اندیشکده راهبردی تبیین- فضای سیاست داخلی بریتانیا همچنان تحت تأثیر مباحث میان جناح‌های مختلف بر سر نحوه خروج این کشور از اتحادیه اروپا است. نیروهای سیاسی اندکی در بریتانیا از برگزیت[1] بدون توافق حمایت می‌کنند چراکه طبق ارزیابی‌های دولت بریتانیا خروج بدون توافق ضربه سنگینی به اقتصاد این کشور وارد خواهد کرد که کمبود مواد غذایی و پرداخت غرامت سنگین خروج از اتحادیه می‌تواند از آن جمله باشد. بریتانیا اقتصادی نسبتاً بزرگ دارد و عضوی مهم از اتحادیه اروپا محسوب میشود. به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا نیز از چنین خروجی حمایت نمی‌کند. از طرف دیگر شرکای اصلی بریتانیا در خارج از اتحادیه اروپا مواضع مختلفی اتخاذ کرده‌اند. ازجمله آمریکا که صریحاً بریتانیا را به بر گزیت بدون توافق فراخوانده است. دلیل این موضع آمریکا می‌تواند تمایل این کشور جهت پر کردن جای احتمالاً خالی‌شدۀ اتحادیه اروپا در اقتصاد بریتانیا باشد. اشتیاق آمریکا جهت رسیدن به توافق تجارت آزاد میان دو کشور در این راستا قابل ارزیابی است. با این وصف خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا با توافق و یا بدون آن علاوه بر تأثیری که بر اقتصاد این کشور خواهد داشت اقتصاد سایر شرکای بریتانیا را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. این مقاله به بررسی این تأثیرات خواهد پرداخت.
تایید برگزیت از سوی مردم بریتانیا
سؤالی که در این میان مطرح میشود این است که چرا مردم بریتانیا به همه‌پرسی برگزیت (فرایند خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا) رأی مثبت دادند؟
در پاسخ به این سؤال باید گفت که مردم بریتانیا به‌صورت سنتی – تاریخی همواره در پی جست‌وجوی هویتی مستقل از قاره اروپا بوده و کشور خود را جدا از اروپا قلمداد می‌کنند. به‌گونه‌ای که از اروپا با واژه «قاره»[2] یاد می‌کنند.
درواقع جدایی بریتانیا از اروپا، دارای زمینه‌های هویتی است. انگلیسیها همواره خود را کشوری جدا و دارای شرایط متمایزی نسبت به سایر کشورهای اروپایی دانسته‌اند. از همین رو کمترین همگرایی را در میان کشورهای اروپایی داشته‌اند.[3]
بر این اساس هویت ملی و هویت بریتانیایی نیز شامل واژگانی است که توسط سیاستمداران بریتانیایی همیشه در مقابل هویت اروپایی استفاده‌شده است. این نظریه بر این باور است که هر ملتی باید به‌صورت مستقل و نه جمعی به‌منظور به دست آوردن اهداف و منافع خود گام بردارد. در مقابل اکثریت قریب به‌اتفاق کشورهای اتحادیه، اروپا گرایی را برجسته کرده و ملی‌گرایی را کمرنگ کرده‌اند. در این شرایط، بریتانیا یک استثنا است. چراکه به لحاظ جغرافیایی و سیاسی، این کشور خود را متفاوت از سایر اعضای اتحادیه قلمداد می‌کند و بر هویت بریتانیایی تأکید می‌نماید. بریتانیا به دلیل سابقه تاریخی خود (نظام امپراتوری و پیوستگی با آنگلوساکسون‌ها) و نیز شرایط هویت بریتانیایی، بر مواضع خود پافشاری می‌کند. بنابراین در مقابل مفهوم اروپاگرایی، هویت بریتانیایی یا بریتانیایی مآبی قرار دارد. [4]
سابقه عدم همگرایی بریتانیا با فرایندهای مشترک اروپایی
در بررسی پیشینه عدم همگرایی بریتانیا با اتحادیه اروپا که منجر به برگزیت شد، باید به این نکته اشاره کرد که بریتانیا بسیار دیرتر از کشورهایی مانند آلمان و فرانسه به اتحادیه پیوست و بیش از دلایل اصولی، دلایل عمل‌گرایانه‌ای داشت. تفسیرهای متعددی برای این رویکرد ارائه‌شده است. ازجمله جغرافیای خاص (جزیره‌ای بودن)، تاریخ (عدم اشغال این کشور از 1066 میلادی)، ساختار نهادی (پراکندگی احزاب سیاسی)، اقتصاد (فرا آتلانتیک) و پیوند عمیق اجتماعی – فرهنگی با حاکمیت ملی.
