اندیشکده راهبردی تبیین- در بحبوحه مذاکرات برجام، فرانسه به عنوان یکی از اعضای گروه 1+5 که طرف مقابل جمهوری اسلامی ایران را تشکیل می‌داد، با طرح مسائل خاص و نشان دادن رفتارهایی مانند تعویق مذاکرات بیشتر در نقش پلیس بد متصور می‌شد. اما این نقش بعد از خروج آمریکا از برجام، امروز تبدیل به میانجیگری باهدف حفظ برجام شده است. درعین‌حال فرانسه تمایل خود به گسترش برجام به حوزه توان موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران را پنهان نکرده و مقامات فرانسوی به صراحت از لزوم توافق جدید سخن می‌گویند. تحلیل نقش فرانسه در مقاطع مختلف موضوع هسته ایران ازجمله، مقاطع مذاکره برجام و نقض عهد آمریکایی‌ها مستلزم بررسی به دو دسته عوامل ثابت و متغیری است که در شکل‌گیری سیاست خاص این کشور نقش دارند. در این یادداشت پژوهشی تلاش خواهد شد تا مؤلفه‌های این سیاست مورد واکاوی قرار گیرند.
منافع فرانسه در برجام و ایفای نقش میانجی میان ایران و آمریکا
زمانی که ایران و کشورهای 1+5 در آستانه یک توافق مقدماتی قرار داشتند، فرانسوی‌ها با مجادله بر سر رآکتور هسته‌ای اراک باعث عقب افتادن آن شدند. این رفتار فرانسه به دلیل آن بود که منافع این کشور در برجام لحاظ شود. از جمله:
-مواهب اقتصادی ناشی از برداشته شدن تحریم‌ها
فرانسه با سخت‌گیری در مذاکرات مواهب اقتصادی زیادی را هم در حین مذاکرات و هم بعد از مذاکرات برای خود به دست آورد.شرکت‌های فرانسوی همچون توتال پیش از آغاز تحریم‌ها منافع فراوانی در میادین نفتی ایران از جمله پارس جنوبی داشتند. شرکت‌های خودروسازی فرانسوی همچون رنو و پژو هم به دنبال نفوذ بیشتر در بازار ایران بودند. پس از لغو تحریم‌ها نیز ایران قرارداد فاز ۱۱ پارس جنوبی را به کنسرسیومی از شرکت توتال و شرکت سینوپک چین به مبلغ ۵ میلیارد دلار واگذار کرد و دو شرکت خودروساز پژو و رنو توانستند قراردادهای جدیدی با شرکت‌های ایرانی امضا کنند.در کنار این، شرکت‌های هوایی ایران نیز قرارداد بزرگی به مبلغ ۲۰ میلیارد دلار را برای خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای ایرباس امضا کردند.[1]. روابط اقتصادی به اینجا ختم نشد و طبق گزارش‌های رسمی گمرک مبادلات تجاری میان ایران و فرانسه در ماه‌های بعد از برجام افزایش چشمگیری داشته و حتی به رشد سه برابری رسیده است.[2]
-حفظ انحصار هسته‌ای
کسب فناوری‌های بزرگ و انحصار آن ،جزو اهداف فرانسوی‌هاست ،که علاوه بر ایجاد غرور ملی ، منبعی بزرگ برای درآمد نیز محسوب می‌شود.فرانسوی‌ها در صنایعی مانند برق هسته‌ای،خودروسازی و هواپیماسازی خودکفا هستند و حضور رقیب در این حوزه‌ها را برنمی‌تابند.
-بازاریابی تسلیحات
در سال 2015 فروش تسلیحات فرانسه افزایش چشمگیری داشت. تحقیقات انستیتو بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم نشان می‌دهد که فروش اسلحه توسط فرانسه نسبت به سال 2014 به طور کلی 12 درصد رشد داشته است.[3] تشدید پروژه ایران هراسی و خیزش‌های مردمی منطقه و نیاز به ادوات سرکوب پلیسی و نیز ظهور گروه‌های تروریستی همگی باعث شد فرانسه تسلیحات زیادی را به برخی از حکومت‌های منطقه بفروشد.
