اندیشکده راهبردی تبیین – وزارت امور خارجه ایران، رسماً خبر گفتگوی هیأت طالبان با مقامات ایرانی را علني کرد. دريابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشور نیز در سفر به کابل اعلام کرد که ایران با طالبان در حال گفتگو است. با توجه به اینکه این مذاکرات با رویکرد استقرار صلح در افغانستان هم چنان ادامه خواهد داشت، ضروری است تا نسبت به مذاکرات ایران و طالبان، تاملی عمیق‌تر صورت گیرد و اهداف و پیامدهای آن آشکار شود.

 

1.آخرین وضعیت میدانی و سیاسی افغانستان

طی سال های اخیر، نام افغانستان با بی ثباتی و ناآرامی گره خورده و عرصه سیاست این کشور بخصوص با در پیش داشتن انتخابات ریاست جمهوری سال آینده، همواره شاهد اختلافات و رقابت های قومی و کشمکش‌های سیاسی بوده است. درکنار وجود معضلات عمده ای مانند فقر، بیکاری، ناامنی، فساد، اختلافات میان اقوام و…، اخیراً شاهد فعالیت داعش در این کشور هستیم. اما بدون شک، اکنون مهم ترین موضوع در صحنه سیاسی افغانستان، بحث مذاکرات صلح با طالبان است؛ طالبانی که به گفته مقامات وزارت دفاع آمريكا تعداد نیروی فعلی شان حداقل 60 هزار نفر است(1) و حدود 50 درصد از خاک افغانستان، متاثر از حضور آنان است (2). طالبان که به عنوان دشمن دولت و ملت افغانستان معرفی می شد، اکنون زمزمه های حضور آن در صحنه رسمی قدرت کشور به گوش می رسد. نیروهای طالبان ضمن افزایش حملات نظامی، توانستند مناطق بیشتری را تحت کنترل خود درآورند و قدرتشان را به نمایش بگذارند. این در حالی است که محورهای استراتژی آمریکا در افغانستان را مقابله با تروریسم، سرنگونی طالبان، برقراری امنیت، صلح، ثبات و دموکراسی تشکیل می داد، اما با گذشت 18 سال از حضور نیروهای خارجی به رهبری ایالات متحده در افغانستان ن تنها امنیت و ثبات مدنظر مردم این کشور تأمین نشده است، بلکه میزان ناامنی و خشونت در آن کشور افزایش یافته است. نمایندگان دولت وحدت ملی به دلیل مخالفت طالبان نتوانسنند در این گفتگوها حضور داشته باشند؛ چرا که طالبان، دولت کنونی را دست‌نشانده آمریکایی ها خوانده و آن را فاقد مشروعیت می داند.

 

2. چیستی طالبان و جهت گیری های آن

طالبان، نام گروهی از شبه نظامیان، بزرگ ترین قوم افغانستان از قوم پشتون قبیله غلجايي است که در زمان اشغال افغانستان توسط شوروی با حمایت پاکستان، عربستان و آمریکا جهت مبارزه با نیروهای ارتش سرخ به وجود آمد. ایدئولوژی طالبان ریشه در مکتب دیوبندی و اندیشه های سلفی دارد. با خروج اشغالگران شوروی از افغانستان، طالبان که به عنوان بخشی از مجاهدین در جنگ داخلی افغانستان حضور داشتند، توانستند «امارت اسلامی» مدنظر خود را از سال 1375 تا 1380 در افغانستان برقرار کنند. پس از سقوط حکومت طالبان در پی حمله ایالات متحده به افغانستان در سال 2001، طالبان اعلام کرد که علیه آمريكا با هدف بیرون راندن نیروهای خارجی و به دست آوردن مجدد حاکمیت کشور مبارزه خواهد نمود.  طالبان در طی این سال ها همواره معتقد به جهاد و مبارزه با اشغالگران بوده و علیه آنچه ارزش‌های لیبرال می نامد، مبارزه کرده است. رهبر طالبان در زمان تشکیل حکومت این گروه در افغانستان و طی سال های نخستین حمله آمریکا، بر عهده ملا عمر بود، اما رهبر کنونی طالبان، «ملاهبت‌الله آخوندزاده» است. در درون طالبان، چند شورا وجود دارد که پس از مرگ ملاعمر، شاهد نوعی رقابت میان آن ها هستیم: شورای کویته به رهبری هبت الله آخوندزاده، شورای میران شاه به رهبری سراج الدین حقانی، شورای ملارسول به رهبری ملارسول، شورای شمال به رهبری قاری بِریال .