این کشور از سرسخت‌ترین مخالفان تعمیق همگرایی و تبدیل اتحادیه به فدراسیون اروپایی بوده است. زمانی که شومان[5]، وزیر خارجه فرانسه در سال 1950 اعلامیه تأسیس جامعه زغال و فولاد را صادر کرد، بریتانیا به آن پاسخ منفی داد و یکی از دلایل عدم شرکت بریتانیا در این جامعه این بود که شومان، این جامعه را اولین گام به‌سوی تشکیل فدراسیون اروپایی اعلام می‌کرد.[6]
همچنین این کشور در سال 1992 به دلیل مشکلات اقتصادی، مکانیسم نرخ ارز را ترک کرد و هیچ‌گاه به حوزه پولی یورو نپیوست. بریتانیا در بیشتر زمینه‌ها، رویه ملی خود را حفظ کرد، به‌طوری‌که باوجود پیوستن به یورو آخرین کشوری بود که به منشور اجتماعی اروپا پیوست و عضو پیمان شینگن[7] نشد.[8]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
وضعیت آمریکا در برگزیت
برخلاف ابراز نگرانی‌های اعلامی کاخ سفید، خروج بریتانیا از اتحادیه موجب افزایش سهم آمریکا از بازارهای اروپا و بریتانیا و تعمیق وابستگی آن‌ها به واشنگتن خواهد شد.[9] برخلاف ادعاهای مقامات خزانه‌داری آمریکا درباره تأثیرات منفی خروج بریتانیا، این فرآیند باعث تشدید وابستگی امنیتی بریتانیا و اتحادیه اروپا به واشنگتن خواهد شد.
دلایل این وابستگی را می‌توان اینگونه برشمرد:
- ایجاد خلاء و گسست امنیتی به دلیل قطع ارتباط میان اتحادیه اروپا و بریتانیا. در این وضعیت هم خلاء حضور بریتانیا در اتحادیه اروپا برای این نهاد ملموس است و هم خلاء همکاری اتحادیه اروپا برای بریتانیا. در واقع این خلاء یک وضعیت متقابل برای هر دو طرف است.
- به دلیل وجود این خلاء، درباره موضوعاتی نظیر مهاجرت، مواد مخدر و تروریسم، تهدیدات جدی برای بریتانیا و اتحادیه اروپا پدیدار میشود که هر دو طرف ناچار به همکاری با آمریکا هستند.
دیوید برسون[10] اقتصاددان ارشد آمریکایی معتقد است خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا در کوتاه‌مدت تأثیرات منفی بر اقتصاد آمریکا خواهد داشت. اما در درازمدت باعث ایجاد مزایای اقتصادی فراوانی برای واشنگتن خواهد شد. براثر ناامنی‌های ایجادشده در اقتصاد انگلستان، بسیاری از سرمایه‌گذارها سعی خواهند کرد تا سرمایه‌های خود را به بازارهای امن منتقل کنند. [11]
قطعاً برای بسیاری از این دارایی‌ها بازار آمریکا مطلوب‌تر خواهد بود. چون سایر کشورهای اروپایی نیز به‌اندازه بریتانیا فاقد امنیت اقتصادی خواهند بود. راهی شدن این دارایی‌ها به اقتصاد آمریکا، آثار مثبت فراوانی برای اقتصاد این کشور در بر خواهد داشت. از سوی دیگر در صورت عدم انعطاف‌پذیری اتحادیه اروپا در مبادلات تجاری خود با بریتانیا و عدم اتخاذ سیاست تجارت آزاد با این کشور، این شرایط باعث میشود تا شرکت‌ها و تجار آمریکایی خلأ نبود اروپایی‌ها را در بریتانیا را پوشش دهند.[12]
