اندیشکده راهبردی تبیین- جنوب یمن شاهد شکل‌گیری کانون‌های موازی قدرت در ماه‌های اخیر بود. دولت مستعفی منصورهادی و شورای انتقالی جنوب به ریاست «عیدروس‌ الزبیدی»دچار اختلاف‌های جدی شدند به نحوی که شورای انتقالی جنوب کاخ ریاست جمهوری معاشیق در عدن را در اختیار گرفت. با شدت گرفتن اختلاف‌ها در جنوب، عربستان سعودی که این اختلاف‌ها را سازگار با منافع خود نمی‎‌داند، تلاش زیادی انجام داد تا دولت مستعفی یمن و شورای انتقالی جنوب پای میز مذاکرات نشسته و با گفتگو مشکلات را حل کنند. پس از چند دور مذاکره در جده، نهایتاً شورای انتقالی جنوب و دولت مستعفی یمن روز 5 نوامبر در ریاض، توافق‌نامه‌ای را امضا کردند تا اختلاف‌ها را کاهش دهند. در این نوشتار، ضمن اشاره به مهم‌ترین بندهای توافق ریاض، موانع و چالش‌های پیش‌رو و آثار و پیامدهای آن بررسی می‌شود.

 

• توافق ریاض و مفاد آن

نیروهای نظامی شورای انتقالی جنوب اوت گذشته در پی شدت گرفتن درگیری‌ها با نیروهای دولت مستعفی یمن، کاخ ریاست جمهوری «معاشیق» و برخی دیگر از نهادهای دولتی را در عدن تحت کنترل خود در آوردند. این رخداد مهم که به منزله شکست عربستان در بازگرداندن منصورهادی به قدرت در یمن بود، سبب شد آل‌ِسعود در اقدامی فوری از نیروهای شورای انتقالی جنوب برای مذاکره در ریاض دعوت کند، موضوعی که با انتقاد برخی از اعضای دولت مستعفی یمن مواجه شد. با این حال، عربستان سعودی با هدف ممانعت از افزایش اختلاف‌ها میان شورای انتقالی و دولت مستعفی و همچنین ممانعت از تبدیل جنگ یمن از جنگ علیه انصارالله و متحدانش به جنگ درون‎‌ائتلافی، به مذاکرات با شورای انتقالی جنوب ادامه داد، زمینه مذاکره دولت مستعفی و شورای انتقالی جنوب را در جده فراهم کرد که در نهایت نیز به امضای توافق ریاض منجر شد. این توافق بندهای زیادی دارد، اما مهم‌ترین بندهای آن عبارتند از:

• منصورهادی دولت جدید یمن را با مشارکت شورای انتقالی جنوب طی مدت 30 روز پس از امضای توافق تشکیل دهد. به نظر می‌رسد آل سعود مدل یمن پس از وحدت در سال 1990 را پیگیری می‌کند که مقرر شده بود مناصب به طور مساوی میان شمال و جنوب یمن نقسیم شود، اما این مدل زمان چندانی دوام نیاورد و شکست خورد.
• دولت کنونی منصورهادی 7 روز پس از امضای توافق به عدن باز می‌گردد.
• ادغام شبه نظامیان شورای انتقالی در وزارت دفاع دولت مستعفی و تشکیل ارتش واحد.
• توقف فعالیت‌های تبلیغاتی رسانه‌ای طرفین علیه یکدیگر.
• مشارکت شورای انتقالی جنوب در مذاکرات با انصارالله.

