اندیشکده راهبردی تبیین – در طول تاریخ روابط میان اتحادیه اروپا و ایران به عنوان دو کنشگر عرصه روابط بین­ الملل، اهمیت بسیاری داشته و این امر نشان ­دهنده ­ی وجود برخی مسائلی است که در روابط دو قدرت وجود داشته است. این مسائل سبب شده تا روابط دو قدرت در کش و قوس بی­ اعتمادی و یا اعتماد داشتن و تعامل سازنده قرار بگیرد. روابط اتحادیه اروپا و جمهوری اسلامی ایران در سال 97 حول موضوعاتی نظیر، برجام، پرونده موشکی، مهار منطقه­ ای (مبارزه با تروریسم)، حقوق بشر، روابط اقتصادی و دیگر مسائل قابل ارزیابی و بررسی است. در این یاداشت ابتدا به سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران حول موضوعاتی که ذکر شده پرداخته می ­شود و در پایان دورنمایی از سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران در سال 98 ارائه خواهد شد.

 

الف- سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قابل ایران در سال 97

در زیر به مهمترین رویدادها و اتفاقاتی که در روابط اتحادیه اروپا و ایران در سال 97 تأثیرگذار بوده ­اند، می­پردازیم.

 

1-برجام

خروج آمریکا از برجام تأثیر به سزایی در سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران داشت. با این اتفاق اروپا تمام تلاش خود را کرد تا برجام را منهای آمریکا ادامه دهد. اما در مورد برجام چند مسأله مطرح است: 1- تحریم­ های مالی، بانکی، نفت و انرژی است که از سوی آمریکا بر ایران تحمیل می­شود؛ 2- تحریم­ هایی که آمریکا برای خریداران نفت ایران درنظر گرفته بود؛ 3- سیاست­ های دوگانه­­ ی اتحادیه اروپا مبنی بر حفظ برجام از یک سو، و استفاده از برجام برای تغییر رفتار ایران در منطقه از سوی دیگر.

این مسائل سبب شد تا اروپا در ابتدا برای حفظ برجام یک کانال مالی برای حفظ تعامل تجاری با ایران و دور زدن تحریم‌های آمریکا اجرا کند. اما گذشت زمان ثابت کرد که سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس نه تنها در مورد سازوکار مالی به توافق نهایی نرسیده ­اند بلکه هنوز نتوانسته یکی از کشورهای عضو را بیابند که حاضر باشد میزبانی مقر «ابزار هدف ویژه SPV» را بپذیرد. همچنین این سازوکار مالی در ازای پول نفت ایران صرفاً برخی از کالاهای مورد نیاز کشور را تامین و پوشش می­ دهد. رفتار اروپا نشان­دهنده­ ی وقت­کشی است که بر اساس آن بتواند سیاست­ های خود را برای عملی شدن کانال مالی بر ایران تحمیل نماید. از طرف دیگر نیز از انجام تعهدات خود در ذیل برجام از جمله آغاز مبادلات بانکی با هدف بازگرداندن درآمدهای ارزی مردم ایران طفره رود. (1) از طرف دیگر، اکثر کشورهای اروپایی به خاطر حجم بالای مبادلات اقتصادی و تجاری با ایالات­ متحده ­آمریکا حاضر به همکاری با سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس برای حفظ برجام نیستند. به ویژه اینکه بیشتر کشورهای اروپایی در تحریم ­های آمریکا علیه ایران مشارکت داشتند مثل شرکت در تحریم­ سوخت ­رسانی علیه ایران. بنابراین، آنچه که از برجام در سال 97 عاید ایران شد، وقت­کشی اتحادیه اروپا در حفظ برجام بود که منتهی به تحریم­ ایران توسط آمریکا و صرف زمان برای تکمیل خواسته‌های خود از جانب ایران شد.

