اندیشکده راهبردی تبیین- نشست دو روزه گروه‌های فسلطینی ازجمله فتح و حماس با حضور «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه این کشور روزهای دوشنبه و سه‌شنبه(22 و 23 بهمن) در مسکو برگزار شد. براساس اعلام رسانه‌ها لاوروف در این نشست با تأکید بر ضرورت وحدت گروه‌های فلسطینی، طرح «معامله قرن» را مورد انتقاد قرار داده است. در مجموع به نظر می‌رسد روس‌ها در راستای راهبرد افزایش نفوذ و حضور در پرونده‌های مهم غرب آسیا و تثبیت جایگاه خود به‌عنوان بازیگری که توانایی مدیریت و حل منازعات مختلف را دارد، تلاش می‌کنند مسیر بدیلی در مقابل نقش‌آفرینی دولت ترامپ در بحران‌های مختلف ازجمله منازعه گروه‌های فلسطینی و رژیم صهیونیستی ایجاد کنند. نشست مسکو برای میانجی‌گری میان گروه‌های فلسطینی و انتقاد روسیه از تلاش واشنگتن برای اجرای طرح معامله قرن را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد. براین اساس به نظر می‌رسد نکات و ملاحظات مهمی درباره بازیگری اخیر روسیه وجود دارد که در این یادداشت به آنها پرداخته خواهد شد.

 

1-نکات و حاشیه‌های نشست مسکو

نشست مسکو پس از یک سال توقف کامل گفت‌وگوهای ملی فلسطین پس از بحران های پیش آمده در روابط حماس و فتح با حضور نمایندگان اصلی دو حاکمیت مستقر در کرانه باختری و نوار غزه برگزار شد. همزمانی این نشست با اجلاس ورشو که یکی از اصلی‌ترین اهداف آن عادی‌سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی بود از دیگر نکات مهم این اجلاس بود. اما برخی نکات و حاشیه‌های این نشست نشان‌دهنده اهمیت آن برای روس‌ها و تأثیر احتمالی آن بر آینده تحولات فلسطین است:

1-1-پذیرش نقش میانجی‌گری روسیه از سوی جریان‌های فلسطینی

در این نشست دو روزه، هیأت‌هایی از جنبش فتح، جنبش حماس، جنبش جهاد اسلامی فلسطین، جبهه خلق برای آزادی فلسطین، جبهه دموکراتیک برای آزادی فلسطین، جبهه خلق برای آزادی فلسطین- فرماندهی کل، جنبش ابتکار ملی فلسطین، حزب خلق فلسطین، جنبش صاعقه، جبهه مبارزه خلق فلسطین، اتحاد دموکراتیک فلسطین و جبهه آزادی بخش فلسطین حاضر بودند. حضور تمامی جریان‌های مهم و تأثیرگذار سیاسی فلسطین و زیرمجموعه ساف نشان از موفقیت روس‌ها در اقناع نقش میانجی‌گری خود در میان فلسطینی‌هاست.

 

 

2-1-عدم امضای بیانیه پایانی از سوی حماس و جهاد اسلامی

درحالی که ابتدا بیان شد گروه‌های فلسطینی بر سر صدور بیانیه مشترک توافق کرده‌اند، اما «عزام الاحمد» مذاکره‌کننده ارشد فتح در سخنانی از روسیه اعلام کرد: «از دوستان روس خود عذر می‌خواهیم که نتوانستیم تهیه بیانیه نهایی را ممکن کنیم.» اما با این وجود نماینده فتح در اجلاس از این نشست راضی بیرون آمد و در سخنانی عجیب مدعی شد: «نشست کنونی مسکو به بن‌بست یک ساله به وجود آمده میان ما پایان داد.» مصطفی برغوثی دبیرکل جبهه ابتکار ملی فلسطین نیز اعلام کرد، اقدام روسیه در میزبانی از گروه‌های فلسطینی، آنها را وارد مرحله جدیدی از رایزنی‌ها کرد.

