اندیشکده راهبردی تبیین- کشورهای آمریکای لاتین و مرکزی نخستین کشورهایی بودند که هدف دخالت‌های نظامی و سیاسی آمریکا قرار گرفتند. تحولات اخیر ونزوئلا در روزهای اخیر آن­گونه که آمریکایی­ ها محاسبه کرده بودند، رقم نخورد. این وضعیت نشان از حاکم بودن مادورو رئیس­ جمهور منتخب مردم بر منصب قدرت است و ارتش این کشور علی­رغم تهدیدات آمریکا کماکان بر وی وفادار مانده است. از طرف دیگر، گوایدو رهبر مخالفان نیز از کشور خارج شده و از دور رهبران خود را هدایت می­کند که این مسئله از تأثیرگذاری رهبری وی می­ کاهد. با فرسایشی شدن تحولات در ونزوئلا این احتمال وجود دارد که آمریکایی ­ها بخواهند دست به اقدام نظامی برای سرنگونی مادورو و تشکیل دولتی مطیع و دست ­نشانده در این کشور بزنند. مطالعه عوامل محرک و مانع این موضوع در یاداشت پژوهشی پیش­رو مورد تمرکز خواهد بود.

عوامل داخلی و تحولات ونزوئلا

بارزترین عاملی که موجب درگیری و بروز حوادث و تحولات در ونزوئلا شده است، اختلاف قدرتی است که بین مادورو و مخالفان آن به رهبری گوایدو وجود دارد. مادورو رئیس­ جمهور منتخبی است که ارتش از آن حمایت می­کند و در عین حال، خواستار حل بحران­های داخلی بدون دخالت خارجی به ویژه آمریکا است. این درحالی است که گوایدو معتقد به حل مسائل داخلی با کمک قدرت­های خارجی مثل ایالات متحده آمریکاست و خود را رئیس جمهور ونزوئلا می­پندارد. این دوگانگی قدرت کشور را در گیرودار کودتا قرار می­دهد که ممکن است نتایج بسیار بدی بر وضعیت فروش نفت و نیز اقتصاد این کشور داشته باشد. کمااینکه این بحران تاثیر بسیار بدی بر اقتصاد، تورم، اشتغال کشور ونزوئلا گذاشته است. کاهش قیمت نفت و کسری بودجه، دولت مادورو را مجبور ساخته تا برای حل مشکل به ناچار سوبسیدهای داده شده به مردم را در بخش­هایی مثل هزینه تحصیل، بنزین، دارو، موادغذایی و یا مسکن کاهش یا قطع کند. این وضعیت نابسامان از زمانی که مخالفان به رهبری گوایدو انتخابات ریاست جمهوری را رد کردند، وخیم­تر شده است. از طرف دیگر، آمریکا در جهت حمایت از گوایدو، این کشور را هر چه بیشتر مورد تحریم قرار داده است. تحریم­های شدید موجب کاهش واردات به ویژه واردات موادغذایی و دارو به کشور ونزوئلا شده است که این وضعیت اهرم اعتراض را هر چه بیشتر به سمت مادورو می­کشاند. به طوری که برخی از شهروندان ونزوئلا مجبور به مهاجرت به کشورهای اطراف شده­اند. طرفداران مادورو معمولاً افراد طبقات پایین جامعه هستند که قدرت چندانی در برابر سرمایه­داران و تجار گروه مخالف که غالباً وابسته به آمریکا هستند، ندارند. این وضعیت سبب همکاری این گروه از تجاران و بازرگانان با تحریم­های آمریکا شده است که وضعیت اقتصادی را بیش از بیش وخیم­تر ساخته است. مشکلات اقتصادی در ونزوئلا، بیشتر به خاطر کار شکنی­ها در بخش­های  اقتصاد این کشور، از سوی برخی محافل غرب گرا است.