از سوی دیگر برگزیت می‌تواند دارای تأثیرات منفی گسترده‌ای روی تجارت و اعتمادبه‌نفس سرمایه‌گذاران از طریق ایجاد شوک‌های اقتصادی در بازارهای مالی جهانی باشد. برای مثال باعث میشود که خرید کالاهای آمریکایی برای خریداران گران‌تر تمام شود. اقتصاددانان معتقدند که این امر می‌تواند صادرات آمریکا را کاهش دهد و به‌طور بالقوه کسری تجاری را افزایش دهد. درصورتی‌که رئیس‌جمهور آمریکا اصرار دارد که این کسری تجاری کاهش یابد. اما از سوی دیگر نخست‌وزیر بریتانیا به دنبال الگو قرار دادن تجارت جدید با آمریکا به‌عنوان نمونه‌ای از مزایای خروج از اتحادیه اروپا است که سیاست تجارت را برای ۲۸ عضو خود تعیین می‌کند. [13]
از سوی دیگر مذاکره‌کنندگان آمریکایی و انگلیسی پس از شروع فرایند برگزیت شش بار تاکنون در این سه سال و نیم با یکدیگر ملاقات کرده‌اند. حجم تجارت کالاها و خدمات بریتانیا با اتحادیه اروپا، در حدود ۸۰۰ میلیارد دلار است. این میزان بسیار بیشتر از رقم تجارت ۲۶۲ میلیارد دلاری این کشور با آمریکا است. بنابراین این نکته کاملاً آشکار و مبرهن است که دولت آمریکا به دنبال جایگزینی خود به‌جای اروپا است و دقیقاً به همین دلیل دونالد ترامپ[14] از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا حمایت می‌کند.
ایالات‌متحده آمریکا در هفت‌ماهه اول سال ۲۰۱۹ میلادی، در تجارت کالا و خدمات مازاد تجاری اندکی کمتر از ۳ میلیارد دلار به دست آورده است. درصورتی‌که آمریکا تا ماه جولای سال ۲۰۱۹ (تیر ۱۳۹۸) دارای کسری ۵۰۰ میلیارد دلاری با جهان بوده است. [15]
در واقع بر خلاف وضعیت مبادله تجاری آمریکا با سایر کشورها که دارای کسری تجاری و موازنه منفی به ضرر آمریکا است، این کشور در اثر برگزیت توانسته است مبادله تجاری خود با بریتانیا را بهبود داده و موازنه آن را به نفع خود مثبت نماید.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ارتباط برگزیت با جمهوری اسلامی ایران
همچنین درباره ارتباط برگزیت و جمهوری اسلامی ایران باید به این نکته اشاره کرد که با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، رهیافت جناح آتلانتیک[16] گرای اتحادیه اروپا کمرنگ میشود. این امر به معنای کاهش نفوذ نسبی آمریکا در اتحادیه اروپا است. دیگر اینکه حضور بریتانیا به نیابت از آمریکا در اتحادیه اروپا، موانع سیاسی را در راه گسترش روابط ایران و اروپا ایجاد می‌کرد.
بنابراین خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا به معنی رفع این مانع است. همچنین برگزیت می‌تواند منجر به کاهش نقش بریتانیا در محیط بین‌الملل شود. از سوی دیگر بریتانیا نمی‌تواند از اهرم فشار اروپا در تعاملات بین‌المللی خود بهره ببرد. ضمن اینکه این وضعیت می‌تواند منجر به استقلال اسکاتلند و ایرلند شمالی از بریتانیا شود. این شرایط باعث میشود تا بریتانیا که تبدیل به یک انگلستان کوچک شده است، بیش از هر زمانی دیگری به جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا نیاز داشته باشد. [17]
چراکه در منطقه حساسی نظیر غرب آسیا جمهوری اسلامی ایران امروزه تبدیل به یک بازیگر مهم شده است که هیچ پرونده‌ای در منطقه بدون حضور ایران قابل‌حل و فصل نیست. بنابراین در صورت خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و گسسته شدن روابط امنیتی این کشور با این نهاد، بریتانیا نیاز بیشتری به ایران در منطقه غرب آسیا پیدا می‌کند.