در مقابل نمایندگان جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی از پایان اجلاس رضایت نداشتند و انگشت اتهام را به سوی جنبش فتح گرفتند. موسی ابومرزوق از اعضای ارشد حماس پس از اجلاس در سخنانی تأکید کرد در نشست روسیه موضوعات بسیاری مورد توافق قرار گرفت اما در مسائل تفصیلی اختلاف وجود داشت. نماینده حماس در سخنانی که با نشانه‌هایی مبنی بر امیداری به میانجی‌گری روس‌ها در آینده بود گفت: «بر ضرورت پایان اختلافات، تقویت وحدت ملی، مقابله با معامله قرن و بازگشت آوارگان فلسطینی به کشورشان توافق کردیم.[1]»

در پایان این نشست، جنبش جهاد اسلامی فلسطین با اعتراض به دو بند از اعلامیه پایانی از امضای آن خودداری کرد. جهاد اسلامی به بند به رسمیت شناختن مرزهای سال 1967 و سخنانی که در خصوص عدم تغییر ساختار ساف مطرح شد، اعتراض کرد و به همین دلیل بیانیه پایانی این نشست را امضا نکرد. جنبش حماس نیز نسبت به بیانیه اعلام شده اعتراض کرد و گفت: «آنچه در بیانیه پایانی آمده متفاوت با آن چیزی بود که در پیش‌نویس بیانیه آمده بود و با این کار ما را فریب دادند.[2]»

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

2-پیش‌نویس بیانیه پایانی[3]؛ عیان‌کننده سیاست روس‌ها

هر چند بیانیه پایانی اجلاس با عدم امضای برخی گروه‌ها چون حماس و جهاد اسلامی رسمیت نیافت و بدون نتیجه پایان یافت؛ اما پیش نویس بیانیه از سوی روس‌ها و جنبش فتح منتشر شد. مفاد این بیانیه 9 بندی[4] که از سوی فتح تهیه شده و به نظر می رسد قطعا هماهنگی و رضایت طرف روسی را هم با خود همراه داشته است به خوبی عیان کننده سیاست روس ها در میانجی‌گری است.

 

• بند اول: تاکید بر سیاست قدس شرقی در مقابل قدس غربی

در این بند بر تشکیل دولت فلسطینی در قدس شرقی تأکید شده و به نظر می‌رسد مخالفت حماس و جهاد اسلامی با بیانیه، به دلیل این بند بوده باشد. آوردن اصل دو دولت آن هم با تأکید بر قدس شرقی را می‌توان در ادامه سیاست مسکو در طرح پایتختی قدس شرقی برای دولت فلسطین در مقابل پایتختی قدس غربی برای رژیم صهیونیستی دانست. در ۱۷ فروردین ۱۳۹۶ پس از جنجال رسانه‌های صهیونیستی، وزارت خارجه روسیه بیانیه‌ای را بر روی خروجی سایت خود قرار داد که همه تحلیل‌گران را شوکه کرد. بیانیه‌ای که می‌توان از منظری آن را بسیار با اهمیت و تاریخی دانست. در بیانیه وزارت خارجه روسیه آمده بود: «ما مجدداً تعهد خود بر اصول مورد تأیید سازمان ملل برای حل مشکل فلسطین و اسراییل که شامل به رسمیت شناخته شدن وضعیت اورشلیم (قدس) شرقی به‌عنوان پایتخت کشور فلسطینی که در آینده تشکیل خواهد شد را مورد تأکید قرار می‌دهیم و در همین زمان باید اعلام کنیم در قالب چنین مفهومی اورشلیم (قدس) غربی را پایتخت کشور اسراییل می‌بینیم.[5]» اعلام رسمی سیاست پذیرش حاکمیت و پایتختی قدس غربی برای صهیونیست ها حتی پیش از انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس(که در قدس غربی مستقر است) نشان داد که روس ها برای آغاز فرآیند میانجی‌گری میان فلسطینیان و تل آویو از سیاست های قبلی خود عدول کرده تا بتواند رضایت طرف صهیونیستی را هم داشته باشد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• بند چهارم: حمایت از مقاومت

در این بند آمده است: «جلوگیری از تلاش‌هایی که برای از بین بردن مبارزات ملت فلسطین صورت گرفته و می‌گیرد یا متهم کردن هریک از گروه‌های ملی به تروریسم، ازجمله تلاش برای محکوم کردن به کارگیری حق دفاع از خود علیه اقدامات مسلحانه اسرائیل مقابل ملت فلسطین».

