اندیشکده راهبردی تبیین- سالی که گذشت، برای فلسطین و گروه های مقاومت، حامل دستاوردهایی گران‌بها در سایه سختی‌های بسیار در کنار تحولات و اتفاقات گوناگون داخلی و خارجی بود. راهپیمایی بازگشت، پیروزی در نبرد دو روزه، جانشینی زیاد النخاله به دبیرکلی جنبش جهاد اسلامی و انحلال شورای قانون گذاری از سوی محمود عباس را می‌توان مهم‌ترین تحولات داخلی یک سال گذشته فلسطین دانست. اما در حوزه تحولات خارجی بهبود روابط حماس با محور مقاومت و ترمیم نسبی روابط با سوریه، تصویب قانون دولت یهود در کنست، قطع کمک های آمریکا به آنروا، ترور رهبران حماس در خارج از فلسطین و انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس مهم ترین اتفاقاتی هستند که در سال 97 بر سپهر سیاسی فلسطین و جریان های مقاومت تاثیر گذار بوده است.
الف- تحولات داخلی
1-تداوم راهپیمایی بازگشت، مبارزه مدنی و همراهی افکارعمومی داخلی
«راهپیمایی بازگشت» به دعوت حماس از روز 30 مارس (10 فروردین) که روز زمین نامیده می شود، آغاز شده و تقریبا در تمامی جمعه‌های سال در مرزهای نوار غزه و سرزمین‌های اشغالی تداوم داشته است. راهپیمایی بازگشت روشی جدید و ابتکاری نو از مقاومت فلسطین است که هزاران نفر با راهپیمایی به سوی مرزهای اشغالی، بار دیگر نگاه‌ها را به فلسطین جلب کردند.
«روز زمین» به عنوان نمادی از مقاومت ملی فلسطینیان در برابر اشغال زمین‌هایی که منجر به درگیری بین رژیم صهیونیستی و فلسطینی ها بوده، یاد می‌شود؛ اما امسال شرایط خاص مسئله فلسطین و تحولات رخ داده حول مسجدالاقصی موجب شد روز زمین متفاوت‌تر و پرشورتر برگزار شود.[1] یکی از دستاوردهای مهم راهپیمایی بازگشت در طول یک سال، نمایان شدن اهمیت مبارزه مدنی یا به تعبیری غیرنظامی علیه یک رژیم کاملاً مسلح و امنیتی است. واکنش وسیع رسانه‌های گوناگون بین‌المللی به کشتارهای صهیونیست‌ها در سرکوب راهپیمایی بازگشت طی یک سال گذشته اهمیت روش مبارزات مدنی را دوچندان می‌نماید. راهپیمایی‌های بازگشت در طول یک سال گذشته سران رژیم صهیونیستی را دچار یک چالش امنیتی در قبال برخورد با یک اقدام مدنی و غیرنظامی از سوی مقاومت نمود. ضمن آنکه تداوم راهپیمایی‌های بازگشت طی یک سال نشان از همراهی افکارعمومی مردم نوارغزه با مقاومت داشت که موجب اعتماد به نفس و قدرت برتری مقاومت در نبرد با صهیونیست ها شد. نتیجه این دستاوردها در نبرد دو روزه که در ادامه به آن خواهیم پرداخت کاملا نمایان است.