-دلجویی از اسرائیل
مسئله مهم دیگر در سیاست این کشور ، رژیم صهیونیستی است. بنیامین نتانیاهو بارها سعی کرد برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران به باراک اوباما فشار آورد که در نهایت مأیوس شد. اما لفاظی‌های اولاند و فابیوس مایه دلگرمی صهیونیست‌ها شد.[4]
تحولات پیرامون مذاکرات هسته‌ای و احتمال فروپاشی این توافق، روند مذاکرات ایران با اروپا را وارد مرحله جدیدی کرد و این باعث شد که فرانسه با ادعای میانجیگری به دنبال یافتن راه حل هایی برای حل مشکل باشد. از جمله اهدافی که فرانسه در ایفای نقش میانجی آن را دنبال می‌کند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- حفظ امنیت غرب آسیا و جلوگیری از بروز درگیری و مهاجرت پناهندگان به اروپا
- حفظ منافع اقتصادی و حضور گسترده‌تر در بازار ایران
- حفظ نظام عدم اشاعه
- حفظ نظم چندجانبه گرا
- تحقق ویژگی اصیل «میانجیگری» فرانسه[5] و نقش و جایگاه بین‌المللی فرانسه به عنوان«قدرت بزرگ متوسط»
- خروج از سایه آمریکا
با توجه به حضور فعال فرانسه در غرب آسیا ، برجام توافقی امنیتی نیز قلمداد می‌شود و با فروپاشی آن تهدیدات امنیتی زیادی گریبان گیر اروپا و به خصوص فرانسه خواهد شد. بر این اساس آن‌ها تلاش می‌کنند از فروپاشی برجام جلوگیری کنند.[6]. پیوستن گروهی از مسلمانان فرانسه به داعش و انجام برخی حملات تروریستی در پایتخت فرانسه باعث ایجاد زنگ خطری برای فرانسه شده است تا تلاش کند مانع ایجاد مشکلات امنیتی جدید در منطقه شود. از این رو یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که فرانسه به صورت آهسته و گام به گام پیش می‌برد طرح جایگزینی نیروهای نظامی فرانسه به جای نیروهای آمریکایی پس از خروج آمریکا از سوریه است[7].
از جمله عوامل دیگر اهمیت سوریه برای فرانسه امنیت انرژی است.گاز به عنوان مهم‌ترین حامل انرژی از جایگاهی راهبردی برخوردار است. روند رو به افزایش مصرف نفت برای فرانسه بسیار بااهمیت شمرده می‌شود و می‌توان یکی از سیاست‌های فرانسه در خصوص بحران سوریه را تأمین نیازهای نفتی دانست[8]
به طور کلی فرانسه دارای منافع بسیار زیادی در این منطقه است ،بنابراین ارتباط با ایران می‌تواند اولین قدم مثبتی باشد که فرانسه به یک جایگاه یا خاستگاه محکم با توجه به منافع خود در منطقه دست پیدا کند، دوم آنکه ایران کشوری است که دارای نفوذ در لبنان، سوریه و کشورهای شمال آفریقاست که این مسئله نیز می‌تواند پرونده دیگری باشد.[9]
ژنرال دوگل قدرت نظامی و سیاسی فرانسه را برای چندین دهه تثبیت کرد و اکنون دولت‌مردان فرانسه به دنبال احیای نقش فرانسه در جهان هستند[10]. آن‌ها بیش از بی‌طرفی به دنبال آنچه که خود آن را «قدرت بزرگ متوسط» توصیف می‌کنند، هستند. قدرت بزرگ متوسط به دنبال چندجانبه گرایی است زیرا یک‌جانبه‌گرایی ابرقدرت، باعث کنار رفتن آن ها از تمام معادلات خواهد بود. بر همین اساس علاقه دارد که خود را به عنوان ناجی یکی از مهم‌ترین چارچوب‌های چندجانبه منع اشاعه هسته‌ای نشان دهد که خلأ کانال ارتباطی میان ایران و آمریکا، این ابتکار عمل را به دست آن‌ها داده است.[11] از طرفی اروپایی‌ها بیش از هفت دهه در سیاست‌های جهانی تحت نفوذ آمریکا بوده‌اند و به همین منظور، اخیراً گام‌هایی برای استقلال عمل در برابر واشنگتن برداشته‌اند.[12]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
