اندیشکده راهبردی تبیین– معامله قرن، طرحی آمریکایی است که هدف و غایت نهایی آن ایجاد نظم جدید منطقه‌ای با تقویت رژیم صهیونیستی و پایان مسئله فلسطین است. این طرح با واکنش‌های گوناگونی روبرو بوده است. بخشی از این طرح که به‌صورت علنی رسانه‌ای شده است و با حاشیه‌های زیادی همراه بوده، ایجاد گذرگاه امن میان غزه و کرانه باختری از طریق جاده و راه‌آهن است.
معامله قرن چیست؟
گمانه‌زنی‌های گوناگونی حول معامله قرن شده در برخی رسانه‌های عربی و عبری شده است؛ اما شاید بتوان گفت به صورت رسمی تنها به دو منبع می‌توان استناد کرد. یکی جزئیاتی که از سوی صائب عریقات دبیر کمیته اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین رسانه‌ای شده است و دیگری سند 40 صفحه‌ای[1] منتشر شده از سوی کاخ سفید پیش از نشست منامه بحرین.
همخوان بودن ادعاهای عریقات با برخی افشاگری‌های رسانه‌های عبری و متن منتشر شده از سوی آمریکا نشان می‌دهد که می‌توان به آن استناد کرد. کلیات طرح فاش شده از سوی عریقات شامل موارد زیر است[2]:
- شناسایی تمام شهر قدس به پایتختی رژیم صهیونیستی
- تشکیل کشور یهودی اسرائیل
- تشکیل کشور فلسطینی عاری از هرگونه سلاح و ارتش متشکل از نوار غزه و بخشی از کرانه باختری
- ایجاد یک گذرگاه تحت کنترل امنیتی اسرائیل میان نوار غزه و کرانه باختری برای اتصال این دو منطقه
- الحاق ۱۰ درصد دیگر از کرانه باختری به کشور اسرائیل
- تعیین مرزهای نهایی و دقیق دو کشور اسرائیل و فلسطین
- عدم پذیرش حق بازگشت آوارگان فلسطینی
- نظارت و مراقبیت طرف صهیونیستی بر آب‌های منطقه‌ای، حریم هوایی و امواج الکترومغناطیسی
منبع دوم به متن منتشر شده از سوی کاخ سفید مرتبط است. در آستانه نشست منامه که به کنفرانس بحرین معروف شد، کاخ سفید در وب‌سایت خود طرحی ۴۰ صفحه ای منتشر کرد.[3] کاخ سفید این طرح را فرصتی اقتصادی برای صلح پایدار معرفی کرد.
این طرح ۵۰ میلیارد دلاری در حقیقت بخشی از معامله قرن است که برای نخستین بار به صورت رسمی در بحرین رونمایی شد. این طرح برخلاف آنچه نامیده می‌شود بسیار وسیع‌تر از طرح و کمک اقتصادی است و شاید بیهوده نباشد آن را یک پیش متن از ساختار اقتصادی-حقوقی دولت فلسطینی ادعایی دانست.
این طرح از سه بخش مختلف تشکیل شده است:
1-توانمند سازی و توسعه اقتصادی 2-توسعه انسانی و توانمندسازی جامعه فلسطین 3-توانمند سازی و تقویت دولت فلسطینی.
در صفحه ۱۲ طرح اقتصادی معامله قرن آمده است که عدم وجود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و نبود اتصال کرانه باختری و نوار غزه از موانع رشد اقتصادی است. لذا این طرح بر ساخت کریدور حمل‌ونقل مستقیم بین کرانه باختری به نوارغزه از طریق جاده و راه‌آهن پیشرفته تأکید دارد. همچنین کوشنر در افتتاحیه نشست منامه اعلام کرد که گذرگاهی با هزینه ۵ میلیارد دلار، کرانه باختری را به نوار غزه متصل خواهد کرد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
گذرگاه امن، مسیری چالشی و تکراری
ایده گذرگاه امن میان غزه و کرانه باختری ایده جدیدی نیست. این ایده در حقیقت برمبنای شکل‌گیری دولت فلسطینی برمبنای مرزهای 1967 است. بر این اساس، مرزهای نوارغزه و کرانه باختری از آن دولت فلسطینی است. لذا همواره یکی از چالش‌ها عدم اتصال جغرافیایی و زمینی این دو منطقه است. آنگاه تنها راه مطرح شده، ایجاد یک گذرگاه و پل ارتباطی جاده‌ای و راه‌آهن است. به‌طور نمونه در سال 2018 اروپایی‌ها که از موافقان طرح دو دولت هستند در گزارشی وسیع از یک برنامه ریزی دقیق 20 ساله برای ایجاد اتصال میان نوارغزه و کرانه باختری خبر دادند[4].