2-انحلال شورای قانون گذاری، تیر خلاص بر پیکر آشتی ملی
در تاریخ 1 دی 97 ( ۲۲ دسامبر 2018) محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین طی اقدامی مجلس شورای قانون گذاری فلسطین را منحل کرد. حماس در سال 2006 بیشترین کرسی های این مجلس را بدست آورده بود اما از سال 2007 جلسات آن با کارشکنی تشکیلات و عدم امکان خروج اعضای حماس از نوارغزه دیگر تشکیل نشده بود. اما این اقدام محمود عباس نشان داد که وی و تشکیلات به دنبال تشدید فشارها علیه حماس هستند و راه حل سیاسی برای تحقق آشتی ملی را علی‌رغم ادعاهای اعلامی‌شان دنبال نمی‌کنند. حماس در واکنش به این اتفاق طی بیانیه‌ای تاکید کرد: «محمود عباس به جای موافقت با طرح پیشنهادی اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس در خصوص وحدت ملی و پایان دادن به اختلافات و نیز به جای موافقت با مواضع گروه های ملی و اسلامی به منظور اجرای سیاست های خود، نابودی نظام سیاسی فلسطین و پایان دادن به چندگانگی های سیاسی و نابودی نهادهای قانونی ملت، دست به اقدامی حقیر و ناچیز زد تا به تنهایی درباره فلسطین تصمیم گیری کند و همه گروه های ملی را دور کرده و بر همه تلاش ها برای تحقق آشتی ملی فائق آید.[2]»
3-تغییر دبیر کلی جنبش جهاد اسلامی فلسطین
یکی دیگر از اتفاقات مهم سال 97 برای مقاومت فلسطین، تغییر دبیرکلی جنبش جهاد اسلامی بود. در 6 مهر 97 (28 سپتامبر 2018) زیاد النخاله جانشین دکتر رمضان عبدالله شلح دبیر کل جنبش جهاد اسلامی فلسطین شد؛ دلیل این جابجایی بیماری رمضان عبدالله شلح و عدم هوشیاری ایشان پس از یک عمل قلب اعلام شد.[3]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
زیاد النخاله دارای ویژگی‌های مناسبی است که می‌تواند مسیر مقاومت جنبش جهاد اسلامی را در ریلی مستحکم‌تر هدایت کرده و پیش ببرد. داشتن روابط خوب با گروه های مقاومت لبنان، حضور مستقیم در گفتگوهای ملی، روابط مثبت با نیروهای امنیتی مصر، صراحت بیان در حمایت از تهران و ضدیت علیه اعراب سازشگر بخشی از ویژگی های بارز زیاد النخاله است.
زیاد النخاله از رهبران نخست شکل دهنده سرایا القدس، شاخه نظامی جنبش جهاد اسلامی فلسطین بوده و این مسئله می‌تواند بر آینده مسیر جنبش جهاد اسلامی تاثیرگذار باشد. ضمن آنکه روابط النخاله با تهران و حزب الله می‌تواند بیش از پیش مسیر افزایش توان نظامی جهاد اسلامی را سرعت ببخشد. اما ذکر این نکته هم ضروری است که زیاد النخاله همانند رمضان عبدالله شلح به دنبال افزایش نقش آفرینی جهاد اسلامی در عرصه سیاسی و دولت وحدت ملی است.
سخنرانی نخست نخاله پس از انتصابش به دبیرکلی و تاکید بر طرح ۵ بندی برای اجرایی شدن گفتگوهای ملی و عبور از ساف، نشان می دهد با انتخاب نخاله روند ورود جهاد اسلامی به عرصه سیاسی نه تنها کاهش نخواهد یافت بلکه با توجه به تجربه و ارتباطات نخاله در گفتگوهای ملی یا مذاکرات مصر و … افزایش هم خواهد داشت. به طور کلی پیش بینی می‌شود جهاد اسلامی با تغییر دبیرکلی اش، در عرصه مقاومت مسلحانه و ارتباطات خارجی بالاخص با بیروت و دمشق پویاتر از گذشته عمل نماید.[4] زیاد النخاله و هیات تیم جدید جنبش جهاد اسلامی تقریبا یک ماه پس از اعلام رسمی دبیرکلی جدید جنبش در تاریخ 10 دی 97 (1 نوامبر 2018) با سفر به تهران با امام خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران دیدار کردند.[5]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ب- تحولات خارجی
