اندیشکده راهبردی تبیین – مقتدی صدر دیگر آن جوان هیجان‌زده و تندخویی نیست که در سال‌های ابتدایی اشغال عراق، از خود به نمایش گذاشته بود. اکنون، محاسن او سفید شده است و به همین میزان، سیاست‌ورزی او هوشمندانه‌تر و دارای ابعاد متعددی گشته است. عملکرد او یارانش در انتخابات پارلمانی 2018 در همین چارچوب قابل تحلیل است. علاوه بر این، صدر در فرایند تعیین کابینه نیز به‌گونه‌ای عمل کرد که به نظر می‌رسد به صورت نسبی، به عمده‌ی اهداف خود دست یافته است. چهره جدید مقتدی صدر وقتی معنادارتر می‌شود که به یکی از جملات صریح او در گفتگوی دو سال قبلش با یکی از شبکه‌های تلویزیونی عراق توجه شود: برنامه مرجعیت دارم. واقعیت این است که در صورت پذیرش صدر به‌عنوان یک مرجع دینی در میان هوادارانش، مسیر سیاست‌ورزی او هموارتر و تاثیرگذاری بر او سخت‌تر خواهد شد. در بخش نخست این مقاله، منابع قدرت مقتدی صدر بررسی شد و در این بخش، سیاست‌ورزی انتخاباتی او تشریح می‌شود.
شیوه یارگیری انتخاباتی صدر
در انتخابات اخیر، طیف وابسته به مقتدی صدر، توانست 54 کرسی را به خود اختصاص دهد. کنترل بزرگترین گروه پارلمانی از سوی صدر، منحصر به این دوره نبوده و در دوره پیشین نیز، الاحرار، با 33 کرسی، بزرگترین “شبه حزب” پارلمان تلقی می شد. این “شبه حزب” پس از مدتی از سوی خود مقتدی طرد شد؛ توضیح آن که در آستانه آغاز رقابت های انتخاباتی 2018، صدر اعلام کرد که الاحرار، نماینده او نیست و از تمامی اعضای آن خواست که اگر پیرو مکتب صدر هستند، از نامزدی دوباره منصرف گردیده و راه را برای جوانان باز کنند. تنها دو تن از این قاعده مستثنی شدند: ماجده التمیمی و جعفر الموسوی. علاوه بر اقدام غافلگیر کننده صدر در حذف الاحرار در این دوره از انتخابات، گام دیگری که از سوی صدر برداشته شد و شگفتی ها را برانگیخت، اعلام تاسیس یک حزب رسمی وابسته به جریان صدر بود. جعفر الموسوی، نماینده پارلمان نزدیک به صدر، خبر تاسیس حزب “الاستقامه” را اعلام کرد[1] و حتی شخص مقتدی صدر در پاسخ به این سوال که آیا الاستقامه، حزب وابسته به اوست یا خیر، نوشت: بله![2] این موارد نشان می دهد برخلاف گذشته که صدر کوشش داشت به اصطلاح خود را وارد جناح بندی های سیاسی نکند و ضمن حفظ استقلال، امکان برائت از هر گروه را برای خود محفوظ نگه دارد، در سال 2018، رفتار دیگری از خود نشان داد.
نکته بسیار مهم که از چشم بسیاری از تحلیلگران مغفول مانده این است که حزب رسمی و اصلی وابسته به صدر در انتخابات 2018 چندان موفق عمل نکرد. تنها در حوزه بغداد که سائرون 17 کرسی کسب کرد، 13 کرسی از آنِ حزب الاستقامه نبوده است. کافی است لیست نهایی افراد پیروز[3] با لیست معرفی شده از سوی سائرون[4] مقایسه شود. بر این اساس، اگر صدر آن میزان که رسانه ها او را محبوب می پنداشتند، هوادار داشت، حزب الاستقامه بسیار بهتر از این باید عمل می کرد. اما او توانست با یارگیری درست، خود را پیروز میدان کند.