 

 

• موانع و چالش‌های پیش روی توافق ریاض

اگرچه با میانجی‌گری عربستان، دولت مستعفی و شورای انتقالی جنوب یمن توافق ریاض را امضا کردند، اما این توافق برای اجرایی شدن با موانع و چالش‌های متعددی مواجه است که برخی از این موانع و چالش‌ها عبارتند از:

• دودستگی و اختلاف در درون دولت مستعفی درباره پذیرش توافق ریاض

یکی از مهم‌ترین موانع و چالش‌ها، دودستگی و اختلاف در درون دولت مستعفی یمن است. این اختلاف پیش از این در جریان درگیری میان شورای انتقالی و دولت مستعفی در اوت گذشته نیز آشکار شده بود و برخی از اعضای کابینه‌ی منصورهادی از جمله وزیر کشور از عربستان سعودی به دلیل حمایت نکردن از دولت مستعفی در مقابل نیروهای شورای انتقالی انتقاد کرده بود. “احمد المیسری”، وزیر کشور دولت مستعفی عبدربه منصورهادی پس از کنترل کاخ معاشیق از سوی شورای انتقالی گفت: «عربستان به مدت ۴ روز در برابر تحولات عدن سکوت کرد، در شرایطی که شریک ما در حال بریدن گوش تا گوش سر ما بود.» (باشگاه خبرنگاران جوان، 20 مرداد 1398) “احمد المیسری” اکتبر گذشته و در جریان مذاکرات میان شورای انتقالی و دولت مستعفی در سخنرانی خود در استان “شبوه” از منصورهادی خواست به اصول ملی‌گرایانه پایبند باشد و جدایی‌طلبان و شورشیان را در قدرت سهیم نکند. المیسری با طرح انتقادات تند علیه ابوظبی گفت: «درگیری‌های چند ماه گذشته در استان‌های جنوبی یمن برای تجزیه کشور یک پروژه اماراتی بود که ناکام ماند. اگر حمله‌های هوایی امارات در آن زمان نبود نیروهای ما می‌توانستند در چند روز ماجرا را خاتمه دهند.» وزیر کشور دولت مستعفی یمن خاطرنشان کرد «هر توافقی که قرار باشد کنترل دولت را به دست امارات و عربستان بدهد، پذیرفتنی نیست.» (خبرگزاری ایرنا، 4 آبان 1398) برخی مقامات دولت مستعفی یمن پس از امضای توافق ریاض نیز از آن انتقاد کرد.

• عدم پذیرش توافق ریاض از سوی برخی از گروه‌های مهم جنوب یمن

یکی دیگر از موانع اجرایی شدن توافق ریاض این است که گروه‌های سیاسی در جنوب یمن به شورای انتقالی و دولت مستعفی یمن محدود نمی‎‌شود بلکه گروه‌ها و شخصیت‌های مهمی دیگری نیز حضور دارند که توافق ریاض را رد می‌کنند. شیخ “عبدالله بن عیسی آل عفرار”، رئیس شورای عمومی اهالی المهره و السقطری در توئیتی اعلام کرد دعوت “فهد بن ترکی بن عبدالعزیز”، رئیس ستاد مشترک ارتش عربستان را برای شرکت در مراسم امضای توافق بین دولت هادی و شورای انتقالی رد کرده است. وی دلیل این کار را عدم تخصیص سهم عادلانه به این مجلس در بین گروه‌های سیاسی جنوبی اعلام کرد. همچنین “حسن باعوم”، رئیس شورای ملی برای آزادی جنوب و از شخصیت‌های بارز جنبش حراک جنوبی با رد توافق ریاض آن را زمینه‌ای برای وارد کردن مردم جنوب به جنگی که جنگ آنها نیست، توصیف کرد. گروه‌های دیگری نظیر شورای نجات ملی جنوب یمن، شورای مردم شبوه، ائتلاف قبیله‌ای اهالی شبوه، اداره‌ی هماهنگی جوانان عدن، شورای عمومی اهالی استان‌های المهره و سقطری و کمیته تحصن مسالمت‌آمیز استان المهره نیز با انتشار بیانیه‌هایی مخالفت خود را با توافق ریاض اعلام کردند. (خبرگزاری فارس، 18/8/1398) با توجه به این شرایط، می‌توان گفت توافق ریاض سبب شکل‌گیری جبهه دیگری از گروه‌های جنوب یمن در مخالفت با دولت مستعفی یمن و همچنین شورای انتقالی جنوب می‌شود.

