اندیشکده راهبردی تبیین- اعتراضات لبنان که از اکتبر 2017 آغاز شد تاثیرات گسترده ای بر جایگاه گروه های مختلف سیاسی و مذهبی در این کشور گذاشته است. شعار “همه یعنی همه” نشانگر نارضایتی شرکت کنندگان در اعتراضات از همه گروه های سیاسی بود. این در حالی است برخی رهبران سیاسی با مانورهای سیاسی کوشیدند خود را حامی معترضان و طرفدار مبارزه با فساد نشان دهند. در این میان حزب الله با توجه به فاصله کوتاه اعتراضات از زمان برگزاری انتخابات 2018 و تشکیل کابینه، صراحتا با تداوم این حرکت ها مخالفت کرد. نوشته حاضر به بررسی مواضع حزب الله در جریان اعتراضات 2019 و تاثیر این تحولات بر جایگاه داخلی و منطقه ای حزب الله می پردازد. 

 

مواضع حزب  الله نسبت به اعتراضات اخیر

مواضع حزب الله در خصوص اعتراضات همواره ثابت نبوده است. به طور کلی مواضع حزب الله را در دو مرحله می توان تقسیم بندی کرد. مرحله اول روزهای آغازین اعتراضات که حزب الله ضمن حمایت از خواسته های مردم و اعتراضات اعلام کرد که نه تشویق به اعتراض می کند و نه منع. در این زمان سید حسن نصرالله با اشاره به سخنان برخی مردم در تلویزیون که می‌گفتند چرا حزب الله به خیابان نمی‌ریزد پاسخ داد: “اگر ما به خیابان بیاییم بلافاصله موضوع سیاسی می‌شود و روزنامه‌ها تیتر می‌زنند پیام ایران از خیابان‌های بیروت به امریکا! اگر قصد ادامه دارید توصیه می‌کنم اجازه ندهید هیچ کدام از گروه‌های سیاسی روی موج اعتراضات شما سوار شوند چون مطالبات اجتماعی شما تباه خواهد شد و موضوع رنگ سیاسی پیدا می‌کند.” اما با طولانی شدن روند اعتراضات وی با ابراز نگرانی از تداوم آن، نسبت به تاثیر آن بر امنیت لبنان چنین هشدار داد: “ما از استعفای دولت فعلی یا برگزاری زودهنگام انتخابات پارلمان حمایت نمی‌کنیم. چون اگر همه چیز خوب پیش برود حداقل یکی دو سال طول می‌کشد تا پارلمان تشکیل شود یا دولت بعدی روی کار بیاید. اگر دولت قرار باشد دولت سیاسی باشد طبیعتا باید نمایندگان همین گروه‌های فعلی در آن حضور داشته باشند. مشکل ما بر سر اسامی وزرا که نیست. چرا کشور را یکی دو سال عقب بیاندازیم تا دوباره وزیران دیگری به نمایندگی از نیروهای سیاسی فعلی دولت تشکیل دهند؟ نتیجه‌ی انتخابات پارلمان نیز چیزی شبیه همین مجلس خواهد بود. حد اکثر با یکی دو نفر اختلاف در کرسی‌های هر حزب.”[1] به این ترتیب حزب الله مساله ناکارآمدی سیستم سیاسی و انتخاباتی را نیز دوباره مطرح کرد.

 

 

ویژگی  های سیاست داخلی حزب  الله

به طور کلی تداوم فعالیت در فضای سیاسی پیچیده لبنان مستلزم مهارت های خاصی است. دخالت های خارجی، تجربه جنگ داخلی، بدبینی و رقابت بین گروه های سیاسی و فرقه ای، و نظام سیاسی موسوم به دموکراسی انجمنی شرایطی را پدید آورده که بقای سیاسی گروهی مانند حزب الله در آن بیش از هرچیز نیازمند شفافیت و صراحت و البته انعطاف و محافظه کاری است. به این ترتیب ویژگی های سیاست داخلی حزب الله را می توان چنین برشمرد:

 شفافیت مواضع: یکی از ویژگی های سیاست حزب الله شفافیت مواضع است. چنانچه در مواردی مواضع حزب الله بدرستی درک نشود این گروه بلافاصله به تبیین آن می پردازد. در جریان اعتراضات اخیر نیز سید حسن نصرالله بعد از آنکه دریافت مواضع وی برای برخی از هواداران حزب هنوز روشن نیست، صراحتا مخالفت خود را با حضور حامیان حزب در اعتراضات بیان کرد.[2] این در حالی است که رهبران حزب الله می توانند با طرح مواضع مبهم مانند سایر گروه ها و سیاستمداران، همراهی ظاهری با معترضان نشان دهند. همچنین حزب الله مواضع اقتصادی خود را نیز با شفافیت بیان کرده است. دبیر کل حزب الله در سخنرانی ماه گذشته خود پیرامون اعتراضات با اشاره به لزوم توجه به اقتصاد ملی و نه اقتصاد فرقه‌ای و اقتصاد مذهبی و اقتصاد منطقه‌ای، علت اصلی بحران های اقتصادی این کشور را فساد، هدررفت، دزدی، سوء مدیریت و شرایط سیاسی دانست.[3]

عدم مداخله در کشمکش ها و مجادلات سیاسی: اگرچه حزب الله بخشی از جامعه سیاسی و مذهبی متکثر لبنان است اما این گروه همواره کوشیده است تا خود را از مداخله در بحران های سیاسی خصوصا در مواردی که امکان تبدیل شدن به بحران های امنیتی را دارند دور نگهدارد. برای مثال وخامت شرایط امنیتی بقاع بعد از انتخابات سال گذشته لبنان از مواردی بود که دبیرکل این حزب علنا آن را شرایطی دانست که عمدا ایجاد شده بود تا مسئولیت امنیت این منطقه به جای حکومت، ارتش و دستگاه های امنیتی به عهده حزب الله قرار گیرد و این گروه ناگزیر از ایجاد تشکیلات امنیتی در این منطقه شود.[4] در اعتراضات اخیر نیز پس از چند روز این حزب دریافت یکی از اهداف اعتراضات کشاندن حزب به میدان های اعتراضات است. با درک این هدف، نصرالله صراحتا اعلام کرد که منافع حزب الله دوری از این میادین است. این در حالی است که تلاش می شد با سوءاستفاده از حساسیت حزب الله نسبت به خلا سیاسی و بحران امنیتی، پای این گروه را به عنوان جبهه مقابل معترضان به خیابان ها باز کنند. صرف نظر از اینکه قدرت واقعی حزب الله در صحنه سیاسی لبنان چقدر است و آیا واقعا این گروه امکان دخالت موثر در چنین کشمکش هایی را دارد یا خیر، تلاش حزب و رهبران آن همواره در این راستا بوده است که تاثیرگذاری حزب الله در صحنه داخلی لبنان را کمتر از سایر گروه های مذهبی و طایفه ای نشان دهند تا اولا موجب تحریک خصومت سایر گروه ها و احزاب بر ضد این حزب نشوند و ثانیا لبنان را از عواقب مسایلی نظیر تحریم های بین المللی بر ضد حزب الله دور نگهدارند.

پرهیز از انطباق  های مذهبی: اگرچه مقامات این حزب همواره با طرح هایی که دربرگیرنده افزایش مالیات فقرا و گران کردن مایحتاج مردم است مخالف بودند و دوراهی افزایش مالیات یا بحران اقتصادی را نفی کردند، اما در هنگام اعتراضات و زمانی که برخی حامیان حزب الله انتظار داشتند که این گروه در بحث مبارزه با فساد به شبیه سازی های مذهبی روی بیاورد نصرالله صراحتا از این کار پرهیز کرد. علاوه بر دیدگاه خاص حزب الله برای حفظ آرامش و استفاده از فرصت وجود دولتی مستقر، رهبر حزب الله به خوبی آگاه است که در جامعه متکثر لبنان چنین رفتاری مانند شمشیری دو لبه است که در نهایت ممکن است به افزایش شکاف  های مذهبی شیعه و سنی، بیگانگی مردم ازحزب الله و از دست رفتن پایگاه فراطایفه ای که این گروه طی سال ها مقاومت در برابر اسراییل به دست آورده است بینجامد. سید حسن نصرالله در سخنرانی اخیر خود درباره اعتراضات با اشاره به درخواست مردم از وی برای مشارکت حزب الله در اعتراضات چنین گفت:

“گفتند در این جنبش اعتراضی اخیر شما در اردوگاه حسین نیستید. وقتی درباره‌ حسین صحبت می‌کنید و می‌خواهید یک جنبش مشخص را به حسین تشبیه کنید، برای من آرمان حق‌طلبانه، شعارهای حق‌طلبانه، رهبری شفاف، صادق، عادل، مخلص و فداکار و یک جایگزین امن و شایسته بیاورید. اما اگر این موارد وجود ندارد اجازه دهید حسین بحثش جدا بماند و بیایید درباره‌ تحولات، شرایط، تهدیدها، فرصت‌ها و چالش‌های موجود در کشورمان صحبت کنیم.[5] این در حالی است که در حوزه سیاست خارجی و مقابله در برابر تل آویو، حزب الله بارها از این گفتمان مذهبی استفاده کرده است.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