 

 

عوامل خارجی و تحولات ونزوئلا

مهم­ترین عامل خارجی دخالت در تحولات ونزوئلا، دخالت ایالات متحده آمریکا و همراهان اروپایی­اش در امور داخلی ونزوئلاست. آمریکا سعی می­کند از طرق مختلف دولت مادورو را کنار بزند، تحریم­های گسترده علیه این کشور، ایجاد شکاف در بدنه نظامی و ارتش ونزوئلا، ایجاد کودتا در ونزوئلا، حمایت از گروه­های اپوزیسیون، حمایت از گوایدو به عنوان رهبر مخالفان مادورو، اقدام نظامی و یا مجاب کردن مجامع بین­المللی به نامشروع بودن دولت مادورو از مهمترین اقدامات آمریکا برای سرنگونی دولت مادورو و دخالت در امور داخلی آن کشور است. در کنار آمریکا، کشورهای اروپایی، رهبران راست‌گرای آرژانتین، برزیل و کلمبیا نیز به مخالفت از مادورو پرداختند و از مواضع واشنگتن حمایت کردند. از طرف دیگر، برخی از نهادها و سازمان­های بین­المللی مثل اتحادیه اروپا و صندوق بین­المللی پول نیز از مواضع آمریکا بر علیه مادورو حمایت کردند و در این زمینه نیز اتحادیه اروپا تحریم­هایی را علیه ونزوئلا ایجاد کرده است.

شکل­گیری جنبش­های ضد آمریکایی از زمان چاوز و ادامه آن در زمان مادورو یکی دیگر از عوامل مهمی است که نقش به سزایی در تغییر و تحولات ونزوئلا داشته است. درواقع این رهبران خواستار، عدم دخالت آمریکا در امور داخلیشان بودند. اتخاذ این سیاست سبب شکل­گیری جریان­های موافق و مخالف مادورو شد که زمینه دودستگی را در کشور ایجاد کرد چرا که بسیاری از تجار و بازرگانان ونزوئلایی طرفدار آمریکا هستند که با آن روابط اقتصادی دارند.

کاهش قیمت نفت از دیگر عوامل مهمی است که نقش مهمی در بحران ونزوئلا برجای گذاشته است. سیاست­های اقتصادی ناپایدار در ونزوئلا، گریبانگیر نفت و صادرات آن نیز شده است. اما هفتاد درصد از منابع در اختیار  قشر خاصی از مردم یا تجار و سرمایه داران وابسته به آمریکا است. چنانچه یکی از سیاست های چاوز، مبارزه با این طیف و تقسیم  ثروت ملی ونزوئلا در بین همه مردم کشور بود. (1) ونزوئلا از بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت و صادرات بوده که ایالات متحده آمریکا و کشورهای آمریکای لاتین بزرگترین خریداران نفت ونزوئلا بوده­اند اما با ایجاد بحران در ونزوئلا و اعمال تحریم­ها از سوی آمریکا، قیمت نفت ونزوئلا با کاهش چشمگیری روبه رو شده است که اقتصاد این کشور را تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، با شکل­گیری بحران در این کشور، بسیاری از شرکت­های خارجی به ویژه آنهایی که بر پایه اقتصاد لیبرالیستی بودند از ادامه فعالیت با ونزوئلا سرباز زدند که این رخداد موجب رکود تجارت در این کشور شده است.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

وجوه اهمیت ونزوئلا برای ایالات­ متحده آمریکا

آمریکای لاتین همواره در سیاست خارجی آمریکا جایگاه ویژه‌ای داشته است به طوری که حتی طبق دکترین مونروئه – که در اصل بیانیه‌ای برای انزوای ایالات متحده بود – قاره‌ی آمریکا جزء منافع این کشور تلقی گردید.(2) ونزوئلا به دلیل موقعیت خوب جغرافیایی و دارا بودن از منابع عظیم نفتی از دیرباز آمریکا آن را به عنوان حیات خلوت خویش می­پندارد و از راه­های گوناگون درصدد تسلط بر این کشور است تا از طریق ایجاد یک حکومت دست­نشانده در این کشور منافع خود را به دست آورد. درواقع، ونزوئلا یک کشور ثروتمند بوده که اهمیت فراوانی برای نظم ژئوپلتیک بین­المللی دارد. از قرن نوزدهم روابط سیاسی ونزوئلا و آمریکا آغاز شد که این روابط در سطح عالی دنبال می­شد. در آن زمان آمریکا بزرگترین شریک نفتی ونزوئلا به شمار می­رفت. اما به قدرت رسیدن چاوز روابط دو کشور در سطح عالی به پایان رسید و تنش بین دو کشور آغاز گردید. در گذشته اکثر کشورهای آمریکای لاتین گرایش چپ و تحت تاثیر اندیشه­های کمونیستی بودند که نفوذ روسیه را در این منطقه بیشترکرده بود. اما با فروپاشی شوروی، گرایش­های آمریکایی در این کشورها بیشتر شد، بعد از روسیه، چین و ایران قدرت­هایی هستند که توانستند حیات خلوت آمریکا را در این مناطق برهم بزنند. در مقابل آمریکا نیز برای از دست ندادن این مناطق به ویژه ونزوئلا به نوعی به دنبال بستن این دروازه و کاهش نفوذ ایران، چین  و روسیه در آمریکای لاتین برآمد. با توجه به اهمیت کشورهای آمریکای لاتین آمریکایی­ها در شرایط بحران جهانی به این کشورها به ویژه ونزوئلا (به دلایل زیرساخت­های اقتصادی و ذخائر عظیم نفت) نیاز دارند و تلاش می کنند حکومتی دست نشانده را در این کشورها ایجاد کنند تا منافع خود را تحکیم بخشند.

