اندیشکده راهبردی تبیین | مرکز تفکر نسل سوم انقلاب

اندیشکده راهبردی تبیین – افغانستان، کشور مجاور ایران در سال 1397 شاهد برگزاری انتخابات مجلس در سایه حوادث تروریستی و پیگیری گفتگوهای صلح میان امریکا و طالبان بود. افغانستان در سال آینده، انتخابات ریاست جمهوری را پیش روی خود دارد. نوشتار حاضر درصدد تبیین و تحلیل برخی از مهمترین رویدادهای داخلی و خارجی و ارائه دورنمایی مختصر از افغانستان در سال 1398 می باشد.

الف- تحولات داخلی

عمده ترین تحولات داخلی افغانستان در سال 1397 را می توان در قالب وقوع انفجارهای تروریستی متعدد در کشور، برقراری آتش بس میان طالبان و دولت کابل، ادامه درگیری ها میان داعش و طالبان در کشور، ترور ژنرال عبدالرازق فرمانده نظامی ولایت قندهار، و برگزاری انتخابات مجلس بررسی و تحلیل نمود.

1-وقوع انفجارهای تروریستی متعدد: افغانستان در سال 1397، شاهد بروز انفجارهای تروریستی متعدد توسط گروه طالبان و داعش بود که به کشته و زخمی شدن شهروندان منجر گردیدند. طوری که بر اساس آمار اعلام شده، افغانستان به عنوان خطرناک ترین کشور از نگاه تلفات انسانی در سال 2018 معرفی شد.(1) وقوع انفجارهای تروریستی از همان نخستین روزهای عید نوروز 1397 آغاز شد زمانی که مهاجم انتحاری وابسته به گروه داعش، به مردمی که در راه بازگشت از مکانی معروف به زیارتگاه حضرت علی (ع) در کابل بودند، حمله کرد و موجب مرگ 35 نفر گردید.(2) یک ماه بعد، مجدداً تروریست های وابسته به داعش علیه جمعیت غیرنظامی ای در کابل که جهت دریافت شناسنامه با هدف شرکت در انتخابات مجلس صف طویلی را تشکیل داده بودند، حمله کرد و موجب مرگ 50 نفر شدند.(3) در مرداد 97 مهاجمان تروریست وابسته به داعش به مرکز آموزشی جوانان موسوم به “مهدی موعود” در منطقه “دشت برچی” کابل حمله کردند و نزدیک به 48 نفر را به شهادت رساندند(4). بیشتر قربانیان این حمله انتحاری دانش آموزانی بودند که در این مرکز تحصیل می کردند. در شهریور ماه هم حمله مرگبار دیگری به مرکز آموزش پهلوانی در یک ورزشگاه در غرب کابل صورت گرفت که در آن 20 نفر جان خود را از دست دادند.(5) در پی وقوع یک انفجار انتحاری در آبان 97 در کابل، طی نشست روحانیونی که برای گرامی داشت روز تولد حضرت محمد(ص) گردهم آمده بودند دست‌کم ۵۵ نفر کشته شدند و دولت نیز عزای عمومی اعلام کرد.(6) در دی ماه نیز حمله خونینی به دو ساختمان دولتی در کابل صورت گرفت که تعدادی کشته و زخمی به جای گذاشت. مجموع این حوادث تروریستی با هدف ناامن سازی بیشتر کشور، به چالش کشیدن قدرت و اقتدار دولت و پیگیری خشونت های فرقه ای درافغانستان رخ داد