تأکید بر مقاومت مسلحانه در مقابل اشغالگری صهیونیسم در مناطقی که از منظر حقوق بین‌الملل و سازمان شورای امنیت جزو خاک فلسطینی‌هاست، نقطه روشن این بیانیه است. روس‌ها همواره در خصوص اشغالگری صهیونیست‌ها و استفاده از زور در مناطق کرانه باختری و نوار غزه موضع شدیدی علیه تل‌آویو داشته‌اند. در جنگ‌های نوار غزه روس‌ها موضع‌گیری‌های خوبی در حمایت از مقاومت غزه با توجه به این سیاست اصولی اتخاذ کردند.

 

• بند پنجم: پذیرش و تأکید بر نقش مصر به عنوان بازوی اجرایی توافقات آشتی ملی

در این بند آمده است: «همگی بر تمسک و اجرای دقیق و امانتدارانه تمامی توافقات و تفاهماتی که گروه‌های فلسطینی از توافق قاهره در سال 2005 آغاز و تا 22/11/2017 ادامه داده‌اند و همچنین بر نقش مقتدر مصر در سرپرستی اجرای آن تأکید داریم.» بند پنجم پیش‌نویس بیانیه عیان‌کننده نقش مصر در هر توافقی درباره مسأله فلسطین است. جدا از طرفین مذاکره کننده و نوع توافق، مصر همواره یک طرف اجرایی شدن آن نیز خواهد بود. روابط خوب مصر و روسیه می‌تواند نقش میانجی‌گری مسکو را تقویت کند.

• بند ششم: محکومیت معامله قرن و تأکید بر حق بازگشت

شاید بتوان تنها نقطه اشتراک کامل میان جریان‌های تشکیلات خودگردان، گروه‌های مقاومت نوار غزه و روسیه را محکومیت و ناکارآمد دانستن معامله قرن دانست. روس‌ها دلایل خود را برای مخالفت با این طرح دارند.[6] اما در این بند باز هم به جای قدس از پایتختی قدس شرقی نام برده شده است که نشان از مصر بودن روس‌ها بر سیاست اعلامی خود در فروردین 96 یعنی پذیرش پایتختی قدس شرقی در مقابل پایتختی قدس غربی است.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

3-اهداف روسیه از میانجی‌گری در پرونده فلسطین

روس‌ها در یک سیاست کلان در دهه اخیر به دنبال نقش‌آفرینی در منطقه غرب آسیا هستند. یکی از اهداف تعریف شده در این مسیر، حضور و نقش‌آفرینی در مسأله فلسطین و رژیم صهیونیستی است. برای روس‌ها اهداف و انگیزه‌های گوناگونی به منظور نقش‌آفرینی در این مقوله از جمله مذاکرات سازش و گفت‌وگوهای آشتی ملی گروه‌های فلسطینی وجود دارد. کسب وجهه سیاسی با نقش‌آفرینی و حمایت از فلسطینیان در میان جهان اسلام، استفاده از گفت‌وگوهای ملی فلسطینی به عنوان دروازه ورود به جهان عرب، کسب وجهه سیاسی و میانجی‌گرایانه در منطقه و … بخشی از این مشوق‌هاست. اما شاید بتوان عامل اصلی حضور پر رنگ روس‌ها در مذاکرات سازش را در حضور پر رنگ و قوی لابی یهود در روسیه و حضور جمعیت صهیونیست‌های روس‌تبار در سرزمین‌های اشغالی دانست. بنابر آمارهای مطرح شده از جمعیت 8 میلیونی صهیونیست‌های مستقر در سرزمین‌های اشغالی، حدود یک میلیون را مهاجران روسی در 60 سال گذشته تشکیل می‌دهند. آماری که نشان می‌دهد آنان بعد از اعراب اسرائیلی، بزرگترین اقلیت نژادی سرزمین‌های اشغالی هستند. برخی از یهودیان روسی در سرزمین‌های اشغالی از لابی‌های بسیار قدرتمندی در مسکو برخوردارند.[7]  ضمن آنکه باید به این موضوع نیز توجه داشت که تلاش پوتین برای ایجاد نظمی مطلوب در غرب آسیا، بهره‌گیری از فرصت روابط اقتصادی با کشورهای عربی و کسب امتیازهایی مقابل آمریکا در یکی دیگر از مشوق‌های مهم روس‌ها برای میانجیگری در مسأله فلسطین است.