محرک­های تأثیرگذار در اقدام نظامی آمریکا علیه ونزوئلا

دلایلی را می­توان برشمارد که محرک اقدام نظام آمریکا علیه ونزوئلاست که به اختصار به آنها اشاره می­شود:

1- ایالات متحده آمریکا دارای نظام لیبرالیستی است؛ ترامپ و اطرافیانش به دنبال یارکشی و جذب کشور‌ها هستند، و به به صورت کلی نظام‌ها و حکومت‌های سوسیالیستی را دشمن درجه یک خود می‌داند. بر همین اساس، از راه­هایی چون کودتا، اقدام نظامی، تحریم و… سعی می­کند که رهبران چپ­گرا را از عرصه قدرت کنار بگذارد و مهره خود را برجای بگذارد، در حال حاضر، مادورو در ونزوئلا دارای گرایش­های چپ­گرا و سوسیالیستی است که مخالف دخالت آمریکا در امور داخلی کشورش است، بر همین اساس، آمریکا، اقدام نظامی را جزء یکی از سناریوهای پیش­رو برای برکناری مادورو می­داند.

2- جلوگیری از انتقال درگیری به دیگر کشورهای آمریکای لاتین، باید توجه داشت که اگر بحران و ناامنی­ها در ونزوئلا بیشتر گردد، این امکان وجود دارد که این بحران به کشورهای دیگر منطقه هم سرایت و آمریکای لاتین را دچار مشکلات قومی، مرزی، سیاسی و جنگ های داخلی کند. لذا ایالات متحده آمریکا تلاش می­کند تا با تهدید و ارعاب، امتیازهای مختلفی را از دولت ونزوئلا بگیرد.

3- آمریکا به بهانه­هایی چون حقوق­بشر، دموکراسی، قاچاق مواد مخدر، آزادای­های مدنی و …. دولت ونزوئلا را تحت فشار قرار می­دهد که این محرک­ها می­تواند بهانه را برای آمریکا برای اقدام نظامی محیا سازد.

4- در حال حاضر ارتش از مادورو رئیس جمهور منتخبی مردم حمایت می­کند و تا زمانی که این حمایت وجود دارد، انجام کودتا و یا جنگ داخلی به راحتی امکان­پذیر نخواهد بود، از طرف دیگر، گذشت زمان این امکان را به مادورو خواهد داد تا بتواند طرفداران بیشتری را به دست آورد، بر همین اساس، آمریکا ممکن است این روند را به نفع منافع خود نبیند و اقدام نظامی را در دستور کار خود قرار دهد.

5- در مقابل مادور، رهبر اپوزیسیون مخالف، گوایدو قرار دارد که ادعا دارد اتخابات ریاست جمهوری بر اساس تقلب صورت گرفته است. این ادعا سبب شده تا گوایدو در مقابل مادورو قرار گیرد و خود را رئیس جمهور موقت معرفی کند. از سوی دیگر، آمریکا با حمایت از گوایدو درصدد است تا آن را به عنوان مهره خود به قدرت برساند. اما اگر ارتش دست به کودتا نزد و یا گوایدو نتوانست به قدرت برسد، آمریکا برای رسیدن به هدفش ممکن است اقدام نظامی را در دستور کار خود قرار دهد.

6- آمریکا درصدد است تا آشوب­های خیابانی را به گونه­ای ساماندهی دهد تا به یک انقلاب مخملین همانند آنچه در گرجستان و اوکراین به پیروزی رسید؛ دولت مادورو را سرنگون سازد. اما مردم فقیر ونزوئلا با وجود ناامیدی عمیق از دولت، تمایلی به تعویض دموکراسی سخت به دست آمده خود با یک کودتای نامشروع ندارند. آمریکا با درنظر گرفتن این احتمال، اقدام نظامی را جزء گزینه­های آخر قرار می­دهد اما اگر جریانی خلاف این واقع صورت گیرد می­تواند اقدام نظامی را برگزیند.