دلیل طرح موضوع گسترش توافق به موضوعات موشکی ، منطقه‌ای و مؤلفه‌های سیاست فرانسه در قبال آن
توافقنامه سال 2015 محدود به مسائل هسته‌ای بود. این توافق تصریح کرده بود که در ازای برداشته شدن تحریم‌ها ،ایران تعداد سانتریفیوژهای خود را کاهش داده و ذخایر اورانیوم غنی‌شده خود را تا سال 2030 محدود کند و نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بر سایتهای هسته‌ای بپذیرد.[13]
اما در ماه مه سال 2018 ، ترامپ ایالات‌متحده را از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خارج کرد و منتقدین هشدار دادند كه ایران به سرعت فعالیت‌های هسته‌ای خود را تشدید می‌کند.[14]
یکی از ایراداتی که او از برجام گرفت عدم پوشش موشک‌های بالستیک و سیاست‌های منطقه‌ای ایران در برجام بود. از جمله مواردی که به طرح موضوع گسترش برجام به حوزه توان موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران توسط آمریکا و بعد فرانسه منجر شد، می‌توان دلایل زیر را عنوان کرد:
-گسترش نقش و نفوذ ایران در منطقه
ایران به لحاظ اشتراکات فرهنگی و مذهبی در منطقه غرب آسیا نفوذ داشت که بعد از توافق هسته‌ای این نفوذ بیشتر شد و کشورهای حاضر در مذاکرات روسیه که تا پیش از این از دعوت ایران به مذاکرات صلح سوریه با دخالت عربستان سعودی خودداری می‌کردند به طور رسمی از ایران دعوت به عمل آوردند. نفوذ ایران در منطقه در دو سال و نیم گذشته آن‌قدر گسترش یافت که ایران به عنوان یکی از سه کشور محوری حل و فصل بحران سوریه در کنار روسیه و ترکیه قرار گرفت.
در این میان از نظر دولت‌مردان فرانسه ، حزب‌الله تابع ایران است و نقش یک نیروی بازدارنده در هرگونه مواجهه ایران و رژیم صهیونیستی را دارد. از طرفی دیگر منافع ایران و فرانسه در لبنان اصطکاک دارد و حضور هر یک در لبنان به معنی به خطر افتادن منافع دیگری است.[15] و از آنجا که دولت فرانسه و به خصوص جناح سوسیالیست نزدیکی بسیار زیادی با رژیم صهیونیستی دارد، لابی یهود و رژیم صهیونیستی در فرانسه و در تمامی محافل سیاسی، اقتصادی، تجاری و رسانه‌ای بسیار قوی است [16]، و به زعم آن‌ها نفوذ ایران در منطقه بر امنیت آن‌ها تأثیر می‌گذارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
-بومی بودن و افزایش توان موشکی ایران
پس از ناکامی آمریکا در جلوگیری از دسترسی ایران به فناوری تولید موشک، با تغییر موضع تلاش کرد تا حداقل مانع پیشرفت‌های موشکی ایران شود. چرا که به دلیل بومی بودن فن آوری موشکی در ایران ، توان تولید موشک در داخل ایران وجود دارد. با توجه به برد موشک‌های ایران ،رژیم صهیونیستی و تمام پایگاه‌های نظامی آمریکا در تیررس موشک‌های ایران قرار دارد و این تهدیدی برای آمریکا محسوب می‌شود. در نتیجه آمریکا فناوری موشکی ایران را تهدیدی برای منطقه قلمداد می‌کند و به دنبال اجماعی از آمریکا و اروپاست تا بتواند قطعنامه‌های جدیدی را برای اعمال محدودیت و ممنوعیت قانونی برنامه‌های موشکی ایران به تصویب برساند[17]. به نظر برخی کارشناسان، اروپا و آمریکا با بهانه مذاکره بر سر برنامه‌های موشکی ایران بیشتر دنبال کاهش نفوذ و توان دفاعی ایران در منطقه غرب آسیا هستند.[18]
