اندیشکده راهبردی تبیین | مرکز تفکر نسل سوم انقلاب

اندیشکده راهبردی تبیین- بامداد چهارشنبه هشتم ژانویه گذشته را شاید بتوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای چهار دهه منازعه ایران و آمریکا دانست. در این شب جمهوری اسلامی ایران در پاسخ به ترور فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پایگاه عین‌الاسد در خاک عراق را که محل حضور هزاران نفر از نیروهای آمریکایی بود، مورد حملات موشکی قرار داد. به نظر می‌رسد این پاسخ علاوه بر این که خسارات و تلفاتی را به آمریکایی‌ها وارد کرده است، بر معادلات امنیتی‌ -‌ سیاسی منطقه غرب آسیا نیز اثر خواهد گذاشت. در این چارچوب می‌توان این پاسخ موشکی را از زاویه‌های متفاوتی مورد بررسی قرار داد که نوشتار حاضر به برخی از آن‌ها می‌پردازد:

اهمیت پایگاه عین‌الاسد

پایگاه هوایی عین‌الاسد که در دوره صدام حسین با نام «قادسیه» شناخته می‌‍شد، در پایان دهه ۱۹۷۰ تا اوایل ۱۹۸۰ میلادی ساخته شد. این پایگاه از نظر جغرافیایی در ۱۶۰ کیلومتری غرب بغداد، در استان الانبار، در شهرستانی به نام هیت و در ۸ کیلومتری روستایی به نام خان‌البغدادی است. عین‌الاسد، بزرگ‌ترین پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق است که مساحت آن حدود 50 کیلومتر مربع تخمین زده می‌شود. این پایگاه یک فرودگاه آسفالت به ‌طول 3 هزار و 900 متر دارد و از مهم‌ترین پایگاه‌های مورد استفاده ارتش آمریکا در عراق به ‌شمار می‌‌رود.

عین‌الاسد، پایگاهی بسیار بزرگ است و علاوه بر انبارهای مجهز و پناهگاه‌های مستحکم، چندین سالن سینما، استخر شنا، رستوران و دو خط اتوبوس دارد. حدود یک‌هزار و 500 نفر از نیروهای آمریکا و ائتلاف در پایگاه عین‌الاسد مستقر هستند، در حالی که کل نیروهای آمریکا در این کشور بیش از ۵ هزار نفر تخمین زده می‌شود.

پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در واقع یک پادگان- شهر نظامی آمریکایی است که واشنگتن روی آن حساب ویژه باز کرده و به نوعی آن را مرکز فعالیت‌های خود در عراق و تاحدودی منطقه قرار داده و برخی از آن به عنوان پایتخت آمریکا در عراق یاد می‌کنند. پس از حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ این پایگاه تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین پایگاه‌های آمریکا شد. با خروج نیروهای آمریکایی در سال‌های 2009 و ۲۰۱۰ این پایگاه به نیروهای عراقی پس داده شد. آمریکا در سال 2014 برای جنگ با داعش وارد عراق شد و بار دیگر این پایگاه را در اختیار گرفت و با اجرای تدابیر امنیتی، آن را بازسازی کرد. اما این‌بار گروه‌های کوچک‌تری در آن مستقر شدند.

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا در دسامبر ۲۰۱۸ از نیروهای مستقر در این پایگاه بازدید کرد. ترامپ به آن‌ها گفت: «مردان و زنان پایگاه عین‌‌الاسد نقشی حیاتی در شکست نظامی داعش در عراق و سوریه داشتند». اما پس از آن، تأکید کرد که نگران امنیت همسرش در این دیدار بود و به خبرنگاران گفت: «شما هم باید جایی که ما مجبور بودیم برویم را می‌دیدید». مایک پنس، معاون ریاست‌جمهوری آمریکا نیز در نوامبر ۲۰۱۸ به مناسبت جشن شکرگزاری از این پایگاه بازدید کرد[1].

ابعاد حمله موشکی ایران به عین‌الاسد و خسارات و تلفات احتمالی

حمله موشکی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به پایگاه عین‌الاسد با رمز مقدس یا زهرا(س) درحقیقت پاسخی به شهادت سردار سلیمانی و همراهانش بود که در بامداد 13 دی 1398 در نزدیکی فرودگاه بغداد توسط نیروهای آمریکایی، ناجوانمردانه ترور شدند.

