اندیشکده راهبردی تبیین- از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، دولت آمریکا همواره به دنبال طراحی و اجرای مدل‌های مختلف دیپلماسی عمومی نسبت به افکار عمومی جمهوری اسلامی ایران بوده است. هدف دولت آمریکا از برقراری دیپلماسی عمومی با افکار عمومی ایران، جلب و اقناع آن به سمت منویات خود می‌باشد. اما با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ[1] در آمریکا، او و اعضای دولتش، جنس متفاوتی از دیپلماسی عمومی را نسبت به افکار عمومی جمهوری اسلامی ایران به معرض اجرا گذاشتند که تا پیش از آن بی‌سابقه بود. در این یادداشت پژوهشی تلاش می‌شود تا به بررسی دیپلماسی عمومی دولت ترامپ در ارتباط با افکار عمومی جمهوری اسلامی ایران پرداخته شود.
چگونگی اجرای دیپلماسی عمومی دولت ترامپ در ارتباط با ایران
سؤال اصلی در این حوزه این است که دولت ترامپ چگونه به دنبال اجرای دیپلماسی عمومی خود در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران است؟
دولت ترامپ ازآنجاکه همواره به دنبال اثبات متفاوت بودن خود با دولت‌های پیشین آمریکا است، این هدف را پیگیری می‌کند که به‌صورت کاملاً موردی و کاربردی دیپلماسی عمومی خود را در خصوص افکار عمومی ایران به مرحله اجرا بگذارد. لازم به ذکر است که تلاش دولت کنونی آمریکا برای متفاوت نشان دادن خود نسبت به پیشینیانش تبدیل به یک‌روند مسلم در رفتار این دولت شده است. برای مثال ترامپ تاکنون اقداماتی انجام داده که تاکنون بی‌سابقه بوده است. ازجمله این موارد می‌توان به انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس و تلاش برای خروج آمریکا از پیمان‌های مختلف اشاره کرد.[2] جنس دیپلماسی عمومی دولت ترامپ را هم می‌توان از همین زاویه تحلیل و ارزیابی کرد. برای درک بهتر اهمیت نوع دیپلماسی عمومی که دولت ترامپ در ارتباط با ایران به کار می‌بندد، باید به روند دیپلماسی عمومی دولت‌های پیشین آمریکا در ارتباط با ایران اشاره شود.
از بدو پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، همواره افکار عمومی جامعه جمهوری اسلامی ایران شاهد و ناظر ِاعمال دیپلماسی عمومی دولت آمریکا بوده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی شبکه‌های ماهواره‌ای و از رهگذر آن استفاده از خوانندگان ایرانی در قالب نمایش کلیپ‌های ویدئویی و یا صدور نوارهای کاست و ویدئویی موسیقی این خوانندگان از طریق مبادی غیرمجاز به داخل کشور اشاره نمود. همچنین نوع دیگر دیپلماسی عمومی که از طریق همین شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان مخاطبان ایرانی خود را هدف قرار می‌داد، تلاش برای ترویج الگوی زندگی سبک آمریکایی از طریق پخش آگهی‌های بازرگانی بود.[3]
از سوی دیگر، از اواسط دهه ۱۹۹۰ میلادی و مقارن با تصدی بیل کلینتون[4] به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، وی هرساله در شروع سال جدید خورشیدی و فرارسیدن عید نوروز باستانی، افکار عمومی جامعه ایران را مخاطب قرار داده و فرارسیدن سال جدید خورشیدی را به آنان تبریک می‌گفت که بعدها این امر تبدیل به یک سنت در دیپلماسی عمومی آمریکا گردید[5] و روسای جمهور بعدی یعنی جرج بوش[6] پسر؛ باراک اوباما[7] و دونالد ترامپ آن را انجام دادند.
