اندیشکده راهبردی تبیین – در ماه‌های اخیر حملات هوایی ترکیه به مناطقی در شمال عراق با وجود نارضایتی بغداد تداوم داشته است. اگرچه تاریخچه حضور نظامی نیروهای ترک در مناطقی از اقلیم کردستان و شمال عراق به دهه‌های پیش بازمی‌گردد، ترکیه اما در سال‌های گذشته به بهانه مبارزه بیشتر با عناصر حزب کارگران کردستان(پ.ک.ک)، پایگاه‌های نظامی خود در عراق را حفظ کرده و حاضر به ترک خاک این کشور نیست. در این شرایط به نظر می‌رسد آنکارا از فرصت اشغال و سپس ظهور و گسترش تروریسم داعشی در عراق بهره برده و جای پایی برای خود در شمال عراق بازکرده که البته گاهی به اصطکاک با کردهای حاضر در این مناطق نیز کشیده شده است. به هرروی با توجه به ثبات نسبی امنیتی در عراق و استقرار دولت و پارلمان جدید در دوره پساداعش، چرایی تداوم حضور نظامی ترکیه در مناطقی از شمال عراق، قابل طرح و بررسی به نظر می‌رسد. چه‌اینکه چنین حضوری می‌تواند علاوه بر اینکه موافقان و مخالفانی در بغداد یا اقلیم داشته باشد، پیامدهایی نیز برای جمهوری اسلامی ایران رقم بزند.

پیشینه حملات ترکیه به شمال عراق

به صورت کلی اگرچه حضور نیروهای نظامی ترکیه در مناطق شمالی عراق برای مبارزه با آنچه ترک‌ها گروه‌های تروریستی می‌خوانند به سال 1982 و توافق‌نامه آنکارا-بغداد بازمی‌گردد، در ماه‌های اخیر اما میزان ورود نیروهای ترکیه به خاک عراق افزایش یافته است. براساس توافق سال 1982، ترکیه می‌تواند برای مبارزه با گروه‌های تروریستی تا عمق 20 کیلومتری خاک عراق وارد شود. پس از این توافق، ترکیه به‌ویژه در دهه 90 میلادی بارها و بارها وارد خاک عراق شد تا اینکه در سال‌های 1996 و 1997 چند پایگاه نظامی در استان دهوک ایجاد کرد. براساس آمارها، تعداد پایگاه‌های نظامی و اطلاعاتی ترکیه که در مناطق تحت کنترل اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق ایجاد شده است به بیش از ۱۹ پایگاه می‌رسد که از این بین ۱۵ پایگاه نظامی و ۴ پایگاه دیگر اطلاعاتی هستند. حدود 3 هزار نیروی نظامی ترک نیز در خاک عراق حضور دارند[1].

 

 

در هفته‌های اخیر آنکارا برای تعقیب نیروهای حزب کارگران کردستان تا عمق 30 کیلومتری وارد شمال عراق شد. بنابراین به نظر می‌رسد ترکیه در مقابله با تهدید کردها، چندان به توافقات خود با عراق پایبند نیست. وزارت دفاع ترکیه هشتم جولای اعلام کرد در حملات هوایی جدید این کشور به مناطق «زاپ» و «متینا» در شمال عراق که در چارچوب عملیات موسوم به «چنگال» صورت گرفته است، چهار عضو پ‌.ک‌.ک کشته شده‌اند[2]. نهم جولای، این وزارت‌خانه در بیانیه دیگری از کشته و زخمی شدن سه نفر از نظامیان خود در استان «حکاری» به دست عناصر پ.ک.ک خبر داد[3]. دهم جولای نیز در جریان عملیات چنگال و بمباران بامدادی پایگاه‌های گروهک پ.ک.ک در منطقه «حفتنین»، 15 عضو این گروه از پای درآمدند. 13 جولای هم وزارت دفاع ترکیه در بیانیه‌ای، آغاز عملیات «چنگال 2» برای نابودی مواضع و پناهگاه‌های اعضای پ.‌ک‌.ک‌ در منطقه «خاکورک» را اعلام کرد[4]. حادثه ترور کارمندان کنسولگری ترکیه در اربیل و واکنش متقابل آنکارا و بغداد در روزهای اخیر نیز بدون تردید بر تحولات نظامی شمال عراق خواهد افزود. اگرچه پ.ک.ک هرگونه دست داشتن در این عملیات را تکذیب کرد، اما بعید است اردوغان از کنار چنین فرصتی، ساده عبور کند. آنکارا احتمالاً حادثه اربیل را دستاویزی برای تشدید حملات خود به مواضع پ.ک.ک قلمداد خواهد کرد.