2-برقراری آتش بس میان دولت کابل و طالبان: پس از برگزاری نشست علمای مذهبی در افغانستان با هدف صدور فتوا علیه بمب‌گذاری‌های انتحاری در کشور، اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان اقدام به اعلام آتش بس موقت و بدون قید و شرط با طالبان به مناسبت عید قربان نمود. دو روز پس از آنکه اشرف غنی آتش بس یکجانبه را به مدت هشت روز مطرح کرد، طالبان طی صدور بیانیه ای، برای نخستین بار رعایت آتشبس سه روزه با نیروهای دولتی را به مناسبت عید فطر پذیرفت. با اعلام پذیرش آتش بس از جانب طالبان، احتمال تمایل این گروه به پیگیری مذاکرات صلح بیشتر شد. البته چند ماه قبل نیز اشرف غنی خواهان مذاکره بدون قید و شرط با طالبان، شناسایی آنها به عنوان یک گروه سیاسی مشروع در کشور و آزادی زندانی های طالبان از زندان شده بود و امریکایی ها نیز در پی انجام مذاکره با طالبان بودند.

3-ادامه درگیری ها میان داعش و طالبان: زمزمه های حضور داعش در افغانستان در اواسط سال 1393 مطرح شد و در سال 1394 نیز خلافت خراسان حضورش در این کشور رسماً اعلام کرد. اعضای داعش در افغانستان عمدتاً از میان اعضای طالبان پاکستان می باشند. درحقیقت، افرادی که به نوعی با تحریک طالبان پاکستان و رهبری گروه مشکل داشتند، بدنه اصلی داعش را در افغانستان تشکیل داده‌اند. در کنار طالبان پاکستان، دیگر اعضای داعش افغانستان از میان جنبش اسلامی ترکستان شرقی، جنبش اسلامی ازبکستان و تروریست هایی با قومیت‌های اویغوری و چچنی می باشند. از زمان حضور داعش در افغانستان به خصوص در ولایت ننگرهار در شرق و ولایت جوزجان در شمال کشور، شاهد بروز درگیری میان آنها با اعضای طالبان هستیم. در سال 1397 هم این درگیری ها ادامه داشت، به عنوان مثال، در پی درگیری جنگجویان طالبان با داعش در ولایت جوزجان در مرداد ماه، حدود 300 نفر از دو طرف کشته شدند.(7) بی شک، بروز این گونه حوادث باعث گسترش ناامنی و بی ثباتی بیشتر در کشور شده و دود آن بیشتر از همه به چشم مردم بیگناه می رود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

4-ترور ژنرال عبدالرازق، فرمانده نظامی ولایت قندهار: در مهر 1397 خبر ترور ژنرال عبدالرازق فرمانده امنیتی قندهار منتشر شد. ژنرال عبدالرازق که به عنوان عامل اساسی برقراری امنیت در جنوب افغانستان به خصوص ولایت قندهار شناخته می شد، به داشتن مواضع ضد طالبان و نیز انتقاد جدی از سیاست های اشرف غنی معرف بود. ترور عبدالرازق، دو روز قبل از برگزاری انتخابات پارلمانی افغانستان برگزار شد، انتخاباتی که بی شک بر آرایش نیروهای سیاسی حاضر در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1398 تأثیر بسزایی می گذارد. با توجه به روابط ژنرال عبدالرازق با رهبران جبهه مقاومت علیه طالبان، می توان ترور وی را نقشه ای برای تضعیف جبهه مخالفان دولت حداقل در ولایت مهم و استراتژیک قندهار و نیز حذف مخالفان مذاکره با طالبان ارزیابی نمود.

5-برگزاری انتخابات مجلس: انتخابات دوره هفدهم پارلمان افغانستان در مهر ماه 1397 و پس از پس از سه سال تأخیر برگزار گردید. قرار بود که پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 1393 و تشکیل دولت وحدت ملی، نظام انتخاباتی کشور نیز اصلاح شود اما به دلیل اختلافات بوجود آمده، این انتخابات پس از سه سال تأخیر و به همراه انتخابات شوراهای ولسوالی‌های کشور برگزار گردید. منتقدان مطرح کردند که برخی مراکز رأی گیری با تأخیر باز شدند و افراد حاضر در تعدادی از این مراکز، آگاهی در خصوص طرز استفاده از دستگاه بیومتریک نداشتند. همچنین در مراکز رأی‌گیری شاهد عدم وجود فهرست رأی دهندگان بودیم.(8) نتایج انتخابات با تأخیر چند ماهه، سرانجام در دی ماه 1397 اعلام شد.