همچنین علاوه بر موارد ذکرشده، برگزیت می‌تواند دارای پیامدهای منفی هم برای ایران باشد. چنانکه پیش‌تر گفته شد بر اساس آمار و ارقام مستند، پیش‌بینی میشود که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، باعث کاهش رشد آمارهای اقتصادی این اتحادیه شود. با توجه به در هم تنیدگی روابط اقتصادی کشورها با یکدیگر، این امر بسیار محتمل است که تبعات منفی این وضعت، به جمهوری اسلامی ایران هم تسری پیداکرده و باعث زیان اقتصادی ایران شود. از سوی دیگر برگزیت می‌تواند باعث نزدیکی هرچه بیشتر بریتانیا به آمریکا شود. بنابراین بدیهی است که این نزدیکی می‌تواند درنهایت به افزایش فشارهای آمریکا و بریتانیا به ایران منجر شود.
پیامدهای اقتصادی برگزیت برای بریتانیا، اتحادیه اروپا و سایرکشورها
خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا دارای آثار و پیامدهای منفی فراوانی بر اقتصاد بریتانیا و شرکای تجاری آن است. چراکه باعث میشود تا دامنه تجاری این کشور بسیار محدودتر از سابق شود. درباره آثار اقتصادی خروج از اتحادیه در داخل بریتانیا، نهاد نظر بر مصرف بودجه بریتانیا اعلام کرده که اگر این کشور از اتحادیه اروپا خارج شود، دچار رکود اقتصادی و متحمل زیان ۳۰ میلیارد پوندی خواهد شد. بر اساس پیش‌بینی بانک مرکزی بریتانیا، یکی از پیامدهای خروج از اتحادیه اروپا، کوچک‌تر شدن 2 تا 8 درصدی اقتصاد این کشور در پانزده سال آینده خواهد بود که سبب کند شدن رشد اقتصادی اتحادیه اروپا و کشورهایی میشود که تجارت گسترده‌ای با بریتانیا دارند.[18]
گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول درباره پیامدهای بر گزیت نشان می‌دهد که رشد اقتصادی انگلیس در سال ۲۰۲۰، با کاهش ۲ درصدی مواجه خواهد شد.[19] همچنین بر اساس گزارش موسسه «برای دولتِ» بریتانیا که گزارشی با عنوان «برگزیت: حقوق گمرکی» تنظیم کرده است، با اجرای برگزیت حدود ۱۸۰ هزار تاجر بریتانیایی که تاکنون با اتحادیه اروپا همکاری می‌کنند، پس از برگزیت برای نخستین بار با مشکلات گمرکی مواجه خواهند شد و تخمین زده میشود که این موضوع سالیانه چهار میلیارد پوند برای آن‌ها هزینه خواهد داشت.[20]
دولت بریتانیا تخمین زده که پس از برگزیت، سالیانه حتی بیش از ۲۰۰ میلیون اظهارنامه گمرکی در این کشور صادر شود. بر اساس این گزارش، برآورد شده که تنظیم این اظهارنامه‌ها هرکدام هزینه‌ای بین ۲۰ تا ۴۵ پوند در برداشته باشد و کل هزینه‌های مربوط به آن بین ۴ تا ۹ میلیارد پوند خواهد بود.[21]
مرکز ملی آمار این کشور در گزارشی اعلام کرده است نرخ رشد اقتصادی بریتانیا در سه ماهه منتهی به سپتامبر امسال (۲۰۱۹) در مقایسه با همین مدت در سال پیش (نقطه به نقطه) به یک درصد رسیده است، این رقم در سه ماهه دوم سال ۱/۳ درصد بود.[22] از سوی دیگر یکی از تحلیلگران مربوط به امور ارزی بانک کومرس[23] آلمان درباره پیامدهای منفی برگزیت بر اقتصاد بریتانیا گفته است که این خروج می‌تواند باعث شود که ۲۵ درصد از ارزش پوند بریتانیا از دست برود.