البته درگیری‌های میان ترکیه و معارضان پ.ک.ک در هفته‌های گذشته نیز با شدت ادامه داشته که بعضاً مورد اعتراض دولت عراق نیز واقع شد. 29 ژوئن به دنبال بمباران مناطقی از سلیمانیه عراق، هشت نفر کشته و زخمی شدند. چند روز پیش از آن نیز هواپیماهای جنگی ترکیه با بمباران مناطقی از کوهستان قندیل، سه نفر از یک خانواده را کشتند و پنج نفر از خانواده دیگر را زخمی کردند[5]. وزارت خارجه عراق در بیانیه همین روز خود حمله جنگنده‌های ترکیه به منطقه «کورتک» استان سلیمانیه را محکوم کرد و آن را «نقض صریح» قوانین بین‌المللی دانست. این بیانیه از دولت ترکیه خواسته در هر شرایطی به بمباران خاک عراق پایان دهد و به حق حاکمیت این کشور احترام بگذارد[6]. در مجموع پ‌.ک‌.ک بیش از ۳۰ سال است که به صورت مسلحانه علیه آنکارا می‌جنگد و از سوی ترکیه، اتحادیه اروپا و آمریکا به عنوان گروه تروریستی معرفی شده است. بر اساس آمارهای رسمی ترکیه، بیش از ۴۰ هزار نفر در درگیری‌های این سه دهه کشته شده‌اند[7].

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

انگیزه‌های ترکیه از عملیات نظامی در شمال عراق

1. مسئله امنیت

مسئله تهدید کردها برای امنیت ملی ترکیه، شاید نخستین دلیل حضور نظامی این کشور در شمال عراق و اجرای عملیات باشد. مناسبات ترکیه با کردها از دهه 1980 و با سازماندهی و کادرسازی حزب کارگران کردستان، وارد فاز جدیدی شد. پ.ک.ک در این سال‌ها با استقرار در مناطق مرزی جنوبی ترکیه به چالشی مهم برای امنیت ملی ترکیه تبدیل شد و البته واکنش‌های متقابل ارتش ترکیه نیز شدت یافت[8]. این تهدید علاوه بر تروریسم، مسائلی مانند قاچاق مواد مخدر و کودکان را نیز در بر می‌گیرد. بر اساس برخی آمارها، درحالی که درآمد پ.ک.ک صرفاً از طریق قاچاق مواد مخدر در دهه 1990 بین 300 تا 500 میلیون دلار بوده است، اکنون به 1.5 میلیارد دلار در سال می‌رسد[9].

به هرروی اگرچه برخی تحلیل‌ها مبنی بر ارتباطات پنهانی این گروه با سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه به ویژه پس از انتشار تصاویری از حضور «دیار غریب»، عضو شورای راهبردی پ.ک.ک در سفر به ترکیه با گذرنامه رسمی -پیش از ترور- وجود دارد، اما به نظر می‌رسد مبارزه با معارضان پ.ک.ک همچنان نه‌تنها اولویت سیاست خارجی ترکیه هست، بلکه برخی از کنشگری‌های آنکار در منطقه‌ را می‌توان متأثر از چنین مسئله‌ای دانست. احمد داود اغلو وزیر خارجه وقت ترکیه و نویسنده کتاب «عمق راهبردی» معتقد است غفلت ترکیه از منطقه غرب آسیا باعث ظهور و گسترش پ.ک.ک شد[10]. بنابراین در دیدگاه ترک‌ها، مبارزه با پ.ک.ک بخش مهمی از سیاست منطقه‌ای آن‌هاست که می‌تواند رهگذری برای نقش‌آفرینی و اثرگذاری در تحولات منطقه باشد. از این منظر هرگونه غفلت از مسئله کردی، می‌تواند به تضعیف جایگاه ترکیه در پویش‌های امنیتی و سیاسی منطقه منتج شود. در مجموع معارضان کردی چالشی مهم برای امنیت ملی ترکیه محسوب می‌شوند و آنکارا نیز به دلیل همسایگی با عراق و سوریه و حضور و تردد مداوم این معارضان در مرزهای خود، واکنش سختی نشان می‌دهد که حمله به مواضع کردها در شمال عراق بخشی از این واکنش است.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