ب- تحولات خارجی

عمده ترین تحولات خارجی افغانستان در سال 1397 را می توان در قالب حضور دولت کابل و طالبان در نشست صلح مسکو، مذاکرات صلح امریکا با طالبان، مذاکرات طالبان با ایران و ترانزیت کالا از طریق بندر چابهار بررسی و تحلیل نمود.

1-نشست صلح افغانستان در مسکو: روسیه در تابستان 1397، پیشنهاد برگزاری مذاکرات صلح‌ چندجانبه افغانستان را با حضور نمایندگان کشورهای منطقه ای و طالبان مطرح کرده بود. دولت افغانستان به نشانه اعتراض به حضور طالبان در این جلسه (رسمیت یافتن و مشروعیت یافتن این گروه به عنوان یک طرف مذاکره) و امریکا نیز به دلیل بی ثمر دانستن این گونه نشست ها، از حضور در آن امتناع کردند. دولت روسیه پس از واکنش منفی افغانستان به نشست صلح تابستان 2018، توانست مقامات کابل را جهت حضور در مذاکرات صلح نوامبر 2018 در روسیه قانع نماید و نشست مذکور را برگزار کند. در این نشست هیئتی از شورای عالی صلح افغانستان، نمایندگان گروه طالبان، نمایندگان کشورهای ایران، چین، پاکستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، قزاقستان و هند حضور داشتند. هدف روسیه از برگزاری چنین نشست هایی را می توان شکل‌گیری شرایط مناسب برای آغاز مذاکرات مستقیم بین دولت افغانستان و طالبان، اقدام مسکو جهت ارتقای نقش و جایگاه خود در موضوعات مهم منطقه از جمله جنگ افغانستان در مقابل امریکا، و تلاش روسیه برای امن کردن مرزهای شمال افغانستان که مجاور منطقه خارج نزدیک روسیه می باشد، قابل ذکر است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

2-مذاکرات صلح امریکا با طالبان: امریکا تاکنون، اقدام به برگزاری پنج دور گفتگو با طالبان در امارات متحده عربی و قطر نموده است. دور اول گفتگوهای رسمی صلح طالبان با امریکا از مهر 1397 آغاز شده و چند روز قبل نیز در دوحه، پنجمین دور آن برگزار گردید. طالبان در این مذاکرات خواهان خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و رهایی زندانیان این گروه از زندان هستند. در حالی که از آغاز روند مذاکرات صلح، قرار بود که امریکا زمینه گفتگوی دولت اشرف غنی با طالبان را فراهم کند، تاکنون در هیچ یک از پنج دور گفتگوی صورت گرفته، نمایندگان دولت کابل حضور نداشتند و نتیجه گفتگوها پس از پایان هر نشست، به اطلاع دولت اشرف غنی رسانده شد. شخص غنی و سایر مقامات دولت نیز همواره با رویکرد انتقادی بر ضرورت حضور و مشارکت نمایندگان دولت در این مذاکرات تأکید دارند.

3-مذاکرات طالبان با ایران: در کنار مذاکرات صلحی که آمریکا با طالبان داشت، کشورهای منطقه از جمله روسیه و چین نیز تمایل خود را بر گسترش مذاکرات با طالبان با هدف برقراری صلح در افغانستان مطرح کردند. ایران به خصوص پس از خبر حضور داعش در افغانستان، تماس های خود را با طالبان گسترش داد تا اینکه در ژانویه 2019 (دی ماه 1397)، وزارت امور خارجه خبر گفتگوی هیات طالبان در تهران با مقامات جمهوری اسلامی را مطرح نمود. اهداف ایران از برگزاری مذاکره با طالبان که البته با اطلاع دولت افغانستان نیز صورت گرفت عبارت بود از: تأثیرگذاری بر رویکرد این گروه در قبال شیعیان هزاره و سایر قومیت های غیرپشتون در افغانستان، جلوگیری از اقدامات ضدایرانی عربستان در افغانستان، بهره مندی از نتایج گسترش امنیت در افغانستان در خصوص امنیت مرزها و قاچاق مواد مخدر، پیگیری موضوع خروج نیروهای امریکا از افغانستان، پیگیری تضعیف داعش به عنوان دشمن ایران، یادآوری ضرورت توجه به نقش و جایگاه ایران در افغانستان. به هر حال با توجه به وجود بیش از 900 کیلومتر مرز مشترک ایران با افغانستان(9) و نیز منافع متعدد ایران در آن کشور، تحولات و وضعیت افغانستان را برای ایران بیش از پیش مهم نموده است.