همچنین با فرارسیدن سده جدید میلادی و ظهور فن‌آوری‌های نوین ارتباطی، وزارت خارجه آمریکا مأموریت یافت تا با بهره‌گیری از این فناوری‌ها، برنامه دیپلماسی عمومی آمریکا و به‌طور اخص سایبر دیپلماسی[8] این کشور را راه‌اندازی، سازمان‌دهی و مدیریت نماید. از همین رو، از سال ۲۰۰۶میلادی بخشی مستقل تحت عنوان دپارتمان سایبر دیپلماسی در وزارت امور خارجه آمریکا تشکیل شد و اقدام به راه‌اندازی و توسعه برنامه‌های متعددی نظیر شبکه‌های اجتماعی فیس بوک[9]؛ یوتیوب[10] و توئیتر[11] نمود. یکی دیگر از برنامه‌هایی که دپارتمان سایبر دیپلماسی وزارت خارجه آمریکا به‌طور اخص اقدام به راه‌اندازی و پیگیری آن نمود، برنامه‌ای تحت عنوان نسخه دوم جامعه مدنی بود که بر مبنای این برنامه روش‌های دور زدن فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی به نیروهای مدنی مخالف دولت‌های رقیب آمریکا؛ نظیر ایران؛ چین و روسیه؛ آموزش داده می‌شد و در حال حاضر کماکان این برنامه تداوم دارد. برای مثال؛ یکی از کارکردهای برنامه نسخه دوم جامعه مدنی؛ به اشتراک گذاشتن رایگان فیلترشکن است. [12]
اما دپارتمان سایبر دیپلماسی دولت آمریکا در سال ۱۳۹۰ اقدام به راه‌اندازی تارنمای سفارتخانه مجازی آمریکا در تهران نمود و بر اساس آن باهدف ارتباط‌گیری با مخاطبین ایرانی خود؛ اقدام به ارائه خدمات پایه کنسولی نظیر ارائه زمان مصاحبه در سفارتخانه‌های آمریکا در کشورهای همسایه ایران به متقاضیان ایرانی روادید آمریکا نمود، همچنین معرفی نهادهای گوناگون دولتی آمریکا؛ معرفی امکانات و تسهیلات زندگی و اقامت در آمریکا به دانشجویان برتر و نخبگان ایرانی، تکرار صدای دولتمردان واشنگتن؛ برقراری پیوند به شبکه‌های اجتماعی نظیر فیس بوک و یوتیوب؛ معرفی و بارگذاری آخرین محصولات سینمای هالیوود[13] و به‌صورت کلی ترویج جذابیت‌ها و سبک زندگی آمریکایی به مخاطبین خاص و عام ایرانی خود، از دیگر کارکردهای تارنمای سفارتخانه مجازی آمریکا در تهران می‌باشد. همچنین لازم به ذکر است که برای تسهیل بهره‌گیری همه طیف‌های مخاطبان ایرانی؛ زبان پیش‌فرض این تارنما، به زبان فارسی می‌باشد.[14] از سوی دیگر مقارن با این تحولات جدید در ساختار دیپلماسی عمومی وزارت خارجه امریکا، این وزارتخانه به‌منظور تسهیل ارتباط‌گیری با توده جامعه ایرانی اقدام به انتصاب یک سخنران فارسی‌زبان به نام آلن ایر[15] نمود تا از این رهگذر بتواند طیف وسیعی از جامعه ایرانی را مخاطب خود قرار دهد و این مأموریت تا اواخر دولت باراک اوباما از سوی آلن ایر ادامه یافت.[16]
پیشینه دیپلماسی عمومی دولت ترامپ
در خصوص پیشینه دیپلماسی عمومی دولت ترامپ باید به این نکته اشاره کرد که با در نظر داشتن روند تحولات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ آمریکا و تحرکات تبلیغاتی ترامپ در این کارزار انتخاباتی؛ تاکتیک مخاطب مستقیم قرار دادن افکار عمومی جامعه ایران؛ دقیقاً الگو گرفته‌شده از رهنامه انتخاباتی ترامپ می‌باشد که تلاش می‌نمود که با مخاطب قرار دادن طبقه متوسط رو به پایین جامعه آمریکا و با دست گذاشتن بر نقاط حساسیت این افراد؛ خود را مدافع و حامی آن‌ها جلوه داده و تبدیل به صدای فراگیر آن‌ها شود. ترامپ توانست از همین رهگذر حمایت این طبقه را به خود جلب نماید و درنهایت در کارزار انتخاباتی ۲۰۱۶ آمریکا پیروز شود.