1-انتقال سفارت رژیم صهیونیستی از تل آویو به قدس
شاید بتوان مهم‌ترین و تاثیرگذارترین اتفاق در مسئله فلسطین در سال 97 را انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس شریف دانست. آمریکایی ها، انتقال سفارت‌شان از تل‌آویو به قدس شریف را در سال 1995 در کنگره به تصویب رساندند؛ اما از زمان تاکنون تمام رئیس‌جمهوران آمریکا این قانون را هر شش ماه یک‌بار تعلیق (Waiver) می‌کردند. ترامپ برخلاف دیگر رئیس‌جمهوران آمریکا به وعده انتخاباتی خود عمل کرد. ترامپ 15 آذر 96 (5 دسامبر 2017) طی حکمی غیرمنتظره قدس را به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی ابلاغ کرد و دوشنبه 24 اردیبهشت 97 (14 می 2018) مصادف با هفتادمین روز «یوم النکبه» و شکل‌گیری رژیم جعلی انتقال سفارت آمریکا به قدس عملیاتی شد. انتقال سفارت یک شکست در عرصه دیپلماسی برای کشورهای مدعی حمایت از فلسطین بود. اما این اتفاق ماهیت ضد حقوق بشری و ادعاهای پوچ آمریکایی‌ها مبنی بر باور به طرح دو دولت را عیان‌تر نمود.[6]
2-قطع کمک های مالی آمریکا به سازمان آنروا
یکی از تحولات مهم و تاثیر گذار بر زندگی روزمره مردم فلسطین بالاخص آواره های داخل سرزمین های اشغالی و نوارغزه در سال گذشته، به تصمیم کاخ سفید برای قطع کمک های مالی اش به آژانس امدادرسانی و کاریابی آوارگان فلسطینی (آنروا) بر می گردد. در تاریخ ۱۰ شهریور ۱۳۹۷ (۱ سپتامبر ۲۰۱۸) دولت آمریکا طی خبری اعلام کرد بودجه سازمان آنروا را به طور کامل قطع کرده است. این تصمیم از سوی گروه‌های مختلف فلسطینی و حتی برخی دولتهای غربی مورد انتقاد جدی قرار گرفت. سخت شدن زندگی آوارگان در کمپ‌های آنروا در کشورهای عربی و کرانه باختری یا نوار غزه پیامدهای بسیار زیادی را به دنبال خواهد داشت. [7] حذف حمایت مالی در وهله اول و موجودیت آنروا در مراحل بعدی، تلاشی است تا سازمانی که با تعریفی حداقلی از آوارگان، بر مسئله حق بازگشت آنان و حقوقشان بر اساس قطعنامه‌های سازمان ملل تاکید می‌نماید را کنار بگذارند. حذف آنروا، مقدمه‌ای است برای حذف موضوع آوارگان و پذیرش حقوق آنان در ادامه مسیر معامله قرن.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-قانون دولت-ملت یهود؛ پایان طرح ادعایی دو دولت و حذف اعراب اسرائیلی
کنست رژیم صهیونیستی امسال لایحه‌ی جنجالی دولت-ملت یهود را به تصویب رساند که بر آینده زندگی اعراب اسرائیلی و روند سیاسی گفتگوهای سازش تاثیر فراوانی خواهد داشت. این قانون نتیجه تلاش راست‌گرایان رژیم از سال ۲۰۱۱ برای نهادینه‌سازی «یهودیت» رژیم صهیونیستی از منظر قانون داخلی است. آرای نه چندان قاطع در تصویب این لایحه نشان دهنده عدم یکپارچگی صهیونیست‌ها در تصویب قانون است.
بند سوم این قانون، پایتخت را «اورشلیم یکپارچه» نام می‌برد. در این بند تاکید شده تمام شهر قدس شریف جدا از قدس شرقی و غربی – بر اساس تقسیم‌بندی قطعنامه‌های سازمان ملل- پایتخت رژیم صهیونیستی است. این بند در حقیقت تثبیت حقوقی اقدام ترامپ در انتقال سفارت برخلاف تمام قطعنامه‌های شورای امنیت و سازمان ملل است.
