اندیشکده راهبردی تبیین- برنامه موشکی ایران سال‌های متمادی توسط کشورهای اروپایی به عنوان عاملی نگران‌کننده و ثبات‌زدا مطرح شده و این کشورها با توسل به ابزارهای مختلف در‌پی تهدیدنمایی از فعالیت‌های موشکی ایران هستند. به خطر افتادن امنیت انرژی، امنیت رژیم صهیونیستی و پایگاه‌های نظامی کشورهای اروپایی قوه محرک اروپایی‌ها برای سنگ‌اندازی و تلاش برای محدود‌سازی برنامه موشکی ایران به شمار می‌روند. در این پژوهش بعد از بررسی مقدماتی تعاملات ایران و اروپا به علل نگرانی اروپا از برنامه موشکی ایران پرداخته می‌شود.

 

تعامل اروپا با ایران

نگاه و انگاره‌های اروپايي بعد از انقلاب اسلامی و نسبت به جمهوری اسلامی ایران، مثبت نبوده است. در نگاه اروپا، ايران كشوري است كه نه‌تنها قواعد بازي بين‌المللي را رعايت نمي‌كند بلکه آن را به چالش می‌کشد. همچنین ایران با نفوذ نرم و سخت در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس، یک قدرت سركش به شمار می‌رود. از طرف دیگر ايران و اروپا گرچه شركاي راهبردي يكديگر نیستند ولی اهميت ايران براي امنيت اروپا غيرقابل چشم‌پوشي است. روابط اروپا با ایران هم دوجانبه و هم چندجانبه بوده و ایران با همه کشورهای اروپایی رابطه دو‌جانبه دارد. کشورهای قدرت‌مند اروپا، ایران را در چارچوب مسائل امنیتی، پناهندگان، مواد مخدر، بازار مصرف و انرژی تحلیل می‌کنندمسائل امنیتی عمدتاً حول برنامه هسته‌ای، برنامه موشکی و گروه‌های مقاومت به عنوان اهم موارد فی‌مابین مورد توجه قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر اتحاديه اروپا تحت تأثير انگيزه‌هاي مختلف نظير توسعه روابط اقتصادي و انرژي و افزايش حجم سرمايه‌گذاري در ايران، افزايش نفوذ در منطقه، اثرگذاري بر روند صلح غرب آسیا با استفاده از جايگاه ايران، مبارزه با تروريسم، جلوگيري از اشاعه سلاح‌هاي كشتارجمعي و ايجاد نظام چندجانبه‌گرايي به جاي يك‌جانبه‌گرايي آمريكا در غرب آسیا و ايفاي نقش يك قدرت بين‌المللي اثرگذار در كنار آمريكا به ويژه در پرونده هسته‌اي ايران، تلاش مي‌كند تا روابط سياسي خود با جمهوري اسلامي را گسترش دهد.

 

 

در این بین با توجه به مذاکرات چندساله منتهی به برجام، مشاهده می‌شود که مساله امنیت برای اروپا از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به نحوی که بلافاصله بعد از حصول برجام، نگرانی کشورهای اروپایی از برنامه موشکی ایران ظاهر گردید[1]. بنابراین برای محدودسازی و در نهایت حذف این برنامه تلاش‌های فراوانی صورت گرفته است.

 

عوامل اصلی مخالفت اروپا با برنامه موشکی ایران

1-امنیت رژیم صهیونیستی و شرکای منطقه‌ای

کشورهای اروپایی توسعه برنامه موشکی ایران را سلب امنیت از رژیم صهیونیستی دانسته و از آنجا که در حال حاضر توان موشکی ایران به نقطه‌ای رسیده است که می‌تواند رژیم اشغالگر قدس را هدف بگیرد (در حال حاضر 7 موشک ایران دارای برد لازم برای هدف گرفتن رژیم صهیونیستی است[2]) و با توجه به لابی قوی صهیونیست‌ها در اروپا، یکی از انگیزه‌های محدودکردن برنامه موشکی ایران تامین امنیت رژیم غاصب صهیونیستی است. از طرفی برخی کشورهای عربی منطقه از جمله عربستان سعودی که با حمایت شرکای غربی خود به دنبال گسترش نفوذ در منطقه غرب آسیا هستند برنامه موشکی ایران را تهدیدی بر دخالت‌های خود در این منطقه و به طور خاص در یمن و سوریه می‌دانند و از طریق کشورهای اروپایی و غربی بدنبال محدود کردن برنامه موشکی ایران هستند.