• عدم اعتماد برخی از گروه‌ها و شخصیت‌های جنوب یمن به عربستان سعودی

عربستان سعودی میانجی‌گری میان دولت مستعفی منصورهادی و شورای انتقالی جنوب را بر عهده داشته است. این در حالی است که عربستان مهم‌ترین رکن حمله به یمن است و طی 56 ماه گذشته خسارت‌های زیادی به این کشور که فقیرترین کشور عربی است، وارد کرد. بر این اساس، بی‌اعتمادی به عربستان میان گروه‌ها و شخصیت‌های یمنی در سطح بالایی قرار دارد. پذیرش میانجی‌گری عربستان از سوی شورای انتقالی جنوب و دولت مستعفی یمن سبب انتقاد دیگر گروه‌های یمنی شده است. “توکل کرمان”، از عضای شاخص حزب الاصلاح در این خصوص در توئیتی گفت: «توافقی را که باعث سرپرستی ریاض بر یمن می‌شود و پیوست‌هایی که هژمونی عربستان را در یمن تثبیت می‌کند، رد می­کنیم.» “عبدالله العلیمی”، رئیس دفتر منصورهادی و از دیگر اعضای بسیار با نفوذ حزب إصلاح در دولت وی، تنها ساعتی پس از پایان مراسم امضای توافق ریاض در توئیتی تلویحاً عربستان را به نداشتن عزم کافی برای اجرایی شدن توافق متهم کرد. “صالح الجبوانی”، وزیر حمل و نقل دولت منصورهادی و از مهم‌ترین شخصیت‌های مخالف توافق در دولت وی نیز در توئیتی با اشاره به سفرهای خود و “المیسری، وزیر کشور به شبوه و مأرب و حضرموت با کنایه به منصورهادی نوشت: «به زودی هرکس که جز به یمن تکیه کرده است، متضرر خواهد شد.» این واکنش‌ها گویای این است که مخالفت‌ها با توافق ریاض در درون و خارج از دولت مستعفی یمن در سطح بالایی قرار دارد و امکان اجرایی شدن این توافق را تضعیف می‌کند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• ماهیت برخی از بندهای اصلی توافق ریاض

یکی از موانع مهم درون‌متنی که سبب ابهام در اجرای توافق ریاض می‌شود، ماهیت برخی از بندهای این توافق است. برای مثال، در این توافق آمده است که دولت منصورهادی باید یک هفته پس از امضای توافق ریاض به عدن بازگردد، اما با گذشت یک هفته از امضای این توافق تنها دو وزیر به عدن بازگشته و دولت منصورهادی در عدن مستقر نشده است. همین موضوع نشانه‌ی مهمی برای تردید در اجرای توافق ریاض است. یکی دیگر از بندهای مهم این توافق، تشکیل دولتی جدید در 30 روز است. با این حال، توافق درباره چنین دولتی به خصوص انتخاب نخست وزیر جدید و چینش اعضای کابینه، موضوعی اختلاف‌برانگیز است. شورای انتقالی جنوب معرفی نخست وزیر جدید را حق خود می‌داند و طبیعتاً سهم و جایگاه آن در ساختار قدرت روند صعودی آشکاری پیدا می‌کند که این موضوع می‌تواند عامل اختلاف با وزرای کنونی دولت مستعفی و همچنین با دیگر گروه‌های جنوب یمن باشد. ادغام نیروهای نظامی شورای انتقالی جنوب در وزارت دفاع دولت مستعفی یمن نیز یکی از بندهایی است که می‌تواند سبب اختلاف‌های جدی شود چون این بند عملاً به معنای حذف حزام الامنی، شاخه نظامی شورای انتقالی و تضعیف توان نظامی این شورا است. در برخی از اظهارنظرهایی که اعضای شورای انتقالی جنوب پس از توافق ریاض داشته‌اند، اختلاف‌نظرها دیده می‌شود. در همین راستا، «منصور صالح» نایب رئیس اداره رسانه‌ای شورای انتقالی جنوب در توئیتی اعلام کرد «شورای انتقالی به هیچ وجه التزام به مصوبات “الحوار الوطنی” (مذاکرات تعیین آینده سیاسی یمن که از سال 2012 آغاز و تا 2014 به طول انجامید و طی آن مصوب شد که یمن متحد باقی بماند و تحت 6 اقلیم اداره شود) را نپذیرفته است و نام آن تنها به شکل صوری در متن توافق آمده است». وی همچنین افزود: «هادی و دولت جدیدش به عدن باز می‌گردند ولی ما در مذاکرات به هیچ عنوان بازگشت علی محسن الاحمر، معاون منصورهادی و نزدیک به حزب الاصلاح را به عدن نپذیرفتیم.»