 

 

در مجموع، اگرچه ایران و سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه خواستار حفظ برجام هستند. اما اراده و انگیزه این کشورها برای حفظ برجام کافی نیست. این اتحادیه نه توان تضمین بهره‌برداری ایران از مزایای برجام را دارد و نه از خروج ایران استقبال می‌کند. در شرایط فعلی موضع سیاسی ایران و اروپا درباره برجام یکی است و این تنها مزیت ایران به اروپا است. در خطر قرار گرفتن برجام، مواضع سیاسی اروپا و آمریکا را دوباره به یکدیگر نزدیک خواهد کرد. (2)

2-پرونده موشکی ایران

جنجال دیگری که اروپا و آمریکا بر علیه ایران بر پا کردند، برنامه موشکی ایران است. خبرگزاری رویترز مدعی شده که سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در ماه مارس پیشنهاد وضع تحریم‌های جدید علیه ایران به دلیل برنامه موشکی‌اش را ارائه دادند اما این کار با مخالفت اعضای دیگر اتحادیه اروپا ازجمله ایتالیا که خواهان افزایش روابط تجاری با جمهوری اسلامی هستند، مواجه شد. (3) این سه کشور به همراه آمریکا معتقدند که موشک های بالستیک ایران میان بردند که قابلیت حمل کلاهک منفجره دارد و این مغایر با قطعنامه 2231 است. اما جمهوری اسلامی ایران همه این اظهارات را رد می کند و تاکید می کند که در برجام آزمایش موشک برای ایران ممنوع نشده است و برنامه موشکی بالستیکش دفاعی است و در این زمینه جای هیچ بحث و مذاکره نیست. می توان گفت که سیاست سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در مورد برنامه موشکی ایران همانند پرونده هسته ای ایران چیزی جز فشار بر ایران نبوده و نیست. کشورهای اروپایی به نوعی دنباله رو سیاست های آمریکا هستند، این درحالی است که آمریکا از برجام خارج شده و حق اظهارنظر در مورد برنامه های ایران را ندارد. اما پیروی اتحادیه اروپا از آمریکا به این معنی است که خروج آمریکا از برجام فقط وسیله  ای برای فشار هرچه بیشتر بر ایران است که در این راه اروپا نیز از آن حمایت می  کند. فشار آمریکا بر ایران در زمینه برنامه موشکی ایران و همراه ساختن کشورهای اروپایی با خود سبب شده تا کشورهای اروپایی فرانسه و انگلیس در شورای امنیت سازمان ملل در مورد برنامه موشکی ایران تشکیل جلسه دهند. این امر نشان دهنده ی این است که اروپایی ها با توجه به دخالت و فشار آمریکا در این زمینه خواستار مذاکره با ایران و یا تغییر برخی از مفاد برجام هستند.در کل اتحادیه اروپا در بحث برنامه موشکی ایران سعی می­کند از دو اهرم بهره ببرد. اهرم نخست کاملاً جنبه داخلی دارد که مربوط به معاهده پسکو است. به این صورت که اتحادیه اروپا به‌عنوان یک قطب قدرت و با توجه به همگرایی موجود در بین اعضا می‌تواند برنامه موشکی ایران را در کمیسیون اروپا طرح و آن را تحریم کند. این اهرم نیز در پی انعقاد پیمان پسکو در اسلو در سال ۲۰۰۹، برای اتحادیه فراهم آمد. اهرم دوم که جنبه خارجی و بین‌المللی دارد، همراهی با ایالات متحده در صدور قطعنامه‌های شورای امنیت است. در این صورت اروپا در سطحی فراتر از منطقه خود وارد شده و همگرایی منطقه‌ای خود را در داخل اروپا به همگرایی با آمریکا در شورای امنیت تعمیم می‌دهد و علیه برنامه موشکی ایران قطعنامه صادر می‌کند. البته عینی و عملیاتی شدن چنین اهرمی با توجه به موضع کنونی اعضای اتحادیه بعید به نظر می‌رسد چراکه لازم است آلمان و انگلیس نیز به فرانسه پیوسته و با سیاست آمریکا در سازمان ملل همگام شوند. (4)