بر این اساس ترامپ در کارزار خود وعده حمایت از کهنه سربازان آمریکا[17] و دستیابی به توافق‌های تجاری که برای کارگران آمریکا مطلوب‌تر باشند را می‌داد.[18] ترامپ همچنین کارزار خود را با شعار رسمی بیایید عظمت را به آمریکا برگردانیم و با تعهدی به این شروع کرد که ازنظر اشتغال بهترین رئیس‌جمهوری باشد که خدا تابه‌حال آفریده.[19]
ابعاد و مؤلفه‌های دیپلماسی عمومی دولت ترامپ در ارتباط با ایران
با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ امریکا و به قدرت رسیدن دونالد ترامپ؛ تحولات کمی و کیفی وسیعی در نوع اجرای دیپلماسی عمومی دولت آمریکا نسبت به مخاطبان ایرانی صورت پذیرفت. بر این اساس، تا پیش‌ازاین مأموریت ارتباط‌گیری با افکار عمومی جامعه ایران تنها از طریق وزارت خارجه و دپارتمان سایبر دیپلماسی آمریکا صورت می‌پذیرفت و ارتباط رئیس‌جمهور صرفاً منحصر به انجام مصاحبه تلویزیونی روز اول فروردین و تبریک فرارسیدن سال جدید خورشیدی بود. اما پس از به قدرت رسیدن ترامپ، مقامات دولت جدید آمریکا با استفاده از ابزار نوین فناوری اطلاعات و تکنیک‌های سایبر دیپلماسی نظیر شبکه اجتماعی توئیتر؛ اقدام به مخاطب مستقیم قرار دادن افکار عمومی جامعه ایران کردند و یا سعی نمودند در بزنگاه‌های مختلف با انجام مصاحبه‌های تلویزیونی مخاطبین ایرانی خود را هدف قرار داده و به‌صورت مستقیم با آن‌ها سخن بگویند.
برای مثال دونالد ترامپ؛ مایک پنس[20]؛ مایک پومپئو[21] و سخن‌گویان کاخ سفید و وزارت خارجه در مواقعی همچون اعلام تمدید تحریم‌های جمهوری اسلامی ایران و یا شامگاه سه‌شنبه هجدهم اردیبهشت سال ۱۳۹۷ که ترامپ خروج آمریکا را از برجام اعلام نمود؛ با انجام مصاحبه‌ها و نمایش‌های متعدد تلویزیونی و انتشار رشته توئیت‌های گوناگون اقدام به مخاطب قرار دادن جامعه ایرانی نمودند. [22]
بر اساس همین مدل؛ ترامپ و کارگزاران دولت متبوعش تلاش می‌نمایند تا باهدف تحریک نمودن نقاط ضعف و حساسیت افکار عمومی جامعه ایران؛ این مخاطبین را تحریک نموده، آن‌ها را به سمت خود جلب کرده، ذهن و فکرشان را در راستای منویات خود مدیریت و جهت‌دهی کنند. هدف دولت ترامپ از اجرای این تاکتیک این است که هم به شکاف میان حکومت و جامعه بیافزاید و هم بتواند از افکار عمومی ایران به‌عنوان یک اهرم فشار در مقابل نظام جمهوری اسلامی ایران استفاده نماید. برای مثال ترامپ بارها و بارها بر این توهم دامن زده است که ما در پسا برجام به حکومت ایران میلیاردها دلار پرداخت نمودیم، اما حکومت ایران این پول‌ها را در عراق، یمن، سوریه و فلسطین خرج نمود.[23] و یا ترامپ حداقل در طول سالهای 1397 و 1398 بارها و بارها به نوسانات شدید ارزی ایران اشاره کرد و ادعا نمود که پول ایران به دلیل تحریم‌های آمریکا و فساد اقتصادی مسئولین جمهوری اسلامی بی‌ارزش شده است.[24] و یا با اشاره به وجود خشکسالی و دروغ در ایران و شبهه پراکنی در رابطه با فعالیت‌های سپاه پاسداران، سعی در تحریک افکار عمومی ایران می‌نماید.[25]
بنابراین ترامپ و کارگزاران دولتش با درک اهمیت سایبر دیپلماسی و به تبع آن شبکه‌های اجتماعی در اجرای اهداف دیپلماسی عمومی دولت آمریکا، به دنبال این هستند که هرچه بیشتر بتوانند بر افکار عمومی ایران با استفاده از این ابزارها تأثیر بگذارند. خاصه اینکه شبکه‌های اجتماعی نظیر تلگرام[26] و توئیتر در ایران بسیار مورد استقبال اقشار مختلف مردم قرارگرفته‌اند و بستر بسیار خوبی برای برقراری ارتباط سیاستمداران آمریکایی با افکار عمومی ایران می‌باشند. بر اساس آماری که در مهرماه سال 1396 منتشر شد، در آن برهه 45 میلیون نفر از شهروندان کاربرد تلگرام[27]بوده‌اند.