2. مسئله نفت

پیش از فروپاشی امپراتوری عثمانی و براساس مذاکرات سال 1926، منابع نفتی موصل و کرکوک بخشی از امتیازاتی بود که به یک تبعه عثمانی رسید و پس از فروپاشی امپراتوری، در خاک عراق قرار گرفت[11]. از این‌رو ترک‌ها اگر خود را وارث عثمانی بدانند، می‌توانند نسبت به مالکیت این منابع نفتی ادعاهایی را مطرح کنند. ترکیه کشوری است که به لحاظ منابع نفتی و گازی، وابستگی فراوانی به بیرون مرزهای خود دارد و به همین دلیل سیاست خارجی این کشور در سال‌های اخیر در مواجهه با روسیه، عراق، اتحادیه اروپا و شرق مدیترانه از موضوع انرژی متأثر بوده است. به همین دلیل ترکیه نمی‌تواند نسبت به منابع نفتی شمال عراق بی‌توجه باشد و بنابراین بخشی از حضور نظامی ترکیه در شمال عراق را می‌توان مرتبط با نیاز این کشور به منابع انرژی این منطقه دانست. آنکارا اگرچه در شرایط فعلی، امکان تقویت عملی برخی ادعاهای خود درباره مناطق شمالی عراق را ندارد، اما به نظر می‌رسد نیم‌نگاهی به منابع انرژی این نواحی داشته باشد؛ چه‌اینکه اقلیم در فروش نفت چندان تابع قوانین بغداد نیست و چالش‌های طرفین بر سر میزان فروش نفت اقلیم و واریز درآمد حاصل از آن به حساب بغداد، همواره جریان داشته و آنکارا این شکاف را فرصتی برای کنشگری خود تلقی می‌کند.

3. مسئله هویت

یکی دیگر از دلایل و انگیزه‌های ترکیه برای حضور نظامی در عراق را می‌توان فعلیت‌بخشی به حساسیت‌های هویتی و مذهبی خود نسبت به تحولات این منطقه دانست. تنوع فعلی بازیگران داخلی و خارجی اثرگذار در عراق، این ضرورت را ایجاد می‌کند که ترکیه نسبت به مناطق شمالی عراق به دلیل مجاورت، منافع اقتصادی و مسائل کردی حساسیت بالایی داشته باشد و با حضور حداکثری، مانع از نقش‌آفرینی سایر گروه‌های داخلی عراق مانند حشدالشعبی شود. این نگرانی ترک‌ها در عملیات آزادسازی موصل بیش از پیش نمایان شد. چه‌اینکه مسئولان ترکیه با وجود مخالفت عراق، صراحتاً اعلام کردند که بخشی از عملیات آزادسازی موصل خواهند بود. اردوغان هنگام اجرای این عملیات گفت: «از نظر تاریخی، موصل متعلق به ترکیه است»[12]. وی پیش از آن نیز با تأکید بر اينكه پس از آزادسازي، موصل بايد شهری سني باقي بماند و به ‌دست شيعيان نیافتد، اعلام کرد نيروهاي نظامي تركيه به هر شكل وارد عمليات موصل خواهند شد. معاون نخست‌وزير تركيه هم در میانه اعتراضات بغداد به حضور نظامی آنکارا در خاک عراق، تأکید کرد که هيچ‌كسي نمي‌تواند حضور نيروهاي اين كشور در شمال عراق و پايگاه «بعشيقه» را زير سؤال برده و با آن مخالفت كند[13].

بنابراین یکی از دلایل حضور نظامی ترکیه در شمال عراق را می‌توان دغدغه‌های هویتی ترکیه نسبت به این منطقه قلمداد کرد. آنکارا به صورت کلی از ترکمن‌های شمال عراق حمایت می‌کند و همواره آن‌ها را گروهی برای تأمین منافع خود دانسته است[14]. ترکیه حضور گروه‌های شیعه حشد در مناطق شمالی عراق را تهدیدی برای گسترش نفوذ خود می‌داند. عملیات نظامی ترک‌ها به صورت خاص و حضور نظامی آن‌ها به صورت عام در شمال عراق، این پیام آشکار را برای بازیگران داخلی و منطقه‌ای از جمله حشد و ایران مخابره خواهد کرد که آنکارا مناطق شمالی عراق را خیات خلوت خود می‌داند و اجازه نزدیک شدن دیگران را نمی‌دهد.