2-امنیت انرژی و کشتیرانی

خلیج فارس و تنگه هرمز به عنوان یکی از مراکز تولید و صدور انرژی در جهان نقشی حیاتی در تامین انرژی اروپا ایفا می‌کند، اتحادیه اروپا توان موشکی ایران را تهدیدی بر امنیت کشتیرانی و دادوستد انرژی در منطقه می‌داند.

 

3-توانایی حمل کلاهک هسته‌ای

حمل کلاهک هسته‌ای توسط این موشک‌ها اتهامی است که توسط کشورهای اروپایی علیه برنامه موشکی ایران وارد می‌شود و معتقدند محدود کردن برنامه موشکی می‌تواند ایران را از دستیابی به این نوع از موشک‌ها بازدارد. در حالی که جمهوری اسلامی تاکنون موشکی برای حمل کلاهک هسته‌ای طراحی نکرده است.

 

4-پایگاه‌ها و نیروهای نظامی

کشورهای اروپایی و در راس آن‌ها فرانسه، انگلیس و آلمان حضور گسترده‌ای در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس دارند. فرانسه در سال 2009 با احداث یک پایگاه نظامی در ابوظبی برای اولین بار در 50 سال گذشته پایگاهی در کشوری خارجی تاسیس کرد[3] و حدود 700 نیرو در این پایگاه قرار داده است. این پایگاه پس از تحولات ماه‌های اخیر به عنوان مرکز اصلی نیروی دریایی اروپا در خلیج فارس معرفی شد.[4] انگلستان نیز در سال 2018 پایگاه نظامی دائمی در بحرین تاسیس کرد[5] و 500  نظامی در این پایگاه حاضر هستند. نیروهای این کشور همچنین به طور گسترده‌ای در پایگاه العدید قطر حضور دارند.

فرانسه انگلیس و آلمان به عنوان کشورهای عضو ائتلاف ضد داعش در عراق و سوریه نیز فعال هستند. انگلستان قریب به 450 نیرو در عراق مستقر کرده در حالی که آلمان 450 نفر برای مقابله با داعش و آموزش به ارتش عراق در این کشور مستقر کرده است که بعد از شهادت سردار سلیمانی 35 نفر از نیروهای خود را از عراق خارج و در اردن مستقر کرد. کشور فرانسه نیز از زمان مبارزه با داعش حدود 1000 نفر در عراق و سوریه مستقر کرده است. همچنین اتحادیه اروپا ده‌ها نیرو در بغداد برای فعالیت در بخش‌های امنیتی قرار داده است. حضور ناتو در افغانستان از حدود 17 هزار نیرو و 39 کشور شکل گرفته و انگلستان با حدود 1000 نیرو و آلمان با 1100 نیرو در این کشور فعال هستند[6].

 

5-گریز از پاسخ‌گویی در قبال برجام

عدم اجرای اینستکس نشان‌دهنده فقدان اراده سیاسی اروپا برای اجرای تعهدات برجامی و هم‌سویی با تحریم‌های آمریکاست[7]. اتحادیه اروپا که علاوه بر ایران، از سوی برخی رسانه‌ها و جنبش‌های ضدجنگ داخلی نیز به سبب فقدان اراده برای تداوم برجام، تحت فشار قرار دارد، تلاش می‌کند با تمرکز بر توان موشکی، بحث را منحرف نماید. بنابراین با فشار دیپلماتیک به برنامه موشکی ایران، درصدد است شرط رعایت برجام را تعمیم آن به دیگر مسائل مورد اختلاف، قرار دهد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