[24]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در خصوص تأثیر برگزیت بر شرکای تجاری بریتانیا باید گفت بنا به آمار و مستندات روزنامه‌های فرانسوی، نخستین تبعات خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، با کاهش تجارت خارجی فرانسه پدیدار شده است. به نوشته روزنامه فرانسوی تریبیون[25]، از ماه آوریل ۲۰۱۷ نرخ کاهش صادرات فرانسه به بریتانیا که در اثر برگزیت به وجود آمده است، دو برابر بیشتر از سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا بوده است.[26]
همچنین موسسه تحقیقاتی پروگنی[27] در این زمینه گزارش داده است که خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا دارای تبعات منفی بر بازار اقتصادی آلمان می‌باشد. بنا به گفته کارشناسان، برگزیت موجب شده است که حدود هفتاد هزار نفر کار خود را در آلمان از دست بدهند.[28]
در خصوص پیامدهای خروج بدون توافق بریتانیا از اتحادیه اروپا لازم است به این نکته اشاره شود که مارک کارنی[29]، رئیس بانک مرکزی بریتانیا با هشدار نسبت به نادیده گرفتن پیامدهای برگزیت بدون توافق گفت که چنین کاری آسیب جدی و ریسک‌های فراوانی برای اقتصاد بریتانیا در بر خواهد داشت و ارزش پوند کاهش‌یافته و نرخ تورم صعودی خواهد شد.
همچنین دفتر مسئولیت بودجه‌ای بریتانیا ضمن اخطار نسبت به آسیب‌های جدی اقتصادی خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (برگزیت) بدون دستیابی به توافق با این اتحادیه گفته است که در صورت خروج سخت بریتانیا از اتحادیه اروپا، این کشور دچار رکود اقتصادی و آسیب ۳۰ میلیارد پوندی خواهد شد. تحت چنین شرایطی دولت بریتانیا باید نسبت به تأمین کسری بودجه خود، به استقراض از طریق صدور و فروش اوراق قرضه مبادرت کند که این وضعیت باعث میشود تا به بدهی ملی این کشور افزوده شود.[30]
در این رابطه آنکتاد[31] (رکن توسعه و تجارت سازمان ملل متحد) اخیراً با انتشار گزارشی هشدار داده است که: خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بدون توافق تجاری می‌تواند حداقل موجب کاهش صادرات ۱۶ میلیارد دلاری بریتانیا به اتحادیه اروپا شود. این رقم معادل ۷ درصد کل صادرات بریتانیا به اتحادیه اروپا است. به اعتقاد کارشناسان آنکتاد، رقم ۱۶ میلیارد دلار یک برآورد کاملاً محافظه‌کارانه است و تنها شامل افزایش تعرفه‌های وارداتی اتحادیه اروپا بر کالاهای بریتانیا خواهد بود.
از سوی دیگر خروج بدون توافق بریتانیا از اتحادیه اروپا به این معنی است که ترتیبات قانونی که شامل بسیاری از جنبه‌های زندگی روزمره شهروندان بریتانیایی می‌باشد به ناگهان متوقف خواهند شد. این امر همچنین تغییر قابل‌توجهی در روابط تجاری بین بریتانیا و اتحادیه اروپا ایجاد می‌کند. مخالفان می‌گویند قیمت‌های بالاتر و کمبود کالاهای اساسی می‌تواند در زمره پیامدها و تبعات خروج بدون توافق از اتحادیه اروپا برای بریتانیا باشد.
