اندیشکده راهبردی تبیین– محمود عباس در اعتراض به اقدام تل‌آویو در تخریب منازل فلسطینی‌ها در وادی الحمص از توقف اجرای تمام توافقات امضا شده میان ساف و رژیم صهیونیستی خبر داد و مدعی شدکمیته‌ای برای اجرایی کردن این تصمیم تشکیل شده است.
در روز 5 مردادماه (27 جولای 2019) رسانه‌ها اعلام کردند محمود عباس دستور جدیدی را در خصوص همکاری با رژیم صهیونیستی صادر کرده است. رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین که تصمیم به توقف پایبندی به توافقنامه‌های امضا شده با تل‌آویو گرفته بود، به سرویس‌های امنیتی فلسطینی در رام الله دستور داد تا سطح همکاری‌های امنیتی با صهیونیست‌ها را کاهش دهند.[1]
جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی به اقدام اخیر رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در متوقف ساختن پایبندی به توافقنامه‌های امضا شده با رژیم صهیونیستی واکنش نشان دادند. جنبش حماس در بیانیه‌ای تأکید کرد که این تصمیم اقدامی درست و بجا است. در این بیانیه آمده است که اعلام توقف پایبندی تشکیلات خودگردان به توافقنامه‌های امضا شده با رژیم صهیونیستی منسجم با نیازهای مرحله دشوار کنونی است که مسئله فلسطین با آن مواجه است. از سوی دیگر، نافذ عزام عضو دفتر سیاسی جهاد اسلامی نیز این تصمیم عباس را مثبت خواند و گفت: مهم‌تر از همه اجرای عملی این تصمیم است.[2] این پیام پس از آن صادر شد که محمود عباس طی سخنانی حمله به تل‌آویو و اعلام تصمیم کاهش به همکاری با نیروهای امنیتی صهیونیستی خواستار اجرایی شدن توافقات در خصوص آشتی ملی فلسطینیان شد.
در خصوص چرایی این سخنان و تصمیمات محمود عباس دلایل متعددی را می‌توان برشمرد که در کنار تخریب منازل فلسطینی‌ها باعث شده است عباس به این تصمیم برسد. عواملی چون شایعات درباره طرح صلح ترامپ (معامله قرن) و امکان حذف بحث کشور مستقل فلسطین، بلوکه کردن درآمدهای مالیاتی تشکیلات خودگردان توسط اسرائیل و تلاش اسرائیل و امریکا برای تعیین جانشین برای محمود عباس از مهم‌ترین آنان است؛ اما تردیدهای جدی در واقعی بودن آن وجود دارد و آن‌ها خواستار اقدام عملی در این خصوص هستند. [3]
در این یادداشت ما سعی داریم به بررسی تأثیر تعلیق همکاری امنیتی تشکیلات خودگردان با تل‌آویو بر روی آشتی ملی و تحقق دولت ملی فلسطین بپردازیم.
آیا تعلیق همکاری از سوی محمود عباس اتفاق مهمی است؟
در ابتدا باید اهمیت و میزان تأثیرگذاری تصمیم اخیر محمود عباس مشخص شود. گفتنی است این تصمیم اخیر تازگی ندارد و تنها در جدیت در ادبیات و گستردگی حیطه امنیتی کاهش همکاری حرف تازه‌ای دارد که موجب شده واکنش‌های گوناگونی با خود به همراه داشته باشد.
به‌طور نمونه می‌توان به تصمیم ساف در 26 دی‌ماه 96 اشاره کرد. شورای مرکزی ساف در نشست ۱۵ ژانویه سال 2018 خود بیانیه‌ای را صادر کرد. آنچه در آن اجلاس ساف بسیار حاشیه‌ساز و با اهمیت بود، تعلیق پیمان اسلو و پذیرش رسمیت «اسرائیل» بود. در بند دوم بیانیه پایانی اجلاس تأکید شده بود: «کمیته اجرایی سازمان آزادی‌بخش فلسطین «ساف» مکلف می‌شود تا زمانی که اسرائیل، دولت فلسطین با مرزهای ۱۹۶۷ را به رسمیت نشناخته و تصمیم انضمام قدس شرقی (به اسرائیل) و نیز شهرک‌سازی‌ها را متوقف نکرده، شناسایی اسرائیل را تعلیق کند. یکی از مفاد مهم دیگر بیانیه مردود دانستن شناسایی اسرائیل به‌عنوان کشور یهودی بود که با واکنش‌های گوناگونی هم همراه بود.»
