اندیشکده راهبردی تبیین- چهارمین دور مذاکرات رؤسای جمهور ایران، روسیه و ترکیه درباره بحران سوریه، پنجشنبه 25 بهمن در سوچی برگزار شد. نشستی که نخستین مذاکرات سران سه کشور پس از اعلام تصمیم ترامپ برای خروج نیروهای آمریکایی از سوریه بود. روحانی، پوتین و اردوغان در پایان این نشست با صدور بیانیه مشترکی بر تقویت همکاری‌های سه‌جانبه برای بهبود اوضاع در سوریه تأکید کردند. بیانیه 17 بندی این نشست به طور طبیعی همان نکات و مفادی را داشت که تاحدودی پیش‌بینی می‌شد. حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه مورد تأکید مجدد قرار گرفت، از خروج نیروهای آمریکایی استقبال شد، همکاری با طرف‌های سوری و نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد برای راه‌اندازی کمیته تدوین قانون اساسی سوریه مورد تأکید قرار گرفت و آوریل سال جاری به‌عنوان زمان برگزاری نشست آستانه مشخص شد. اگرچه هم‌زمانی این نشست با نشست ورشو، امتیاز خاص ایران از سوچی بود اما این یادداشت صرفا بر ابعاد پرونده سوریه که در این نشست مورد بررسی قرار گرفته است، متمرکز میشود.
شرایط فعلی منازعه سوریه دارای سه موضوع اساسی و چالش‌برانگیز است که میان بازیگران مختلف، تفاوت نگرش‌ها و البته مطلوبیت‌ها در این سه موضوع وجود دارد. وضعیت استان «ادلب» و نحوه مواجهه ارتش سوریه با تروریست‌های مستقر در این ناحیه، شرق فرات و آینده کردها و ترکیب کمیته تدوین قانون اساسی، سه موضوع اساسی در شرایط فعلی است. بنابراین بیانیه پایانی را از این منظر می‌توان بدون دربرداشتن نکته جدیدی دانست که تقریباً درباره هر سه موضوع یا سکوت کرده یا خبر از اتخاذ تصمیم جدیدی نمی‌دهد. این بیانیه در بند 6 و درباره بحران نخست و نحوه مواجهه با معارضان که اخیراً بر 90 درصد ادلب تسلط یافته‌اند، ابتدا از لفظ «هیأت تحریرالشام» استفاده می‌کند که نشان می‌دهد همانطور که روحانی در این نشست مطرح کرده، معارضان نمی‌توانند با تغییر عنوان، از مبارزه مصون بمانند. در ادامه این بند به تفاهم 17 سپتامبر 2017 اشاره شده و از توافق طرف‌ها برای اجرای کامل آن خبر می‌دهد. این توافق در حقیقت همان تفاهمی است که پوتین و اردوغان حدود 10 روز پس از نشست سران سه کشور در تهران، بدون حضور روحانی در سوچی منعقد کردند که براساس آن مقرر شد منطقه‌ای به عرض 15 الی 20 کیلومتر در ادلب، منطقه عاری از سلاح اعلام شود و نیروهای نظامی ترکیه و روسیه سلاح‌های سنگین خود را از این منطقه خارج کنند. همچنین با توافق ترکیه و روسیه مقرر شد حضور مخالفان سوری در ادلب ادامه یابد، اما 2 کشور مانع ادامه فعالیت گروه‌های تندرو در ادلب شوند[1].
بنابراین بیانیه نشست اخیر سوچی، تأکید و تکرار همان تفاهم پوتین و اردوغان است و همچنان در ادلب اتفاق خاصی نخواهد افتاد. روحانی اما در سخنان خود در این نشست کنایه‌ای به عدم موفقیت این تفاهم زد و نارضایتی ایران از وضعیت فعلی را بیان کرد. وی گفت تروریست‌ها در زمان انعقاد توافق ادلب، 40 درصد از این منطقه را در اختیار داشتند، اما حالا بر 90 درصد تسلط دارند. روحانی همچنین افزود: «تأخیر در اجرای مفاد توافق ادلب و مهار معضلی که می‌توانست در ماه‌های گذشته آسان‌تر صورت گیرد، اکنون به تلاشی مضاعف نیاز دارد[2]». به هرروی فارغ از اینکه بحران ادلب، راه‌حل سیاسی دارد یا نظامی، بیانیه نشست اخیر تغییری در آن ایجاد نخواهد کرد.