از سوی دیگر تحلیلگران اقتصاد بین‌المللی معتقدند که یک برگزیت بدون توافق می‌تواند منجر به افزایش قیمت دلار در برابر پوند و یورو شود و به‌تبع این شرایط، تولیدکنندگان آمریکایی که به بریتانیا جنس می‌فروشند، ناگهان با یک مانع روبه‌رو می‌شوند، چراکه کالاهای آمریکایی گران‌تر می‌شوند.[32]
در خصوص تبعات برگزیت بر تجارت بریتانیا با چین باید گفت که این فرآیند حامل فرصتها و تهدیداتی به شرح ذیل برای چین است:
1-اگر بریتانیا اتحادیه اروپا را ترک کند، بزرگ‌ترین مشارکت تجاری در جهان را ترک می‌کند. علاوه بر این، اگر اتحادیه اروپا دسترسی مطلوب‌تری را برای شرکت‌های اروپایی به بازارهای چین فراهم کند، بریتانیا کنار گذاشته خواهد شد. برخی معتقدند که خروج از اتحادیه اروپا فرصتی را برای بریتانیا ایجاد می‌کند تا مذاکرات تجاری خود با چین را جایگزین منافع تجاری خود با اتحادیه اروپا کند. با این‌حال منتقدین این دیدگاه هشدار می‌دهند که به دلیل کوچک بودن بازار بریتانیا، ممکن است چین علاقه بیشتری به مذاکره با اتحادیه اروپا نشان دهد.[33]
2-خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا برای چین که در سالهای اخیر سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در انگلستان کرده است، به معنی محرومیت از دروازه راهبردی بازارهای اتحادیه اروپا با 500 میلیون نفر مشتری است. پس از اعلام تصمیم خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا و آشفتگی در بازارهای جهانی، ارزش واحد پول چین به کمترین حد خود ظرف سالهای 2012 تا 2017 رسیده بود. این در حالی است که در سال 2017 مقامات چینی برای حفظ ارزش پول این کشور وارد عمل شدند. این بحران اقتصادی و از دست دادن بازارهای اروپا در حالی برای چین که بزرگ‌ترین رقیب آمریکا در سطح جهان است رخ می‌دهد که سرعت رشد اقتصاد این کشور در سال 2016 کاهش یافته و این کشور شدیداً نیازمند یافتن شرکای تجاری و اقتصادی در جهان بود. کاهش حضور شرکت‌های چینی در بازارهای اروپایی و یا حداقل بروز وقفه در این روند، به معنی جایگزین شدن آمریکا به جای چین در بازارهای اروپا است.[34]
جمع بندی و نتیجه گیری
درمجموع تبعات و خطرات ناشی از اجرای نهایی برگزیت برای اتحادیه اروپا و بریتانیا بسیار بیشتر از منافع و محاسن آن است. علاوه بر اخلال در روند همگرایی اروپایی، این فرآیند کاملاً مستعد این است که باعث ایجاد اخلال‌های اقتصادی فراوان در روندهای تجاری و بازرگانی اتحادیه اروپا و بریتانیا شود. در روند معکوس این جریان، برگزیت می‌تواند حامل فرصت‌های فراوانی برای آمریکا، چین و جمهوری اسلامی ایران باشد. مطلوب موردنظر در این وضعیت این است که دست‌اندرکاران با تدوین یک نقشه راه جامع و منسجم به بهره‌گیری از فرصت‌های ناشی از برگزیت و مرتفع کردن چالش‌های آن برای ایران بپردازند.
منابع و پی نوشت ها
[1] Brexit
[2] continent
[3] حبیب الله ابوالحسن شیرازی، «برگزیت و پیامدهای سیاسی آن»، فصلنامه سیاست جهانی، 1396 دوره ششم، سال چهارم، ص 162
[4] علی صباغیان، ابراهیم باقری، «بررسی و تحلیل ساختارمند روابط بریتانیا و اتحادیه اروپا از عضویت تا برگزیت، بر اساس رویکردها بین حکومت گرایی و فراملی گرایی، فصلنامه سیاست، دوره 47، شماره 4، صفحه 950.
[5] Schumann
[6] نپایگاه اینترنتی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، نقدی نژاد، حسن، «رویکرد بریتانیا بر وحدت اروپا، سیاست خارجی و امنیتی مشترک اتحادیه اروپا»، 1387، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://csr.ir/department
[7] The Schengen Treaty
[8] کاردان، عباس، «کتاب اروپا (ویژه مسائل انگلستان)»، تهران: موسسه تحقیقات ابرار معاصر بین‌المللی ابرار معاصر، صفحه 204.
[9] اکبری، عابد، «نوستالوژی دور از دسترس»، 23/04/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[10] David Patterson
[11] یزدانی، پیمان، «آمریکا برنده خروج انگلستان از اتحادیه اروپا»، 05/04/1395، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/3694405/
[12] حبیب الله ابوالحسن شیرازی، «برگزیت و پیامدهای سیاسی آن»، فصلنامه سیاست جهانی،1396دوره ششم، سال چهارم، صفحه 179.