از نکات جالب‌توجه آن اجلاس تکرار خواسته تحقق آشتی ملی بود. بند سوم بیانیه آمده است: «تأکید بر توافق آشتی ۲۰۱۱ و تمام توافق‌های امضا شده بعدی که آخرین آن‌ها توافق ۲۰۱۷ در قاهره بود. بر عهده گرفتن امور غزه توسط دولت توافق ملی و پس از آن اجرای انتخابات و برگزاری شورای ملی فلسطین.[4]»
محسن صالح یکی از پژوهشگران مشهور فلسطینی در خصوص تصمیم اخیر ساف معتقد است: «تصمیمات متعددی از سوی مراجع رسمی فلسطین درباره توقف همکاری‌های امنیتی و تعلیق تصمیم به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی اتخاذ شده است و به گفته استاد معین طاهر برخی پژوهشگران 58 مورد از این تصمیمات و اظهارات رسمی مقامات فلسطینی در این زمینه طی سال‌های گذشته را برشمرده‌اند. لذا این تصمیم، تازگی ندارد و در راستای تصمیمات مشابه متعدد اتخاذ شده است که هیچ‌کدام از آن‌ها به مرحله اجرا درنیامده است و صرفاً مصرف رسانه‌ای و سیاسی موقتی داشته است.»[5]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
وحدت فلسطینی؛ داستانی تکراری
وحدت ملی یکی از مهم‌ترین خواسته‌های تمام جریان‌های فلسطینی اعم از حماس، جهاد و فتح طی سال‌های اخیر (حداقل در مواضع اعلامی) است. پس از آنکه محمود عباس در پیامی مدعی کاهش همکاری‌های جریان تشکیلات با نیروهای صهیونیستی شد، گروه‌های فلسطینی حماس و جهاد از این تصمیم استقبال کردند و خواستار اقدام عملی در این راستا شدند. حماس در بیانیه‌ای خواستار پیاده کردن این تصمیمات و اتخاذ برنامه‌ای ملی با اعلام فوری تشکیل دولت وحدت ملی شد و خلیل حیه عضو دفتر سیاسی این جنبش خواستار باز گذاشتن دست مقاومت در کرانه باختری برای پاسخ به تجاوزهای رژیم صهیونیستی شد و از محمود عباس خواست در مسیر وحدت بخشی به نهادهای فلسطینی و اتخاذ یک استراتژی ملی گام بردارد.
اما مروری بر گذشته نشان می‌دهد که تشکیل دولت وحدت ملی مسیری پرپیچ و خمی را گذرانده است. به‌طور مثال در روزهای ابتدایی ماه اکتبر 2017، عرصه سیاسی فلسطین شاهد تحولات غافلگیرانه و مهمی بود. سفر هیئتی 200 نفره از دولت حمدالله نخست‌وزیر دولت رام الله همراه با هیئتی از حکومت مصر با حضور سفیر قاهره در تل‌آویو به نوار غزه و دیدار با رهبران حماس، در نگاه اول این گزاره را مخابره می‌کند که شاید این آشتی و توافق میان نوار غزه و کرانه باختری متفاوت‌تر از توافقات گذشته باشد؛ اما توافقات سال 2017 هم بسیار زود به بن‌بست رسید.
اختلافات حماس و فتح بر سر دولت داری با پیروزی حماس در انتخابات ژانویه 2006 آغاز شد و با استمرار فعالیت این جنبش بر نوار غزه در 2007 وارد فاز جدی شد، حدود 7 توافقنامه آشتی ملی پس از سال 2007 میان این دو جنبش برای تشکیل دولت وحدت ملی تا سال 2017 به امضا رسید. از توافقنامه مکه در همان سال 2007 گرفته تا توافقنامه قاهره در 2011 و توافق الشاطیء در 2014 و بقیه توافقات دیگر … لذا به سرانجام رسیدن به توافقی جدید دردی را دوا نمی‌کند، چرا که موانع گوناگونی می‌تواند این توافق را هم به سرنوشت دیگر توافقات پیشین دچار نماید.[6]
آخرین نشست گروه‌های فلسطینی برای تحقق دولت ملی سال 2019 (23 بهمن 97) در روسیه انجام شد که آن‌هم به شکست بدون نتیجه انجامید. محمود عباس در سخنرانی اخیرش به نشست مسکو اشاره کرده و مدعی شد منتظر پاسخ حماس برای شروع فوری اجرای توافقنامه قاهره امضا شده میان حماس و فتح در ۲۰۱۷ و پایان اختلافات داخلی است. عباس در این سخنان مدعی شد که حماس در جریان نشست مسکو در فوریه سال 2019 حاضر نشد سازمان آزادی‌بخش فلسطین را به رسمیت بشناسد و این نوعی همسویی با رژیم صهیونیستی و آمریکاست! این در حالی است که دلیل عدم امضای بیانیه پایانی نشست مسکو از سوی حماس و جهاد اسلامی، تغییر متن این بیانیه توسط نمایندگان جنبش فتح و بدون اطلاع هیئت‌های دیگر بود. بیانیه‌ای که در آن مرزهای 1967 به رسمیت شناخته شده بود.[7]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
آیا آشتی ملی به تحقق نزدیک می‌شود؟
همان‌گونه که در بالا گفته شد آشتی ملی طی سال‌های اخیر تا توافقات و نشست‌های زیادی پیش رفته است؛ اما تعلیق همکاری امنیتی میان رام الله و تل‌آویو می‌تواند مقدمه‌ای برای تحقق آشتی ملی فلسطینی باشد. ضمن آنکه تشکیلات خودگردان و محمود عباس به دنبال افزایش فشارها علیه نتانیاهو به‌منظور بازی دادن آن‌ها در معامله قرن و مذاکرات صلح هستند.
