اندیشکده راهبردی تبیین -ترکیه در سال 1397 تحولات مهم داخلی و خارجی را تجربه کرد. انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی بیست و چهارم ژوئن 2018، مبارزه با حزب کارگران کردستان ترکیه، افزایش شمار گردشگران و افزایش نرخ صادرات و کاهش واردات از مهم ترین تحولات داخلی این کشور بود. همگرایی سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه، قتل جمال خاشقجی، دستگیری و آزادی آندرو برونسون و پرونده لاینحل اختلافات آنکارا و واشنگتن هم از مهم ترین تحولات خارجی ترکیه محسوب می شود. نوشتار حاضر ضمن بررسی رویدادها و روندهای مهم، دورنمایی از ترکیه در سال 1398 ارائه می دهد.
الف- تحولات داخلی
1-انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی
انتخابات ریاست جمهوری و پارلمانی ترکیه یکشنبه بیست و چهارم ژوئن 2018 برگزار شد. رجب طیب اردوغان در این انتخابات توانست 52.59 درصد از آرا را تصاحب کند و مجددا به عنوان رئیس جمهور ترکیه برگزیده شود. مهم تری رقیب او محرم اینجه بود که از سوی حزب جمهوری خواه خلق در انتخابات ریاست جمهوری حضور داشت. او 30.64 درصد از آرا را به دست آورد. صلاح الدین دمیرتاش از حزب دموکراتیک خلق ها با 8.4 درصد آرا، مرال آکشنر از حزب خوب با 7.29 درصد آرا، تمل کرم اغلو از حزب سعادت با 0.89 درصد و دوغو پرینچک از حزب وطن با 0.2 درصد آرا در جایگاه های بعدی انتخابات ریاست جمهوری قرار داشتند. بر این اساس رجب طیب اردوغان برای یک دوره پنج ساله ریاست جمهوری ترکیه را بر عهده خواهد داشت.انتخابات پارلمانی نیز در همین روز برگزار شد. حزب عدالت و توسعه در این انتخابات توانست 42 درصد از آرا را به دست آورد. حزب حرکت ملی نیز 11 درصد از آرا را تصاحب کرد. با توجه به اینکه دو حزب مذکور ائتلافی تحت عنوان ائتلاف جمهور تشکیل داده بودند، 53 درصد از آرا مجموع آرای این ائتلاف را تشکیل می داد. حزب جمهوری خواه خلق 23 درصد آرا و حزب دموکراتیک خلق ها 11 درصد آرا را در این انتخابات تصاحب کردند. بنابراین حزب عدالت و توسعه در هر دو انتخابات توانست پیروز میدان باشد.
2-مبارزه با تروریست ها
طبق اعلام وزارت کشور ترکیه طی سال 2018 مجموعا 1746 تروریست در این کشور به هلاکت رسیده اند. میزان افراد بازداشت شده نیز قابل توجه است؛ به گونه ای که 75 هزار و 239 نفر به احتمال همکاری با تروریست ها بازداشت شده اند. اکثر بازداشتی ها در ارتباط با حزب کارگران کردستان ترکیه است. همچنین 203 هزار و 297 نفر نیز به دنبال مبارزه با مواد مخدر بازداشت شده اند. بازداشتی های دیگر مربوط به قاچاق کالا هستند که 32 هزار و 140 نفر را شامل می شود. رقم های قابل توجه دیگری از بازداشت شدگان در ارتباط با مهاجرت های غیر قانونی منتشر شده است که 26 هزار و 614 نفر را تشکیل می دهد. نیروهای ترکیه طی سال اخیر در مبارزه با اعضای پ.ک.ک و تروریست های وابسته به آن ها توانسته اند یک هزار و دویست و هشتاد و هفت پناهگاه، مخفی‌گاه و غار آن ها را از بین ببرند. همچنین دو هزار و هفتاد و پنج قبضه سلاح، 1647 بمب دست ساز و بیست و سه تن مواد منفجره کشف شده است. [1] مسئله پ.ک.ک طی چند دهه اخیر از جمله مسائل امنیتی ترکیه بوده است. گرچه چندین مرحله از مذاکرات بین کردها و دولت ترکیه برگزار شده؛ اما تا حال حاضر موفقیت چندانی در این زمینه مشاهده نشده است. مخالفت های ترکیه با حمایت های واشنگتن از حزب اتحاد دموکراتیک سوریه و شاخه نظامی آن نیز در این زمینه قابل ارزیابی است؛ چراکه آنکارا آن ها را مرتبط با پ.ک.ک می داند.