او در جریان انتخابات، توانست طیف های سرخورده از وضع موجود را با معرفی افراد مستقل، آکادمیک و تکنوکرات از یک سو و ائتلاف با 6 حزب دیگر کمتر شناخته شده از جمله کمونیست ها از سوی دیگر، به سوی سائرون جلب نماید[5]. در واقع پیروزی سائرون، پیروزی “مستقل” ها و چهره های جدید بود به همراه بخشی از نیروهای وابسته به صدر. شاهد این مدعا، غلبه آرای نمایندگان سندیکاهای کارگری، تشکل های پزشکی و ادبیاتی بر اعضای حزب الاستقامه در سائرون است. به عبارت روشن تر، در سائرون، کسانی که کمتر به صدر نزدیک بودند، بیشتر موفق شدند.
شیوه مواجهه صدر با رقبای سیاسی
در جریان انتخابات اخیر، مقتدی صدر با چند رقیب جدی که اتفاقا متحدان سابق وی بودند، مواجه شد؛ حزب الدعوه (به استثنای جریان نزدیک به العبادی) و دولت قانون و جریان وابسته به حشدالشعبی که بعدا در قالب ائتلاف فتح گرد هم آمدند. صدر در مواجهه با هر یک از این گروه ها، منش ویژه ای در پیش گرفت.
در مقابله با دولت قانون، صدر دائما اتهام فساد، جناح بازی و استبداد رای را به این جناح به ویژه شخص نوری المالکی وارد می کرد. مقتدی و رسانه های در اختیارش، از کوچکترین کوششی برای تخریب “دولت قبل” به نخست وزیری نوری المالکی فرو گذار نکرده و تقریبا تمامی تقصیرها، حتی ظهور داعش را به گردن آن انداختند بدون آن که اشاره ای به نقش متحد فعلی، یعنی سعودی در بی ثباتی عراق کنند.
در مقابله با ائتلاف فتح، صدر ابتدا در تلاش بود تا با حذف حشدالشعبی، بازوی مردمی این جناح را قطع کند. او بارها خواستار انحلال تمامی گروه های مسلح و انحصار نیروی نظامی در دست دولت شده بود[6] و به صورت تلویحی، از “گروه های نظامی که در سیاست دخالت می کنند”، انتقاد کرده بود. به بیان دیگر، پروپاگاندای صدر علیه فتح، به شکلی انجام می شد که اعضای این ائتلاف را به عنوان نظامیان خواستار مداخله و استبداد در سیاست نشان دهد. تنها زمانی از شدت سیاه نمایی ها در رابطه با “ورود نظامیان به عرصه سیاست” کاسته شد که صدر فهمید اولا نمی تواند حشدالشعبی را منحل سازد و ثانیا، برای حفظ وجهه خود، ناچار است از تخریب سازمان محبوبی همچون حشدالشعبی دست بکشد. در همین راستا، دیدار اول میان صدر و العامری در قالب رقابت های انتخاباتی برگزار شد تا مقتدی، از ریزش آرای دوستداران حشدالشعبی در جبهه خود جلوگیری کند.
جنبه اشتراک تقابل صدر با این دو گروه، گره زدن آن ها با ایران و معرفی آن ها به عنوان دست نشاندگان ایران بوده است. مقتدی بارها با انتقاد تلویحی از گروه های سیاسی که خواستار اجرای دستورالعمل های دولت های همسایه در عراق هستند، در راستای کاستن از سبد رای گروه هایی همچون فتح اقدام کرده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
عملکرد صدر در تعیین نخست وزیر
پس از اعلام نتایج انتخابات، صدر سرمست از پیروزی سائرون، در توئیتی از تمامی احزاب و بازیگران سیاسی اصلی به جز فتح، دولت قانون و اتحادیه میهنی برای تعیین ادامه مسیر کشور دعوت کرد. او در واقع با این توئیت، این پیام را به همه رساند که قصد دارد با همه، گروه های حامی ایران را منزوی سازد. صدر که پیش از انتخابات، داعیه دار مقابله با نفوذ دولت های بیگانه در امور داخلی بود، در این توئیت جنجالی دست دوستی به سوی گروه هایی همچون “القرار” (وابسته به ترکیه و عربستان) و الوطنیه (بسیار نزدیک به امریکا) هم دراز کرده بود.