این طرح چنان حاشیه‌ساز شد که اسرائیل کاتص، وزیر راه و ترابری وقت اسرائیل در گفتگو با رادیو و تلویزیون رژیم صهیونیستی اعلام کرد: «طرح اتحادیه اروپا برای احداث راه مواصلاتی غزه و کرانه باختری قابل قبول نیست.» این رسانه همچنین عنوان کرد که طرح احداث یک فرودگاه، بندر و راه‌آهن برای اتصال نوار غزه با کرانه باختری در خاک فلسطین نیز جزو برنامه‌های اتحادیه اروپاست، اما طرف اسرائيل در جریان این طرح‌ها قرار نگرفته است[5].
جالب است که بدانیم طرح ایجاد یک گذرگاه امن و جاده میان نوارغزه و کرانه باختری به صورت ضمنی حتی در اسلو هم مطرح شده است. البته توافق اسلو مسئولیت نظارت و سیطره امنیتی تبادلات تجاری با غزه را به اختیار صهیونیست‌ها گذاشته بود[6]. برهمین اساس تشکیلات خودگردان و رژیم صهیونیستی در دهه نود قرن گذشته برای احداث جاده میان غزه و کرانه باختری به توافق رسیدند اما طرف صهیونیستی پس از مدتی آن را متوقف کرد.[7]
مخالفت علنی تل‌آویو با گذرگاه امن در معامله قرن
پس از نشست منامه و رونمایی از طرح 40 صفحه ای و پرداختن بخشی از آن به طرح گذرگاه امن، رسانه‌های صهیونیستی از مخالفت تل‌آویو و شخص نتانیاهو با پیشنهاد جرد کوشنر داماد ترامپ در خصوص ایجاد گذرگاه امن میان نوار غزه و کرانه باختری خبر دادند. روزنامه یسرائیل هیوم این خبر را علنی کرده است. با این حال در پشت پرده رسانه‌ای کردن این موضوع و کشانده شدن پیشنهاد کوشنر به نشست منامه درباره پروژه موسوم به معامله قرن، موارد قابل‌تأملی وجود دارد. بنابر اعلام رسانه‌ها مقامات رژیم صهیونیستی با طرح این موضوع در نشست منامه از ابتدا نیز مخالف بوده‌اند اما کوشنر که تمام تلاش خود را برای اجرایی شدن معامله قرن بکار گرفته، بر روی این تصمیم خود پافشاری کرده است.[8]
در معامله قرن و طرح منتشر شده از سوی کاخ سفید مباحث زیادی ذکر شده است که به صراحت می‌توان گفت رژیم صهیونیستی و دولت راست‌گرای کنونی خلاف آن را باور دارد؛ اما واکنش صریح و علنی نتانیاهو و یکی از وزرای وی به ایجاد گذرگاه امن نشان دهنده اهمیت آن است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
زاخی هانگبی، وزیر همکاری منطقه‌ای رژیم صهیونیستی در سخنانی پیشنهاد کوشنر برای ایجاد گذرگاهی میان غزه و کرانه باختری را رد کرد و آن را یک «اشتباه» دانست. این وزیر عضو حزب لیکود در گفت‌و‌گو با رادیو اسرائیل، مدعی شد تا زمانی که جنبش حماس بر منطقه غزه تسلط دارد عمل به این پیشنهاد یک اشتباه است. هانِگبی در ادامه گفت که تا زمانی که غزه در تسلط یک گروه هم‌پیمان ایران قرار دارد، امکان ایجاد گذرگاه میان این منطقه با کرانه باختری وجود ندارد و تل‌آویو با بدبینی به برخی مفاد طرح صلح (سازش) آمریکا می‌نگرد.