واکنش اقلیم کردستان

جریان‌های داخلی اقلیم کردستان به دلایل مختلف قائل به شیوه مبارزه و جهت‌گیری‌های مسلحانه پ.ک.ک نیستند. خاندان بارزانی، نه‌تنها در عراق، بلکه در سوریه نیز با نیروهای پ.ک.ک اختلافات مهمی دارند. دولت اقلیم کردستان دو روز پس از جان باختن چهار شهروند اقلیم و مجروح شدن پنج نفر دیگر به دنبال حمله هوایی ترکیه، با صدور بیانیه‌ای بدون محکوم کردن این حمله، مسئولیت آن را متوجه عناصر پ.ک.ک دانست. در این بیانیه حضور نیروهای پ.ک.ک در مجاورت مناطق روستانشین اقلیم مورد انتقاد قرار گرفته است[15]. بنابراین حداقل بخش مهمی از جریانات کرد حاکم در اقلیم که مهم‌ترین آن‌ها بارزانی‌ها هستند، اهداف و مشی مسلحانه گروهک پ.ک.ک در مقابله با کشورهای منطقه را نمی‌پذیرند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

البته بدیهی به نظر می‌رسد که با توجه به شرایط اقلیم کردستان در قانون اساسی عراق و در سطح بین‌المللی و پذیرش خودمختاری کردها در این منطقه، رفتار نیروها و جریان‎های حاضر در کردستان عراق متفاوت از عناصر پ.ک.ک خواهد بود که اساساً به عنوان یک نیروی غیر دولتی، آن‌هم از نوع تروریستی‌اش شناخته می‌شوند. به عبارت دیگر کردها در اقلیم کردستان، دولتی دارای سطحی از خودمختاری و ارتباطات منطقه‌ای و بین‌المللی هستند که کنشگری نظام‌مندی دارند. پ.ک.ک اما به عنوان بخشی از جریان مبارز کردی تعریف می‌شود که ازقضا چندین دهه درگیر مبارزه مسلحانه بوده و الزامات نهادی و رفتاری چنین مبارزه‌ای را به دوش می‌کشد. بنابراین رهبران احزاب اصلی اقلیم کردستان عراق اگرچه تلاش می‌کنند تا در گفتار، حمله به شهروندان کرد را محکوم کنند، اما مانعی برای اجرای عملیات ترکیه محسوب نمی‌شوند. در این چارچوب می‌توان حتی همکاری‌های اطلاعاتی رهبران کرد اقلیم با ارتش ترکیه برای حمله به مواضع پ.ک.ک را متصور بود. مرکز تحقیقات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ترکیه موسوم به SETA درباره عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق می‌نویسد: «این عملیات‌ها با همکاری مدیریت اقلیم کردستان و حزب دموکرات کردستان عراق صورت می‌گیرد[16]».

دولت اقلیم از سوی دیگر مراودات تجاری گسترده‌ای با آنکارا دارد و تمایل ندارد به دلایل مختلف، این روابط آسیب‌ ببیند. موقعیت جغرافیایی اقلیم، اهمیت ژئوپلتیکی ترکیه برای کردها را نشان می‌دهد. ترکیه، سومین شریک تجاری اقلیم پس از آلمان و انگلستان است[17]. از سوی دیگر مهم‌ترین مسیر برای صادرات منابع انرژی اقلیم کردستان عراق، ترکیه است که در مجاورت اروپا قرار دارد. کردهای اقلیم، عناصر پ.ک.ک را چالشی در مسیر پیشرفت روابط متوازن و باثبات با همسایگانشان می‌دانند.

واکنش بغداد

دولت عراق در سال‌های پساصدام با مجموعه‌ای از چالش‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی روبه‌رو بوده است. حضور نیروهای آمریکایی و رقابت ایران، ترکیه و عربستان برای نقش‌آفرینی در معادلات داخلی نیز ملاحظاتی را برای بغداد ایجاد کرده است. با ظهور داعش و تسلط سرزمینی آن بر بخش‌هایی از خاک عراق، توان دولت مرکزی برای برقراری روابطی متعادل با همسایگان کاهش یافت. در چنین شرایطی، ترکیه آزادی بیشتری برای عملیات نظامی در شمال عراق و طرح ادعا درباره موصل پیدا کرد. اما واکنش بغداد همواره متأثر از قدرت کنشگری در رابطه با این همسایه جاه‌طلب شمالی خود بوده است.