مؤلفه‌هایی مثل تاکید بر نقش پاریس در غرب آسیا و تعاملات بین‌المللی، همکاری با کشورهای حوزه خلیج‌فارس، حمایت قاطع از حفظ برجام به عنوان یک معاهده بین‌المللی، تلاش برای ادامه روند صلح میان اعراب و رژیم صهیونیستی و حفظ امنیت رژیم صهیونیستی ، سیاست خارجی فرانسه در منطقه غرب آسیا را شکل می‌دهد.[19]
امانوئل مکرون مهر ۹۷ در مصاحبه با فرانس ۲۴، راهبرد مشترک آمریکا و اروپا در قبال ایران را این‌چنین تشریح کرد، وی گفت: «احاطه کردن ایران با یک سیاست الزام‌آور، همان چیزی است که من همواره بر آن تاکید دارم. برای من راهبرد با ایران بر چهار مبنا است؛ حفظ توافق هسته‌ای ، توان مدیریت فعالیت هسته‌ای ایران پس از سال ۲۰۲۵ (دائمی کردن برجام)، کنترل فعالیت موشک‌های بالستیکی ایران و توان مقابله با نفوذ ایران در منطقه» (تعمیم برجام به دیگر مؤلفه‌های قدرت ایران).[20]
اما ایران خواسته مکرون برای مذاکره در مورد موشک‌های بالستیک تهران را رد کرد و گفت که آن‌ها کاملاً تدافعی هستند و اعلام کرد قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که توافق هسته‌ای ایران را با شش قدرت تثبیت کرده است، برنامه موشکی و آزمایش موشکی ایران را منع نمی‌کند.[21]
ایران پس از اینکه گام دوم خود را در افزایش غنی‌سازی اورانیوم برداشت، اعلام کرد که اگر اروپا در مهلت ۶۰ روزه‌اش به تعهدات بانکی و تجاری خود عمل نکند، در غیر این صورت ایران گام سوم را محکم تر و قاطع تر بر خواهد داشت. و این باعث نگرانی اروپایی‌ها از فروپاشی برجام شد.[22]اما عدم واکنش درخور کشورهای اروپایی باعث شد در تاریخ16 تیرماه1398 دکتر محمدجواد ظریف با ارسال نامه‌ای خطاب به خانم موگرینی نماینده عالی سیاست خارجی و دفاعی اتحادیه اروپا اعلام کند به دلیل تبعات ناشی از خروج آمریکا از برجام و تحمیل مجدد تحریم‌های آن کشور و ناتوانی سه کشور اروپایی به اجرای تعهدات خود در برجام ، جمهوری اسلامی ایران از امروز تمامی تعهدات خود در برجام در حوزه تحقیق و توسعه هسته‌ای را متوقف می‌کند.[23]
نظر فرانسه درباره برجام به منزله اختلافات فرانسه و آمریکا نیست. در واقع فرانسه نقش میانجی برای پیشبرد سیاست‌های آمریکا در مذاکرات هسته‌ای را ایفا می‌کند[24] از این رو حتی سخن از تحریم‌ها نیز به میان آورده و اعلام کرده است ایران باید برای نگرانی‌ها درباره برنامه موشکی خود اهمیت قائل شود یا اینکه برای تحریم‌های احتمالی آماده شود.[25]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه
فرانسه هم در زمانی که نقش پلیس بد را بازی می‌کرد و هم در دوره فعلی که نقش میانجی را ایفا می‌کند در نهایت به دنبال منافع خود و هم‌پیمانانش بوده است. تغيير و تحول سياست خارجي فرانسه به عوامل مختلفی بستگی دارد که در نهایت تأمین منافع ، هدف آن است. موضوعات حساسي همچون امنیت، اقتصاد و حتی موضوعات فرهنگی همواره مورد توجه سیاست‌های فرانسه بوده است.از طرفی عدم بهره‌مندی ایران از منافع اقتصادی برجام باعث مهلت ایران به کشورهای اروپایی به منظور جبران تعهدات برجامی شده و کشورهای اروپایی از جمله فرانسه به جنب و جوش افتادند تا شاید بتوانند ایران را از ادامه مسیر ، بازدارند.دراین‌باره فرانسه با اعلام میانجیگری بین ایران و آمریکا سعی در حفظ برجام در مرحله اول و بعد گسترش موضوعات برجام به مسائل موشکی و منطقه‌ای دارد،که همه این‌ها بیش از آنکه تأمین‌کننده منافع تمام طرف‌های برجام باشد تأمین‌کننده منافع فرانسه و هم‌پیمانانش است.
