اندیشکده راهبردی تبیین- اسماعیل هنیه که ماه گذشته هم‌زمان با مسئولان جهاد اسلامی از غزه به مصر رفته بود، پس از انتخاب شدن به ریاست حماس در سال 1396، برای اولین‌بار و در تاریخ ۱۷ آذر سفر خود به خارج از غزه و مصر را آغاز کرد و سپس از قاهره وارد ترکیه شد. سفر هنیه در برهه کنونی از اهمیت خاصی برخوردار است.

هنیه تاکنون از ترکیه و قطر دیدار کرده و بر اساس اخبار غیررسمی هنوز (تا زمان نگارش این یادداشت (14 آبان)) در قطر است و منتظر فراهم شدن مقدمات سفر به تهران است. از آن‌جا که فلسطینی‌ها برای سفر به خارج از غزه از فرودگاه بین‌المللی قاهره استفاده می‌کنند، هنیه طی دو سال گذشته چندین بار از مصر درخواست اجازه سفر به کشورهایی مانند روسیه کرده بود اما حکومت مصر نمی‌پذیرفت.

مصر اکنون برای اولین بار از زمانی که هنیه به ریاست حماس انتخاب شده، به وی اجازه داده است به کشورهای دیگری غیر از مصر هم ‌سفر داشته باشد. برخی منابع فلسطینی خبر داده‌اند که یکی از شروط دولت مصر برای سفر خارجی رئیس دفتر سیاسی حماس، سفر نکردن به ایران بوده است.

هنیه بعد از ترکیه اکنون به قطر سفر کرده و گفته شده این سفرها شش ماه به طول خواهد انجامید و هنیه به چندین کشور دیگر نیز سفر خواهد کرد. حماس درباره این‌که هنیه به چه کشورهایی می‌رود بیانیه‌ای صادر نکرده  اما گفته شده است روسیه، مالزی، لبنان، کویت و موریتانی دیگر مقاصد سفر اسماعیل هنیه هستند.[1]

 

 

این در حالی است که پیش‌تر رسانه‌های رژیم صهیونیستی مدعی شده بودند،  هیأتی به ریاست «اسماعیل هنیه» به نمایندگی از جنبش حماس برای شرکت در اجلاس کشورهای اسلامی وارد مالزی می‌شود؛ اما شخص هنیه به مالزی نرفت و در قطر ماند و به جای آن هیأتی از اعضای ارشد جنبش حماس به کوالالامپور پایتخت مالزی رفت و در اجلاس سران کشورهای اسلامی شرکت کرد. بر اساس گزارش خبرگزاری فلسطینی شهاب؛ ریاست این هیأت را «موسی ابومرزوق» برعهده داشت و مابقی اعضای آن «خلیل الحیه»، «عزت الرشق»، «حسام بدران»، «سامی ابوزهری»، «اسامه حمدان» و «جمال عیسی» بودند.[2]

 

هنیه و آغاز دوران جدید حماس

در وهله نخست ذکر این نکته مهم است که تغییر رهبری حماس در سال 96 خود نقطه عطف مهمی بود که اهمیت آن در اولین سفرهای خارجی هنیه کاملاً عیان است.  رفتار تیم سیاسی جدید حماس از اسماعیل هنیه تا یحیی سنوار و العاروری، همگی نشان داد رفتار حماس در عمل، بسیار انقلابی‌تر و ضد صهیونیستی‌تر از سه سال گذشته است.

یکی از اقدامات حائز اهمیت تیم جدید حماس استقرار در داخل غزه بود. معمولاً رهبران سیاسی حماس در خارج از غزه سکونت داشتند (مثل خالد مشعل در قطر) که یکی از دلایل آن سهولت در ارتباطات و سفرهای دیپلماتیک بود؛ اما هنیه پس از انتخاب به رهبری ترجیح داد در قطر بماند. اول ناگفته نماند فشارهای سیاسی در آن برهه بر روی قطر در این تصمیم هم بی‌تأثیر نبود.

تیم جدید، سیاست جدیدی را بر اساس وضعیت منطقه‌ای آغازکرد؛ نزدیکی به ایران و دوری از سعودی. روندی که در ترمیم روابط میان تهران و غزه کاملاً عیان است. روندی که درنهایت به دیدار هیأتی از حماس با رهبر انقلاب در تهران (تیرماه 98) ختم شد.