7- آمریکا برای حمله نظامی به ونزوئلا در حال تقویت کردن ارتشی موسوم به «ارتش آزاد­ی­بخش ونزوئلاست» (3) همانند اقدامی که در سوریه انجام داد. اگر این ارتش تقویت گردد و آمادگی خود را برای حمله نظامی اعلام کند، احتمال اقدام نظامی توسط این گروه وجود خواهد داشت.

8- آمریکا در ابتدا تلاش بسیاری کرد تا انتخابات ریاست جمهوری در ونزوئلا دوباره برگزار شود اما در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد این تلاش آمریکا با شکست مواجه شد. در نتیجه آمریکا از گزینه­های دیگر سعی بر این دارد تا دولت مادورو را از قدرت برکنار سازد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

موانع اقدام نظامی آمریکا در ونزوئلا

اگرچه ترامپ اقدام نظامی را به عنوان یک گزینه درنظر دارد، اما اتخاذ این عمل با موانع و چالش­هایی روبه روست که به اختصار عبارتند از:

1- مخالفت اپوزیسیون­ها و سایر کشورهای آمریکای لاتین با حمله نظامی به ونزوئلا، چرا که این احتمال دارد با حمله آمریکا به ونزوئلا، درگیری و عواقب این حمله به سایر کشورهای آمریکای لاتین سرایت کند که تاثیر بسیار بدی بر شرایط اقتصادی و اوضاع منطقه­ای دارد.

2- عدم حمایت کشورهای غربی از سناریوی نظامی؛ کشورهای اتحادیه اروپا هرچند که مخالف مادورو هستند و برای برکناری آن از هر گزینه­ای حمایت می­کنند اما مخالف گزینه نظامی هستند. بنابراین، عدم حمایت غرب از آمریکا در حمله نظامی به ونزوئلا، هزینه­های بسیار زیادی را برای آن در پی خواهد داشت که آمریکا را در استفاده از این اقدام منع خواهد کرد. از طرف دیگر، کشورهای اروپایی بیشتر تمایل به مذاکره با دولت مادورو برای حل بحران هستند و در این میان نیز مادور هیچ گونه مخالفتی با مذاکره ندارد.

3- تقابل ساختاری و مخالفت قدرت­های بزرگ با حمله نظامی آمریکا به ونزوئلا؛ دخالت نظامی در ونزوئلا علاوه بر هزینه نظامی با تقابل قدرت­های بزرگ در نظام بین­الملل همراه است. روسیه، چین، ایران و ترکیه از جمله قدرت­هایی هستند که علاوه بر حمایت از مادورو با دخالت نظامی آمریکا نیز مخالف هستند. در این میان، روسیه همزمان با تحولات داخلی ونزوئلا علیه دولت مرکزی آن، اقدام به اعزام ادوات جنگی، چندین جنگنده و یا بمب­افکن به این کشور نموده تا در صورت حمله آمریکا به ونزوئلا، از این کشور در برابر حمله نظامی دفاع کند. این اتفاق علاوه بر این که آمریکا را وارد بازی با قدرت مسکو می­کند، متحمل هزینه گزاف نظامی در مقابل آن نیز می­شود.

4- ترامپ به دلیل شخصیت اقتصادی و تجاری که دارد، قطعاً برای حمله نظامی به ونزوئلا، هزینه نظامی و عواقب آن را محاسبه خواهد کرد و با درنظر گرفتن سود و زیان آن گزینه نظامی را انتخاب نخواهد کرد. تجربه جنگ در سوریه و افغانستان و خروج نیروها از این کشورها خود گواه این است که ترامپ علاقه­ای به صرف هزینه زیاد برای دخالت نظامی ندارد. با این اوصاف هزینه تراشی نظامی دولت او در ونزوئلا چندان مقرون به صرفه نیست.

5- احتمال اینکه آمریکا برای حمله نظامی به ونزوئلا، از خاک کلمبیا استفاده خواهد کرد، بسیار است اما کلمبیا مخالفت خود را در مورد حمله نظامی به ونزوئلا اعلام کرده و معتقد است که آتش جنگ گریبانگیر دیگر کشورهای آمریکای لاتین نیز خواهد شد.