منابع
[1] بازی جدید فرانسه در مقابل ایران؛ تغییر نقش از پلیس بد به پلیس خوب(۲۲ تیر ۱۳۹۸)
http://tabyincenter.ir/32945 :
[2] صنعتی مقدم, شاهین، ۱۳۹۶، 40 سال نقش کشور فرانسه در ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا مذاکرات هسته ای (برجام)، اولین کنفرانس ملی حقوق و علوم سیاسی، تهران، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی مدیریت شهری و روستایی،
https://www.civilica.com/Paper-ISCV01-ISCV01_143.html
[3] آلمان و فرانسه فروشندگان بیشترین سلاح در سال 2015،( 05.12.2016)
https://p.dw.com/p/2Tlg3
[4] نقش آفرینی پلیس بد(فرانسه)در مذاکرات هسته‌ای(13تیر1394) :
http://www.fetan.ir/home/9174
[5] تأملی تاریخی در نقش جدید فرانسه برای میانجیگری بین ایران وآمریک ا(19 مرداد 1398) :
http://irdiplomacy.ir/fa/news/1985468/
[6] بازی چندگانه فرانسه با ایران؛پلیس بد در نقش ناجی برجام ،(4شهریور1398)
http://tanincenter.com
[7] رویکرد فرانسه در قبال بحران سوریه،(21 آبان 1392):
http://www.isrjournals.com/fa/essay/1372-essay-farsi145.html
[8] یزدانی و همکاران، رویکرد سیاست خارجی فرانسه و ایران در قبال بحران سوریه، پژوهشنامۀ ایرانی سیاست بینالملل، سال 6، شماره 2،سال 1397،صص 181-182
[9] نیاز فرانسه به ایران در خاورمیانه،(18 ابان 1392):
/http://irdiplomacy.ir/fa/news/1924039
[10] بازی چندگانه فرانسه با ایران؛پلیس بد در نقش ناجی برجام ،(4شهریور1398)
http://tanincenter.com
[11] میانجی‌گر یا همپیمان ترامپ؛ نقش فرانسه در مذاکرات هسته‌ای چیست(۲۰ شهریور 1398):
https://www.isna.ir/news/98061608408/
[12] بازی چندگانه فرانسه با ایران؛پلیس بد در نقش ناجی برجام ،(4 شهریور 1398)
http://tanincenter.com
13.Europe’s Strategy to Save the Iran Dea(Jan 26, 2018): https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/europe-s-strategy-to-save-the-iran-deal/ [13]
: https://www.cfr.org/in-brief/latest-us-pressure-has-iran-over-barrel[14]( April 22, 2019) 14.Latest U.S. Pressure Has Iran Over a Barrel
[15] رویکرد فرانسه در قبال بحران سوریه،(21 آبان 1392):
http://www.isrjournals.com/fa/essay/1372-essay-farsi145.html
[16] صنعتی مقدم, شاهین، ۱۳۹۶، 40 سال نقش کشور فرانسه در ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا مذاکرات هسته ای (برجام)، اولین کنفرانس ملی حقوق و علوم سیاسی، تهران، موسسه آموزش عالی علمی کاربردی مدیریت شهری و روستایی،
https://www.civilica.com/Paper-ISCV01-ISCV01_143.html
[17] غرب و محدودسازی توان دفاعی موشکی ایران،(1 بهمن 1397):
[18] چرا برخی خود را از برجام و سرنوشت آن جدا می‌کنند؟(31 اردیبهشت 1397) :
https://www.isna.ir/news/97023116971/
[19] نگاهی به سیاست خارجی دولت امانوئل مکرون درفرانسه (28 آبان 1396):
http://www.iribnews.ir/007zbD
[20] بدون برجام مذاکره با ایران درباره برنامه موشکی و منطقه ای سخت است(28آذر1397):
https://www.magiran.com/article/3845390
[21]Iran rejects French call for wider talks beyond nuclear deal: state TV (( June 7, 2019)) https://www.reuters.com/article/us-iran-nuclear-france/iran-rejects-french-call-for-wider-talks-beyond-nuclear-deal-state-tv-idUSKCN1T812C
[22] چرایی تمایلات میانجی گرانه فرانسه در روابط ایران و آمریکا(19 تیر 1398):
www.irna.ir/news/83390219
[23] ایران آغاز گام سوم تصمیم برجامی خود را رسما به اتحادیه اروپا اعلام کرد،( ۰۵/۰۹/۲۰۱۹):
https://farsi.euronews.com/2019/09/05/iran-s-zarif-will-officially-inform-eu-about-tehran-s-decision-to-decrease-its-commitment
[24] نگاهی به سیاست خارجی دولت امانوئل مکرون درفرانسه(28 آبان 1396) :
http://www.iribnews.ir/007zbD
[25] فرانسه نگران برنامه موشکی ایران است یا منافع اقتصادی برجام؟(17 اسفند 1396) :
https://www.yjc.ir/00R7o8