جا دارد این‌جا و در حاشیه اشاره‌ای هم به نامه شهید سپهبد سلیمانی به هنیه در زمان انتخاب هنیه و سنوار به‌عنوان رهبران حماس در اردیبهشت سال 96 داشته باشیم. در این نامه، سردار سلیمانی ضمن تبریک به اسماعیل هنیه به ریاست دفتر سیاسی حماس، انتخاب «یحیی سنوار» از مجاهدین شاخه نظامی (مقاومت) حماس به سمت مسئول سیاسی این جنبش در نوار غزه را هم تبریک گفتند. در بخشی از نامه آمده بود: «امیدوار به تلاش‌های شما برای ریشه دواندن و نهادینه کردن مقاومت در امتداد «خط جهادی» جنبش حماس هستیم. به تلاش‌های شما برای تکمیل روابط با هم‌رزمانمان در حماس امیدوار هستیم.»

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

از نکات جالب‌توجه این نامه علنی شدن این نامه پس از سفر ترامپ به عربستان و سرزمین‌های اشغالی (خرداد 96) و تروریسم نامیدن حماس در نشست سران آمریکایی-اسلامی در حضور برخی از رهبران پرمدعای سازش‌گر عربی- اسلامی است. این در حالی است که تاریخ نگارش ثبت شده در نامه سردار سلیمانی، ۸ می ۲۰۱۷ ذکر است؛ بنابراین این نامه پس از انتخاب هنیه به مسئول دفتر سیاسی حماس (6 می) یعنی اردیبهشت‌ماه همان سال و انتشار سند جدید و پرجنجال سیاسی حماس (در ۱ می) نگاشته شده است. متن نامه، سرشار از حمایت، امید و دلگرمی نسبت به تیم جدید و جهادی حماس و شخص اسماعیل هنیه برای احیاء مسئله فلسطین و آزادی فلسطین بود.[3]

 

 اهداف حماس و هنیه از این سفرها و دست‌آوردهای احتمالی

سفرهای انجام شده و سخنان مطرح‌شده نشان می‌دهد هنیه و حماس اهداف و اقداماتی که در یک سال گذشته انجام داده‌اند را در این سفر دنبال می‌کنند. این اهداف به‌طور خلاصه عبارت است از ایجاد محوری جدید برای مقابله با معامله قرن و کاهش فشارهای محاصره غزه.

العهد در گزارشی خبر داده بود که رهبران جنبش‌های حماس و جهاد اسلامی پس از سفر به مصر نشستی چندساعته در قاهره برگزار کردند. ریاست این نشست بر عهده اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس و زیاد النخاله دبیرکل جنبش جهاد اسلامی بود. در جریان این نشست، مقامات دو جنبش در خصوص مهم‌ترین مسائل فلسطین بحث و تبادل‌نظر کردند. آن‌ها هم‌چنین در خصوص روابط استراتژیک میان دو جنبش رایزنی کردند.[4]

هنیه سپس ابتدا به ترکیه سفر کرد. آناتولی در این گزارش نوشت، اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس و هیأت همراه وی در سفر به استانبول با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه دیدار و گفتگو کردند. بنا بر اعلام دفتر هنیه، در این دیدار موضوعات مهم متعددی از جمله موضوع قدس و خطرات تهدیدکننده مسجدالأقصی و حمایت از ملت فلسطین در قدس، غزه، کرانه باختری و نیز خارج مورد بحث قرار گرفت. تحولات مربوط به انتخابات فلسطین و تلاش‌ها برای تحقق آشتی و پایان دادن به چند پارچگی فلسطینی‌ها از دیگر محورهای دیدار هنیه و اردوغان اعلام شده است.

هنیه سپس از ترکیه به قطر رفت. هیأتی از حماس به ریاست اسماعیل هنیه با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار و گفتگو کرد.

بر اساس گزارش سایت معا در این دیدار هیأت حماس شرحی از آخرین تحولات سیاسی و موضوعات راهبردی از جمله بیت‌المقدس، شهرک‌سازی و آوارگان و نیز خطراتی که در کمین آرمان فلسطین است و تلاش‌های سیاسی که علیه فلسطین جریان دارد، ارائه کرده است. هیأت حماس از روابط با قطر و نقشی که دوحه در محافل و نهادهای بین‌المللی در حمایت از فلسطین به عمل می‌آورد، تقدیر کرد.