• آثار و پیامدهای موفقیت و ناکامی توافق ریاض بر آینده تحولات یمن.

توافق ریاض در صورت موفقیت یا ناکامی آثار و پیامدهایی خواهد داشت. برخی از پیامدهای مهم این توافق عبارتند از:

• تقویت موقعیت شورای انتقالی جنوب و تقویت گرایش‌های تجزیه‌طلبانه

اگرچه برخی تحلیل‌ها حاکی از این است که مشارکت شورای انتقالی جنوب در دولت منصورهادی سبب کاهش تمایلات جدایی‌طلبانه آنها می‌شود، اما نگارنده این تحلیل بر این باور است که ناکامی توافق ریاض سبب ادامه حرکت قبلی شورای انتقالی در جهت جدایی جنوب از شمال یمن می‌شود و موفقیت توافق ریاض نیز تمایلات جدایی‌طلبانه را تقویت خواهد کرد. با توجه به این‌که شورای انتقالی از جایگاه ویژه‌ای در توافق ریاض برخوردار شده و حتی امکان معرفی نخست وزیر از سوی این شورا نیز وجود دارد، می‌توان گفت که توافق ریاض بیش از هر چیز باعث تقویت و مشروعیت بخشیدن به این شورای طرفدار تجزیه جنوب می‌شود. از سوی دیگر توافق فعلی سبب می‌شود که مبارزه با تمایلات جدایی‌طلبانه شورای انتقالی در جنوب یمن کاهش یابد، چرا که این شورا رسماً به واسطه این توافق در ساختار قدرت قرار می‌گیرد. در همین حال، بر خلاف نیروهای حزام الأمنی و النخبه، نیروهای “العمالقه” که از 11 تیپ تشکیل شده و استعداد نظامی بالایی دارند در ارتش منصورهادی ادغام نخواهند شد و این موضوع یعنی این‌که هنوز امکان کودتای شورای انتقالی علیه دولت مستعفی یمن وجود دارد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• تقویت موقعیت امارات در جنوب یمن

برخی از تحلیل‌‌ها حاکی از این است که عربستان با نقشی که در قالب میانجی‌گری میان شورای انتقالی جنوب و دولت مستعفی یمن بر عهده گرفته، موقعیت خود را در جنوب یمن تقویت می‌کند، اما نگارنده این نوشتار بر این باور است که یکی از پیامدهای مهم توافق ریاض، تقویت موقعیت امارات در جنوب یمن است. امارات از سال 2017 به بعد تلاش خود را برای افزایش نفوذ خود در جنوب یمن بیشتر کرد و تشکیل شورای انتقالی، نیروهای حزام الامنی و النخبه و نیروهای “العمالقه” گویای این است که امارات در تحقق این هدف خود موفق بوده است. عربستان و دولت مستعفی منصورهادی در آوریل 2016 با برکناری “خالد بحاح” از سمت نخست وزیری دولت مستعفی و انتصاب علی محسن الاحمر به سمت معاون منصورهادی در جهت کاستن از نقش و نفوذ امارات در جنوب یمن تلاش کرده بودند، اما اکنون نه تنها شورای انتقالی جنوب که تحت حمایت امارات قرار دارد رسماً وارد دولت منصورهادی می‌شود بلکه امکان معرفی نخست وزیر از سوی این شورا که تلویحاً به معنای معرفی از سوی امارات است نیز وجود دارد.