در این حمله با توجه به فاصله پایگاه از مرزهای غربی ایران، از موشک‌های فاتح ۳۱۳ و قیام استفاده شد که دارای دقت بالا و قدرت تخریبی قابل توجه هستند. توانمندی دیگر ایران به حوزه جنگ الکترونیک باز می‌گردد که به گفته فرمانده نیروی هوافضای سپاه با تجهیزات ویژه‌ای که از قبل آماده شده بود، یک عملیات مهم جنگ الکترونیک، تقریبا 15 دقیقه بعد از عملیات اصلی آغاز شد و همه هواپیماهای بدون سرنشینی که بر فراز منطقه عین‌الاسد در حال پرواز بودند، برای لحظاتی از کنترل آمریکایی‌ها خارج و لینک ارتباطی و لینک تصویری آن‌ها از بین برده شد.

رسانه‌های داخلی بلاقاصه پس از حمله از تعداد فراوان کشته و مجروح در میان سربازان آمریکایی خبر دادند. آمار تلفات به طور دقیق اعلام نشد، اما برآوردها بین 80 تا 200 کشته بود. سردار حاجی‌زاده درباره حمله به پایگاه عین‌الاسد و تلفات نظامیان آمریکا گفت: «ما دنبال کشتن نبودیم، ما دنبال ضربه زدن به ماشین نظامی دشمن بودیم؛ اگرچه حتما ده‌ها نفر کشته و زخمی و طی 9 سورتی پرواز با هواپیمای C-130 حمل شده‌اند. ما خود را برای یک نبرد آماده کرده بودیم و طبیعتاً ما بنا داشتیم ضربات بعدی را سنگین‌تر و با وسعت بیشتری انجام دهیم که با خویشتن‌داری آن‌ها جنگ ادامه پیدا نکرد. سردار حاجی‌زاده تأکید کرد می‌‌توانستیم طوری عملیات را طراحی کنیم که در گام اول ۵۰۰ کشته داشته باشند[2]».

اما آمریکا اعلام کرد حمله سپاه تلفات انسانی نداشته است. ترامپ گفت که کسی در این حمله کشته‌ نشده و پایگاه‌ها نیز سالم هستند و تنها خسارات جزئی وارد شده است. با این حال و به‌رغم انکار اولیه، حدود یک هفته بعد، ارتش آمریکا اعلام کرد که در پی حمله موشکی ایران به دو پایگاه محل استقرار سربازان آمریکایی در عراق ۱۱ خدمه نظامی این کشور به خاطر ضربه مغزی تحت درمان قرار گرفته‌اند. عکس‌های ماهواره‌ای منتشرشده توسط شرکت «پلنت لب» نشان می‌دهند که حداقل ۵ مجموعه ساختمانی در پایگاه الاسد منهدم شده‌ است. به گفته کارشناسان غربی در برخی تصاویر مشخص است که موشک دقیقا به مرکز ساختمان خورده است.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

در روزهای نخست آمریکا اجازه حضور خبرنگاران در پایگاه را نداد. اما سه روز بعد از حمله، خانم آروا دامون خبرنگار بین‌المللی شبکه سی ان ان با حضور در ویرانه‌های به‌جا مانده از آن‌چه زمانی یک پایگاه مجهز نیروهای آمریکا بود، فیلمی مستند از خرابی‌های گسترده ناشی از اصابت موشک های ایران را به تصویر کشید. خبرنگار سی ان ان در گزارش خود با توصیف «باران موشک» اعلام کرد تقریبا هیچ‌ چیز از پایگاه باقی نمانده و خیلی عجیب است که در چنین ویرانه‌ای، به کسی آسیب نرسیده باشد.[3]

ارزیابی تأثیر حمله موشکی به عین‌الاسد بر بازدارندگی نظامی ایران مقابل ایالات متحده

مهم‌ترین نکته در حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد، شکسته شدن ابهت و اعتبار ابرقدرتی آمریکا بود. حمله موشکی ایران به پایگاه محل استقرار آمریکایی‌ها نخستین حمله رسمی به پایگاه‌های آمریکایی پس از جنگ جهانی دوم به ‌شمار می‌رود. در این راستا، رهبر انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه 27 دی فرمودند: «آن روزی هم که موشک‌های سپاه، پایگاه آمریکا را در هم کوبیدند، «ایام الله» است. ایشان تاکید کردند این واکنش قوی، یک ضربه مؤثر نظامی بود، اما مهم‌تر از این ضربه نظامی، ضربه حیثیتی بود که به هیبت ابرقدرتی آمریکا وارد شد». ایشان ضربه سپاه به ابهت آمریکا را موجب بی‌آبرویی آمریکایی‌ها خواندند و افزودند: «این ضربه مستحکم حیثیتی با هیچ‌ چیزی جبران نمی‌شود و افزایش تحریم‌ها که این روزها آمریکایی‌ها از آن حرف می‌زنند، آبروی از دست‌رفته آن‌ها را برنمی‌گرداند[4]».

