش محاصره غزه بدون دادن امتیاز سیاسی به تل آویو در کنار ادامه مبارزه مسلحانه و همه جانبه در کرانه باختری و قدس اصلی ترین اصول دبیرکل جدید جهاد اسلامی در موضوعات داخلی فلسطین را شامل می‌شوند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-2-ضدیت با پذیرش دولت 1967 حتی به صورت موقت
یکی دیگر از مواضع مهم زیاد النخاله در موضوعات داخلی، دیدگاه وی در خصوص مرزهای 1967 است. زیاد النخاله در گفتگویی با فلسطین الیوم پس از آنکه حماس، سند سیاسی جدید[8] خود را در مه 2017 رسما رونمایی کرد اعلام نمود: «ما در پروژه مقاومت و آزادسازی فلسطین با برادران خود در جنبش حماس شریک هستیم و به آنها برای انتشار این سند سیاسی جدید تبریک می‌گوییم اما به صورت صریح و از باب نصیحت می‌گوییم که از برخی از موارد ذکر شده در این سند احساس رضایت نداریم… بدون شک ما با بسیاری از مطالب ذکر شده در سند سیاسی جدید حماس مانند عدم شناسایی اسرائیل، تاکید بر حق بازگشت، تأکید بر مقاومت و سلاح آن موافق هستیم اما از موافقت حماس با ایجاد دولت مستقل فلسطینی با مرزهای 1967 استقبال نمی‌کنیم زیرا این موضوع به اصول ما ضربه می‌زند و ما را وارد برنامه‌های مرحله‌ای سازمان آزادیبخش فسلطین «ساف» می‌کند.»[9]
هر چند در خصوص سند سیاسی حماس، صحبت و نظرات گوناگونی مطرح شده است، اما حساسیت زیاد النخاله و اعلام نگرانی خویش به صورت علنی نشان دهنده حساسیت وی در خصوص مسئله مرزهای 1967 و تکرار گام‌های سازش در دهه‌های گذشته از سوی ساف این بار توسط جریان مقاومت است. زیاد النخاله علی رغم تاکیدهای فراوانش بر آتش بس، گفتگو حول محاصره غزه و تحقق آشتی ملی، بسیار بر خط قرمز خود یعنی عدم پذیرش «اسلو» و «مرزهای 1967» استوار است.
3-آرا و مواضع زیاد النخاله در موضوعات خارجی فلسطین
1-3-روابط زیاد النخاله و جریان مقاومت لبنان
حضور نزدیک به سه دهه نخاله در لبنان موجب شده است روابط وی با جریان‌های مقاومت لبنانی بسیار نزدیک و توام با اعتماد باشد. پس از انتخاب نخاله به دبیرکلی جهاد اسلامی، سید حسن نصرالله در تماسی تلفنی انتخاب وی را تبریک گفت و در خصوص مسائل فلسطین گفتگو کرد.[10] هم چنین شیخ ماهر حمود رئیس اتحادیه علمای لبنان به دنبال انتخاب زیاد النخاله به عنوان دبیر کل جنبش جهاد اسلامی در سخنانی تاکید کرد: «مسیر جهاد و مقاومت حتماً ادامه خواهد یافت و باید النخاله برای تکمیل این روند انتخاب می‌شد… النخاله فردی ممتاز بوده و از زندان‌های اشغالگران اطلاع داشته و با فضای لبنان، سوریه، مصر و فلسطین آشنایی دارد، النخاله فردی عملگرا است و می‌تواند سخنان خود را اجرایی کند، نظرات وی تنها مصرف داخلی نداشته بلکه برای اجرا و اقدام جدی است. [11]»
تماس سید حسن نصرالله و سخنان شیخ ماهر حمود نشان دهنده جایگاه نخاله در لبنان و عمق روابط وی با جریان مقاومت لبنان است. انتخاب وی به دبیرکلی و حضور ایشان در بیروت می تواند هماهنگی و روابط مقاومت لبنان و غزه را بیش از پیش بهبود ببخشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-3-صراحت در همراهی با ایران و ضدیت با سعودی