بازخوردهای دیپلماسی عمومی دولت ترامپ برای جامعه ایران
متأسفانه باید اذعان نمود که در بسیاری از موارد؛ این تاکتیک جدید دولت آمریکا با موفقیت نسبی همراه بوده و تأثیرات آن در آشوب‌های خیابانی دی‌ماه ۹۶ و تیرماه ۹۷ به‌خوبی ملاحظه شد. در بحبوحه این آشوب‌ها ترامپ و سایر مقامات آمریکایی تلاش می‌کردند تا با دامن زدن هرچه بیشتر بر آتش آشوب و درگیری در ایران، از این وضعیت به نفع خود بهره‌برداری کنند. برای مثال ترامپ در توئیتی به‌اصطلاح حمایت‌آمیز از این آشوب‌ها نوشت: حکومت ایران باید حقوق مردم خود را محترم بشمارد، ازجمله حق آن‌ها برای بیان نظراتشان. همچنین پل رایان[28] رئیس وقت مجلس نمایندگان آمریکا در توئیتی به‌اصطلاح حمایت‌آمیز نوشت: مهم است که ما از معترضان بدون خشونت در ایران حمایت کنیم.
بر این اساس لازم است که مسئولین کشور باید با برطرف کردن زمینه‌های نارضایتی مردم به‌خصوص در زمینه مسائل اقتصادی و مبارزه پیگیر و قاطع با مفاسد اقتصادی؛ رسیدگی و توجه خاص به طیف‌های محروم و مستضعف جامعه؛ راه سوءاستفاده دولت ترامپ از زمینه نارضایتی‌های مردم را به‌طورجدی مسدود نمایند.[29]
همچنین پُرواضح است که در دنیای امروز که دنیای رسانه‌های بدون مرز و فرا سرزمینی در هر زمان و هر مکان می‌باشد؛ بایسته است تا با بهره‌گیری از روش‌های نوین مدیریتی، اقدام به تشکیل دپارتمان سایبر دیپلماسی تحت فرماندهی و مدیریت واحد وزارت امور خارجه نموده و چنان‌که در کشورهای قدرتمند دنیا نظیر آمریکا و چین به همین‌گونه است، با بهره‌گیری از جوانان و متخصصین مستعد، چه در زمینه‌های نظری و سیاست‌گذاری و چه در زمینه برقراری زیرساخت‌های مستحکم فنی و اجرایی؛ اقدام به تشکیل؛ سازمان‌دهی و مدیریت منسجم عملیات دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران نمود تا بتوان تصویری هرچه بهتر و زیباتر از ایران اسلامی عزیز به افکار عمومی در اقصی نقاط دنیا ارائه نمود. در این رابطه باید از افرادی با دارا بودن تحصیلات مرتبط در زمینه علم سایبری در رشته‌های روابط بین‌الملل، مطالعات منطقه‌ای و فرهنگ و ارتباطات به‌منظور سیاست‌گذاری و نظریه‌پردازی برای سازمان فوق متخصصین رشته‌های مرتبط با فناوری اطلاعات به‌منظور تأمین و پشتیبانی دائمی زیرساخت‌های فنی سازمان موردنظر و متخصصین علم آینده‌پژوهی به‌منظور رصد و پایش دائمی روندهای آینده فضای سایبری و شبکه‌های اجتماعی بهره ببرد.[30]
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
دولت ترامپ به‌صورت موردی و کاربردی در حال برقراری دیپلماسی عمومی با جامعه جمهوری اسلامی ایران است. بر این اساس رویکرد دولت ترامپ در بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی به شرح ذیل است:
1-الگو گیری از همان مدل کارزار انتخاباتی 2016 ترامپ، در نقاط حساسیت تحریک افکار عمومی جامعه آمریکا
2-با در نظر داشتن محور بالا، دولت ترامپ به دنبال تحریک نقاط حساسیت جامعه ایران می‌باشد.