3-افزایش شمار گردشگران
بر اساس آماری که وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه منتشر کرده است، طی سال اخیر بیش از 37 میلیون توریست خارجی به ترکیه سفر کرده اند. این رقم از رشد بیش از 22 درصدی گردشگران خارجی این کشور در مقایسه با سال گذشته حکایت دارد. [2] البته این رقم با احتساب مجموع گردشگران خارجی و ترک های مقیم کشورهای دیگر به بیش از چهل و پنج میلیون گردشگر می رسد. 81.8 درصد از گردشگران خارجی و 18.2 درصد از آن ها ترک های مقیم کشورهای دیگر هستند. بر این اساس درآمد گردشگری ترکیه طی سال اخیر بیش از دوازده درصد افزایش داشته و به 29 میلیارد و 512 میلیون دلار رسیده است.افزایش امنیت مرزهای ترکیه به دنبال شکست سرزمینی داعش و تروریست های دیگر در سوریه از عوامل مهم افزایش گردشگران خارجی ترکیه محسوب می شود. یک میلیون و 77 هزار و 979 نفر تنها در ماه دسامبر به استانبول سفر کرده اند. همچنین بر اساس اعلام اداره گردشگری و فرهنگ استانبول طی سال اخیر بیش از سیزده میلیون گردشگر خارجی به استانبول سفر کرده اند. ترکیه به دنبال جذب هفتاد میلیون گردشگر تا سال 2023 است. محمد نوری ارسوی، وزیر فرهنگ و گردشگری ترکیه اخیرا به این موضوع اشاره کرده بود که هفتاد میلیون گردشگر می تواند درآمد هفتاد میلیارد دلاری برای این کشور داشته باشد.
4-افزایش نرخ صادرات و کاهش واردات
میزان صادرات ترکیه در سال اخیر طبق اعلام وزیر تجارت ترکیه به بیش از 168 میلیارد دلار رسیده است که افزایش بیش از هفت درصدی را نسبت به سال گذشته نشان می دهد. این میزان بالاترین نرخ صادرات در تاریخ جمهوری ترکیه محسوب می شود. رخسار پکجان، وزیر تجارت ترکیه در حالی از افزایش میزان صادرات ترکیه خبر داده است که نرخ واردات این کشور نیز کاهش یافته است. حجم واردات ترکیه نسبت به سال گذشته 4.6 درصد کاهش یافته است. صادرات ترکیه به کشورهای هند و مکزیک به ترتیب 48 و 36 درصد افزایش یافته است. [3] صادرات ترکیه به قطر طی سال اخیر 62 درصد افزایش داشته و حجم آن به یک میلیارد و هجده میلیون دلار رسیده است.افزایش صادرات صنایع خودروسازی ترکیه در طی سال اخیر از موارد قابل توجه صادرات ترکیه است؛ به گونه ای که حجم صادرات صنایع خودروسازی نسبت به سال گذشته یازده درصد افزایش داشته است. سی و یک میلیارد و ششصد میلیون دلار میزان فروش در این حوزه بوده است؛ لذا رتبه نخست صادرات را در کشور کسب کرده است. [4] البته طی سیزده سال اخیر نخستین رتبه صادرات در اختیار صنایع خودروسازی ترکیه بوده است.افزایش صادرات صنایع نظامی ترکیه از نکات برجسته در طی سال اخیر محسوب می شود؛ به گونه ای که حجم صادرات در این حوزه نسبت به سال گذشته از رشد هفده درصدی حکایت دارد و رقم فروش آن به بیش از دو میلیارد و سی و پنج میلیون دلار رسیده است. این حجم از فروش صنایع نظامی برای نخستین بار در ترکیه انجام شده است. واشنگتن با 726 میلیون و 66 هزار دلار بزرگ ترین خریدار صنایع نظامی ترکیه در سال اخیر محسوب می شود. [5] آلمان، عمان و قطر در رده های بعدی بیشترین خریدران در این حوزه قرار دارند.
