اندیشکده راهبردی تبیین – وزیر کار لبنان در اواسط خردادماه طرحی را برای مقابله با کارگران خارجی غیرقانونی در این کشور مطرح کرد که شامل تعطیلی مؤسساتی بوده است که کارگران خارجی در آنها به شکل غیرقانونی مشغول فعالیت هستند. بر این اساس، طی دو ماه گذشته بسیاری از مراکز و نهادهای فلسطینی در لبنان به بهانه نداشتن مجوز کار تعطیل شده و کارگران آن نیز اخراج شده‌‌اند. آوارگان فلسطینی هم به دنبال این تصمیم وزارت کار لبنان مبنی بر مقابله با کارگران خارجی از جمله فلسطینی، چندین بار دست به اعتصاب و تظاهرات در اردوگاه‌های خود زده‌اند. اگرچه آوارگان فلسطینی بر حق بازگشت به کشورشان تاکید دارند، اما دولت آمریکا و رژیم صهیونیستی کارشکنی زیادی برای بازگشت این آوارگان انجام می دهند. بر اساس آنچه از مفاد طرح صلح ترامپ درز پیدا کرده است این طرح نیز حق آوارگان فلسطینی را برای بازگشت به کشورشان به رسمیت نمی‌شناسد. «اسماعیل هنیه»، رئیس دفتر سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین (حماس) ضمن انتقاد از تصمیم وزیر کار لبنان درباره فلسطینی‌های مقیم این کشور، بر محافظت از حق این فلسطینی ها نسبت به هویت و حق بازگشت به سرزمین شان تاکید کرده است. بر این اساس در این مقاله تلاش می‌شود وضعیت آوارگان فلسطینی در لبنان، اقدامات اخیر دولت لبنان در ارتباط با آنها، مواضع گروه‌های فلسطینی و لبنانی، ارتباط این اقدام دولت لبنان با آوارگان سوری و آثار و پیامدهای چنین اقداماتی مورد بررسی واقع شود.

 

 

وضعیت پناهندگان فلسطینی در لبنان

بیش از پنج میلیون فلسطینی در پنج حوزه کارکردی آنروا در منطقه غرب آسیا ثبت‌نام شده‌اند که حدود 500 هزار نفر از آنها در لبنان ثبت شده‌اند. در سال 2014، 450 هزار پناهنده فلسطینی در لبنان زندگی می کردند که حدود 10 درصد جمعیت لبنان را تشکیل می‌دادند. اما مطابق یک سرشماری که در ژوئیه 2017 انجام شد 174،422 پناهنده فلسطینی در لبنان در 12 اردوگاه رسمی پناهندگان فلسطینی و در 156 محل تجمع در سراسر لبنان سکونت دارند. اما دانشگاه امریکایی بیروت با استفاده از یک روش متفاوت  این رقم را  بین 260 هزار تا 280 هزار نفر اعلام کرد. به علاوه بین 3 تا 5 هزار فلسطینی بدون کارت شناسایی در لبنان وجود دارد. این افراد که در دهه 60 میلادی وارد لبنان شدند هیچ گونه اسناد هویتی معتبر ندارند؛ توسط حکومت لبنان به رسمیت شناخته نمی‌شوند و بنابراین جایگاه حقوقی معتبری در این کشور ندارند. 32 هزار فلسطینی نیز از سوریه به لبنان رفته اند. بنابراین در حالی‌که امار دقیقی وجود ندارد تخمین زده می‌شود بین 260 تا 280 هزار پناهنده فلسطینی در لبنان باشد که این نرخ بسیار پایین‌تر از 500 هزار نفر ثبت‌نام‌شده توسط آنروا است؛ که احتمالاً دلیل آن نرخ بالای مهاجرت است.[1]