هم‌زمان شبکه یازده رژیم صهیونیستی نیز مدعی شد که تل‌آویو برخی پیشنهادات اقتصادی آمریکا در قالب طرح معامله قرن را نمی‌پذیرد و در حالی که برخی بندهای این طرح نیاز به موافقت اسرائیل دارد، اما ژنرال کامل ابورکن هماهنگ کننده تل‌آویو در اراضی فلسطینی به نشست اقتصادی منامه دعوت نشد.[9]
منطق موافقان و مخالفان گذرگاه امن میان غزه و کرانه باختری
این‌گونه به نظر می‌رسد که موافقان این گذرگاه معتقدند تحقق این مسئله حل بسیاری از چالش‌های اقتصادی و اجتماعی غزه و رونق کسب و کار و وضعیت اشتغال نوارغزه را به همراه خواهد داشت. به باور این گروه، شرط تحقق صلح دائمی در سرزمین‌های فلسطین ایجاد بستر رشد و توسعه اقتصادی پایدار است. این ادبیات و نگاه در بخش‌هایی از طرح 40 صفحه ای کاخ سفید هم خود را نشان می‌دهد. به‌طور نمونه در بخشی از طرح آمده است: «رشد بخش خصوصی با هدف کاهش نرخ بیکاری و ایجاد یک میلیون شغل جدید است». در این برنامه تأکید شده بعد از تصویب اصلاحات اقتصادی و ایجاد زیرساخت‌های ضروری با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در کسب‌وکارهای کوچک، گردشگری، کشاورزی، مسکن، تولید و منابع طبیعی فلسطین به سوی رفاه و صلح حرکت خواهد کرد.
این نگرش دقیقاً به‌مثابه نگرشی است که در خصوص غزه وجود دارد. برخی از تحلیل گران و سران رژیم صهیونیستی معتقدند اگر وضعیت انفجاری نوارغزه کنترل شود تنش‌ها در غزه کاهش خواهد یافت؛ لذا تل‌آویو باید به دنبال کاهش محاصره باشد. این نگرش به دنبال آن است که با توسعه اقتصادی و حداقل با دادن رشوه اقتصادی به جامعه فلسطینی مخصوصاً نوارغزه، آنان را به سوی معامله قرن و سازش سوق دهد.
اما در سوی دیگر، گروه مخالف ایجاد گذرگاه امن، در ضدیت با نگرش بالاست. این طیف معتقد است تقویت اقتصادی غزه و ایجاد گذرگاه امن تنها به گسترش تفکر مقاومت کمک خواهد کرد. به‌طور نمونه ژنرال عوزی دیان عضو کنست و رئیس پیشین ستاد مشترک ارتش رژیم صهیونیستی درباره خطرناک بودن این گذرگاه در مرحله فعلی هشدار داد و مدعی شد: «راه‌اندازی این گذرگاه برای اهداف اقتصادی فلسطینی‌ها فقط زمانی می‌تواند انجام شود که یک رژیم سیاسی واحد کنترل نوار غزه و کرانه باختری را در آن واحد در دست داشته باشد اما این در حال حاضر وضعیت این‌گونه نیست…آمریکایی‌ها به‌خوبی می‌دانند در شرایط کنونی امکان ایجاد راه‌آهن و مسیر ارتباطی میان دو منطقه وجود ندارد همان‌گونه که ممکن است کمک‌ها به فلسطینی‌ها به دست حماس برسد؛ تجربه‌های گذشته در گذرگاه‌ها باعث شده اسرائیل بر حجم نظارت و پیگیری‌های امنیتی خود بیفزاید[10].»