ب- تحولات خارجی
1-همگرایی سه جانبه ایران، روسیه و ترکیه
گسترش همکاری های سه جانبه تهران، مسکو و آنکارا در مورد مسائل منطقه ای از نکات برجسته در سیاست خارجی ترکیه محسوب می شود. دیدار سه جانبه سه کشور در چهارم آوریل 2018 در آنکارا در این زمینه قابل ارزیابی است. همچنین نشست سه‌جانبه سوچی با تاکید بر مقابله با هرگونه اقدام تجزیه‌طلبانه در سوریه با بیانیه مشترکی از سوی کشورهای حاضر همراه بود. این بیانیه هر گونه ایجاد فضای جدید در صحنه میدانی را نهی می کند و مبارزه با تجزیه طلبان را مورد تاکید قرار می دهد. نشست سوچی پس از نشست تهران در هفتم سپتامبر 2018 تشکیل شد. این بیانیه بر استقلال، تمامیت ارضی و حاکمیت سوریه تاکید می کند. سه کشور بر این باور هستند که خروج نیروهای آمریکا از سوریه ثبات و امنیت را در سوریه تقویت می کند. نگرانی ها نسبت به هیئت تحریرالشام نیز در بیانیه سه جانبه مطرح و ضرورت مبارزه با این گروه اعلام شده است. این اقدام در راستای کاستن از موارد نقض ناحیه کاهش تنش در ادلب انجام می گیرد. در این راستا ضرورت اجرایی شدن توافق نامه های موجود ازجمله تفاهم نامه سوچی مورد توافق سه طرف واقع شده است.همچنین سه کشور حاضر در سوچی حمایت خود را از نابودی کامل گروه های تروریستی داعش، جبهه النصره و گروه های وابسته به القاعده اعلام کردند. این نشست از ضرورت پایبندی به روند سیاسی سوری – سوری سخن به میان آورد. تشکیل کمیته قانون اساسی برای آغاز فرایند سیاسی از توافقات دیگر سه جانبه بود. روند بازسازی نیز در این نشست مورد گفتگو قرار گرفت. درخواست مساعدت جامعه جهانی خصوصا سازمان ملل متحد از روند بازسازی در نشست سوچی مطرح شد. موضوع آوارگان از مباحث دیگر سوچی بود. فراهم شدن زمینه های بازگشت داوطلبانه آن ها به مناطق خود و هماهنگی با دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد و نهادهای دیگر از سوی سه کشور حاضر اعلام شد. ایران، روسیه و ترکیه به عنوان کشورهای تضمین کننده آتش بس از برگزاری دوازدهمین نشست صلح سوریه در آوریل 2019 خبر دادند. این نشست در آستانه برگزار خواهد شد. نشست سه جانبه بعدی نیز در ترکیه برگزار می شود.البته دخالت های ترکیه در سوریه علی رغم مخالفت دولت مشروع سوریه با این اقدام تداوم دارد. به عنوان نمونه ترکیه بیستم ژانویه 2018 عملیاتی را تحت عنوان شاخه زیتون شروع کرد که از جمله دخالت های غیرمشروع آنکارا در سوریه محسوب می شود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-قتل جمال خاشقجی و بازی ترکیه
جمال خاشقجی روزنامه نگار و مقاله‌نویس عربستانی بود که دوم اکتبر 2018 در سن پنجاه و نه سالگی در کنسولگری این کشور در استانبول به طرز فجیعی به قتل رسید. خاشقجی که از منتقدان سرسخت پادشاهی سعودی بود، از سال 2017 از عربستان به آمریکا سفر کرده بود و در تبعیدی خودخواسته در آمریکا زندگی می کرد. ریاض که در ابتدای امر به دنبال سرپوش گذاشتن به قتل خاشقجی بود، به قتل رسیدن او را به دنبال افشاگری های مقامات ترکیه تایید کرد. انتشار نواری از مکالمات کنسولگری عربستان در استانبول به هنگام قتل این روزنامه نگار، شواهد دست داشتن مقامات عالی رتبه سعودی در قتل خاشقجی را آشکار کرد. مقامات ترکیه بارها از دست داشتن مقامات عالی رتبه سعودی ازجمله محمد بن سلمان در قتل خاشقجی سخن به میان آورده اند. این موضوع موجب تیره شدن روابط آنکارا و ریاض شده است. ترکیه همچنان به دنبال محاکمه افراد دخیل در قتل این روزنامه نگار عربستانی است.