بغداد اگرچه با صدور بیانیه‌هایی ازجمله در جولای گذشته، حملات ترکیه در برخی مناطق مانند سلیمانیه را محکوم کرده[18]، اما تقریباً توان کنشگری بیشتری ندارد؛ این توان کنشگری محدود را می‌توان به مجموعه‌ای در مؤلفه‌های سیاسی و اقتصادی مرتبط دانست. در زمینه سیاسی، منطق سیاست خارجی عراق پساداعش دارای مجموعه‌ای از شاخص‌هاست که اجازه واکنشی در سطوح بالاتر را به بغداد نمی‌دهد. در این چارچوب می‌توان به نقش عامل «دولت شکننده» اشاره کرد[19]. دولت‌هایی که سطحی از شکنندگی در محیط داخلی خود دارند، از توانایی کنشگری محدودتری نیز در محیط پیرامونی خود برخوردار خواهند بود و عراق امروز نیز در چنین شرایطی قرار دارد. در زمینه اقتصادی نیز می‌توان به وابستگی عراق به واردات کالا و خدمات از ترکیه اشاره کرد. دولت عراق به دلیل مبادلات تجاری گسترده با ترکیه، ناگزیر از رعایت برخی ملاحظات است. ارزش تجارت ترکیه با عراق از 870 میلیون دلار در سال 2003 به 10.6 میلیارد دلار در سال 2017 رسیده است[20]. در مجموع به نظر می‌رسد موضع‌گیری شدید یا فشار بر ترکیه برای توقف حملات به مناطق شمالی یا خروج کامل از این نواحی، چندان در اولویت دولت بغداد قرار ندارد.

پیامدهای حضور نظامی ترکیه در شمال عراق برای ایران

روابط کردهای عراق با ایران پس از انقلاب اسلامی تقویت شد. این موضوع را می‌توان متأثر از عوامل مختلفی ازجمله نارضایتی کردها از رژیم پهلوی به دلیل انعقاد قرارداد 1975 الجزایر با صدام، جنگ هشت ساله ایران و عراق و حمایت کردها از ایران به دلیل جنایات متعدد صدام علیه آن‌ها و حمایت متقابل ایران از کردها پس از جنگ 1991 پس از اقدامات ضد کردی رژیم بعث دانست[21]. جمهوری اسلامی ایران روابط مناسبی با رهبران کرد به‌ویژه خاندان طالبانی داشت که در مقاطع مختلفی ظهور و بروز یافت. در سال‌های اخیر و به ویژه پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003 و تدوین قانون اساسی جدید عراق، چالش‌هایی در روابط کردها با ایران به وجود آمد. خودمختاری کردهای عراق، نفوذ بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در اقلیم را افزایش داد. در این شرایط، ترکیه نیز به بهبود روابط اقتصادی و سیاسی خود با اقلیم پرداخت.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr5', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr5", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

در سال‌های اخیر، مجموعه متنوعی از منافع اقتصادی و امنیتی باعث گسترش روابط روابط آنکارا-اربیل شد. موضوعی که چندان با منافع ایران در کردستان عراق سازگار نیست و نخواهد بود. بر این اساس،  هر اقدامی ازجمله حمله نظامی ترکیه به شمال عراق که باعث کنشگری و اثرگذاری بیشتر ترکیه در معادلات این منطقه شود، بدون تردید می‌تواند تهدیدی برای منافع جمهوری اسلامی ایران باشد. از سوی دیگر در سال‌های پساصدام، روابط جریان‌های کرد و شیعه عراق در وضعیت بهتری از روابط کردها و اهل سنت بوده است. هم‌اکنون نیز برخی رهبران شیعه عراقی ازجمله سیدعمار حکیم روابط مناسبی با بارزانی‌ها دارند. بنابراین در شرایط فعلی، کردها رقیبی برای شیعیان در عراق محسوب نمی‌شوند. اما اقدامات ترکیه در شمال عراق و تلاش برای حمایت از ترکمن‌های اهل سنت این منطقه، می‌تواند باعث همکاری کردها و ترکمن‌ها با اعراب اهل سنت و تقابل آن‌ها با شیعیان شود. موضوعی که چالش‌های فراوانی را برای منافع ایران در عراق ایجاد خواهد کرد.