 

 

حاصل جنگ 18 ساله طالبان و ایالات متحده، نه پیروزی قطعی و سراسری طالبان بود و نه شکست آنها توسط آمریکا. اینگونه بود که در سال 2010 و در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما، مذاکراتی میان آمریکا و نمایندگان طالبان به عنوان نیروی سیاسی مسلح که باید در معادلات سیاسی افغانستان نقش داشته باشد، صورت گرفت. گفت‌وگو‌ها در این مرحله با رویکرد لغو تحریم‌های آمریکا علیه طالبان، آزاد کردن زندانیان طالبان و گشایش دفتر جنبش طالبان پیگیری شد(3). در چنين وضعيتي دفتر سیاسی طالبان در دوحه در اوت 2013 افتتاح شد. اوباما، گشايش دفتر طالبان در قطر را گام نخست براى صلح خواند، اما تأکید کرد طالبان همزمان بايد قانون اساسى افغانستان را بپذيرند، با القاعده قطع رابطه نمايند، از خشونت دست بکشند و به حقوق اقليت ها و حقوق بشر احترام بگذارند(4). پس از اینکه طالبان تابلوی «امارت اسلامی افغانستان» و پرچم خود را بر فراز ساختمان این دفتر برافراشتند، با واکنش تند دولت افغانستان مواجه شدند. شورای صلح افغانستان اعلام کرد در گفت‌وگوهایی که در این محل برگزار گردد، شرکت نخواهد کرد. در دولت دونالد ترامپ و طبق استراتژی دولت او در قبال افغانستان، بر مبارزه با طالبان و لزوم تضعیف این گروه تأکید شد. اما با مشاهده عملیات های متعدد طالبان، جوزف دانفورد، رئیس ستاد ارتش آمریکا اعلام کرد راه حل نظامی برای پایان جنگ افغانستان وجود ندارد و طالبان نیز در جنگ و برخورد های نظامی شکست نخواهد خورد(5). در قالب همین رویکرد بود که دولت ترامپ مذاکرات مستقیم با طالبان را به طور جدی تر پیگیری نمود.

 

3. روابط ایران و طالبان

با روی کارآمدن حکومت افراطی و سنی گرای طالبان در افغانستان در سال 1996 و اقدامات شیعه ستیزانه این گروه، جمهوری اسلامی به حمایت از جبهه شمال جهت مقابله و تضعیف این گروه برآمد. با حمله طالبان به کنسول گری ایران، جمهوری اسلامی مواضع شدیدتری علیه این گروه اتخاذ کرد و حتی اقدام به برگزاری مانور نظامی در مرز با افغانستان نمود. پس از حمله نیروهای ائتلاف بین المللی به افغانستان، ایران برای سقوط حکومت طالبان، اقدام به همکاری با ائتلاف بین المللی نمود و در ادامه نیز، طی کنفرانس بُن، در شکل گیری دولت جدید در افغانستان نقش بسزایی ایفا نمود. با تشکیل دولت جدید در کابل، ایران همواره تأکید داشت که حل بحران افغانستان، نیاز به لشکرکشی نظامی ندارد، بلکه بایستی از طریق رویکرد سیاسی و توسط خود افغان ها، زمینه برقراری صلح در این کشور فراهم شود؛ در این میان کشورهای منطقه نیز می توانند به افغان ها جهت دست یابی به اهدافشان کمک نمایند. زمانی که زمزمه های مذاکرات صلح در افغانستان مطرح گردید، ایران نیز با تأکید بر لزوم حمایت از دولت کابل و با هدف حل مشکلات از طریق سیاسی و مشارکت همه گروه های افغانستاني، از شورای عالی صلح و مذاکرات با طالبان حمایت کرد و پیشنهاد میانجی گری میان گروه های مختلف افغان را نیز مطرح نمود. در همین راستا، ایران در سپتامبر 2011 طی اجلاس بیداری اسلامی در تهران با برهان الدین ربانی، رهبر شورای عالی صلح و دو نفر از اعضای شورای کویته دیدار نمود(6).

در کنار مذاکرات صلحی که آمریکا با طالبان داشت، کشورهای منطقه از جمله روسیه و چین نیز تمایل خود را جهت گسترش مذاکرات با طالبان با هدف برقراری صلح در افغانستان مطرح کردند. حتی مسکو اقدام به برگزاری نشست بین المللی صلح با حضور نمایندگان طالبان نمود که آخرین آن در نوامبر 2018 برگزار شد. ایران به خصوص پس از خبر حضور داعش در افغانستان، تماس های خود را با طالبان گسترش داد تا اینکه در ژانویه 2019 (دی ماه 1397)، وزارت امور خارجه خبر گفتگوی هیات طالبان در تهران با مقامات جمهوری اسلامی را مطرح نمود.