[13] David j.Lynch, Trump Might Berxit less WHEN he sees What IT DOES TO the economy, 5/09/2019, https://www.washingtonpost.com/business/economy/trump-has-cheered-on-brexit-but-fallout-could-impact-his-economy—and-reelection/2019/09/04/13224996-cf58-11e9-87fa-8501a456c003_story.html
[14] Donald Trump
[15] Martha C. White, How a no –deal Brexit would have ripple effects on U.S companines, 10/09/2019, https://www.nbcnews.com/business/economy/how-no-deal-brexit-would-have-ripple-effects-u-s-n1051501
[16] Atlantic
[17]حاتم زاده، عزیز الله، نور علی وند، یاسر، «روابط فراآتلانتیک پس از برگزیت و ترامپ، پیامدها برای ایران»، 1397، فصلنامه مطالعات راهبردی، دوره 21، شماره 81، ص 173.
[18] Alberto Nardelli, This Leaked Government Brexit Analysis Says The UK Will Be Worse Off In Every Scenario, 30/01/2018, https://www.buzzfeed.com/albertonardelli/the-governments-own-brexit-analysis-says-the-uk-will-be
[19] Andrew Soergel, Brexit,s Heavy costs on the United Kindom, 10/03/2019, https://www.usnews.com/news/best-countries/articles/2019-04-10/brexits-costs-on-british-european-economies-continue-to-rise
[20] Rob Merrick, Brexit: Leaving customs union to cost UK businesses £4bn a year, study shows, 10/09/2017, https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/brexit-customs-union-businesses-billion-four-eu-cost-latest-a7939356.html.
[21]پایگاه خبری پارس تودی، «برگزیت» با اقتصاد انگلیس چه می‌کند؟، 20/06/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://parstoday.com/fa/europe_and_america-i95977
[22] پایگاه خبری بی بی سی فارسی، « آهنگ نرخ رشد اقتصادی بریتانیا به کندترین میزان در دهه اخیر رسید»، 20/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.bbc.com/persian/business-50380156
[23] Bank of Commerce
[24] پایگاه خبری دویچه وله فارسی، «سرنوشت ناروشن برگزیت و تاثیر آن بر اقتصاد بریتانیا و آلمان»، 12/12/2018، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.dw. com/fa-ir/economy/a-46697666
[25] La Tribune
[26] پایگاه خبری خبرگزاری صدا و سیما، «ابهامات خروج از اتحاديه،«برگزیت و تبعات آن بر اقتصاد انگلیس و اتحادیه اروپا برگزيت، چالش هاي پيش بيني نشده اي را پيش روي دولت انگلستان قرار مي دهد»، 18/05/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.iribnews.ir/fa/news/2198539/.
[27] Progeny
[28] پایگاه خبری خبرگزاری صدا و سیما، «ابهامات خروج از اتحاديه،«برگزیت و تبعات آن بر اقتصاد انگلیس و اتحادیه اروپا برگزيت، چالش هاي پيش بيني نشده اي را پيش روي دولت انگلستان قرار مي دهد»، 18/05/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
http://www.iribnews.ir/fa/news/2198539/.
[29] Mark Carney
[30] پایگاه اینترنتی شورای راهبردی روابط خارجی ایران، «پیامدهای خروج بدون توافق انگلیس از اتحادیه اروپا»، 26/05/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر: https://www.scfr.ir/fa/101/109778/.
[31] unktad
[32] پایگاه خبری تسنیم، «سازمان ملل: برگزیت بدون توافق ۱۶ میلیارد دلار به اقتصاد بریتانیا زیان خواهد زد»، 13/06/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/06/13/2090090.
[33] How might Brexit affect the UK’s economic relations with China?, https://ukandeu.ac.uk/fact-figures/if-the-uk-leaves-the-eu-how-might-it-affect-the-uks-economic-relations-with-china/
[34] حبیب الله ابوالحسن شیرازی، «برگزیت و پیامدهای سیاسی آن»، فصلنامه سیاست جهانی،1396دوره ششم، سال چهارم، صفحه179.