دومین موضوعی که در سوریه همچنان به‌عنوان محل اختلاف باقی مانده است، شرق فرات است. اگرچه تهدیدات ترکیه نسبت به کردهای این منطقه در روزهای اخیر نسبت به ابتدای زمانی که ترامپ تصمیم خود مبنی بر خروج آمریکا از سوریه را اعلام کرد، کاهش یافته و برخی اخبار از تمایل کردها به مذاکره با دمشق حکایت دارد، بیانیه پایانی سوچی هیچ اشارهای به این منطقه و آینده آن نداشت. بند 7 بیانیه صرفاً از بررسی شرایط شمال شرق سوریه در جلسه سران و تأکید طرف‌ها به حفظ ثبات، حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه خبر می‌دهد. به نظر می‌رسد وضعیت شرق فرات نه در سوچی، بلکه در مذاکرات مسکو با کردها و دمشق بررسی میشود. آنچنان که یکی از مسئولان کرد از نقش‌آفرینی مستقیم روس‌ها در این موضوع خبر داده و علت شکست مذاکرات پیشین با دمشق را نبود روس‌ها عنوان می‌کند[3].
روحانی البته در سخنان خود اشاره کوتاهی به مسأله شرق فرات داشت. حاکمیت دولت سوریه در شرق فرات، توجه به حقوق کردها و فهم دغدغه‌های امنیتی ترکیه، سه نکته مورد توجه وی بود. تأکید روحانی بر توافق آدنا و لزوم استقرار نیروهای ارتش سوریه در مناطق مرزی با ترکیه از یک‌سو و تأکیدات قبلی پوتین مبنی بر اینکه ترکیه و سوریه به اجرای آدنا بازگردند، نشان می‌دهد ایران و روسیه با ترکیه برای ایجاد منطقه امن در شرق فرات اختلاف‌های اساسی دارند و ترک‌ها راه دشواری برای تحقق این ایده خود خواهند داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
سومین موضوعی که شاید مهم‌ترین چالش مذاکرات سیاسی در حال انجام تلقی شود، تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی سوریه است. بیانیه پایانی در بند 9 به این مسأله پرداخته و صرفاً از «عزم سران برای تسهیل در راه‌اندازی کمیته قانون اساسی در اسرع وقت» خبر داده است و هیچ اشارهای به زمان‌بندی یا جزئیات روند این مذاکرات ندارد. روحانی هم در سخنان خود اگرچه اشارهای به این ابهامات نداشت، اما از عدم موفقیت مذاکرات ایران، روسیه و ترکیه به همراه نماینده پیشین دبیرکل سازمان ملل در پایان سال 2018 به دلیل کارشکنی‌های آمریکا انتقاد کرد. این سخنان نشان می‌دهد چالش‌های تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی سوریه اگر بیشتر از دو موضوع ادلب و شرق فرات نباشد، کمتر نیست و اختلاف نظرها در این مذاکرات جدی است.
منابع
[1] «متن کامل توافق ۱۰ بندی روسیه و ترکیه در سوچی درباره ادلب سوریه»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 28 شهریور 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://fna.ir/boi1ml
[2] «روحانی: تروریست‌ها در هیچ جای این کره‌خاکی نباید احساس امنیت کنند»، خبرگزاری خبرآنلاین، منتشرشده در تاریخ 25 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
khabaronline.ir/news/1231998
[3] “Why Kurds seek talks with Assad regime”, AL-MONITOR, Published in 4 February 2019, Can be retrieved from the following Link: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/01/kurds-dialogue-assad-syria-after-trump-withdrawal-terrorism.html