بین حکومت لبنان و ساف درباره وضعیت پناهندگان ترتیباتی وجود دارد که به توافق 1969 قاهره معروف است. این توافق به ساف در فعالیت‌هایش علیه اسرائیل، آزادی انجام آموزش‌های نظامی در اردوگاه‌ها و عبور و مرور بدون محدودیت از اردوگاه‌ها به مرز با اسرائیل آزادی عمل می‌داد. اگرچه در توافقات تاکید شده بود که حکومت لبنان حاکمیت بر اردوگاه‌ها را حفظ می‌کند اما در عمل لبنان این حاکمیت را لغو کرد. در عوض محدودیت‌های شدیدی بر فلسطینی‌های خارج از اردوگاه‌ها اعمال شد. آنها تنها می‌توانند در شغل‌های ابتدایی مشغول شوند و در هیچ شغل اداری نمی‌توانند استخدام شوند.[2]

پس از اینکه بواسطه جنگ داخلی در سوریه، اردوگاه یرموک در سوریه که «پایتخت اردوگاه‌ها» نام گرفته بود تخریب شد، اردوگاه عین‌الحلوه در لبنان تبدیل به اردوگاه اصلی فلسطینی‌ها شد و لقب «پایتخت جدید آورگان» را گرفت. پناهندگان فلسطینی که از سوریه به اردوگاه‌های لبنان فرار کردند، پناهندگان غیرفلسطینی سوریه‌ای را نیز با خود به همراه داشتند. این مهاجرت‌ها به کلی ترکیب جمعیتی اردوگاه‌ها در لبنان را تغییر داد. پناهندگان سوریه‌ای در لبنان هم اکنون حدود یک میلیون نفر تخمین زده می‌شود. بنابراین مشکل پناهندگان در لبنان دیگر تنها درباره پناهندگان فلسطینی نیست بلکه بیشتر مربوط به پناهندگان سوریه‌ای است. مسئله برگشت این پناهندگان به سوریه بخش مهمی از مناظرات عمومی پس از انتخابات لبنان را تشکیل می‌داد.[3]

بدون شک منازعه سوریه تاثیرات قابل توجه اقتصادی، اجتماعی سیاسی و امنیتی بر سیستم شکننده لبنان داشته است. تاثیرات این بحران توسط بخش‌هایی از جامعه که قبلاً نیز آسیب‌پذیر بودند مانند پناهندگان فلسطینی بیشتر احساس شد. طبق گزارش کمیسیونر عالی پناهندگان سازمان ملل، پناهندگان فلسطینی در لبنان همچنان با محرومیت شدید اجتماعی اقتصادی و موانعی بر سر راه برخوردای کامل از طیف گسترده حقوق بشر مواجه هستند. مشکلات سابق آنها با این منازعه بدتر نیز شده است.[4]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

بسیاری از پناهندگان فلسطینی در لبنان به لحاظ تاریخی از ابعاد اساسی زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی طرد شده‌اند و در نتیجه با محدودیت‌هایی در بهره‌مندی از حقوق انسانی خود روبرو هستند. دسترسی آنها به خدمات عمومی و فرصتهای شغلی به شدت محدود است و این منجر به حاشیه‌نشینی و آسیب‌پذیری شدید آنها می‌شود. بیش از 60 درصد پناهندگان فلسطینی لبنان و نزدیک به 50 درصد پناهندگان فلسطینی سوریه در 12 اردوگاه بسیار شلوغ با شرایط اسکان زیراستاندارد، فرصت‌های محدود شغلی و محدودیت در آزادی جابجایی زندگی می‌کنند. فقدان مرجع حقوقی در اردوگاه‌ها منجر به دسترسی محدود به امنیت و عدالت مخصوصاً برای بازماندگان خشونت‌های مبتنی بر جنس و کودکانی که در معرض خشونت، بهره‌کشی و سوء استفاده هستند می‌شود. دسترسی به خدمات حمایتی خارج از اردوگاه‌ها به دلیل آگاهی محدود، محدودیت‌ها در جابجایی و عدم ظرفیت ارائه خدمات بیشتر در این کشور، چالش‌برانگیز است. علاوه‌براین از زمان کاهش کمک‌های امریکا به آنروا توسط ترامپ، این نهاد تحت فشار شدید بوده است. این کمبود شدید بودجه برای 5 میلیون نفری که بر مراقبت‌های بهداشتی و خدمات اجتماعی و آموزشی آنروا تکیه می‌کنند از جمله آوارگان فلسطینی در لبنان تاثیرات مخربی داشته است.[5]