 

4-چالش‌های روسیه برای نقش‌آفرینی در منازعه گروه‌های فلسطینی با رژیم صهیونیستی

شاید بتوان اصلی‌ترین مانع و چالش روسیه برای میانجی‌گری و نقش‌آفرینی در مسأله فلسطین را آمریکا و لابی قدرتمند صهیونیستی در ایالات متحده دانست. حضور یک دهه‌ای راست‌گرایان با نخست‌وزیری نتانیاهو در رأس قدرت رژیم صهیونیستی و تلاش صهیونیست‌های افراطی برای تداوم اشغالگری‌ها و آنچه به عنوان معامله قرن اکنون مطرح شده، نقش‌آفرینی روس‌ها را با توجه به اصول و سیاست‌های پیشینشان دچار چالش خواهد کرد.

 

5-جمع‌بندی

بررسی موانع و مشوق‌ها نشان می‌دهد روس‌ها را می‌توان یکی از میانجی‌‌های مهم و تاثیر برای مذاکرات سازش و گروه‌های فلسطینی برای تحقق آشتی ملی در دهه پیش رو دانست. اقدام روس‌ها در پذیرش پایتختی قدس غربی برای رژیم صهیونیستی منوط به تشکیل دولت فلسطینی به پایتختی قدس شرقی، نقطه عطفی در نقش‌آفرینی روس‌ها در مسأله فلسطین بود. این اقدام که خوشحالی رسانه‌های صهیونیستی و لابی‌های یهودی در روسیه را به دنبال داشت، نشان داد روس‌ها بر ایفای نفش مبتکرانه در مسأله مذاکرات سازش، مشتاق و ریسک‌پذیرند. برگزاری اجلاس و اقناع جریان‌های فلسطینی برای نشستن کنار یک میز پس از حدود یک سال نشان از جدیت کرملین در این مسیر است. روابط نسبتاً مثبت روس‌ها با جریان‌های فلسطینی از تشکیلات خودگردان تا حماس و حضور پررنگ روس‌ها در منطقه در سال‌های اخیر، فرصتی مناسب برای ورود کرملین به پرونده سازش است.

 

منابع

[1]«نشست گروه‌های فلسطینی در مسکو بدون بیانیه مشترک پایان یافت»، خبرگزاری فارس، منتشر شده در تاریخ 24 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 https://www.farsnews.com/news/13971124000600

[2]«نگاهی به نشست آشتی ملی فلسطین در مسکو+متن بیانیه پایانی»، خبرگزاری تسنیم، منتشر شده در تاریخ 4 اسفند 1397، قابل بازیابی در پروند زیر:

 https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/04/1953413

[3]البيان المشترك عن اللقاء الفلسطيني الثالث في موسكو (إعلان موسكو):

 https://www.amad.ps/files_lib/files/27_1549994457_4790.pdf

[4]«نگاهی به نشست آشتی ملی فلسطین در مسکو+متن بیانیه پایانی»، خبرگزاری تسنیم، منتشر شده در تاریخ 4 اسفند 1397، قابل بازیابی در پروند زیر:

 https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/04/1953413

[5] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «به رسمیت شناختن قدس غربی به پایتختی رژیم صهیونیستی از سوی روسیه، پیامدها و تهدیدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 4 اردیبهشت 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/18844

[6] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «طرح معامله قرن؛ بازیگران و موانع»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 31 تیر 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/27092

[7] برای مطالعه بیشتر ر.ک : محمد پاک‌دامن، «گتوی روس در اسرائیل»، وب‌سایت هادی، منتشرشده در تاریخ ۲۱ مرداد ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.haadi.ir/News-494