آینده حزب  الله در صحنه سیاسی لبنان

در کوتاه مدت جایگاه حزب الله در آینده سیاسی لبنان بیش از هر چیز متاثر از ساختار دولت جدید است. در نتیجه انعطاف و یا سرسختی حزب الله در تعیین ساختار دولت در آینده این حزب موثر خواهد بود. برخلاف آنچه اندکی بعد از شروع اعتراضات گفته می شد، اعتراضات به هیچ وجه ضد حزب الله نبود و مجموعه سیستم سیاسی را نشانه رفته بود. چنانچه مشاهده شد تظاهرکنندگان به انتخاب محمد صفدی به عنوان جایگزین حریری واکنش شدیدی نشان دادند. حزب الله هواداران خود را در میان شیعیان لبنان دارد که تحت هر شرایطی از این گروه حمایت می کنند و در انتخابات نیز به آن رای می دهند. این حزب نیز در تامین منافع و انتظارات رای دهندگان خود تا حد امکان کوشیده است و نمی توان انتظار داشت خواسته همه گروه ها و جناح ها را برآورده کند هرچند که عملا ممکن است تضادی بین این دو دسته از منافع وجود نداشته باشد. نتیجه اینکه حزب الله در این مقطع تنها قادر است با تبیین مواضع خود بر ضد فساد و توانایی های مدیریتی خود، تبلیغات منفی را خنثی کند. وجه دیگر این تلاش ها اقدامات عملی است، نظیر آنچه حزب الله در ابتدای ماه میلادی جاری در پرداخت حقوق نهادهای تابعه خود به دلار انجام داد و از آن ها خواست دلارهای دریافتی را مستقیما در فروشگاه ها خرج کنند. این در حالی است که بانک مرکزی لبنان از پرداخت پول به دارندگان حساب ارزی که در لبنان امری عادی است خوددداری می کرد.[6]

با این وجود در درازمدت حزب الله با پیشقدم شدن برای اصلاح در سیستم سیاسی و انتخاباتی و نظام مالیات جایگاه مستحکم تری در صحنه سیاسی لبنان خواهد یافت. در دشواری چنین اصلاحاتی تردیدی وجود ندارد اما دو واقعیت محرز در صحنه سیاسی و اجتماعی لبنان عبارتند از فساد گسترده و ناکارآمدی سیستم سیاسی. باید به خاطر داشت که در انتخابات سال گذشته لبنان عده زیادی از مردم شرکت نکردند تا جایی که ساعاتی پس از رای گیری میشل عون خواستار مشارکت گسترده تر مردم در انتخابات شد. در واقع بخش بزرگی از مردم لبنان سیستم سیاسی این کشور را در مبارزه با فساد کارآمد نمی دانند و شرکت در انتخابات را بی فایده می دانند. به این ترتیب در شرایطی مانند اعتراضات اخیر، نمی توان با تاکید بر لزوم احترام به نتایج انتخابات – علی رغم منطقی بودن- معترضان را قانع کرد. برای این گروه از مردم که تعدادشان چندان هم کم نیست حزب الله نیز شریک سایر طرف ها در سیستم سیاسی فاسد است. حزب خصوصا به دلیل عدم مقابله با آنچه فساد بزرگترین حامی خود یعنی امل و سران آن مانند نبیه بری و همسرش نامیده می شود[7] مورد سرزنش است. صرف نظر از اینکه واقعا حزب الله تا چه حد توانایی مقابله با سایر گروه های حاضر در قدرت را دارد، پیگیری اصلاحات در ساختار سیاسی و اقتصادی لبنان می تواند حزب را از موضع انفعال نسبت به اعتراضات به موضعی فعالانه در برابر فساد بکشاند و رقبای این حزب را ناگزیر از موضع گیری کند. لبنان یکی از کشورهایی است که در آن شرکت ها و ثروتمندان کمترین میزان مالیات را می دهند و نرخ فرار مالیاتی این افراد و شرکت ها در بالاترین سطح است.[8] پیشنهاد اصلاح قانون مالیات در کنار اصلاحات ساختار سیاسی می تواند موضع حزب الله را نسبت به مقوله فساد تبیین کند.