 

اقدامات دولت لبنان و تظاهرات فلسطینی‌ها

وزیر کار لبنان در اواسط خردادماه طرحی را برای مقابله با کارگران خارجی غیرقانونی در این کشور مطرح کرد که شامل تعطیلی مؤسساتی بوده است که کارگران خارجی در آنها به شکل غیرقانونی مشغول فعالیت هستند. او به صاحبان کسب و کارها یک ماه فرصت داد تا برای غیرلبنانی‌هایی که به صورت غیرقانونی در کشور هستند مجوز کسب کنند. بلافاصله بعد از انقضای این مهلت، یک سری بازرسی‌ها در سراسر کشور منجر به بسته شدن ده‌ها کسب و کار شد. پناهندگان فلسطینی علی رغم حضور از سال 1948 نیز شامل این قانون می‌شوند. بر این اساس، طی دو ماه گذشته بسیاری از مراکز و نهادهای فلسطینی در لبنان به بهانه نداشتن مجوز کار تعطیل شده و کارگران آن نیز اخراج شده‌‌اند. ابوسلیمان، وزیر کار لبنان مورد حمایت حزب «نیروهای لبنانی» است که دارای سابقه طولانی در اتخاذ مواضع ضد فلسطینی است.[6]

 آوارگان فلسطینی به دنبال این تصمیم چندین بار دست به اعتصاب و تظاهرات در اردوگاه‌های خود زده‌اند. هزاران پناهنده فلسطینی در اردوگاه‌هایشان و اطراف انها تظاهرات برپا کردند تا از دولت لبنان بخواهند که الزام به کسب مجوز برای شاغل شدن را لغو کند. این تظاهرات با بسته شدن دو کسب‌وکار تحت مالکیت فلسطینی‌ها تشدید شد و تظاهرکنندگان از حکومت خواستند در برخورد با کارگران غیرلبنانی بازنگری کند. علاوه بر تظاهرات روزانه در چندین اردوگاه در سراسر لبنان، فلسطینی‌ها در اردوگاه عین‌الحلوه خواستار تحریم عمومی کالاهای لبنانی شده‌اند و مغازه‌داران خرید اجناس لبنانی را متوقف کرده‌اند. در همین حال پناهندگان دیگر اردوگاه‌ها، یک کمپین جذب سرمایه برای فرستادن محصولات کشاورزان فلسطینی به عین‌الحلوه را شروع کرده‌اند. پناهندگان فلسطینی گفته‌اند: «ما می خواهیم به اقدامات مسالمت‌آمیز در اردوگاه‌ها ادامه دهیم؛ تا زمانی که وزیر کار لبنان با پناهندگان فلسطینی به طرز درست و منصفانه ای رفتار کند.»[7]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

برخی ادعا می‌کنند که اقدامات اخیر وزارت کار لبنان بخشی از کارزاری است که جمعیت گسترده‌تر پناهندگان سوری را هدف گرفته است تا آنها را وادار کند به سوریه برگردند. وزیر کار لبنان گفته است صرفاً در حال اجرای قوانینی است که کارگران خارجی را در کشور سروسامان می‌دهد و هدف قرار دادن فلسطینی‌ها را تکذیب کرد. اما  پناهندگان فلسطینی که هم اکنون در جهت دلسرد شدن از ماندن در این کشور از کار در ده‌ها شغل منع شد‌ه‌اند می‌ترسند این اقدام ضربه‌های بیشتری به فرصت‌های شغلی آنها وارد کند.[8]