آمریکا پس از ضربه‌ای که در پایگاه عین‌الاسد دریافت کرد، ترجیح داد از انجام واکنش نظامی خودداری کند. حتی ترامپ در نشست با خبرنگاران از مذاکره و همکاری با ایران سخن گفت. این در حالی است که پیش از حمله، ترامپ ادعا کرد 52 نقطه را در ایران تعیین کرده که در صورت حمله ایران، این نقاط را بمباران کند. اما معلوم شد تهدید ترامپ نوعی عملیات روانی جهت بازدارندگی ایران بوده که البته در این شگرد موفق نشد، بلکه خود مجبور به عقب‌نشینی شد.

این وضعیت نشانگر تغییر موازنه در معادلات نزاع میان ایران و آمریکا است. حمله به پایگاه عین الاسد هرچند در سطح انتقام سخت از خون سردار سلیمانی نبود، اما نشان داد جمهوری اسلامی ایران از آن چنان توانی برخوردار است که عمق اهداف آمریکایی را با دقت تمام هدف قرار می دهد.

بررسی تأثیر حمله موشکی به عین‌الاسد بر آینده حضور نیروهای آمریکایی در غرب آسیا

حمله موشکی به پایگاه عین‌الاسد به عنوان یک اقدام بازدارنده، در عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از منطقه غرب آسیا و به‌ویژه عراق تاثیرگذار است، اما کافی نیست. اصولا آمریکایی‌ها قصد خروج از منطقه را ندارند، مگر در جایی که هزینه حضورشان بیش از حد افزایش یابد. در این راستا واشنگتن با دست‌آویزهای مختلفی از جمله تداوم خلأ قدرت در عراق، احیای پروژه داعش، طرح اقلیم سنی و… سعی دارند حضور خود در عراق را تثبیت کنند.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

بنابراین پروژه راهبردی خروج یا اخراج آمریکایی‌ها از منطقه که جمهوری اسلامی ایران آن را به عنوان هدف نهایی در چهارجوب انتقام سخت ترسیم کرده است، نیاز به طراحی دقیق و زمان مناسب دارد. برای مثال مصوبه پارلمان عراق مبنی بر خروج آمریکایی‌ها از این کشور و پس از آن راهپیمایی میلیونی مردم عراق در بغداد، به عنوان ابزار فشار بر آمریکایی‌ها عمل خواهد کرد. ایجاد ناامنی برای آمریکایی‌ها در منطقه نیز از دیگر عواملی است که خروج آنان را تسریع خواهد کرد.

ارزیابی محاسبات بازیگران منطقه‌ای متخاصم پس از عملیاتی شدن تهدیدهای ایران علیه آمریکا

– عربستان سعودی: کابینه عربستان سعودی در واکنش موشکی ایران به اقدام تروریستی آمریکا، این حمله ایران را «تجاوز و نقض حاکمیت عراق» خواند و ضمن محکوم کردن آن گفت شورای وزیران سعودی پایگاه عین‌الاسد را که آمریکا در آن مستقر است، «عراقی» توصیف کرده و پادشاهی سعودی اعلام می ‌کند که در کنار عراق ایستاده است.

عربستان هرچند حمله ایران را محکوم کرد؛ اما مقامات سعودی لحنی محتاطانه به کار برده و از ورود به این معرکه پرهیز کردند[5]. در‌واقع عربستان که خود درگیر نبردی بی‌نتیجه در یمن است، پیام حمله ایران به پایگاه آمریکایی را دریافت کرده و پس از ناکامی در برابر مقاومت مردم یمن با محوریت انصارالله، با لایه جدیدی از بازدارندگی از طرف محور مقاومت مواجه شده است.