بند چهارم به زبان رسمی در سرزمین‌های اشغالی می‌پردازد. در این بند بیان شده عبری زبان رسمی است و استفاده از زبان عربی در نهادهای رسمی و یا به‌کارگیری آن به‌موجب قانون ممکن خواهد بود. در تبصره‌ای اضافه شده تاکید می‌کند این بند، قوانین پیشین زبان عربی را تغییر نمی‌دهد. این تبصره به نوعی به ابهام استفاده از زبان عربی افزوده است. هم چنین در بند هفتم تاکید شده است که شهرک‌ها جزو سرزمین مقدس‌اند و این رویه ادامه خواهد یافت. این بند تلاشی برای مشروعیت بخشی به تداوم شهرک‌سازی‌ها و اشغال کل فلسطین است. این بند به نوعی پایان طرح دو دولت و پایان‌بخش ادعای بخشی از صهیونیست‌ها مبنی بر ضرورت احترام به فلسطینیان و تشکیل دولت فلسطینی است. [9]
مفاد نژادپرستانه قانون دولت-ملت یهود نه تنها موجب اعتراض اعراب اسرائیلی شده است بلکه دورزی های ساکن در سرزمین های اشغالی را هم بسیار ملتهب کرده است به گونه ای که بسیاری از دروزی های شاغل در ارتش اعلام کردند دیگر برای رژیم خدمت نخواهند کرد. این قانون به دلیلی ماهیت نژاد پرستانه اش موجب اعتراضات داخلی فراوانی در سرزمین های اشغالی شد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
4-ترور رهبران حماس و مرتبط با مقاومت فلسطین در خارج از مرزها
یکی از اتفاقات مهم در سال گذشته برای فلسطین و مقاومت غزه تکرار چند باره ترور رهبران و افراد منتسب به حماس در خارج از غزه و سرزمین های اشغالی بود. نخستین ترور امسال در مالزی رخ داد. دکتر فادی محمد البطش استاد دانشگاه مالزی شنبه یکم اردیبهشت ماه 97 به دست افراد مسلح ناشناس در کوالالامپور ترور شد. نزدیکی البطش به حماس و مقاومت فلسطین گمانه زنی ها را به سوی موساد نشانه گرفت.
آخرین ترور موساد علیه مقاومت فلسطین مربوط به یک شخص سوری است. در روز 28 مرداد 1397 احمد عیسی حبیب، افسر اطلاعاتی ارتش سوریه و مسئول «دپارتمان فلسطین» ارتش این کشور در حماه ترور شد. رادیو ارتش رژیم صهیونیستی با پذیرش ضمنی این ترور توسط تل آویو در گزارشی به نقل از منابع اپوزیسیون سوری اعتراف کرد عیسی حبیب یکی از پیشگامان و چهره های برجسته سوری و مسئول مبارزه با تل آویو بوده است که به مقاومت فلسطین بسیار کمک می کرده است.[10]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr6', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr6", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
5-جنگ دورزه، بلوغ نظامی حماس
بامداد دوشنبه ۲۱ آبان ماه شرق خان یونس شاهد یک ماجراجویی کم سابقه و عجیب از سوی ارتش رژیم صهیونیستی بود. در حالی که تیمی از ارتش رژیم صهیونیستی به دنبال نفوذ به داخل نوارغزه بودند، با مقاومت و هوشیاری گروه‌های مقاومت مواجه می‌شوند و پس از برجا گذاشتن تلفاتی با کمک نیروی هوایی از منطقه می‌گریزند. صهیونیست‌ها برای از بین بردن تجهیزات جامانده، منطقه را به شدت بمباران کردند که در پی آن تعدادی از نیروهای مقاومت به شهادت رسیده و زخمی شدند. این شکست به سرعت به مسئله‌ای حیاتی برای تل‌آویو تبدیل شد به گونه ای که نتانیاهو با نیمه تمام گذاشتن سفر خود به پاریس به سرزمین‌های اشغالی برگشت و جلسه اضطراری کابینه امنیتی خود را برگزار کرد. بازگشت عجولانه نتانیاهو از مراسم سالگرد جنگ جهانی اول در فرانسه و ارائه فوری آتش بس با واسطه کردن نمایندگان بین‌المللی، استعفای دو وزیر کابینه از جمله لیبرمن وزیر جنگ و بالاگرفتن انتقادات در افکارعمومی سرزمین‌های اشغالی از تل‌آویو در نبرد دو روزه، نشان دهنده آن است که حماس و مقاومت غزه عملکردی موفق در حوزه نظامی، اطلاعاتی و رسانه‌ای داشته‌اند و با درک صحیح از اختلاف در کابینه نتانیاهو، یک پیروزی بزرگ سیاسی و نظامی برای خود رقم زدند.[11]
نبرد دو روزه نشان داد مقاومت فلسطین از نظر امنیتی، نظامی و روانی در موقعیت خوبی برخوردار است. مقاومت حماس با هوشمندی و جرات طی دو روز، تا مدت زمانی چندماهه گزینه احتمالی حمله گسترده به نوارغزه را از روی میز سران ارتش رژیم صهیونیستی کنار گذاشت و امنیت خود را تضمین کرد.