3-استفاده ترامپ و کارگزاران دولتش از ابزارهای نوین فن‌آوری اطلاعات نظیر شبکه‌های اجتماعی گوناگون
در کنار این وضعیت این است که علی‌رغم تأکیدات مکرر مقام معظم رهبری بر لزوم تبلیغات و اطلاع‌رسانی عمومی صحیح، متأسفانه اهمیت این موضوع توسط مسئولین امر درک نشده و کماکان اصرار بر انجام روش‌های سنتی در این زمینه‌دارند. بنابراین بدیهی است که، جمهوری اسلامی ایران باید از روش‌های نوین اجرای دیپلماسی عمومی بهره ببرد تا راه برای بهره‌برداری ترامپ به‌عنوان فردی که در مخاطب قرار دادن افکار عمومی بسیار ماهر و خبره می‌باشد، بسته شود.
منابع و پی نوشت ها
[1] Donald Trump
[2] پایگاه خبری دویچه وله فارسی، انتقال سفارت آمریکا به اورشلیم؛ اقدامی خطرناک یا “گامی بلند”؟ 07/12/2017، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.dw.com/fa-ir/a-41682477
[3] مجله پرسمان،« نگاهی به برنامه های غیراخلاقی شبکه های فارسی زبان ماهواره ای»، خرداد 1392، شماره 125.
[4] Bill Clinton
[5] پریچهر فزرام، پیاگاه خبری شبکه صدای آمریکا، «پایم نوروزی جرج بوش: احتمال توافق بین ایران و آمریکا وجود دارد»، 01/01/1387، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.radiofarda.com/a/f4_Bush_congratulate_Iran_freedom/439978.html
[6] George W. Bush
[7] Barack Obama
[8] Cyber Diplomacy
[9] Facebook
[10] Youtube
[11] Twitter
[12] [12] بنی هاشمی، سید سعید، سایبر دیپلماسی، تهران: نشر دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، 1397، چاپ اول، ص 70
[13] Hollywood
[14] مهدی کردی، ظهور فضای سایبری به‌عنوان عرصه جدید منازعات راهبردی، پایگاه خبری اندیشکده راهبردی تبیین، 07/07/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[15] Alan Eyre
[16] پایگاه خبری خبر آنلاین، « آلن ایر خداحافظی کرد»، 20/05/1395> قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.khabaronline.ir/news/566083/
[17] “Anxiety, Nostalgia, and Mistrust: Findings from the 2015 American Values Survey”,17 Nov 2015 Public Religion Research Institute. 17 Nov 2015.
[18] WILLIAM A. GALSTON, “Trump Rides a Blue-Collar Wave”, 17 Nov 2015,Wall Street Journal Column.
[20] Mike Pence
[21] Mike Pompeo
[22] پایگاه خبری بی بی سی فارسی، «ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد»، 18/02/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.bbc.com/persian/iran-44046111
[23] پایگاه خبری صدای آمریکا، « پمپئو با استناد به گزارش وزارت خارجه: ایران ۱۶ میلیارد دلار هزینه گروه‌های نیابتی و اسد کرده است»، 17/07/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://ir.voanews.com/a/us-iran-pompeo/4605686.html
[24] پاگاه خبری صدای آمریکا، « پرزیدنت ترامپ: ایران به دردسر افتاده و تحریم‌ها موثر بوده‌اند؛ آمریکا آماده گفتگو است»، 24/07/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://ir.voanews.com/a/us-iran/5126429.html
[25] پایگاه خبری صدای آمریکا، « پیام نوروزی پرزیدنت ترامپ به مردم ایران: امروز سپاه نماد تخاصم، خشکسالی و دروغ است»، 29/12/1396 قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://ir.voanews.com/a/us-iran-trump-nowruz-message-/4306361.html
[26] Telegram
[27] پایگاه خبری باشگاه خبرنگاران جوان، « آمار دقیق کاربران ایرانی و محتوای تولید شده در تلگرام چقدر است؟»، 24/06/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.yjc.ir/fa/news/6281553/
[28] Paul Ryan
[29] پایگاه خبری صدای آمریکا، «حمایت پرزیدنت ترامپ از معترضان در ایران»، 09/10/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://ir.voanews.com/a/us-iran-protest-/4185384.html
[30] مهدی کردی، «ظهور فضای سایبری به‌عنوان عرصه جدید منازعات راهبردی، پایگاه خبری اندیشکده راهبردی تبیین، 07/07/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