– امارات متحده عربی: بر اساس آن چه از واکنش‌های اولیه مقامات امارات برمی‌آید، دغدغه اصلی این کشور مسئله امنیت انرژی است. «سهیل المزروعی» وزیر انرژی امارات پس از واکنش موشکی ایران به ترور سردار سلیمانی و هدف قرار دادن پایگاه آمریکا در عراق، ابراز امیدواری کرد که آرامش برقرار شود. وی تاکید کرد ما به آرامش و ثبات در بازار نفت نیاز داریم[6].

امارات به عنوان یک کشور کوچک و فاقد عمق استراتژیک، نگران ناامنی در منطقه است. هرچند مقامات این شیخ‌نشین، با توجه به همسویی با آمریکا و عربستان، با حمله موشکی ایران مخالف هستند؛ اما ترجیح دادند نسبت به این حادثه موضع شفاف و ضدایرانی اتخاذ نکنند. مناسبات و منافع اقتصادی امارات با ایران (با حجم تجاری سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار) نیز از جمله عواملی است که موجب احتیاط مقامات این کشور شده است[7].

– رژیم صهیونیستی: نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی در نخستین واکنش پس از حمله ایران علیه پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق، حمایت کامل این رژیم از آمریکا را تکرار کرد و گفت که ما در کنار آمریکا می‌ایستیم. به گزارش رسانه‌های صهیونیستی، بنیامین نتانیاهو افزود: ما قاطعانه و با قدرت ایستاده‌ایم. کسی که بخواهد به ما حمله کند، کوبنده‌ترین ضربه را خواهد خورد. شایان ذکر است نتانیاهو از ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا استقبال کرده و طی سخنان وقیحانه ای گفته بود باید از (دونالد) ترامپ برای اقدام علیه این تروریست، تقدیر شود.

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

در عین حال مقامات تل‌آویو، نگرانی خود را نسبت به توانمندی موشکی ایران مخفی نکردند. رسانه‌های رژیم صهیونیستی گزارش دادند که نتانیاهو در نشست دولتش گفته بود که اسرائیل در ترور قاسم سلیمانی نقش نداشته و نباید خود را در نزاع کنونی آمریکا و ایران درگیر کند و ترور سلیمانی یک اتفاق آمریکایی بوده است[8]. در مجموع می‌توان گفت رژیم صهیونیستی پس از حمله موشکی سپاه به پایگاه عین‌الاسد، شاهد توان بازدارندگی جمهوری اسلامی ایران بوده و در نتیجه ناچار به بازنگری در محاسبات امنیتی خود خواهد شد.

نتیجه‌گیری

به هرروی حمله موشکی ایران به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد در خاک عراق، فارغ از این‌که چه میزان از خسارات و تلفات را وارد آورده باشد، نشان‌دهنده اراده و توانایی ایران برای این حمله است و این همان نکته‌ای است که می‌تواند سطحی از بازدارندگی برای تهران ایجاد کند. هرچند که بررسی اخبار منتشرشده در روزهای اخیر نشان می‌دهد هم خسارات مادی به این پایگاه بالا بوده و هم احتمالاً تعداد زیادی از نیروهای آمریکایی در این حمله کشته شده‌اند. با این وجود، جمهوری اسلامی ایران باید با دقت رفتارهای نیروهای آمریکایی در منطقه را رصد کند تا ضربه دیگری به منافع ملی ایران وارد نشود.

پی‌نوشت‌ها

[1] حملات موشکی ایران: از پایگاه‌هایی که به آن‌ها حمله شد، چه می‌دانیم؟، سایت بی بی سی، 8 ژانویه 2020

https://www.bbc.com/persian/world-51035161

[2] سردار حاجی‌زاده: مرکز فرماندهی آمریکا در عین‌الاسد منهدم شد، خبرگزای تسنیم، 19 دی 98

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/19/2178606

[3] تصاویر سی ان ان از ویرانی پایگاه آمریکایی عین‌الاسد، 22 دی 98

https://fararu.com/fa/news/425015

[4] خطبه های نماز جمعه تهران، سایت مقام معظم رهبری، 27 دی 98

http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44695

[5] الإعلام السعودي أمام الصواريخ الايرانية: مطلوب الحذر، صحیفة الأخبار، 8 ینایر 2020

https://al-akhbar.com/Media_Tv/282118

[6] أول تصريحات من الإمارات عقب القصف الإيراني على القواعد الأمريكية في العراق، موقع اسبوتنیک، 8 ینایر 2020