کارگران فلسطینی  از کار کردن در بسیاری از حرفه‌های سازماندهی شده توسط اتحادیه‌ها شامل پزشکی، حقوق، مهندسی و ممنوع شده‌اند و اکثرآنها در شغل‌های با دستمزد پایین در کشاورزی و ساخت‌و‌ساز مشغول به کار می‌شوند. آنها استدلال می‌کنند تقاضای دولت لبنان برای کسب مجوز واقع‌بینانه نیست و شرایط آنها را نادیده می‌گیرد؛ چون برای کسب مجوز آنها باید یک قراداد کاری منعقد کنند که شامل نام‌نویسی و پرداخت مالیات به «برنامه امنیت اجتماعی» حکومت است که فلسطینی‌ها از برخوردار شدن از مزایای آن شامل بیمه درمانی، مرخصی استعلاجی و … ممنوع هستند. به علاوه چنین الزاماتی زمینه استثمار بیشتر را برای کارفرمایان فراهم می‌کند؛ چون آنها به این دلیل که باید تا 23 درصد «مالیات امنیت اجتماعی» از طرف این کارگران بپردازند میل به استخدام فلسطینی‌ها ندارند. در واقع ریشه مشکلات فلسطینی‌ها که در هفته‌های اخیر ظاهر شده است فقدان دسته‌بندی مناسب از حضور فلسطینی‌ها در لبنان است. قوانین لبنانی کارگران فلسطینی را کارگر خارجی قلمداد می‌کند اما در عین حال وضعیت ویژه آنها را به رسمیت می‌شناسد چون آنها نمی‌توانند مانند کارگران خارجی به فلسطین برگردند.[9]

واکنش گروه‌های فلسطینی

احزاب فلسطینی از این حرکت آورگان حمایت کرده‌اند و برای حمایت از آنها وارد رایزنی با دولت لبنان شده‌اند. تشکیلات خودگردان مشغول گفتگو با حکومت لبنان برای حل این مسئله است. حماس نیز یک هیئت عالی‌رتبه به بیروت فرستاد تا با سعد حریری نخست‌وزیر لبنان دیدار کند. ارزیابی مقامات فلسطینی از گفتگوها مثبت بوده است. آنها گفته‌اند حکومت لبنان در حال حرکت به سوی یک راه‌حل است که همه طرف‌ها را راضی خواهد کرد. یکی از مقامات ارشد حماس پس از دیدار با حریری گفته است هیئت فلسطینی و حریری به یک تفاهم رسیده‌اند. طبق گفته‌های او حریری گفته است که لبنان گام‌های متعددی برخواهد داشت تا  پناهندگان فلسطینی را مطمئن سازد که با آنها مثل کارگران خارجی  رفتار نخواهد شد؛ وضعیت سیاسی پناهندگان فلسطینی در لبنان نباید تغییر کند و شورای وزیران تصمیماتی اجرایی برای رفع مشکل کنونی فلسطینی‌ها تصویب خواهد کرد. اسامه حمدان از رهبران حماس در لبنان در این خصوص می گوید: «ما فلسطینی ها به اختیار خودمان در لبنان زندگی نمی‌کنیم. ما جایی نداریم برویم. ما تا زمان اجرای حقمان (بازگشت به فلسطین) در این اردوگاه‌های پناهندگی می‌مانیم.» او گفته است انتظار می رود در آینده نزدیک طی نشست‌های برنامه‌ریزی‌شده بین مقامات لبنانی و فلسطینی نتایج مثبتی حاصل شود. در هیمن حال سمیر ابوعفش  عضو فتح در لبنان بر نیاز به گفتگوی عمیق لبنانی فلسطینی تاکید کرد.  [10]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

آنچه در جهت تقاضاهای پناهندگان فلسطینی مهم است اطمینان از این است که مقررات حکومتی مربوط به حضور یا اشتغال آنها در لبنان توسط شورای وزیران تصمیم‌گیری شود نه یک وزیر خاص، که ممکن است بر اساس جهت‌گیری سیاسی، پناهندگان را تحت تاثیر قرار دهد.