از منظر دیگر می‌توان به رابطه پ.ک.ک با «حزب حیات آزاد کردستان» -پژاک- اشاره کرد. پژاک، رابطه ایدئولوژیک و سازمانی با پ.ک.ک دارد. رهبران پژاک، همگی سابقه عضویت در پ.ک.ک داشته‌اند و حمایت‌های فراوانی را از مرحله شکل‌گیری تا تقویت و عملیات از این گروهک دریافت کرده‌اند[22]. از این‌رو و با توجه به رابطه سازمانی پژاک به عنوان تهدیدکننده امنیت مرزهای غرب و شمال غرب ایران با حزب کارگران کردستان، عملیات ترکیه علیه پ.ک.ک اگر به تضعیف این گروه منجر شود، اثراتی منفی بر پژاک نیز خواهد گذاشت که می‌تواند منافعی برای ایران داشته باشد.

بنابراین و به صورت کلی عملیات نظامی ترکیه در شمال عراق، چالش‌های مهمی برای منافع جمهوری اسلامی ایران دارد. اما در صورت اقدامات هماهنگ امنیتی، می‌توان از این چالش‌ها کاست. هرگونه هماهنگی امنیتی و اطلاعاتی منطقه‌ای با حضور تهران، آنکارا، بغداد و اربیل که مبارزه مشترکی با معارضان کرد اعم از پ.ک.ک و پژاک را در دستور کار قرار دهد، منافع ایران را بیشتر از شرایط فعلی تأمین می‌کند، البته با این ملاحظه که زمینه‌ساز تشدید رفتار پ.ک.ک و پژاک علیه ایران نشود.

نتیجه‌گیری

دولت ترکیه در سال‌های اخیر به بهانه مبارزه با گروهک پ.ک.ک علاوه بر ایجاد پایگاه‌های نظامی و اطلاعاتی در مناطقی از شمال عراق، حملات مختلفی در این نواحی انجام داده است. انگیزه‌های ترک‌ها را می‌توان مجموعه‌ای از دغدغه‌های امنیتی، نفتی و هویتی قلمداد کرد. در واکنش به این رویکرد ترکیه، نه دولت اقلیم و نه دولت فدرال، تمایل و تصمیمی برای فشار بر آنکارا ندارند. چه‌اینکه هرکدام از آن‌ها مطلوبیت‌ها و اولویت‌های متفاوتی را در روابط با ترکیه دنبال می‌کنند. اختلافات عمیق جریان‌های کرد اقلیم با پ.ک.ک و کنشگری محدود دولت شکننده در بغداد، می‌تواند از علت‌های متفاوت طرفین برای عدم واکنش جدی به آنکارا باشد. مراودات تجاری گسترده با ترکیه نیز البته فصل مشترک اربیل و بغداد در این عدم کنشگری است. در چنین شرایطی جمهوری اسلامی ایران اگرچه توان کنشگری محدودی برای ترغیب اربیل یا بغداد به واکنش دارد، اما تداوم وضعیت فعلی و افزایش نفوذ ترکیه در مناطق شمالی عراق و تبدیل آن به حقی مسلم برای آنکارا، می‌تواند چالش‌هایی برای منافع ایران در عراق به دنبال داشته باشد. بنابراین ایران می‌تواند خواستار هماهنگی‌های اطلاعاتی و امنیتی برای اقدامات مشترک علیه پ.ک.ک و پژاک شود تا بر اثرگذاری خود افزوده و از یک‌جانبه‌گرایی ترکیه بکاهد.