 

جایگاه آینده حزب  الله در منطقه

جایگاه حزب الله در منطقه بیش از همه متاثر از تقابل این حزب با اسراییل است. روشن است که تا زمانی که سیاست های خصمانه تل آویو در منطقه مانند سوریه و همچنین نسبت به لبنان از جمله در مساله مرزهای دریایی و نقض حریم هوایی تداوم دارد نقش بازدارنده حزب الله نیز مورد پذیرش بسیاری از نیروهای منطقه ای است. با این حال قدرت منطقه ای حزب الله همچنان تابعی از مسایل داخلی لبنان است و مشکلات اقتصادی لبنان و کشمکش ها بر نقش منطقه ای این گروه نیز تاثیر خواهد گذاشت. برای مثال در جریان اعتراضات اخیر برخی رسانه های اسراییلی کوشیدند حمله حزب الله به پهپاد اسراییلی را تلاشی از سوی این گروه برای شروع جنگ با اسراییل و منحرف کردن توجه افکار عمومی از داخل به خارج لبنان بنامند.[9] در واقع مطرح کنندگان این سناریو انتظار داشتند با معطوف شدن توجه حزب الله به صحنه داخلی، از توانایی مانور آن در منطقه کاسته شود. اگرچه در شرایط فعلی این گزینه دور از ذهن بود اما تداوم وضعیت نابه سامان اقتصادی و اعتراضات احتمالی قطعا بر توانایی منطقه ای حزب الله حتی در پرونده هایی نظیر بازگشت آوارگان سوری اثر خواهد گذاشت.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نتیجه گیری

 اگرچه از زمان اعتراضات در لبنان برخی افراد و رسانه ها کوشیدند این اعتراضات را بر ضد حزب الله معرفی کنند و آن را موجب تضعیف آن در آینده بدانند، اما در واقع این اعتراضات مجموعه سیستم سیاسی و مدیریت اقتصادی لبنان را هدف گرفته است. در این میان حزب الله هم زمان با بیان شفاف مواضع خود در مخالفت با چنین اعتراضاتی نمی تواند در درازمدت از اصلاح سیستم سیاسی و انتخاباتی و خصوصا مالیاتی غافل باشد. اگرچه هیچ نهادی قادر نیست حزب الله را از آرای خود در صندوق های رای محروم کند، اما با تکرار حرکت های اعتراضی مشابه و ایجاد ناامنی، قدرت داخلی و منطقه ای حزب قطعا ضربه خواهد خورد. بدین ترتیب ایجاد اعتماد نسبت به حزب حتی در میان مردمی که حامی سنتی حزب الله نیستند نیز دارای اهمیت است.

منابع

[1] سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، در روز اربعین 1441، 27 مهر 1398، قابل دسترسی در:

http://moqawama.ir/?speech=980727

[2]سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، پیرامون تحولات اخیر لبنان، 3 آبان 1398، قابل دسترسی در:

 http://moqawama.ir/?speech=980803

[3]  سخنرانی سید حسن نصرالله، دببر کل حزب الله لبنان، در روز عاشورای محرم 1441، 19 شهریور 1398، قابل دسترسی در:

http://moqawama.ir/?speech=980619

[4] سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، در جشن اولین سال‌گرد دومین آزادسازی لبنان در هرمل، 4 شهریور 1398، قابل دسترسی در:

 

http://moqawama.ir/?speech=970604

[5] سخنرانی سید حسن نصرالله، دبیر کل حزب الله لبنان، پیرامون تحولات اخیر لبنان، 3 آبان 1398، قابل دسترسی در:

 http://moqawama.ir/?speech=980803

[6]  محمود علوی، شگفتی تحلیلگران خارجی و لبنانی از اقدام حزب الله، وب سایت لیبانیران، قابل دسترسی در:

http://libaniran.com/1398/08/13/currency-war-countermeasure

[7] Mersiha Gadzo, Lebanon Protests: Difficult, Delicate Situation for Hezbollah, Aljazeera, 27 Oct 2019, Available at:

https://www.aljazeera.com/news/2019/10/lebanon-protests-difficult-delicate-situation-hezbollah-191027053143258.html

[8] Kareem Chehayeb, Lebanon Protests: A Now or-Never Moment? European Council on Foreign Relations, 25^th Oct, 2019, Available at:

https://www.ecfr.eu/article/commentary_lebanon_protests_a_now_or_never_moment

[9] Anna Ahronheim “Will Hezbollah shift attention from Lebanon protests by attacking Israel?”, Jerusalem Post, 29 Oct 2019, Available at: https://www.jpost.com/Middle-East/Will-Hezbollah-shift-attention-away-from-Lebanon-protests-by-attacking-Israel-606223