 

4. اهداف ایران از مذاکره با طالبان

مذاکره ایران با مقامات طالبان با اهداف از سوی تهران صورت گرفته است که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-4-وضعیت افغانستان طی 18 سال اخیر نشان داده است که ساختار قدرت در این کشور قومی و قبیله ای است و با توجه به قدرت و نفوذ طالبان در میان قوم پشتون و پتانسیل آن در عرصه نظامی و امنیتی، نه تنها برخلاف شعارهای آمریکایی ها قابل حذف ازصحنه قدرت سیاسی افغانستان نیست؛ بلکه توانمندی و تأثیرگذاری آن به میزانی است که ایالات متحده و سایر کشورها نیز خواهان مذاکره با این گروه جهت اقناع آنها برای مشارکت رسمی در قدرت سیاسی کشور شده اند. بنابراین، با توجه به اینکه اکثر کشورهای منطقه مانند پاکستان، چین و روسیه با طالبان مذاکراتی داشتند و حتی کشورهایی مانند عربستان، قطر و امارات که علی رغم نداشتن مرز مشترک با افغانستان، اقدام به مذاکره با این گروه نموده اند و آمریکایی ها نیز چندین سال است که به دنبال این موضوع هستند، چرا جمهوری اسلامی که بیش از 900 کیلومتر با افغانستان مرز مشترک داشته و منافع مهمی در این کشور همسایه دارد، با طالبان که قرار است در آینده قدرت افغانستان به طور رسمی نقش ایفاء نماید، مذاکره نداشته باشد.

2-4- ایران از مذاکره با طالبان نیم نگاهی نیز بر تأثیرگذاری بر رویکرد این گروه در قبال شیعیان هزاره و سایر قومیت های غیرپشتون  در افغانستان دارد. جمهوری اسلامی از همان اجلاس بن در سال 2001 تاکنون، همواره تأکید داشته است که سایر قومیت های افغان نیز بایستی نقشی برابر در آینده قدرت سیاسی این کشور ایفاء نمایند تا از این طریق، صلح و ثبات پایدار در افغانستان برقرار شود.

3-4- با توجه به گسترش خصومت عربستان در قبال سیاست های ایران در منطقه، شاید طالبان بتواند در برخی موارد، مقابل اقدامات ضدایرانی و سوء عربستان در افغانستان بایستد یا حداقل، از گسترش این گونه اقدامات جلوگیری نماید. به عنوان مثال، قرار بود دور چهارم گفتگوهای طالبان با آمریکا در جده برگزار گردد اما با توجه به رایزنی های صورت گرفته در خصوص تغییر محل دور چهارم مذاکرات صلح آمریکا و طالبان، محل مذاکره از جده به دوحه تغییر یافت که قرار است در هفته آینده برگزار شود.

4-4- حضور طالبان در قدرت در صورتی که منجر به برقراری ثبات نسبی و کاهش حملات تروریستی و نظامی در افغانستان شود، می تواند ضریب امنیت در این کشور را تا حدودی بهبود بخشد که با توجه مجاورت جغرافیایی ایران با افغانستان، این موضوع بر مسئله امنیت مرزها، قاچاق مواد مخدر، کاهش مهاجرات و … تأثیر مثبت خواهد داشت.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

5-4- طالبان شرط مذاکره با آمریکا را خروج نیروهای این کشور از افغانستان به عنوان نیروهای اشغال گر اعلام کرده اند؛ این مسئله با توجه به دستور ترامپ جهت خروج حدود 7 هزار سرباز آمریکایی از افغانستان، اگر عملیاتی شود، نوعی برد برای ایران محسوب می شود؛ چنانکه جمهوری اسلامی بارها اعلام کرده است آمریکا باید از منطقه خارج شود و حل مشکلات منطقه را به کشورهای منطقه واگذار کند.

6-4- با توجه به اینکه گفته می شود داعش در افغانستان تحت حمایت آمریکا و عربستان و با هدف تضعیف ایران، روسیه، چین در حال گسترش است، لذا با توجه به رویکرد ضدداعشي طالبان، می توان تضعیف داعش (به عنوان دشمن ایران) توسط طالبان را انتظار داشت. البته مقابله با داعش توسط طالبان در راستای عدم تمایل این گروه برای تقسیم قدرت با هر گروه دیگر از جمله داعش و نیز تفاوت در دیدگاه های آنها صورت می‌پذیرد، اما به هرحال این مقابله برای ایران مفید است.