ابزارهای مورد استفاده اروپا برای محدودسازی توان موشکی ایران

برای محدودسازی و مقابله با توان موشکی ایران کشورهای غربی و اروپایی از ابزارهای مختلفی استفاده کرده‌اند. اروپا برای مقابله با برنامه موشکی ایران به طور همزمان از دیپلماسی و حضور نظامی استفاده می‌کند. سه کشور کلیدی اروپا، در عین حال که از طریق دیپلماسی و مذاکره با محوریت فرانسه در پی محدود کردن برنامه موشکی ایران در قبال فروش نفت و انرژی هستند، تحریم تسلیحاتی و همچنین تهدید به اعمال تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران را به عنوان یک تاکتیک در پیش گرفته‌اند.  این دولت‌ها پس از عدم نتیجه مذاکرات رئیس‌جمهور فرانسه با ایران در مهر 98، طی نامه‌ای به دبیر کل سازمان ملل متحد در 14 آذر 98  خواستار اعلام مغایرت برنامه‌های موشکی ایران با قطعنامه 2231 شورای امنیت شده‌اند[8]. از طرفی حضور نظامی در منطقه برای مقابله با تهدید موشکی ایران از دیگر اقدامات این کشورها برای مقابله با توان موشکی ایران است.

 

راهکارهای پیش‌رو در مواجهه با اقدامات اروپایی‌ها

حضور ایران در منطقه پر تنش غرب آسیا و همچنین وجود رژیم صهیونیستی در منطقه، به عنوان دشمن ایران که دارای سلاح‌های کشتارجمعی گسترده بوده، بر لزوم تقویت بنیه دفاعی جمهوری اسلامی ایران صحه می‌گذارد. از سوی دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بیش از 100 میلیارد دلار سالانه در بخش نظامی هزینه می‌کنند[9] و این مسأله نیز بر لزوم افزایش توان موشکی ایران تاکید دارد. ایران در مقابله با کنش‌های اتحادیه اروپا می‌تواند این راهکارها را مد نظر قرار دهد.

حقوق بین‌الملل: ایران در عرصه بین‌المللی می‌تواند با استناد به مشروعیت اصل دفاع از خود در حقوق بین الملل که در ماده 51 منشور ملل متحد تبیین شده و مورد پذیرش بازیگران بین‌المللی قرار گرفته، به تبیین دکترین دفاعی و لزوم تقویت توان موشکی به ویژه با توجه به تجربه تحریم‌های جهانی در جریان جنگ تحمیلی بپردازد. که توسعه توان موشکی را با اهداف بازدارندگی و حفظ تمامیت ارضی و دفع خطر از سرزمین ایران توجیه می‌کند. از طرفی نقش حیاتی ایران در مبارزه با گروه‌های تروریستی در سال‌های اخیر و همچنین عدم دخالت ایران در امور کشورهای منطقه نیز استدلال مناسبی در عرصه بهره‌مندی از ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل است.

گفتگو آری، مذاکره خیر: تقویت بنیان دفاعی و توسعه موشکی در منطقه‌ی غرب آسیا اقدامی ضروری بوده و از آنجا که رویکرد ایران هیچ‌وقت تهاجمی نبوده است، در قبال این مساله با کشورهای غربی و اروپایی نمی‌بایست وارد مذاکره شده و مساله توسعه توان موشکی به عنوان یک حق ذاتی باید در نظرگرفته شود. با این حال دستگاه سیاست خارجی ایران این توانایی را داراست که با گفتگوهای دو یا چندجانبه با کشورهای اروپایی به رفع سوءبرداشت‌ها از توان موشکی ایران پرداخته و این پیام به طرف اروپایی ارسال شود که باجداسازی مسأله موشکی از منازعات منطقه‌ای، می‌تواند به بهبود روابط فی‌مابین بپردازد.