نخاله به داشتن روابط نزدیک با ایران مشهور است. یکی از ویژگی‌های وی صراحت بیان در حمایت از ایران و اعلام کمک‌های ایران به جهاد اسلامی و فلسطین است. این ویژگی موجب شد شبکه ده رژیم صهیونیستی در واکنش به انتخاب او مدعی شود: «النخاله از نزدیک‌ترین افراد به حزب‌الله و ایران در جنبش جهاد اسلامی است و مواضع رادیکال و تندتری نسبت به رمضان شلح دارد.[12]» به طور نمونه نخاله پس از جنگ 51 روزه در مصاحبه با العالم خاطرنشان کرد: «ما موشک های فجر 3 و5 را داریم و این موشک‌ها عزت و کرامت ملت فلسطین را به آنان بازگرداند… این موشک‌ها از طرف هم پیمانان ما و برادران ما در جمهوری اسلامی در اختیار ما قرار گرفته است… این سلاح‌ها ثابت کرد که نقش مهمی در نبرد دارد و موازنه قوا را تغییر داد و به اسرائیلی‌ها ثابت کرد که ما می توانیم شهرهای آنان را بمباران کنیم، همچنانکه آنان به شهرها و مناطق ما حمله می‌کنند.»[13]
نخاله در ضدیت با سعودی و ضدیت با عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی هم بسیار فعال است. نخاله پس از کنفرانس ریاض که در آن به حماس و حزب الله حمله شد در سخنانی تاکید کرد: «دوران کنونی دوران بسیار خطرناک توطئه آمیز علیه ملت ما برای پایان دادن به مسئله فلسطین است که هدف از آن تقویت پروژه صهیونیستی برای تبدیل نهایی قدس به پایتختی اسرائیل است… این کنفرانس که با حضور اکثر رهبران عرب و رئیس جمهور آمریکا تحت عنوان مبارزه با تروریسم برگزار شد به دیگر توطئهها و رسوایی‌های بزرگ علیه مسئله فلسطین افزوده خواهد شد. [14]»
نخاله در سخنانی دیگر صراحتا تاکید کرده بود جمهوری اسلامی ایران در حال حاضر تنها کشوری است که مقاومت را در آغوش خود قرار داده و از آن حمایت می‌کند. النخاله به هم‌دستی رژیم‌های عربی با رژیم صهیونیستی و تسریع روند عادی سازی روابط آنها با یکدیگر اشاره و تاکید کرد اعراب به مسئله فلسطین پشت کرده‌اند.[15]
3-3-مصر؛ حمایت و همراهی برای حل چالش های غزه
اما روابط نخاله با حاکمیت های مصر همواره توام با همراهی و بدور از نقد جدی بوده است. دلیل این مسئله هم به جایگاه مصر در محاصره غزه و الزام رابطه با این کشور برای حل چالش های نوارغزه است. نخاله در پاسخ به سوالی در خصوص روابط جهاد اسلامی و مصر می‌گوید: «روابط مصر و فلسطین مربوط یه یک لحظه نیست. این روابط با دین و تاریخ و جغرافیا پیوند خورده است. هیچ کس نمی‌تواند به این روابط پایان دهد. بله مسائلی از جمله گذرگاه رفح وجود دارد که باید حل شود و امیدواریم اسباب بستن آن هر چه زودتر حل شود.[16]» رابطه میان نخاله و مصر می تواند بر آینده مذاکرات صلح و کاهش محاصره غزه تاثیرگذار باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
4-چشم‌انداز آینده جنبش جهاد اسلامی با دبیرکلی زیاد النخاله
زیاد النخاله دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که می تواند مسیر مقاومت جنبش جهاد اسلامی را در ریلی مستحکم‌تر هدایت کرده و پیش ببرد. داشتن روابط خوب با گروه های مقاومت لبنان، حضور مستقیم در گفتگوهای ملی، روابط مثبت با نیروهای امنیتی مصر، صراحت بیان در حمایت از تهران و ضدیت علیه اعراب سازشگر بخشی از ویژگی های بارز زیاد النخاله است.