3-مهار منطقه ­ای ایران

در پی اتهاماتی که غرب علیه ایران می زند، مبنی بر ساخت موشک  بالستیک منفجره یا موشک های فضایی و… ایران را قدرتی اعلام می کند که قصد همکاری با تروریسم دارد و این سبب به خطر افتادن امنیت اروپا می شود بر همین اساس، مهار منطقه ای ایران را در دستور کار خود قرار داده است. بعد از انقلاب به ویژه در دهه های اخیر، ایران در منطقه به نیرویی اثرگذار تبدیل شده و در حال گسترش عمق استراتژیک یا کمربند نفوذی خود از تهران تا مدیترانه است. همین عامل سبب نگرانی قدرت های منطقه ای و فرامنطقه­ ای به ویژه سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در اروپا شده است. اما این در حالی است که ایران نقش مهمی در مبارزه علیه تروریسم در منطقه و جهان دارد به طوری که اکنون اروپا بخشی از امنیت خود را مدیون مبارزات ایران با تروریسم است. اما، اتحادیه اروپا اتهام عاملیت حوادث تروریستی اخیر در خاک کشورهای اروپایی را متوجه ایران می داند و این در تضاد همکاری اروپا با ایران در مبارزه با تروریسم است. در همین زمینه اروپا برای تحت فشار قرار دادن ایران تحریم هایی را علیه ایران صادر کرد. اتهام تروریستی علیه ایران توسط اروپا، زمانی شکل گرفته که از یک طرف ایران به خوبی توانسته مهار تروریست های منطقه را در دست گیرد و نفوذ منطقه ­ای خود را گسترش دهد و از سوی دیگر، اروپایی ها برای معطل ماندن ایران در برجام و دور کردن ذهن ایران نسبت به عمل کردن اروپاییان به تعهداتشان در برجام، هرچه بیشتر سعی بر این دارند تا ایران را به بهانه های مختلف تحت فشار قرار دهند. اروپا با راه اندازی «ایران ­هراسی» در جهان قصد دارد علاوه بر مهار نفوذ منطقه ای ایران، برای تعلل خود در برجام بهانه هایی از سوی ایران داشته باشد تا بتواند در شرایط مناسب با کمترین هزینه بی صدا از برجام خارج شود یا از برجام در جهت منافع خود و فشار بر ایران استفاده نماید.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

4-حقوق بشر

یکی دیگر از مسائلی که اتحادیه اروپا از طریق آن بر ایران فشار می آورد بحث حقوق بشر است. موضوع حقوق بشر یکی از مباحث اختلافی و مورد بحث ایران و کشورهای اروپایی در دهه اخیر بوده است. اما با باز شدن بحث پرونده هسته ای ایران و توافق برجامی، این بحث به یکی از اولویت مهم اروپا برای تحت فشار دادن ایران تبدیل شد. کشورهای اتحادیه اروپا نسبت به حقوق بشر سیاست و رویکرد واحدی ندارند و همین مسئله باعث هر چه بیشتر شدن چالش بین ایران و اروپا در این زمینه شده است. اروپا ایران را به خاطر مسائل حقوق بشر مورد تحریم قرار می دهد این در حالی است که ارزش های حقوق بشری ایران با اروپا فرق می کند. هر چند حقوق بشر به ظاهر از مبانی وجودی اتحادیه اروپا عنوان گردیده و کشورهای اروپایی سعی می‌نمایند تا نقشی سنتی برای خود در پی‌ریزی و طرح این مسأله در عرصه بین‌الملل تعریف نمایند اما در روابط با ایران پس از انقلاب اسلامی بهره‌گیری اتحادیه اروپایی از حقوق بشر بیشتر تابع منافع آنان و به ‌عنوان ابزاری در جهت فشار علیه ایران بوده و عوامل متعددی در روابط حقوق بشری ایران و اروپا مؤثر می‌باشد. (5)