ج- دورنمای فلسطین در سال 98
1-انتخابات کنست رژیم صهیونیستی
یکی از تاثیرگذار ترین تحولات بر مسئله فلسطین در سال آینده، انتخابات زودهنگام کنست در 20 فروردین 98 خواهد بود. به باور تحلیل گران، اصلی ترین دلیل نتانیاهو از پذیرش برگزاری انتخابات زود هنگام و انحلال دولت، رهایی از فشار حامیان جنگ و فشار بر نوار غزه و حزب الله در درون کابینه و کنست بود.
پس از اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام کنست، نظرسنجی‌های رسانه‌های صهیونیستی به شدت فعال شده‌اند و سعی دارند وضعیت جبهه بندی های انتخاباتی را پیش بینی نمایند. شاید بتوان نقطه اشتراک تمامی آنان را کاهش صندلی های لیکود و تعقیب این حزب توسط دو لیست به رهبری بنی گانتس و لاپید دانست. بنی‌گانتس چهره‌ای است که در برهه کوتاه توانسته توجه ها را جلب نماید و با شعار «امنیت» به رقیبی جدی برای نتانیاهو و لاپید تبدیل شود و شخصیت هایی چون یعلون، لیبرمن، زیپی لیونی و… را پشت سر بگذارد.[12] پیروزی هر کدام از سه شخصیت روندی متفاوت اما در یک مسیر کلان را در عرصه سیاسی، امنیتی و سیاست خارجی رژیم صهیونیستی رقم خواهد زد و بر کنش و واکنش‌های جریان‌های فلسطینی و نوارغزه تاثیر بسزایی خواهد داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr7', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr7", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-معامله قرن و عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی
معامله قرن که می‌توان از آن تعبیر به سازش بزرگ هم کرد، طرحی است که تیم صهیونیستی ترامپ برای مسئله فلسطین آماده کرده اند. درخصوص جزئیات طرح و چیستی آن سخن های زیادی مطرح شده است اما اخیرا کوشنر داماد و مشاور ارشد ترامپ اعلام کرده است دولت آمریکا طرح خود برای تحقق سازش بین رژیم صهیونیستی و فلسطین را بعد از انتخابات کنست رژیم صهیونیستی رونمایی می‌کند.[13] این نخستین اعلام موضع رسمی از سوی دولت ترامپ مبنی بر رونمایی و اعلام این طرح پس از دو سال گمانه زنی و مخالفت‌های مختلف از سوی رسانه ها و شخصیت‌های گوناگون است. مقصود از «معامله قرن» پایان بخشیدن به مسئله فلسطین بر اساس خواست و اراده صهیونیست‌هاست. وقتی نام معامله قرن می‌آید همه می‌دانند که هدف آن چیست ولی در شیوه عمل و جزئیات آن ذهنیت‌های پراکنده‌ای وجود دارد؛ اما آنچه در معامله قرن اهمیت دارد، نه جزئیات آن بلکه گام بسیار مهمی است که در مسیر تحقق آرزوی صهیونیست‌ها و تکمیل سیطره بر فلسطین برداشته می‌شود.
اما آنچه طرح معامله قرن را حساس‌تر می‌نماید، روند عادی سازی روابط اعراب و رژیم صهیونیستی در ماه های پایانی سال 97 بود. سفر نتانیاهو به عمان، حضور مقامات عرب در اجلاس ورشو و حضور در کنار نتانیاهو و … همگی بخشی از پازل معامله قرن یعنی عادی سازی روابط میان تل آویو و پایتخت های عربی است.