تخریب بیش از پیش چهره مقامات سعودی نزد افکار عمومی دنیا از تبعات قتل خاشقجی محسوب می شود. نسخه دیجیتال کتاب «قتل جمال خاشقجی» از سوی ترکیه به سه زبان ترکی، انگلیسی و عربی منتشر شده است. این کتاب از خبرگزاری آناتولی ترکیه قابل دریافت است. [6]
3-دستگیری و آزادی آندرو برونسون
آندرو برونسون کشیش آمریکایی نهم دسامبر 2016 از سوی دادگاه ازمیر به همکاری با حزب کارگران کردستان ترکیه و گروه فتو (FETÖ) محکوم و بازداشت شد. این موضوع سطح تنش را بین آنکارا و واشنگتن شدت بخشید و دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا بیست و ششم جولای 2018 خواستار آزادی این کشیش آمریکایی شد؛ اما آنکارا با درخواست ترامپ مخالفت کرد. [7] این موضوع با تحریم شدن وزرای کشور و دادگستری ترکیه از سوی آمریکا مواجه شد. همچنین مضاعف شدن تعرفه های گمرکی بر فولاد و آلومینیوم ترکیه از فشارهای دیگر واشنگتن برای محقق ساختن خواسته خود بود. افت ارزش لیره در مقابل دلار از تبعات اقتصادی تنش بین آنکارا و ریاض بود. تداوم این تنش با عقب نشینی آنکارا از مواضع خود در خصوص آندرو برونسون همراه شد. آزادی این کشیش آمریکایی از شدت تنش بین ترکیه و آمریکا کاست.
4-پرونده لاینحل اختلافات آنکارا و واشنگتن
مواضع پارادوکسیکال واشنگتن درباره حزب اتحاد دموکراتیک سوریه و یگان های مدافع خلق، ترکیه را با ابهام هایی در مورد نیات واقعی آمریکا مواجه ساخته است. ترکیه افزایش نفوذ کردهای سوریه را در تضاد با منافع ملی خود می داند. [8] مقامات ترکیه حزب کارگران کردستان ترکیه و حزب اتحاد دموکراتیک سوریه را مرتبط با یکدیگر می دانند و از آنجایی که پ.ک.ک را گروهی تروریستی محسوب می کنند، به دنبال مقابله با نیروهای دموکراتیک سوریه نیز هستند.موضوع خرید سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ از روسیه اختلاف دیگر آنکارا و واشنگتن را تشکیل می دهد. واشنگتن تهدید کرده است که در صورتی که ترکیه از قرارداد خرید این سامانه از مسکو عقب نشینی نکند، سامانه‌های پدافند هوایی «پاتریوت» را در اختیار ترکیه قرار نخواهد داد. با این حال آنکارا از اجرایی شدن قرارداد خرید سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ خبر داده است.اختلافات دیگری نیز در روابط بین آنکارا و واشنگتن پا بر جاست که عدم استرداد فتح الله گولن به ترکیه از این جمله است. ترکیه گولن را از طراحان اصلی کودتای پانزدهم جولای 2016 می داند و تا حال حاضر دستگیری های گسترده ای برای پاکسازی نهادهای مختلف ترکیه از افراد وابسته به گروه فتو صورت گرفته است. همچنین مخالفت آنکارا با تحریم های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران از اختلافات دیگر ترکیه با آمریکا است. مقامات ترک بارها اعلام کرده اند که علی رغم تحریم های یک جانبه آمریکا مناسبات خود را با ایران تداوم خواهند بخشید. بر این اساس اختلافات ترکیه و آمریکا در سال 1397 نیز بر سر موضوعات مختلفی ادامه داشته است.