در این دیدار، انتخابات فلسطین و آن‌چه حماس برای از بین بردن موانع برگزاری آن انجام داده و برخی موضوعات دیگر مورد رایزنی قرار گرفت. اعضای هیأت حماس در این دیدار صالح العاروری، ماهر صلاح و موسی ابومرزوق، نزار عوض‌الله و عزت الرشق بودند.[5]

هم‌چنین اخیراً شماری از اسرای آزاده‌ای که به‌موجب قرارداد مبادله اسرا (وفاداری به آزادگان) از زندان رژیم صهیونیستی آزاد شدند، با اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس در دوحه ـ پایتخت قطر ـ دیدار کردند[6].

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

آشتی ملی و انتخابات

یکی از موضوعات مشترک مطرح‌شده در سفر هنیه از مصر و دیدار با سران جهاد اسلامی تا قطر و ترکیه، انتخابات ملی فلسطین است. محمود عباس از شهریور ماه بود که از برگزاری انتخابات سراسری در فلسطین خبر داده بود؛ وی یک ماه بعد اعلام کرد مذاکرات را برای انجام این کار با گروه‌های فلسطینی آغاز خواهد کرد. هرچند وی تاکنون مشخص نکرده است که دقیقاً به دنبال چه انتخاباتی است؟ ریاست جمهوری فلسطین، مجلس یا دولت وحدت ملی؟

اما پس از آن بود که حماس موافقت خود را اعلام کرد. در اکتبر حنا ناصر رئیس کمیته مرکزی انتخابات در فلسطین با اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس، یحیی سنوار رئیس دفتر این جنبش در غزه و شماری از رهبران دیگر گروه‌های فلسطینی دیدار کرد. در این دیدار، یحیی سنوار بر آمادگی جنبش متبوعش برای شرکت در انتخابات سراسری تأکید کرد. سنوار اظهار داشت که ما همیشه حامی خواسته‌های ملت فلسطین بوده و خواهیم بود و رأی و نظر ملت را قبول داریم و هرگز مخالف آن نبوده‌ایم. وی تصریح کرد که کمیته انتخابات و گروه‌های فلسطینی را در جریان آمادگی خود برای شرکت در انتخابات قرار داده‌ایم.

حال پس از چند ماه از مطرح‌شدن برگزاری انتخابات در فلسطین، محمود عباس بهانه تکراری سال 2016 را تکرار کرده است.[7] محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین مجدداً بر ضرورت برگزاری انتخابات ریاست این تشکیلات و شورای قانون‌گذاری فلسطین در کرانه باختری، قدس اشغالی و نوار غزه تأکید کرده است و گفته است: «بدون قدس، این انتخابات را برگزار نخواهیم کرد… برای تحقق هدفمان دست از مبارزه بر‌نمی‌داریم. هدف ما تشکیل کشور فلسطین به مرکزیت قدس شرقی است.» این در حالی است که روزنامه عبری زبان یدیعوت آحارونوت گزارش داد که تل‌آویو با درخواست تشکیلات خودگردان فلسطین مبنی بر برگزاری انتخابات شورای قانون‌گذاری در قدس اشغالی مخالفت کرده است.[8]

لذا به نظر می‌رسد علی‌رغم مذاکرات انجام شده با طرفین مختلف در خصوص آشتی ملی فلسطینی، رویکرد محمود عباس و عدم وجود رابطه حسنه میان ترکیه و قطر با تشکیلات خودگردان تغییری در روند کنونی رخ ندهد. تنها می‌توان خوش‌بین بود که تحقق مذاکرات در روسیه و سفر احتمالی تیم حماس به این کشور روند پیش‌رو را تغییر دهد و مسکو بتواند توافقی میان حماس و جهاد و دیگر گروه‌های فلسطینی با تشکیلات خودگردان ایجاد نماید.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

معامله قرن و ایجاد جبهه‌بندی جدید

همان‌گونه که پیش‌تر هم گفته شد یکی از مهم‌ترین موضوعات سفرهای هنیه معامله قرن است. خیانت بن سلمان و نزدیکی بیش از پیش سعودی به تل‌آویو موجب شده این بار برخلاف دیدارهای پیشین سفرهای منطقه‌ای سران حماس، این بار نه‌تنها سفر به ریاض در اولویت نباشد بلکه جزو برنامه هم تعریف نشود. در دوره‌های پیشین حماس بسیار سعی می‌کرد علی‌رغم وجود اختلافات ریاض را به‌عنوان میدان‌دار بخش زیادی از کشورهای عربی بالأخص حاشیه خلیج‌فارس، با خود همراه نماید اما تحولات اخیر نه‌تنها این رویه را تغییر داده بلکه به نظر می‌رسد حماس به دنبال ایجاد یک جبهه‌بندی جدید در حوزه حامیان خود برای تقابل با شرایط ایجادشده و معامله قرن است. ایران، روسیه، ترکیه، قطر، مالزی و … بخشی از این جبهه‌اند.