زیاد النخاله از رهبران نخست شکل دهنده سرایا القدس، شاخه نظامی جنبش جهاد اسلامی فلسطین بوده و این مسئله می‌تواند بر آینده مسیر جنبش جهاد اسلامی تاثیرگذار باشد. ضمن آنکه روابط النخاله با تهران و حزب الله می‌تواند بیش از پیش مسیر افزایش توان نظامی جهاد اسلامی را سرعت ببخشد. اما ذکر این نکته هم ضروری است که زیاد النخاله همانند رمضان عبدالله شلح به دنبال افزایش نقش آفرینی جهاد اسلامی در عرصه سیاسی و دولت وحدت ملی است. سخنرانی نخست نخاله و تاکید بر طرح 5 بندی برای اجرایی شدن گفتگوهای ملی و عبور از ساف، نشان می دهد با انتخاب نخاله روند، ورود جهاد اسلامی به عرصه سیاسی نه تنها کاهش نخواهد یافت بلکه با توجه به تجربه و ارتباطات نخاله در گفتگوهای ملی یا مذاکرات مصر و … افزایش هم خواهد داشت. به طور کلی پیش بینی می شود جهاد اسلامی با تغییر دبیرکلی اش، در عرصه مقاومت مسلحانه و ارتباطات خارجی بالاخص با بیروت و دمشق پویاتر از گذشته عمل نماید.
منابع
[1] «”الجهاد الإسلامي” تكشف حقيقة محاولة اغتيال القيادي رمضان شلح بالسم»، سرایا، منتشر شده در تاریخ 10 آوریل 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.sarayanews.com/article/481747
[2] ««زیاد نخاله» دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین شد + زندگینامه»، خبرگزاری تسنیم، منتشر شده در تاریخ 6 مهر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/07/06/1839378/
[3] US DEPARTMENT OF SATA, Individuals and Entities Designated by the State Department Under E.O. 13224, 2018, available at:
https://www.state.gov/j/ct/rls/other/des/143210.htm
[4]« پایان سفر هیئت جنبش جهاد اسلامی به مصر»، وبسایت مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ 13 جولای 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/14382
[5] برای مطالعه بیشتر ر.ک : محمد محسن فایضی، « آیا جهاد اسلامی وارد عرصه سیاسی فلسطین می‌شود؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 24 آبان 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[6] «زیاد النخاله طرح پنج ماده‌ای آشتی ملی فلسطین را ارائه کرد»، خبرگزاری قدسنا، منتشر شده در تاریخ 13 مهر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7]«نخاله: مقاومت قادر است شهرک های صهیونیستی را غیرقابل سکونت کند»، مرکز اطلاع رسانی فلسطین، منتشر شده در تاریخ 6 اکتبر 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/15787
[8] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «واکاوی سند سیاسی جدید حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 14 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[9]«النخالة : نرفض القبول بدولة في حدود 67 وننصح بعدم الاستعجال والحل المرحلي أدخلنا متاهة كبيرة»، فلسطین الیوم، 6 می 2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://paltoday.ps/ar/post/297698
[10]«تبریک سید حسن نصرالله به دبیرکل جدید جنبش جهاد اسلامی فلسطین»، خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ 7 مهر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97070703677
[11]«زیاد النخاله فردی لایق و عملگرا است»، خبرگزاری قدس، منتشر شده در تاریخ 7 مهر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[12] « واکنش رسانه‌های صهیونیستی به انتخاب دبیرکل جدید جهاد اسلامی»، العالم، منتشر شده در تاریخ 7 مهر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://fa.alalam.ir/news/3806656
[13] «باکمک ایران به موازنه قوادست یافتیم»، خبرگزاری قدس، منتشر شده در تاریخ 30 آبان 1391، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[14] «توطئه بزرگ برای حذف مسئله فلسطین در کنفرانس رسوایی ریاض»، خبرگزاری قدس، منتشر شده در تاریخ 2 خرداد 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[15] «مقاومت قادر به دفاع از ملت فلسطین است و دشمن را غافلگیر خواهد کرد»، خبرگزاری قدس، منتشر شده در تاریخ 25 اردیبهشت 1397، قابل بازیابی در پروند زیر:
[16] «عدم پایبندی تل‌آویو به توافق آتش‌بس جنگ جدیدی را رقم می‌زند»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 5 آذر 1392، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13930905000862