شاید نقطه اشتراک منافع برای آغاز جدی طرفین آشتی ملی (غزه و رام الله) را بتوان تعلیق همکاری‌های امنیتی ساف و اسرائیل دانست؛ زیرا از سویی غزه و حماس بسیار به دنبال برقراری دولت وحدت ملی به‌منظور کاهش فشارهای اقتصادی و بهبود وضعیت زندگی در غزه‌اند. حماس طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای بهبود وضعیت غزه از طریق واگذاری امور دولت داری به‌طرف فلسطینی داشته است تا بدین طریق ضمن کاهش محاصره غزه از فشار افکار عمومی غزه علیه خود بکاهد.
سناریو مطلوب از سوی حماس سوق یافتن به‌سوی مدل حزب‌الله است. این جنبش با رهایی از کار ویژه‌های دولت داری و مسئولیت اصلی در قبال اقتصاد و زندگی مردم با تمرکز بر امنیت و مبارزه مسلحانه در کنار جایگاه اجتماعی به مسیر مقاومت ادامه دهد. این سناریو بارها از سوی مسئولین مختلف حماس با ادبیات گوناگون تکرار شده است. به نظر می‌رسد ترس اصلی برخی مسئولین صهیونیستی و حتی محمود عباس از آشتی ملی هم تحقق این سناریو است.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2 عامل تحقق‌بخش وحدت ملی؟
اما ناکام ماندن توافقات وحدت ملی در سال‌های اخیر دلایل زیادی دارد که شاید دو مؤلفه جدید یعنی «معامله قرن» و «تعلیق همکاری امنیتی رام الله و تل‌آویو» موانع را از سر راه بردارند. همواره یکی از اصلی‌ترین موانع برای غزه، نفوذ امنیتی رژیم صهیونیستی بر تشکیلات خودگردان بوده است. حضور دولت فلسطینی می‌تواند یک خطر جدی برای امنیت غزه باشد. لذا شاید عملیاتی شدن دستور اخیر محمود عباس برخلاف نمونه‌های پیشین، می‌تواند گام بلندی در تحقق آشتی و دولت وحدت ملی باشد.
ضمن آنکه معامله قرن و عدم اجازه نقش‌آفرینی به محمود عباس، وی و تشکیلات را بیش از گذشته عصبانی کرده و ماهیت خود را در خطر می‌بینند. لذا بی‌راه نباشد اگر بگوییم اکنون بیش از هر زمان دیگری عباس از تحقق دولت وحدت فلسطینی استقبال می‌کند.
اما باز باید تأکید کرد که در نیت تشکیلات باید تردید داشت. به نظر می‌رسد در صورتی که محمود عباس به فرآیند معامله قرن دعوت شود، باری دیگر در مسیر مذاکره و سازش و همکاری امنیتی گام بر خواهد داشت.
منابع
[1] خبرگزاری مهر، «دستور «محمود عباس» به سرویس‌های امنیتی در مورد همکاری با صهیونیست‌ها»، منتشرشده در تاریخ 5 مرداد 98، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4676960/
[2] خبرگزاری مهر، «استقبال «حماس» و «جهاد اسلامی» از تصمیمات اخیر عباس»، منتشرشده در تاریخ 5 مرداد 98، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4676971
[3] مهدی آشنا، «محمود عباس و توقف همکاری با رژیم صهیونیستی؛ دلایل و چشمانداز»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۱۹ مرداد ۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[4] محمد محسن فایضی، «تصمیم ساف برای تعلیق «اسلو»؛ صوری یا واقعی؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 10 بهمن 96، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5] محسن صالح، «تصمیم توقف اجرای توافقات با رژیم صهیونیستی تا چه حد جدی است؟»، مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، منتشرشده در تاریخ 6 اوت 2019، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.palinfo.com/19961
[6] محمد محسن فایضی، «نیّت بازیگران؛ مانع اصلی تشکیل دولت یکپارچه فلسطینی»، خبرگزاری فارس، منتشرشده در تاریخ 16 مهر 97، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.farsnews.com/news/13960715001983
[7] خبرگزاری تسنیم، «نگاهی به نشست آشتی ملی فلسطین در مسکو+متن بیانیه پایانی»، منتشرشده در تاریخ ۴ اسفند ۱۳۹۷، قابل بازیابی در پروند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/04/1953413
[8] محمد محسن فایضی، «دولت وحدت ملی؛ سناریویی برای تبدیل حماس به فتح دوم یا حزب‌الله جدید؟»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ 9 آبان 1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