• امکان توافق انصارالله با برخی گروه‌های جنوب از جمله الاصلاح

در توافق ریاض وزن چندانی برای برخی از گروه‌های یمنی از جمله حزب الاصلاح در نظر گرفته نشد. در نتیجه این جریان‌ها از توافق ریاض راضی نیستند. در صورتی که توافق ریاض با موفقیت اجرا شود و جایگاه الاصلاح کاهش یابد، اختلاف میان الاصلاح که تفکرات اخوانی دارد و عربستان سعودی احیا خواهد شد که این امر می‌تواند امکان گفتگو و توافق جریان‌های ناراضی از این توافق مانند جریان الأصلاح را با دولت نجات ملی در صنعا فراهم آورد.  

• تقویت یا تضعیف موقعیت عربستان در مذاکرات با انصارالله

اگر توافق ریاض با موفقیت اجرا شود و اختلاف‌ها در جنوب یمن کاهش یابد، عربستان سعودی می‌تواند موقعیت خود را در مذاکرات آتش‌بس با انصارالله و متحدانش تقویت کند، موضوعی که در ماه‌های اخیر به خصوص پس از تغییر موازنه قدرت در عرصه میدانی با حملات ارتش و کمیته‌های مردمی یمن علیه تاسیسات عربستان به طور جدی از سوی ریاض پیگیری شد. با این حال، شکست احتمالی توافق ریاض نیز سبب افزایش فشار بر عربستان و تضعیف بیش از پیش موقعیت آن در مذاکرات با انصارالله و متحدانش خواهد شد.

• تقویت از سرگیری مذاکرات دولت نجات ملی با دولت مستقر در جنوب یمن

به نظر می‌رسد از سرگیری مذاکرات دولت نجات ملی یمن با دولت مستقر در جنوب یکی دیگر از پیامدهای احتمالی موفقیت توافق ریاض باشد، چرا که از یک سو انصارالله و متحدانش در صنعا با دولتی جدید مواجه خواهند شد و از سوی دیگر عربستان و امارات نیز بیش از گذشته برای مذاکره آمادگی دارند. در همین راستا، “انور قرقاش”، وزیر مشاور در امور خارجه امارات گفت حوثی‌ها بخشی از جامعه یمن هستند و در آینده این کشور نقش خواهند داشت.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نتیجه

از زمانی که امارات اعلام کرد نیروهای خود را از یمن خارج خواهد کرد، درگیری‌های درون‌ائتلافی در جنوب یمن افزایش یافت، به نحوی که نیروهای شورای انتقالی جنوب در اوت 2019 موفق شدند کنترل کاخ معاشیق را در عدن در اختیار گیرند. پس از افزایش درگیری‌ها، عربستان سعودی با دعوت از شورای انتقالی جنوب به ریاض تلاش کرد زمینه گفتگو و مذاکره‌ی این شورا با دولت مستعفی منصورهادی را فراهم کند. سرانجام نیز پس از یک ماه، توافق ریاض میان شورای انتقالی و دولت مستعفی یمن روز 5 نوامبر امضا شد تا اختلافات درون ائتلافی کاهش یابد. با این حال برخی بندهای مهم توافق ریاض نظیر ادغام نیروهای نظامی شورای انتقالی در وزارت دفاع دولت منصورهادی و ابهام در نحوه‎‌ی تشکیل دولت جدید، تردیدهای زیادی را درباره احتمال موفقیت این توافق به وجود آورده است.

منابع

1-باشگاه خبرنگاران جوان، (20 مرداد 1398)، انتقاد تند وزیر کشور منصورهادی از عربستان و امارات، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://www.yjc.ir/fa/news/7033627/

2-خبرگزاری ایرنا، (4 آبان 1398)،اختلاف‌ها در دولت مستعفی یمن بالا گرفت، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://www.irna.ir/news/83531868/

3-خبرگزاری فارس، (18/8/1398)، ادامه مخالفت یمنی‌ها با توافق تحمیلی ریاض برای جنوب یمن، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://www.farsnews.com/news/13980818000189/