سفر احتمالی به تهران و آغاز روابط با سوریه

همان‌گونه که گفته شد حماس در مسیر ترمیم روابط خود با تهران است؛ اما به نظر می‌رسد یکی از اهداف سفر منطقه‌ای هنیه آغاز روابط با سوریه با در نظر گرفتن بازیگرانی چون روسیه، ایران و ترکیه است. هنیه در کنفرانس خبری خود در ترکیه تأکید کرده است: «هیچ رابطه دوجانبه‌ای با کشور و نظام سوریه تاکنون وجود ندارد اما حماس دنبال بازگرداندن گرمای روابط با سوریه، توسعه سازوکار گفت‌وگو و پشت سر گذاشتن اختلافات است.» هنیه در ادامه تأکید کرد، روابط با حزب‌الله لبنان و ایران خوب است اما هیچ تغییری در روابط با سوریه حاصل نشده و حماس دوست دارد قلبش را به روی همه باز کند.[9]

 

جمع‌بندی

 سفر منطقه‌ای هنیه، پس از گذشت 2 سال از انتخاب به ریاست جنبش حماس، از ماه گذشته آغاز شده و هنوز ادامه دارد. سفری که با سفرهای منطقه‌ای پیشین رهبران حماس تفاوت‌های جدی‌ دارد؛ مهم‌ترین تفاوت‌های این سفر عدم حضور در ریاض، مشکلات ناشی از استقرار تیم رهبری سیاسی حماس در داخل غزه برخلاف دوره‌های پیشین و تلاش برای ایجاد جبهه‌بندی جدید است. برنامه پیش‌بینی‌شده از سفر به تهران تا مسکو و حضور در کشورهای مالزی، لبنان، کویت و موریتانی نشان از این مسئله است.

منابع

[1] خبرگزاری آناتولی، «آغاز نخستین سفرهای خارجی اسماعیل هنیه»، منتشرشده در تاریخ 12.12.2019 قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.trt.net.tr/persian/mntqh/2019/12/07/agz-nkhstyn-sfrhy-khrjy-sm-yl-hnyh-1319357

[2] خبرگزاری فارس، «هنیه در اجلاس کشورهای اسلامی در مالزی شرکت می‌کند»، منتشرشده در تاریخ ۱۳۹۸/۹/۲۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.farsnews.com/news/13980927000032

[3] اندیشکده راهبردی تبیین، «تحلیل و بررسی نامه سردار سلیمانی به اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس»، منتشرشده در تاریخ ۴ خرداد، ۱۳۹۶، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/19304

[4] خبرگزاری تسنیم، «دیدار ۵ ساعته رهبران حماس و جهاد اسلامی در قاهره»، منتشرشده در تاریخ ۱۳ آذر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/09/13/2152599

[5] خبرگزاری مهر، «آنچه در دیدار هیات حماس به ریاست هنیه با امیر قطر گذشت»، منتشرشده در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۹۸، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.mehrnews.com/news/4799629

[6] مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، «دیدار شماری از اسرای آزاده فلسطینی با هنیه در دوحه»، منتشرشده در تاریخ 23/دسامبر/2019 قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://farsi.palinfo.com/21458

[7] برای مطالعه بیشتر ر.ک: محمد محسن فایضی، «گزینه‌های پیش روی تشکیلات خودگردان پس از تعلیق انتخابات شهرداری‌های فلسطین»، اندیشکده راهبردی تبیین، منتشرشده در تاریخ ۱ آبان، ۱۳۹۵، قابل بازیابی در پیوند زیر:

http://tabyincenter.ir/12848

[8] مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین، «رژیم صهیونیستی اجازه برگزاری انتخابات در قدس را نخواهد داد»، منتشرشده در تاریخ 28/دسامبر/2019، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://farsi.palinfo.com/21501

[9] شبکه العالم، «از تأکید بر روابط با ایران تا ممکن نبودن مذاکره با آمریکا»، منتشرشده در تاریخ 23 آذر 1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://fa.alalamtv.net/news/4612281