7-4- با عنایت به اینکه درکنار ایران، کشورهایی مانند چین، روسیه و هند نیز تمایل به نتیجه بخش بودن مذاکرات صلح در افغانستان دارند، لذا با حضور رسمی طالبان در قدرت، احتمال می‌رود همکاری این کشورها با ایران در قبال افغانستان در آینده تقویت شود. البته هم ايران و هم روسيه و چين و ساير كشورهاي منطقه مخالف نقش غالب طالبان در حاكميت افغانستان هستند و هيچ بازيگري در منطقه، دولتِ تحت سلطه طالبان را به نفع افغانستان و امنيت منطقه نمي‌داند.

8-4- یکی از اهداف جمهوری اسلامی از مذاکره با طالبان و انتشار این خبر، یادآوری به سایرکشورهای رقیب و دشمن بود که نبايد نقش  و جایگاه ایران در معادلات افغانستان ناديده گرفته شود. نكته اساسي اين كه ايران بر اين باور است كه مذاكرات آمريكا با طالبان نبايد منجر به فروپاشي ساختار حاكميت فعلي شود. هرچند طالبان بعنوان يك واقعيت ذهني و عيني جامعه افغانستان، قابل حذف نيستند، اما نبايد بنيان‌هاي حاكميتي افغانستان، تماما تحت سلطه طالبان باشد.

 

5. اهداف طالبان از مذاکره با ایران و دیگر بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه ای

پس از اینکه آمریکا متوجه شد قادر به شکست طالبان طی عملیات نظامی نیست، تصمیم گرفت در دوران اوباما با این گروه وارد مذاکرات رسمی شود. لزوم خروج نيروهاي خارجي، تغيير قانون اساسي، آزادي فرماندهان ارشد طالبان و زندانيان اين گروه، حذف طالبان از ليست سياه بين‌المللي، برکناری دولت کنونی و برگزاري انتخابات آزاد از درخواست های طالبان در این مذاکرات بود. با توجه به درخواست دولت افغانستان از آمریکایی ها جهت اقناع طالبان برای حضور مقامات دولت در مذاکرات، چندین دور از مذاکرات با حضور آنها برگزار شد که آخرین مذاکرات رسمی میان مقامات افغانستان و گروه طالبان در ژوئیه ۲۰۱۵ در پاکستان برگزار شد. پس از فاش شدن خبر فوت ملا عمر، این مذاکرات متوقف شد .پس از آن، گفت‌وگوهای صلح با شرکت آمریکا، چین، افغانستان و پاکستان برگزار گردید. پس از چند دور نشست، از طالبان خواسته شد که به میز مذاکرات مستقیم با دولت افغانستان بازگردد، اما طالبان این دعوت را نپذیرفت. پس از رد این دعوت، تا مدتی مذاکرات صلح برگزار نشد تا اینکه روسیه، اقدام به برگزاری چند دور نشست در مورد افغانستان با حضور کشورهای منطقه ای و طالبان نمود. آمریکایی ها نیز پس از انتخاب زلمی خلیل زاد به عنوان نماینده وزیر خارجه در خصوص افغانستان، تاکنون سه دور نشست در قطر و امارات با حضور نمایندگانی از دفتر سیاسی طالبان در قطر و نمایندگانی از شاخه‌های نظامی این گروه برگزار کرده‌اند. طالبان در این نشست ها درخصوص خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و آزادی زندانیان این گروه گفتگو کردند. می توان اهداف طالبان از مذاکره با ایران و دیگر بازیگران منطقه‌ای را شامل این موارد دانست:

1-5-اهداف داخلی: مشروعیت‌سازی برای طالبان، نمایش میزان قدرت طالبان در قبال دولت مرکزی، به چالش کشیدن رقبای افغان، نمایش جایگاه طالبان در مقایسه با داعش، ایجاد زمینه مذاکره سایر گروه‌های سیاسی در افغانستان با طالبان، به چالش کشیدن انتخابات ریاست جمهوری پیش رو.

2-5- اهداف منطقه ای: اعلام مواضع این گروه، تلاش برای کسب مشروعیت از طریق مذاکره با کشورهای مختلف منطقه، معرفی طالبان به عنوان بازیگر مهم و تأثیرگذار در آینده افغانستان برای این کشورها، کسب نوعی حمایت های غیرمستقیم از جانب این کشورها.