رقابت احزاب مسیحی و اقدام علیه فلسطینی‌ها

تحلیلگران لبنانی و فلسطینی استدلال می‌کنند که این اقدام ناگهانی که کارگران سوری و فلسطینی را هدف قرار می‌دهد با رقابت احزاب مسیحی جناح راست لبنان در ارتباط است. این رقابت عمدتاً میان حزب «جنبش آزاد میهنی» به رهبری جبران باسیل و حزب «نیروهای لبنانی» به رهبری سمیر جعجع است. طبق نظر ناظران جعجع که به لحاظ تاریخی میانه خوبی با فلسطینی‌ها ندارد در جامعه مسیحی در حال تلاش برای تضعیف جبران باسیل رقیب اصلی خود برای ریاست جمهوری لبنان است. بنابراین تحلیل می‌شود که برخورد اخیر با کارگران تنها به این دلیل اتفاق افتاده است که وزیر کار کنونی عضو حزب «نیروهای لبنانی» است. در واقع طبق این تحلیل رقابت بین باسیل و جعجع بر سر این که کدام یک، نماینده بهتری برای مسیحیان است اساساً چیزی است که این بحران را بوجود آورده است. ابوعفش عضو جنبش فتح نیز اقدامات اخیر در قبال کارگران فلسطینی را بخشی از رقابت در لبنان بر سر آراء می‌داند. او می گوید: «جنبش آزاد میهنی چند ماه پیش کارزاری را علیه پناهندگان سوری در لبنان آغاز کرد که محبوبیت او را افزایش داد. فکر می‌کنم «نیروی‌های لبنانی» نیز در حال اقدام مشابهی است اما علیه فلسطینی‌ها، تا محبوبیت خودشان را افزایش دهند.»[11]

پاسخ «نیروهای لبنانی» به تظاهرات فلسطینی‌ها این دیدگاه را تایید می‌کند. وزیر کار اسبق لبنان که عضو همین حزب بوده است در این خصوص می‌گوید «من نگران بودم اعطای حقوق بیشتر به پناهندگان فلسطینی در لبنان باعث شود به صورت دائم در کشور ساکن شوند و سرانجام تبدیل به شهروندان لبنانی شوند و قدرت را در دست بگیرند. اگر فلسطینی‌ها ساکن لبنان شوند ما مسیحی‌ها تبدیل به یک اقلیت می‌شویم. ما باید موازنه جمعیتی را در لبنان حفظ کنیم.» از طرف دیگر برخی از لبنانی‌ها معتقدند حماس در پس این تظاهرات فلسطینی‌ها است و در واقع این تظاهرات پیامد منازعه قدرت میان حماس در غزه و تشکیلات خودگردان تحت هدایت جنبش فتح است. آنها همچنین پاسخ داده‌اند چطور حکومت لبنان باید حقوق فلسطینی‌ها را رعایت کند در حالی که نمی‌تواند نیازهای مردم خود را برطرف کند. شایان ذکر است که همه چهره‌های سیاسی لبنان با احزاب مسیحی جناح راست موافق نیستند؛ برای مثال نبیه بری رئیس پارلمان و رهبر حزب امل، اقدامات ابوسلیمان را محکوم کرده است و از او خواسته است این اقدامات را ملغی کند.[12]

