اندیشکده راهبردی تبیین- گروه بحران، یک مؤسسه مطالعاتی غیردولتی است که در سال ۱۹۹۵ توسط گروهی از سیاست‌مداران آمریکا که از توفیق نهادهای بین‌المللی در پیش‌گیری از بحران‌های انسانی در سومالی، رواندا و بوسنی ناامید شده بودند، با هدف جلوگیری از وقوع جنگ تأسیس شد. مورتون آبراموویتز[۱]، سفیر سابق آمریکا در ترکیه، مارک‌مالوچ براون[۲]، مسئول سابق برنامه توسعه سازمان ملل و جرج میشل[۳]، عضو سابق مجلس سنا، مؤسسان این مرکز بودند. هدف این یادداشت علاوه بر کسب اطلاع از تحلیل‌های برخی محافل فکری آمریکا در حوزه برجام، مرور رویدادها پیرامون توافق هسته‌ای بوده است. گروه بحران از اولین سال اجرای برجام، گزارش‌های سالانه‌ای در این خصوص منتشر کرده که این یادداشت به بررسی آن‌ها می‌پردازد.
زمستان ۱۳۹۵: امید شکننده[۴]
در این گزارش ضمن تأیید کارآیی برجام در تشدید نظارت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و همچنین گشایش درآمدهای ارزی برای ایران، بر آسیب‌پذیری این توافق به جهت تداوم تنش‌های ایران و آمریکا در غرب آسیا تأکید شد. اما تقویت موقعیت منطقه‌ای ایران پس از برجام و همچنین تعلل بانک‌ها و مؤسسات مالی اروپایی در همکاری با ایران به جهت ریسک بازگشت تحریم‌ها توسط آمریکا، دو مؤلفه‌ای ذکر شد که مخالفان برجام را به ترتیب در آمریکا و ایران تقویت می‌کند. به بیان دیگر برجام در یک دور باطل گرفتار شده است. از یک‌سو اجرای کامل آن منوط به حل‌وفصل اختلافات باقی‌مانده در حوزه‌های امنیتی غرب آسیاست و از سوی دیگر، اجرای کامل برجام می‌تواند زمینه‌ساز مذاکرات بعدی باشد. گروه بحران با اشاره به پیروزی ترامپ در آمریکا، تداوم برجام را مطلوب وی نمی‌داند زیرا در پی توافقی است که دیگر مطلوبیت‌های آمریکا را نیز در بر بگیرد. به نظر نویسندگان، ایران در صورت خروج آمریکا از برجام دو گزینه دارد: مظلوم‌نمایی و امید به اروپا یا ازسرگیری فعالیت‌های هسته‌ای و تشدید بی‌ثباتی در منطقه. گزارش نهایتاً به آمریکا توصیه می‌کند نسبت به لغو تحریم‌های هسته‌ای تعلل نورزد و به ایران نیز توصیه دارد از تحرکات منطقه‌ای تحریک‌آمیز اجتناب کند تا به تدریج زمینه توافقی بهتر فراهم شود.
زمستان ۱۳۹۶: شمعی در باد[۵]
این گزارش با اشاره با تهدید ترامپ به خروج از برجام در صورت عدم تکمیل آن توسط اتحادیه اروپا یا کنگره آمریکا، آن را جدی و فراتر از یک لفاظی برمی‌شمارد. به ویژه در شرایطی که دولت آمریکا با وجود پایبندی کامل ایران به برجام، همچنان مانع همکاری گسترده مؤسسات مالی چندملیتی و اروپایی با ایران شده بود و تداوم برخی تحریم‌ها در کنار مشکلات داخلی به آشوب‌هایی در دی‌ماه انجامید. این گزارش تنها راه را تلاش اروپا برای اقناع آمریکا به حضور در برجام می‌داند، در غیر این صورت، راهی جز احیای «قوانین مسدودکننده» برای حفاظت از شرکت‌های اروپایی در برابر تحریم‌های ثانویه آمریکا به جهت همکاری با ایران باقی نمی‌ماند. ایران علی‌رغم کاهش مزایای اقتصادی‌اش از برجام، همچنان بدان عمل می‌کند. گروه بحران به ایران نیز توصیه می‌کند با تصویب اف‌ای‌تی‌اف، مصوبه ۲۰۰۲ کنفرانس لاهه مبنی بر منع گسترش موشک‌های بالستیک و همچنین آزادسازی زندانیان دوتابعیتی، به گشایش دیپلماتیک ادامه دهد.