ضمن آنکه یکی از اصلی‌ترین موانع این گذرگاه محمود عباس و تشکیلات خودگردان است. نحاس عنبری شرق‌شناس اسرائیلی در این خصوص معتقد است: «تشکیلات خودگردان و رئیس آن از ایده برقراری ارتباط میان غزه و کرانه باختری خشنود نیستند، درست است که علناً در این باره چیزی نمی‌گوید اما محمود عباس می‌داند غزه امروز به نهادی اسلام‌گرا و مسلح تبدیل شده و آنچه (عباس) به دنبال آن است، در غزه نیست.»[11]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمع‌بندی
به نظر می‌رسد تأکید کوشنر و تلاش موافقین گذرگاه امن، بر مبنای ایجاد یک ساختار سیاسی واحد فلسطینی و تقویت اقتصادی آن دولت به‌منظور ممکن شدن و افزایش توانایی‌های دولت وابسته به تل‌آویو برای تسلط بر مناطق کرانه باختری و نوارغزه است. چگونگی عملیاتی شدن گذرگاه امن، فرآیند معامله قرن، عاقبت دولت راست‌گرای نتانیاهو در انتخابات شهریورماه و تقدم و تأخر آن در نسبت با موضوعات و مؤلفه‌هایی چون دولت یکپارچه فلسطینی، الحاق شهرک‌ها به اسرائیل و … می‌تواند سرنوشت‌های متفاوتی برای جاده یا راه‌آهن میان غزه و کرانه باختری بسازد. در شرایط کنونی و سال‌های پیش رو در صورتی که معادلات نوارغزه تغییر بنیادی نکند، گذرگاه امن در وهله نخست قطعاً یک چالش عظیم امنیتی و نظامی برای رژیم صهیونیستی خواهد داشت و نخستین نتایج آن تسلیح کرانه باختری خواهد بود.
منابع
[1] The whitehouse (2019) “PEACE TO PROSPERITY” Available at:
https://www.whitehouse.gov/wp-content/uploads/2019/06/MEP-narrative-document_FINAL.pdf
[2] محمد محسن فایضی، «معامله قرن؛ بازیگران و موانع»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشر شده در تاریخ 9 خرداد 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[3] . برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «معامله قرن چه می‌گوید؟/ بررسی طرح جامع اقتصادی، اجتماعی و حقوقی ۴۰ صفحه ای معامله قرن»، نسیم آنلاین، منتشر شده در تاریخ 4 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://nasimonline.ir/Content/Detail/2325455
[4] عرب ۴۸، «إسرائيل تعارض خطة أوروبية لربط الضفة المحتلة بقطاع غزّة المُحاصر»،منتشر شده در تاریخ ۸اوت ۲۰۱۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5]. خبرگزاری آناتولی، «ممانعت اسرائیل از احداث راه مواصلاتی بین غزه و کرانه باختری»، منتشر شده در تاریخ 8 اوت 2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[6] مجلة الدراسات الفلسطينية، «إعلان مبادئ بشأن ترتيبات الحكومة الذاتية الانتقالية»، منتشر شده در تاریخ آگوست ۱۹۹۳، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.palestine-studies.org/sites/default/files/mdf-articles/4868_0.pdf
[7] سند للأنباء، «عباس: ربط الضفة بغزة طرُحت في اتفاق أوسلو»، منتشر شده در تاریخ ۲۴ ژوئن ۲۰۱۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[8] باشگاه خبرنگاران جوان، «مخالفت رژیم صهیونیستی با پیشنهاد کوشنر در خصوص ایجاد گذرگاه امن»، منتشر شده در تاریخ 8 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.yjc.ir/fa/news/6983584
[9]آرتی عربی، «إسرائيل: مقترح كوشنر لاستحداث معبر بين الضفة وغزة غير مناسب»، منتشر شده در تاریخ ۲۶ ژوئن ۲۰۱۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[10] . خبرگزاری فارس، «تل‌آویو طرح «گذرگاه امن» آمریکا را رد کرد»، منتشر شده در تاریخ 8 تیر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13980408000267
[11]دنیا الوطن،« إسرائيل ترفض مقترح كوشنر بشأن ربط الضفة بغزة»، منتشر شده در تاریخ ۲۹ آگوست ۲۰۱۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.alwatanvoice.com/arabic/news/2019/06/29/1255002.html