6- با توجه به نزدیک بودن انتخابات 2020 در آمریکا، ترامپ سعی دارد شرایط خود را بهبود ببخشد. اما حمله نظامی علاوه بر اینکه هزینه­های هنگفتی را در پی دارد، ممکن است شرایط را برای انتخاب شدن در دوره بعد سخت سازد.

اقدام نظامی آمریکا واکنش­­ها و پیامدهای احتمالی

با حمله نظامی آمریکا به ونزوئلا قطعاً کشورهایی که طرفدار دولت فعلی ونزوئلا هستند مخالفت خود را اعلام می­دارند که در این میان نقش کشورهای روسیه، چین، ایران، ترکیه و حتی کشورهای آمریکای لاتین برجسته­تر خواهد بود.

آمریکا در صورت حمله به ونزوئلا و شکست دولت مادورو، احتمال اینکه جناح­های قدرت و گروه­های مختلف بخواهند اعلام استقلال و ایجاد دولت جدید نماید، وجود دارد، بنابراین با توجه به این اتفاق، احتمال تجزیه کشور بیشتر می­شود. اگر این روند صورت گیرد واکنش­ها و اعتراض­های کشورهای منطقه را در پی خواهد داشت. ارتش ونزوئلا اگرچه ممکن است در زمان حمله آمریکا توانایی مقاومت را نداشته باشند اما نیروهای مسلح آمریکا در زمان گذر به دموکراسی درگیر گروه‌های شبه‌نظامی مشابه آنچه در عراق، سوریه و افغانستان پدید آمد، خواهند شد. نتیجه این درگیری ممکن است به کشورها و یا مناطق اطراف کشیده خواهد شد که صدمات و پیامدهای جبران­ناپذیری را برجای خواهد گذاشت.

با توجه به همبستگی کشورهای آمریکای لاتین از دیرباز در مقابل استعمار و دخالت قدرت­های خارجی به ویژه آمریکا، این امکان ایجاد خواهد شد که اگر زمانی آمریکا به ونزوئلا حمله کند، کشورهای آمریکای لاتین در برابر این حمله بخواهند از مواضع کشور ونزوئلا حمایت کنند و به نوعی متحدان منطقه‌ای را بر ضد آمریکا برمی‌گرداند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

جمع­بندی

آمریکا به طور سنتی منطقه آمریکای لاتین را جزء حیات خلوت خود می­داند و از هر راهی بهره می­برد تا این مناطق را طبق منافع و به سبک خود در چنگال حفظ کند. روزشمار تاریخ این منطقه، به خوبی گواه دخالت­های استعمارگران به ویژه آمریکا در این منطقه است. کشور ونزوئلا از زمان چاوز تا به امروز سعی بر این داشته تا کشور را بدون دخالت آمریکا اداره کند. اما اداره کشور طبق شیوه سوسیالیستی و عدم همکاری با آمریکا، سبب شده تا ترامپ از شیوه ­های نرم مثل ایجاد احزاب جدید، تقویت احزاب لیبرال، حمایت از رسانه ­ها و زنان و جنبش دانشجویی مخالفان را از قدرت برکنار کند. اما در برکناری مادور استفاده از شیوه­های سخت چون کودتا، درگیری ­های مسلحانه بین مردم و در نهایت حمله نظامی به ونزوئلا می­تواند از سوی ترامپ به عنوان راه ­حل نهایی تلقی ­شود. اما باید دید که گوایدو مخالف مادورو تا کجا پیش می­رود و تا چه حد می­تواند مردم را با خود همراهی کند، چرا که گوایدو مهره آمریکاست که اگر بتواند قدرت را در دست گیرد، ممکن است ترامپ گزینه حمله نظامی را از دستور کار خارج ­سازد.

 

منابع

1-قاسم مؤمنی، «بحران در ونزوئلا، اعتراض داخلی یا توطئه خارجی؟»، خبرگزاری فارس، 20/12/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر: 

  https://www.farsnews.com/news/13921219000197/

2-زهرا صادقی نقدعلی، «همبستگی آمریکای لاتین در برابر تهدیدات ایالات‌ متحده آمریکا»، اندیشکده راهبردی تبیین، شناسه خبر:21029، 2 مهر 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:

همبستگی آمریکای لاتین در برابر تهدیدات ایالات‌ متحده آمریکا

3-«آمریکا در حال مسلح‌کردن مخالفان برای حمله نظامی به ونزوئلا است»، باشگاه خبرنگاران جوان، کد خبر: ۶۸۵۰۰۵۴، 10 اسفند 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

 

https://www.yjc.ir/fa/news/6850054/