 

 

[1] سایت خبری تحولات جهان اسلام، «تاریخچه ورود ارتش ترکیه به خاک عراق»، 7 بهمن 1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:  

  www.iswnews.com/17271

[2] Anadolu, “Turkish jets ‘neutralize’ 4 PKK terrorists in N.Iraq”, 8 July 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkish-jets-neutralize-4-pkk-terrorists-in-niraq/1525761

[3] REUTERS, “Two Turkish soldiers killed in attack by Kurdish militants: ministry”, 9 July 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.reuters.com/article/us-turkey-security-militants/two-turkish-soldiers-killed-in-attack-by-kurdish-militants-ministry-idUSKCN1U4116

[4] The Daily Star, “Turkey begins second wave of operations against PKK in Iraq”, 13 July 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.dailystar.com.lb//News/Middle-East/2019/Jul-13/487497-turkey-begins-second-wave-of-operations-against-pkk-in-iraq.ashx

[5] AL-MONITOR, “Turkey continues bombing Iraqi Kurdistan amid Iraq’s strong objection”, 2 July 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/07/iraq-kurdistan-pkk-turkey-sulaimaniyah.html

[6] السومریه نیوز، «العراق يدين قصف طائرتين تركيتين مناطق في السليماينة»، 29 ژوئن 2019، قابل بازیابی در پیوند زیر: 

www.alsumaria.tv/news/309555

[7] Anadolu, “Turkish jets ‘neutralize’ 15 PKK terrorists in N.Iraq”, 10 July 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkish-jets-neutralize-15-pkk-terrorists-in-niraq/1527504

[8] جعفر حق‌پناه، «کردها و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، 1367، تهران، ابرار معاصر.

[9] ÜMIT TETIK & KUTLUHAN GÖRÜCÜ, “The PYD/PKK’s Drug Trafficking & Turkey’s War on Narco-Terrorism”, SETA, 20 June 2019, Can be retrieved from the following link: https://www.setav.org/en/analysis-the-pydpkks-drug-trafficking-turkeys-war-on-narco-terrorism/

[10]  مصطفی خیری و دیگران، «مسئله کردها و روابط جمهوری اسلامی ایران»، 1396، فصلنامه رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هفتم، شماره 46

[11]  دبیرخانه کنگره جهانی مقابله با جریا‌های افراطی و تکفیری، «تاریخچه ادعای ترکیه درباره منابع نفت کرکوک و موصل»، 26 مهر 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر: 

http://makhaterltakfir.com/fa/News/View/1473/                                                      

[12] فارس، «اردوغان: موصل از نظر تاریخی، متعلق به ترکیه است»، 1 آبان 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.farsnews.com/news/13950801001323

[13] همشهری، «تقابل تمام‌قد عراق و ترکیه بر سر موصل»، 14 مهر 1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.hamshahrionline.ir/news/348704

[14] فرهاد درویشی و علی محمدیان، «بررسی تأثیرات سیاست خارجی ترکیه در اقلیم کردستان عراق بر منافع ج.ا.ا»، 1392، فصلنامه سیاست دفاعی، سال بیست و دوم، شماره 85

 

[15] کردپرس، «بیانیه دیرهنگام اربیل حمله هوایی منجر به مرگ شهروندان اقلیم کردستان را محکوم نکرد»، 8 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر: 

http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=78678

[16] کردپرس، «ارتش ترکیه در اقلیم کردستان عراق ماندگار خواهد شد»، 26 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://www.kurdpress.com/details.aspx?id=79698

[17] مصطفی خیری و دیگران، «تبیین اهداف اقلیم کردستان عراق در اتحاد با ترکیه»، 1397، فصلنامه سیاست جهانی، دوره هفتم، شماره اول.

[18] خبرگزاری ایسنا، «واکنش بغداد به حملات ارتش ترکیه به سلیمانیه»، 9 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.isna.ir/news/98040904195

[19] فرهاد وفایی فرد، «منطق سیاست خارجی عراق در دوران پساداعش»، اندیشکده راهبردی تبیین، 29 اردیبهشت 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/32161     

 

[20] Shi Yinglun, “Turkey to double trade volume with Iraq to 20 bln USD”, xinhuanet, 13 January 2019, Can be retrieved from the following link: http://www.xinhuanet.com/english/2019-01/13/c_137740732.htm

 

[21] فرهاد درویشی و علی محمدیان، «بررسی تأثیرات سیاست خارجی ترکیه در اقلیم کردستان عراق بر منافع ج.ا.ا»، 1392، فصلنامه سیاست دفاعی، سال بیست و دوم، شماره 85

[22] موسی پورموسوی و دیگران، «فعالیت‌های تروریستی پژاک و امنیت ج.ا.ا»، 1389، فصلنامه آفاق امنیت، سال سوم، شماره نهم