نتیجه‌گیری

بیش از هفتاد سال از رانده شدن تعداد زیادی از فلسطینی‌ها به لبنان می‌گذرد؛ در حالیکه دولت لبنان سعی می‌کند مشکل تعداد زیاد پناهندگان سوری را برطرف کند وضعیت آوارگان فلسطینی به سرعت رو به وخامت می‌گذارد. تصمیم وزیر کار لبنان برای مقابله با کارگران خارجی غیرقانونی در این کشور منجر به تعطیلی بسیاری از مراکز و نهادهای فلسطینی در لبنان و اخراج کارگران آنها شده است که تظاهرات فلسطینی‌ها را در پی داشته است. برخی معتقدند اقدام وزارت کار لبنان جمعیت گسترده‌تر پناهندگان سوری را هدف گرفته است تا به کشورشان برگردند. همچنین تحلیل شده است که این اقدام وزارت کار لبنان، با رقابت احزاب مسیحی جناح راست لبنان در ارتباط است. پناهندگان فلسطینی که هم اکنون از کار در بسیاری از شغل‌ها منع شد‌ه‌اند می‌ترسند این اقدام ضربه‌های بیشتری به فرصت‌های شغلی آنها وارد کند. آنها استدلال می‌کنند تقاضای دولت لبنان برای کسب مجوز واقع‌بینانه نیست؛ شرایط آنها را نادیده می‌گیرد و چنین الزاماتی زمینه استثمار بیشتر را برای کارفرمایان فراهم می‌کند. احزاب فلسطینی از این حرکت آوارگان حمایت کرده‌اند و برای حمایت از آنها وارد رایزنی با دولت لبنان شده‌اند. این گونه مشکلات آوارگان فلسطینی ضرورت اجرای حق بازگشت آوارگان را ذیل قطعنامه‌های مرتبط مجمع عمومی سازمان ملل نمایان می سازد؛ چیزی که رژیم صهیونیستی به پشتیبانی آمریکا و دولت ترامپ به دنبال حذف آن هستند.

منابع

[1]– Unrwa, protection at unrwa in 2018 the year in review, 2019, at: https://www.unrwa.org/activity/protection-lebanon

[2] – Pinhas Inberi, the fate of Palestinian refugees in Syria and Lebanon, Jerusalem center for public affairs, vol;19, no; 8, 6 June 2019, at: http://jcpa.org/article/the-fate-of-palestinian-refugees-in-syria-and-lebanon/

[3] – ibid

[4] – LORRAINE CHARLES, Palestinian Refugees in Lebanon: The Neglected Crisis, forcedmigrationforum, 14 FEBRUARY 2018, at:  https://forcedmigrationforum.com/2018/02/14/palestinian-refugees-in-lebanon/

[5] – Unrwa, protection at unrwa in 2018 the year in review, 2019, at: https://www.unrwa.org/activity/protection-lebanon

 

[6] – Ali Younes, Why Palestinian refugees in Lebanon are protesting, Aljazeera, 20 July 2019, at: https://www.aljazeera.com/news/2019/07/palestinian-refugees-lebanon-protesting-190719194412471.html

[7] – Ali Younes, Palestinians in Lebanon protest crackdown on unlicensed workers, Aljazeera, 17 July 2019, at:  https://www.aljazeera.com/news/2019/07/palestinians-lebanon-protest-crackdown-unlicensed-workers-190716183746729.html

 

[8] – Ali Younes, Why Palestinian refugees in Lebanon are protesting, Aljazeera, 20 July 2019, at: https://www.aljazeera.com/news/2019/07/palestinian-refugees-lebanon-protesting-190719194412471.html

[9] – Amena ElAshkar, Palestinian refugees in Lebanon denounce new ‘inhumane’ work restrictions, middleeasteye,  23 July 2019, at: https://www.middleeasteye.net/news/palestinian-refugees-lebanon-denounce-latest-work-restrictions

 

[10] – ibid

[11] – Ali Younes, Why Palestinian refugees in Lebanon are protesting, Aljazeera, 20 July 2019, at: https://www.aljazeera.com/news/2019/07/palestinian-refugees-lebanon-protesting-190719194412471.html

[12] – ibid