ج- دورنمای ترکیه در سال ۱۳۹8
انتخابات محلی ترکیه در سی و یکم مارس 2019 از رویدادهای مهم در سال میلادی جدید محسوب می شود. ازآنجایی که مدیریت های شهری تاثیر مستقیمی بر نوع نگاه مردم به حکومت دارد، حزب عدالت و توسعه تلاش می کند همچون سال های گذشته موفقیت چشمگیری در این زمینه داشته باشد؛ لذا آک پارتی ائتلافی با حزب حرکت ملی تشکیل داده است. ماهر اونال، سخنگوی حزب عدالت و توسعه پیش بینی کرده است که این ائتلاف بیش از 60 آرا را به دست خواهد آورد؛ اما برخی از پیش بینی ها حاکی از این است که احتمالا ائتلاف جمهور در برخی از شهرهای مهم شکست خواهد خورد. سلیمان سویلو، وزیر کشور ترکیه به پیش بینی های مطرح شده در مورد شکست ائتلاف جمهور در آنکارا اشاره داشته است. به اعتقاد او گروه فتو و حزب دموکراتیک خلق ها در پشت پرده به شکست کشاندن این ائتلاف قرار دارند.مبارزه ترکیه با حزب کارگران کردستان ترکیه در سال آتی نیز تداوم می یابد و با توجه به نقش آفرینی کردها در انتخابات محلی احتمال مشارکت بالای آن ها در انتخابات یکم مارس 2019 وجود دارد. به نظر می رسد حزب عدالت و توسعه برای حفظ برتری خود نیازمند مبارزه شدیدتر با حزب کارگران کردستان باشد.حوزه اقتصادی ترکیه در سال آینده با توجه به نوسان هایی که در ارزش لیره در برابر دلار به وجود آمده است، احتمالا با مشکلات نسبی روبه رو خواهد بود؛ اما دولت ترکیه با توجه به افزایش میزان صادرات و کاهش وارادت می تواند بر این مسئله فائق آید. تلاش مقامات ترکیه برای افزایش درآمدزایی در حوزه هایی مثل گردشگری تلاش می کنند. این کشور سال اخیر رشد میزان گردشگر خارجی را تجربه کرده است.دورنمای تحولات خارجی نیز از تداوم همگرایی ایران، ترکیه و روسیه حکایت دارد. گفتگوها بین سه کشور در خصوص مسئله سوریه تا رسیدن به راه حل سیاسی ادامه می یابد. در حال حاضر همکاری های تهران و آنکارا با توجه به شرایط ویژه ای که تحریم های یکجانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده، افزایش یافته است.سردی روابط آنکارا با واشنگتن و ریاض نیز با توجه به مسائل لاینحل بین ترکیه و این کشورها تداوم می یابد. حمایت واشنگتن از نیروهای دموکراتیک سوریه، عدم استرداد فتح الله گولن و اختلاف بر سر پدافند هوایی «پاتریوت» از مهم ترین مسائل موجود بین آنکارا و واشنگتن است. تنش در روابط ترکیه و عربستان نیز با توجه به تبعات قتل جمال خاشقجی و نوع موضع سعودی ها در قبال کودتای پانزدهم جولای 2016 ادامه دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
منابع:
» [1]2018’de 107’si sözde üst düzey 1746 terörist etkisiz hale getirildi«, Anadolu, 31.12.2018, Available at: https://www.aa.com.tr/tr/gunun-basliklari/2018de-107si-sozde-ust-duzey-1746-terorist-etkisiz-hale-getirildi/1352809
[2] »Türkiye’nin turizm geliri yüzde 12,3 arttı«, Anadolu, 31.01.2019, Available at: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiyenin-turizm-geliri-yuzde-12-3-artti/1379629
[3] »Türkiye’nin ihracatı 168 milyar 23 milyon dolar oldu« , Anadolu, 31.01.2019, Available at: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/turkiyenin-ihracati-168-milyar-23-milyon-dolar-oldu/1379642
[4] »Otomotivde ihracat şampiyonları belli oldu« , Anadolu, 07.02.2019, Available at: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/otomotivde-ihracat-sampiyonlari-belli-oldu/1386030
[5] »Savunma sanayisi ihracat rekorlarıyla eşik atladı«, Anadolu, 05.01.2019, Available at: https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/savunma-sanayisi-ihracat-rekorlariyla-esik-atladi/1356389
[6] »https://www.aa.com.tr//tr/aa-yayinlari/cemal-kasikci-cinayeti/1391493«, Anadolu, 13.02.2019, Available at: https://www.aa.com.tr//tr/aa-yayinlari/cemal-kasikci-cinayeti/1391493
[7] رامین ولی‌زاده، «تنش در روابط آمریکا و ترکیه؛ دلایل، چشم‌انداز و فرصت‌ها»، اندیشکده راهبردی تبیین، 04/06/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[8] رامین ولی‌زاده، «همگرایی کردهای سوریه و دولت اسد؛ دلایل و پیامدها»، اندیشکده راهبردی تبیین، 28/05/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