در مقابل، افرادی همچون ثامر السبهان، سفیر اخراجی سعودی ها در بغداد و خمیس الخنجر که او را داعش سیاسی می نامند، از این توئیت صدر استقبال کرده و دعوت او را لبیک گفتند. بر این اساس، صدر به دنبال نخست وزیری بود که بتواند حامیان محور مقاومت را تضعیف نماید. او حیدرالعبادی را گزینه مناسبی می دید. مقتدی بارها تاکید کرده بود که ویژگی های مطلوبی همچون تکنوکراسی را در حیدرالعبادی می بیند. تنها مشکل صدر با العبادی، عضویت او در حزب الدعوه بود[7]. اما العبادی، با اظهار پیروی از تحریم های امریکا علیه ایران، برای همیشه از گزینه نخست وزیری کنار رفت و در نهایت، صدر ناچار شد به گزینه دیگری بیندیشد. این گزینه بنا به گفته ضیا الاسدی، سخنگوی صدر، شخصی مستقل، خارج از پارلمان و بی تمایل به نام نویسی در انتخابات بعدی بود که گویا به زعم رهبران سائرون، چنین خصوصیاتی در عبدالمهدی وجود نداشت[8] ولی در دقیقه نود، سائرون مجبور شد برای جا نماندن از قافله پیروز، به نخست وزیری عادل عبدالمهدی رضایت دهد که سابقه طولانی عضویت در مجلس اعلی و همکاری با ایران را در پرونده خود داشته است. البته برخی بر این باورند که عادل عبدالمهدی در واقع کاندیدای صدر برای نخست وزیری بوده و صدر بزرگ ترین حامی او بوده است.
عملکرد صدر در دولت فعلی
ضیاء الاسدی، در مصاحبه ای علت پیروزی سائرون را، تمایل جدی صدر در تغییر وضع موجود دانست[9]. با توجه به شعارهایی همچون “فراطایفی‌گرایی”، “مستقل عمل کردن از احزاب”، “قرارنا عراقی”، می توان گفت که نوک پیکان این تغییرات، رو به سوی نظام تعیین کابینه بر اساس چینش پارلمانی و قدرت احزاب بوده است. در همین راستا، سائرون اعلام کرد که هیچ گزینه ای را برای وزارت به عبدالمهدی معرفی نمی کند و دست نخست وزیر را برای تعیین اعضای کابینه باز می گذارد. اما با نگاهی اجمالی به عملکرد سائرون به طور اعم و شخص مقتدی به طور اخص، متوجه خلف وعده آن ها در این رابطه می شویم. نمونه فیاض می تواند در روشنگری خلف وعده صدر بسیار کارساز باشد. مقتدی از ابتدا برای نخست وزیر شرط کرد که بایستی وزرا را از میان افراد مستقل و تکنوکرات برگزیند[10] و به مرور، بر سر معرفی فیاض به عنوان وزیر کشور، تا تهدید سیاسی هم پیش رفت. حتی ائتلاف الاصلاح رسما برای مقابله با معرفی فیاض، در صدد لشکرکشی خیابانی هواداران در میدان تحریر برآمد و مقتدی صدر، فراخوان مراسم دعای دسته جمعی داد.
بنابراین، می توان گفت که صدر با وجود شکست در ابقای العبادی در قدرت، تلاش دارد همچنان چینش کابینه عراق را به نحوی تعیین کند که اهداف سیاسی مدنظر او پیاده شود. او به هیچ عنوان دست عبدالمهدی را در انتخاب وزرا باز نگذاشته و با تعیین شروط و محدودیت ها، هم به صورت سلبی و هم ایجابی در روندهای سیاسی دولت عبدالمهدی مداخله می کند. از سوی دیگر اما صدر تلاش می‌کند تا خود را به گونه‌ای تصویرسازی کند که گویی با دولت ارتباطی ندارد. او بر وجه مطالبه‌گرایانه شخصیت خود اصرار داد تا اشتباهات عبدالمهدی به پای او ریخته نشود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع بندی
مقتدی صدر بدون شک یکی از عناصر بسیار مهم در عرصه سیاسی عراق است و می خواهد تاثیرگذاری خود را بیش از این هم بکند. آن چه که به وی قدرت نقش آفرینی داده، ناشی از حمایت های داخلی و البته خارجی بوده است. او چهره ای مذهبی، از خاندانی شناخته شده، جوان، جوانگرا و البته کاریزماتیک است و خود را ضد امریکا، مستقل از قدرت های خارجی و بی میل به قدرت نشان داده است، هر چند که در پرونده سیاسی خود، سابقه دریافت کمک از ایران، عربستان، امارات و احتمالا ترکیه را در پرونده دارد و گاه با امریکایی ترین بازیگر عراق، یعنی طیف وابسته به ایاد علاوی هم موتلف شده است.