اظهار نگرانی در خصوص وضعیت حقوق بشر در جمهوری اسلامی ایران در شرایطی که جایگاه برتر ایران در منطقه به لحاظ رعایت موازین حقوق بشر بر همگان آشکار است، منحرف ساختن افکار عمومی و اصرار بر یک روند از سوی اتحادیه اروپا نادرست است که تأثیر به سزایی در روابط فی مابین و نیز آینده برجام دارد. در منطقه  ای که بحران اصلی آن کودک کشی رژیم صهیونیستی و جنایات ائتلاف سعودی در یمن ( به دلیل تسلیحات متعارف و غیر متعارف ارائه شده توسط کشورهای غربی از جمله برخی اعضای اتحادیه اروپا ) است، موضع گیری  هایی از این قبیل توسط اتحادیه، بدون شک غیر سازنده بوده و چیزی جز اعمال فشار بر ایران و محدود کردن قدرت ایران نیست. (6)

5-روابط اقتصادی

با توافق هسته  ای بین ایران و غرب این انتظار می رفت که روابط تجاری و اقتصادی ایران و اروپا گسترش یابد. تا حدودی می  توان گفت که روابط اقتصادی بین طرفین رو به بهبودی رفته بود اما پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم علیه ایران و نیز تحریم برخی کشورهایی که با ایران روابط اقتصادی و تجاری دارند، سبب شد تا روابط اقتصادی و تجاری بین ایران و اروپا تحت تاثیر سازوکار مالی قرار بگیرد و در این زمینه با محدودیت  هایی مواجه شود. اتحادیه اروپا برای پیدا کردن راهی برای ادامه همکاری ها با ایران همچون تلاش برای باز کردن کانال های مالی نظیر بانک سرمایه گذاری اروپا بودند که به هيچ  وجه نتوانسته اند شركت  ها و موسسات خود را مجبور به همكاری با ايران كنند. چرا كه با توجه به ساختار حاکم و عدم دستوری بودن اقتصاد در این کشورها و مستقل بودن نظام اقتصادی به هیچ وجه دولت  ها توانایی اجبار کردن شرکت ها و موسسات خود برای همکاری با جمهوري اسلامي را ندارند. (7) پس از تهدید کشورهای اروپایی توسط آمریکا، بسیاری از شرکت های اروپایی روابط تجاری و اقتصادی خود را با ایران قطع کردند. در این زمینه شرکت های آلمانی جزء اولین شرکت هایی بودند که همکاری با ایران را قطع کردند. در کنار این مسئله، مسائلی چون توان موشکی ایران، نفوذ منطقه ای ایران، مسائل حقوق بشری و نیز اتهام ترورهای اروپا توسط ایران، همگی بر روابط اقتصادی، سیاسی و تجاری ایران و اروپا تأثیر منفی برجای گذاشته است.

اتحادیه اروپا بر پایه «قانون انسداد» سعی بر این داشت تا از شرکت  های اروپایی در برابر تحریم های آمریکا حمایت نماید تا از این طریق بتواند روابط اقتصادی و تجاری خود را با ایران در برجام حفظ نماید. اما از آنجا که قوانین اروپایی در برابر قوانین آمریکایی دچار ضعف است و نتوانستند روابط تجاری و اقتصادی با آمریکا را به خاطر روابط اقتصادی با ایران کنار بگذارند. بعد از آلمان و انگلیس، این فرانسه است که سومین شریک اقتصادی ایران به شمار می  رود اما تنها قانون آمریکا درباره تحریم های فراسرزمینی برای اعمال مجازات علیه شرکت های فرانسوی کافی است. برهمین اساس، می  توان گفت که سطح روابط اقتصادی اروپا با آمریکا بسیار وسیع  تر از سطح روابط اقتصادی با ایران است و این نشان  دهنده این است که اروپا هیچ  گاه منافع اقتصادی خود با آمریکا را به خاطر روابط اقتصادی با ایران از بین نمی برد و تنها اجاز خواهد داد که شرکت  های متوسط و کوچک اقتصادی با ایران فعالیت خود را ادامه دهند.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