3-5- اهداف بین المللی: اعلام مواضع این گروه در خصوص بیهوده بودن طرح شکست طالبان از طریق مبارزه نظامی با این گروه، لزوم خروج اشغالگران خارجی از افغانستان، معرفی طالبان به عنوان بازیگر تأثیرگذار و تعیین‌کننده در افغانستان.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

6. سناریوی محتمل در خصوص نتایج مذاکرات ایران و طالبان

سناریوی محتمل در خصوص نتایج مذاکرات ایران و طالبان شامل موارد زیر است:

1-6- دستیابی مذاکرات ایران و طالبان به اهداف مدنظر: یکی از سناریوهای محتمل در خصوص نتایج مذاکرات ایران و طالبان این است که گفتگوهای مذکور در نهایت از طریق برگزاری مذاکره بین الافغانی و بدون دخالت تأثیرگذار کشورهای خارجی در برقراری صلح و ثبات نسبی در افغانستان، به نتیجه برسد. تهران به هیچ-وجه تمایلی به تصاحب تمام قدرت توسط طالبان در افغانستان ندارد و از دولت کابل و روند صلح حمایت می-کند. در این شرایط، منافع و اهداف ایران با توجه به برقراری ثبات نسبی در افغانستان، در نظر گرفتن منافع همه اقوام و مذاهب در این کشور، عدم مداخله آمریکا در تعیین وضعیت آینده کشور، و نمایش نقش و جایگاه ایران در افغانستان تأمین می شود.

 2-6- با چالش مواجه شدن مذاکرات ایران و طالبان: گروه های متعددی در طالبان مانند شورای کویته، میران شاه، شورای شمال و شورای ملا رسول حضور دارند؛ این در حالی است که مذاکره ایران با همه طیف های طالبان صورت نگرفته است، لذا احتمال ایجاد چالش توسط سایر طیف های طالب با هدف عدم دستیابی ایران به اهدافش از برگزاری این گفتگوها وجود دارد. در ضمن، با توجه به ویژگی تمامیت خواهی طالبان، و نیز نفوذ سایر کشورها بر آن، چنانچه این گروه تمایلی به تقسیم قدرت با سایر اقوام کشور نداشته باشد، این موضوع برای افغانستان و همسایگانش از جمله ایران چالش زا خواهد بود.

3-6- تلاش آمریکا و متحدانش در راستای شکست مذاکرات ایران با طالبان: با توجه به راهبرد آمریکا و عربستان در خصوص کاهش نفوذ ایران در معادلات منطقه ای، و نیز پیشینه روابط عربستان، پاکستان و امارات با طالبان، می توان انتظار داشت کشورهای فوق جهت تأثیرگذاری منفی بر روند مذاکرات ایران و طالبان با هدف کاهش نقش و حضور ایران در افغانستان اقداماتی انجام دهند.

 

منابع

1-Giustozzi, Antonio (AUGUST 2017),”Afghanistan: Taliban’s organization and structure”, available:

 https://landinfo.no/asset/3589/1/3589_1.pdf.

2-Trickett, Nicholas (December 13, 2018), “What a US-Iran War Means for Afghanistan and Uzbekistan”, available: https://thediplomat.com/2018/12/what-a-us-iran-war-means-for-afghanistan-and-uzbekistan/

3-Shalizi, Hamid and Mirwais Harooni(2012), ” Taliban ‘poised to retake Afghanistan’ after NATO pullout, leaked U.S. report claims”, available at: https://torontosun.com/2012/02/01/taliban-poised-to-retake-afghanistan-after-nato-pullout/wcm/dff5f3c1-3522-435a-9974-17944d42cdc7

4- Marklander,(2011) “Obama will Speed Pullout from War in Afghanistan”, New York Times, available at: https://www.nytimes.com/2011/06/23/world/asia/23prexy.html

5- Crawford, Jamie(November 17, 2018),” Top US military officer says Taliban ‘are not losing”, available at: https://www.cnn.com/2018/11/17/politics/joseph-dunford-taliban-afghanistan/index.html

6- Londono, E.,( 29 Sep. 2011), “Iran’s hosting of Taliban reflects desire for greater role”, Washington Post, available: https://www.washingtonpost.com/world/asia-pacific/irans-hosting-of-taliban-reflects-desire-for-greater-role/2011/09/28/gIQAkmwO7K_story.html?utm_term=.5709aa092a4d