او در انتخابات اخیر، با ائتلاف با کاندیداهای مستقل، عمدتا جوان و ناشناخته، گاها برخاسته از سندیکاهای شغلی از یکسو و سیاه نمایی علیه رقبای اصلی به بهانه “دست نشاندگی از سوی ایران” یا “دخالت نظامیان در سیاست” از سوی دیگر، توانست پیروز شود. پس از تعیین نخست وزیر هم، او مدعی شد که دست عبدالمهدی را در انتخاب کابینه باز می گذارد ولی عملا، به صورت ایجابی و سلبی در چینش اعضای “مجلس الوزرا” دخالت پر رنگی دارد.
روی هم رفته، صدر در حال تبدیل شدن به “سمبل تناقضات” است. می خواهد جای آیت الله سیستانی را پر کند ولی با مشی در پیش گرفته، نخواهد توانست به هدفش برسد؛ چرا که آیت الله سیستانی سیاست “بی طرفی” در پیش گرفت و توانست همه عراقی ها را به خود جلب کند اما صدر می خواهد با سیاست‌های متغیر و متنوع، با جناح های پیروز همراه گردد. امری که در نهایت، پس از حدود دو دهه، باعث شده وی تجربه دشمنی با همه را در پرونده خود داشته باشد. در نهایت، روزگاری که بحث جانشینی آیت الله سیستانی در عراق مطرح شود، تمامی طیف ها، طعم تلخ سیاه نمایی های او و جریانش را چشیده اند. بنابراین، سخنانش هیچگاه در عراق، همچون سخنان آیت الله سید علی سیستانی، فصل الخطاب نخواهد بود اگرچه کنش‌گیری و سیاست‌ورزی هوشمندانه‌ی او همچنان در عرصه سیاسی عراق، محل تامل و اثرگذاری خواهد بود.
منابع
[1] ” الطائی، صادق (13/2/2018) ” حزب الاستقامه و التیار الصدري”، القدس العربي، اونلاین یوجد في:
https://www.alquds.co.uk/%ef%bb%bf%d8%ad%d8%b2%d8%a8-%d8%a7%d9%84%d8%
[2] ” الصدر: حزب الاستقامه تابع للتیار الصدري” (2018) السومریه نیوز، اونلاین یوجد في:
https://www.alsumaria.tv/news/231048
[3]” اسماء جمیع الفائزین بمقاعد مجلس النواب العراقي” (19/5/2018) العالم، اونلاین یوجد في:
http://www.alalam.ir/news/3570381/
[4] ” یحصل علی اسماء المرشحي تحالف “سائرون” في بغداد (18/5/2018) العراق الیوم، اونلاین یوجد في:
http://iraqtoday.com/ar/news/19390/-
[5] “التحالف الصدر یفوز بالانتخابات البرلمانیه في العراق” (19/5/2018) بي بي سي، اونلاین یوجد في:
http://www.bbc.com/arabic/middleeast-44178665
[6] “مقتدی صدر باردیگر خواستار انحلال حشدالشعبی شد” (30/5/1396). رادیو فردا، آنلاین قابل بازیابی در:
https://www.radiofarda.com/a/f9-moqtada-sadr-says-iraq-doesnt-want-two-armies/28672009.html
[7]” انشقاق في حزب الدعوة علی المالکي” (6/4/20189 ) صحیفة العرب، اونلاین یوجد في:
https://alarab.co.uk/%D8%A7%D9%84%D8%AE%D8%B1%D9%88%D8%AC-%D9%85%D9%86-%D8
[8] ” من هو مرشح سائرون لرئاسة الوزراء” (13/9/2018) عین العراق، اونلاین یوجد في:
http://aynaliraqnews.com/index.php?aa=news&id22=104816&lang=
[9] ” ضیاء الاسدی، مسئول مکتب السیاسي لزعیم الصدري” (2018)، المیادین، اونلاین یوجد في:
http://www.almayadeen.net/episodes/880534
[10] ساسانیان، سعید (16/7/1397) “کابینه عراق؛ سهامی عام یا سهامی خاص”، اندیشکده تبیین، آنلاین قابل بازیابی در :