روابط اقتصادی: جلوگیری از ارجاع پرونده موشکی ایران به شورای امنیت و جهان‌شمول‌شدن نگرانی از آن، از طریق دیپلماسی سازنده به عنوان یک راهبرد در نظر باشد. در صورتی که اتحادیه اروپا برای مقابله با برنامه موشکی ایران از  ابزار تحریم استفاده کند، ایران با توسعه روابط اقتصادی با چین و روسیه می تواند مانع ارسال آن به شورای امنیت سازمان ملل شود. از سوی دیگر با توجه به ظرفیت همکاری با دیگر کشورهای اروپایی، به ویژه در حوزه صادرات گاز می‌تواند همکاری‌های سیاسی برخی کشورهای اروپایی را جلب نموده و در روند تصویب تحریم یا قطعنامه‌های این نهاد علیه ایران، خلل وارد کند.[10]

 

نتیجه‌گیری

اتحادیه اروپایی برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران را تهدیدی بر امنیت انرژی و همچنین امنیت پایگاه‌های نظامی خود و کشورهای متحد با اروپا و رژیم اشغالگر قدس دانسته و در این بین در تلاش است با فضاسازی و تبلیغات منفی علیه برنامه موشکی ایران و پیوند آن با نفوذ منطقه‌ای جمهوری اسلامی در غرب آسیا، این تهدید را هم برای برخی قدرت‌های منطقه‌ای و هم برای افکار عمومی و رسانه‌های جهانی ملموس سازد. هم‌چنین این تهدیدنمایی در راستای تلاش برای توجیه عدم توانایی این کشورها در عمل به تعهدات برجامی و هم‌صدایی با آمریکا در کارزار فشار حداکثری علیه ایران است. در این شرایط و باتوجه به مطابقت دکترین دفاعی جمهوری اسلامی ایران با حقوق بین‌الملل و مواد منشور ملل متحد، باید با جداسازی مساله موشکی از منازعات منطقه‌ای، ابزار دیپلماسی را در راستای وادارسازی اروپا به انجام تعهدات پیشین خود به کار برد و از سوی دیگر با توسعه روابط تجاری و مالی با کشورهای غیرغربی از اجماع‌سازی علیه برنامه موشکی جلوگیری کرد.

منابع

[1] ابوذر گوهری مقدم،« سیاست خارجی اتحادیه اروپا در قبال جمهوری اسلامی ایران؛ از رئالیسم تا تعامل سازنده»، جستارهای سیاسی معاصر سال هفتم بهار 1395 شماره 1 (پیاپی 19)

[2] خبرگزاری تسنیم،« “موشک‌های اسرائیل‌زن”؛ سپاه از کجا می‌تواند تل‌آویو را هدف قرار دهد»، 1 مهر 1396 قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://b2n.ir/237150

[3] Heritage, assessing the Global Operating Environment, Middle East

قابل دسترسی در:

https://www.heritage.org/military-strength/assessing-the-global-operating-environment/middle-east

[4] خبرگزاری ایرنا، «ابوظبی پایگاه اصلی ناوگان دریایی اروپا در خلیج‌فارس می‌شود»، 3 آذر 1398

قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://b2n.ir/887896

[5] خبرگزاری ایسنا، افتتاح اولین پایگاه نظامی دائم انگلیس در بحرین و خلیج فارس، 17 فروردین 1397
قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://b2n.ir/066343

[6] AP, Europe’s military presence in Middle East

قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://apnews.com/4d85713032d59eb9ccb67a09b0b1976e

[7]اندیشکده راهبردی تبیین، در فاصله میان تعهدات برجامی و تعهدات اینستکسی چه بر سر منافع ایران می آید
قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://b2n.ir/117990

[8] خبرگزاری مشرق، نامه سه کشور اروپایی علیه برنامه موشکی ایران به سازمان ملل، 14 آذر 1398
قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://b2n.ir/907529

[9] موسسه سیپری،گزارش هزینه نظامی در سال 2018
قابل بازیابی در پیوند زیر:

https://www.sipri.org/media/press-release/2019/world-military-expenditure-grows-18-trillion-2018

[10] آمار سالیانه‌ی اوپک 2019 :قابل دسترسی در پیوند زیر:

https://asb.opec.org/index.php/pdf-download