4-ترانزیت کالا از طریق بندر چابهار: پاکستان، طی دهه های اخیر به عنوان تنها مسیر تجاری و ترانزیتی برای افغانستان محسوب می شد و این کشور جهت انجام صادرات و واردات از سایر کشورها بایستی از طریق پاکستان اقدام می نمود اما با توجه به اینکه چالش های متعددی در روابط کابل و اسلام آباد وجود دارد و افغان ها همواره استفاده سیاسی پاکستان از موضوع وابستگی افغانستان به مسیر ترانزیتی آن کشور را مورد انتقاد قرار می دادند. افتتاح بندر چابهار ضمن رفع نمودن این مشکل، موجب ارتقاء جایگاه افغانستان در منطقه و نیز گسترش روابط این کشور با هند گردید. اولین محموله افغانستان در اسفند 1397 به بندر مذکور ارسال گردید.

ج-دورنمای افغانستان در سال ۱۳۹8

به نظر می‌رسد در سال ۹8، رویدادها و روندهای زیر در افغانستان قابل مشاهده باشد؛

1-ادامه روند مذاکرات صلح امریکا و طالبان: با توجه به اینکه تاکنون نمایندگان دولت افغانستان در گفتگوهای صلح به دلیل مخالفت طالبان حضور نداشته اند، اما یکی از اهدف اصلی این گفتگوها مشارکت دولت کابل در این مذاکرات می باشد، احتمالاً گفتگوهای مذکور در سال 1398 نیز پیگیری خواهد شد که می تواند به شکل ادامه روند کنونی (در قالب عدم حضور نماینده دولت افغانستان در مذاکرات و پیشبرد آن توسط امریکا و متحدانش در منطقه مانند پاکستان و امارات و قطر)، و یا اقناع طالبان توسط امریکا جهت رضایت به حضور نمایندگان دولت کابل در گفتگوها پیگیری شود.

2-خروج تعدادی از نیروهای امریکایی پس از دست یابی به تفاهم با طالبان در مذاکرات صلح: چنان چه مذاکرات صلح کنونی طالبان و امریکا به نتایج دل خواه دست یابد، در سال 1398 شاهد خروج تعدادی از نیروهای امریکایی از افغانستان خواهیم بود. اما اگر طالبان تا پایان سال جاری به نکات مدنظرشان در مذاکرات دست نیابند، شاهد ادامه حملات طالبان به نیروهای دولتی و نیز عملیات های تروریستی این گروه در سال 1398 خواهیم بود.

3-احتمال افزایش حضور طالبان در حاكميت افغانستان: طالبان پس از اتمام گفتگوهای صلح، طبق شروط مطرح شده قرار است به يكي از بازيگران رسمی اصلي عرصه سیاست افغانستان در سال 1398 تبدیل شود. در این شرایط، طالبان تلاش بیشتری جهت حضورش در حاكميت افغانستان خواهد کرد. واگذاری چند ولايت افغانستان به طالبان در ادامه موجب خواهد شد که طالبان با توجه به ویژگی تمامیت خواه خود، احتمالاً اقداماتی را جهت گسترش نفوذ و قدرت خود به کل جغرافیای کشور خواهد کرد.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