3-آینده تشکیلات خودگردان فلسطین و جانشینی محمود عباس
یکی از موضوعات مهم در سال پیش رو جانشینی محمود عباس است. بیماری های محمود عباس در سال گذشته موجب شده هر از گاهی رسانه‌ها به موضوع جانشینی اش بپردازند. ضمن آنکه کاهش محبوبیت محمود عباس در میان فلسطینیان، ناتوانی وی در کنترل شرایط کرانه باختری و نارضایتی برخی سران صهیونیستی از وی در مسئله معامله قرن از دیگر دلایلی است که برخی پایان عمر سیاسی وی را بسیار نزدیک می‌دانند. یکی از چالش‌های جایگزینی محمود عباس، عدم تعدد گزینه‌های موجود برای تصدی رهبری تشکیلات خودگردان است. رضایت رژیم صهیونیستی و آمریکا در کنار نقش‌آفرینی برخی دولتهای عربی چون اردن و عربستان در مشخص شدن مسئول تشکیلات خودگردان یکی دیگر از چالش‌های جایگزینی محمود عباس است. این مسئله موجب شده گزینه‌های جانشینی همیشه بسیار محدود باشند.
پس از بستری شدن محمود عباس در بیمارستان در اواسط سال 97، سایت الرساله فلسطین در گزارشی در خصوص گزینه‌های احتمالی جانشینی محمود عباس نوشت: جبریل رجوب، صائب عریقات، ماجد فرج و محمد دحلان از گزینه های جانشینی هستند.[14]
از میان گزینه ها ماجد فرج یکی از شخصیت‌های احتمالی جایگزینی محمود عباس است که با توجه با سابقه‌اش در نهادهای امنیتی برخی وی را از محتمل‌ترین گزینه‌ها می‌دانند.[15] دیدار های وی با مسئولین صهیونیستی و آمریکایی در ماه‌های اخیر، سناریو جایگزینی وی به جای محمود عباس را به واقعیت نزدیک می‌کند. در صورتی که ماجد فرج به راس قدرت برسد، انتظار می رود سرکوب مقاومت در کرانه باختری و همکاری تشکیلات خودگردان با منابع امنیتی رژیم صهیونیستی بیش از پیش تشدید شود. مسئله‌ای که در آستانه رونمایی از معامله قرن بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
منابع
[1] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «فلسطین و راهپیمایی بازگشت؛ زمینه‌ها و دستاوردها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 22 فروردین 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2]«بیانیه مطبوعاتی جنبش حماس درباره انحلال شورای قانون گذاری فلسطین»، خبرگزاری صدا و سیما، منتشر شده در تاریخ 2 دی 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.iribnews.ir/fa/news/2309396
[3]«زیاد نخاله دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین شد»، خبرگزاری تسنیم، منتشر شده در تاریخ ۶ مهر ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/07/06/1839378/
[4] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «دبیرکلی زیاد النخاله در جهاد اسلامی؛ آراء و چشم‌انداز»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 13 آبان 97 ، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5]«دیدار دبیرکل جنبش جهاد اسلامی فلسطین و هیئت همراه با رهبر انقلاب»، منتشر شده در تاریخ 10 دی 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=41315
[6] برای مطالعه بیشتر ر.ک: حسین معلم، « انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس اشغالی؛ اهداف و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 25 اردیبهشت 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7]«ماهیت فعالیت‌های آنروا و چرایی تلاش آمریکا برای تعطیلی آن»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ ۲ سپتامبر ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/15283
[8] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «آنروا و مسئله آوارگان فلسطینی؛ شاه‌کلید معامله قرن؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 4 مهر 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[9]برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، « قانون دولت-ملت یهود؛ ماهیت، چالش‌ها و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 6 مرداد 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[10]«مسئول “مبارزه با اسرائیل” در ارتش سوریه ترور شد»، هاکریا 2040، منتشر شده در تاریخ 28 مرداد 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://hakirya2040.com/fa/news/2851
[11]برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «جنگ دو روزه؛ ارزیابی عملکرد حماس»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 19 آذر 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[12]برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «رقبای نتانیاهو در انتخابات ۲۰۱۹؛ دیدگاه‌‌ها و نتایج نظرسنجی‌ها»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 13 بهمن 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[13]«کوشنر: طرح “معامله قرن” را بعد از انتخابات اسرائیل ارائه می‌کنیم»، خبرگزاری ایسنا، منتشر شده در تاریخ 25 بهمن 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97112513173
[14]«جانشین‌های احتمالی محمود عباس در تشکیلات خودگردان فلسطین»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ ۸ خرداد ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13970307000978
[15] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، « جانشینان احتمالی محمود عباس چه کسانی هستند؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 20 خرداد 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