ب- دورنمای سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال ایران

بازی که اتحادیه اروپا شروع کرده است، از یک طرف شعار حمایت از برجام را سر می دهد و از طرف دیگر، ماندن در برجام را منوط به کنترل برنامه موشکی، مهار منطقه  ای ایران و یا بررسی وضعیت حقوق بشر در ایران می دانند. آنها با تکیه بر این شرایط به دنبال چند هدف هستند:

1- معطل کردن ایران به نفع دست ندادن بزرگ   ترین شریک تجاری خود یعنی آمریکا؛

2- جوسازی بر علیه برای سرپوش گذاشتن بر عدم انجام تعهدات برجامی خود؛

3- وادار کردن ایران برای مذاکره برای گنجاندن برنامه موشکی، مهار منطقه ای ایران و … در برجام یا توافقی جداگانه

4- فشار بر ایران جهت تغیر سیاست های راهبردی مطابق با منافع وعلایق اتحادیه اروپا

بنابراین با توجه به آنچه که شرح آن آمده می توان گفت تمام هدف اروپا این است که بتواند ایران را به طرق مختلف تحت فشار قرار دهد تا ایران را وادار نماید به خواسته های اروپا تن در دهد و برای حل برنامه موشکی و فعالیت منطقه ای وارد مذاکره شود.. دورنمای روابط ایران ایران و اتحادیه اروپا به چند مسأله بستگی دارد:

1- پایبند بودن اتحادیه اروپا به تعهدات برجامی؛

2- مسائل امنیتی در غرب آسیا و اروپا؛

3- توافقاتی که اتحادیه اروپا به ویژه سه کشور (انگلیس، آلمان و فرانسه) بر سر منع فعالیت موشکی ایران، مهار منطقه ای ایران و … دارند؛

4- یکجانبه گرایی آمریکا؛ همراه بودن یا نبودن اتحادیه اروپا با آن؛

5- تحریم هایی که علیه ایران به کار برده می شود و واکنش اتحادیه اروپا در برابر آن؛

6- تلاش اتحادیه اروپا برای همراه ساختن شرکت های بزرگ برای شکل گیری روابط اقتصادی با ایران.

 

 

 

منابع

1-«تعدیل معنادار» تعهدات برجامی؛ راهکار عملی ایران در قبال وقت کشی اروپا»، خبرگزاری فارس، 18/8/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.farsnews.com/news/13970818000360/

 

2-طهمورت غلامی، «از «اراده» تا «اجرا» »، دنیای اقتصاد، شماره خبر: ۳۴۸۸۷۵۹، 2 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://donya-e-eqtesad.com/

 

3-«جنجال جدید غرب؛ ادعا بر سر برنامه موشکی ایران»، دیپلماسی ایرانی، کد خبر: ۱۹۸۰۴۸۹، 15 آذر 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1980489/

 

4-انسیه اعتمادی­نیا، «غرب و محدودسازی توان دفاعی موشکی ایران»، اندیشکده راهبردی تبیین، کدخبر:30343، 1 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

غرب و محدودسازی توان دفاعی موشکی ایران

 

5-مجتبی عبدخدایی (1389). مسأله حقوق بشر در روابط ایران و اتحادیه اروپایی‏. فصلنامه سیاست خارجی, 24(2)، ص 515.

 

6-«انتقادات وزارت خارجه ایران به بیانیه اخیر اتحادیه اروپا درباره تهران»، خبرگزاری ایرنا، کد خبر: 97111608561، 16 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.isna.ir/news/97111608561/

 

7-سعید سلطانی، «روابط تجاری ایران و آلمان پس از خروج آمریکا از برجام؛ واقعيت يا اميد واهی؟»، 16 مرداد1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://fa.euronews.com/2018/08/07/