4-رقابت بر سر انتخابات ریاست جمهوری: طالبان در جریان گفتگو با امریکا پیشنهاد برکناری دولت کنونی افغانستان و ایجاد دولت موقتی که خودشان رهبر آن را معرفی کنند، مطرح نمودند اما زلمی خلیل زاد، نماینده امریکا در این مذاکرات خطاب به اشرف غنی اعلام کرد که با این موضوع مخالف هستند و انتخابات بایستی برگزار شود. ابتدا قرار بود که انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در 31 فروردین 1398 برگزار شود اما بعداً اعلام گردید که این انتخابات در تیر ماه 1398 برگزار خواهد شد. علت این تأخیر از نظر امریکایی ها رفع برخی مشکلات تکنیکی بود که در جریان انتخابات مجلس در مهر 1397 بروز نمود اما بی شک، تأثیر روند گفتگوهای صلح بر این موضوع از مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار در تعویق انتخابات ریاست جمهوری افغانستان است. از جمله کاندیداهای سرشناسی که احتمالاً با حضورشان تنور انتخابات این کشور را گرم کنند حامد کرزی(رئیس جمهور پیشین)، حنیف اتمر(مشاور سابق امنیت ملی)، اشرف غنی (رئیس‌جمهور فعلی)، ژنرال عبدالرشید دوستم(معاون اول کنونی اشرف غنی)،گلبدین حکمتیار(رهبر حزب اسلامی) و عبدالله عبدالله (رئیس اجرایی فعلی) می باشند. از اکنون مشخص است که در این انتخابات هم، رقابت های قومی مانند سایر انتخابات این کشور وجود خواهد شد و موضوع سوء استفاده برخی کاندیداها توسط سایر آنها مطرح خواهد شد. چنان چه طالبان به نتایج نهایی و مطلوبشان در گفتگوها با امریکا تا پیش از زمان انتخابات ریاست جمهوری دست نیابند، مجدداً از طریق عملیات های تروریستی به ناامن کردن فضای انتخابات اقدام خواهد نمود. اما چنان چه مذاکرات مذکور تا آن زمان نهایی شود، احتمالاً داعش جای طالبان را در اجرای عملیات های تروریستی خواهد گرفت.

5-تداوم مشکلات داخلی افغانستان: با عنایت به وجود مشکلات ساختاری در افغانستان، در سال 1398 نیز شاهد ادامه چالش های موجود در کشور مانند فقر، بیکاری، فساد اداری، درگیری و رقابت های سیاسی، بی ثباتی در برخی ایالت ها و …، خواهیم بود. در این چارچوب می توان گفت که جنگ و ناامني در افغانستان از بين نخواهد رفت. این موضوع هم به متغیر های داخلی(مانند داعش، طالبان، اختلافات قومی) و هم به متغیر های خارجی(مانند نقش امریکا، پاکستان) بازمی گردد.

منابع

1-“Afghanistan becomes world’s deadliest country for terrorism”,( Dec 5, 2018),available: https://www.nbcnews.comAfghanistan-becomes-world-s-deadliest-country-terrorism..

2-“انفجار انتحاری در مراسم نوروز در کابل چندین کشته بر جا گذاشت”،(21 مارس 2018)، قابل دسترس در:

www.bbc.com/persian/afghanistan-43482602

3-“افزایش شمار جانباختگان حمله کابل”، (2/2/97)، قابل دسترس در:

http://www.irinn.ir/fa/news/

4-” حمله انتحاری به مرکز آموزشی مهدی موعود در کابل“،(25/5/97)، قابل دسترس در:

http://www.shia-news.com/fa/news

5-” حمله انتحاری مرگبار بر کلپ پهلوانی میوند در کابل”،) 15/6/97) ، قابل دسترس در:

http://afghannews.af

6-” انفجار در کابل بیش از ۴۰ کشته درپی‌ داشت”،(29/8/97)، قابل دسترس در:

https://www.alef.ir/news/3970829177.html