زمستان ۱۳۹۷: ایستاده در غبار[۶]
با خروج آمریکا از برجام، این گزارش تداوم حیات این توافق را شگفت‌انگیز خوانده و آن را معلول امیدواری ایران به رفتار دیگر طرف‌های باقی‌مانده می‌داند. گروه بحران هدف کمپین «فشار حداکثری» را طیفی از تغییر رفتارهای موشکی و منطقه‌ای تا تغییر ساختار سیاسی ایران به واسطه گسترش شورش‌های داخلی قلمداد می‌کند و معتقد است با ضرباتی که به برجام وارد آمده، حتی مقام‌های عالی‌رتبه بعدی ایران و آمریکا نیز به سختی ممکن است بتوانند بدان پایبند بمانند. ولی با وجود پایبندی کامل ایران به برجام، توصیه خاصی به اروپایی‌ها جز پیشنهاد مبهم حفظ روابط اقتصادی و دیپلماتیک ندارد ولی مشخصاً به جمهوری اسلامی ایران توصیه می‌کند با تصویب اف‌ای‌تی‌اف و وادارسازی انصارالله یمن به اجرای توافق استکهلم، رضایت طرف غربی را کسب کند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
زمستان ۱۳۹۸: در آستانه مرگ[۷]
طبق این گزارش، با روند گام‌های کاهش تعهدات هسته‌ای ایران و ترور سردار سلیمانی از سوی آمریکا، دیگر امید چندانی به مذاکره دوجانبه برای احیای برجام باقی نماند. کمپین «فشار حداکثری» نیز به هیچ‌یک از اهدافش اعم از سقوط نظام، تعلیق برنامه موشکی و توقف فعالیت‌های منطقه‌ای ایران دست نیافت. بنابراین احتمال بروز دو بحران تؤأمان هسته‌ای و منطقه‌ای در غرب آسیا وجود دارد. به ویژه که اقدام احتمالی اروپا در فعال‌کردن مکانیسم ماشه نیز به خروج ایران از برجام و حتی ان‌پی‌تی خواهد انجامید. این گزارش اضافه می‌کند که حمله هوشمندانه ایران به عین‌الاسد با هدف عدم تلفات جانی نیروهای آمریکایی و عدم واکنش آمریکا به این حمله، کورسویی از امید باقی گذاشت. پیشنهاد گروه بحران این است که با میانجیگری دولت سوم، مذاکره‌ای صورت گیرد که طبق آن ایران به تعهداتش بازگشته و از افزایش سطح تنش در منطقه خودداری کند و آمریکا نیز معافیت‌های خرید نفتی را احیا و تحریم‌های غیرنفتی را تعلیق نماید. اجرای اینستکس توسط اروپا، گفتگوهای مستقیم میان ایران با عربستان و امارات و همچنین کاهش نیروهای آمریکا در عراق از دیگر پیشنهاداتی است که می‌تواند سطح تنش را متوقف کرده و حتی کاهش دهد.
جمع‌بندی
گروه بحران نزدیک به جریانی از ساخت قدرت آمریکاست که سیاست تغییر رفتار ایران را پی گرفته و مخالف افزایش تنش و اِعمال فشارها در راستای براندازی جمهوری اسلامی هستند. تغییر رفتار مد نظر گروه بحران نه‌تنها در سیاست خارجی، بلکه اهدافی در سیاست داخلی ایران را نیز دنبال می‌کند. به همین دلیل بعضاً به تکرار برخی اتهام‌های به‌اصطلاح حقوق بشری نهادهای غربی و جهانی علیه ایران پرداخته و با برساخت دوگانه تندرو-میانه‌رو درصدد تقویت گروه‌های هم‌سو در ایران هستند، برخلاف جناحی در آمریکا که عموم سیاست‌مداران و مسئولان در جمهوری اسلامی ایران را به صفت رادیکال می‌خوانند. این نکات در توصیه‌های گزارش‌های سالانه این گروه به ایران مبنی بر همکاری‌های منطقه‌ای و تصویب قوانین مطلوب غرب در حوزه‌های امنیتی و اقتصادی آشکار است. نکته حاشیه‌ای دیگر اینکه پیش‌بینی سناریوهای محتمل در این گزارش‌ها نشان از توان کارشناسی نسبتاً خوب این مؤسسه در حوزه امنیت بین‌الملل دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در جمع‌بندی محتوایی این گزارش‌ها باید گفت کارشناسان این مؤسسه از سال‌ها پیش از برجام به دفاع از توافق احتمالی میان ایران و غرب پرداخته و پس از آن نیز برای تثبیت این انگاره تلاش کردند که «برجام نه تاکتیک بلکه راهبردی برای تعدیل سیاست‌های امنیتی ایران در غرب آسیا و رفتار جمهوری اسلامی به مثابه بازیگر پذیرفته‌شده در نظام بین‌الملل با هژمونی غرب خواهد بود.» این در حالی بود که جمهوری اسلامی ایران تصمیمی برای تعمیم برجام به دیگر حوزه‌های اختلافی نداشت. در زمینه برنامه موشکی امکان هر مذاکره‌ای قاطعانه از سوی مسئولان نظام رد شد و در خصوص فعالیت‌های منطقه‌ای نیز، از یک‌سو تداوم رویکرد «چماق و هویج» از سوی دولت اوباما حتی پس از برجام و از سوی دیگر پیچیدگی مسائل امنیتی غرب آسیا، مانع از ورود ایران به مذاکرات منطقه‌ای با طرف مقابل بود. بنابراین به برجام به مثابه تاکتیکی برای گشایش در اقتصاد بیمار ایران نگریسته شد. به بیان دیگر، برجام ایران را وارد دوره‌ای نمود که می‌توان از آن تحت عنوان «تعلیق راهبردی» یاد کرد. یعنی در عین حال که خواستار بازگشت به فشارهای قبل از برجام نبود، تمایلی به تداوم این پروژه در ابعاد دیگر نیز نداشت. با خروج آمریکا از برجام، نیز موقتاً راهبرد «صبر و انتظار» را در پیش گرفت و نهایتاً «مقاومت فعال» را دنبال کرد که موقعیت ایران را از وضعیت واکنشی به وضعیت کُنشی تغییر داده تا طرف غربی را مجبور به اتخاذ رویکردی دیگر نماید.
منابع و پی نوشت
[۱] Morton Abramowitz
[۲] Mark Malloch‐Brown
[۳] George Mitchell
[۴] گروه بحران، گزارش یک سال اجرای برجام، ۲۷ دی ۱۳۹۵، قابل بازیابی در آدرس زیر
[۵] گروه بحران، گزارش دومین سال اجرای برجام، ۲۶ دی ۱۳۹۶، قابل بازیابی در آدرس زیر
[۶] گروه بحران، گزارش سومین سال اجرای برجام، ۲۶ دی ۱۳۹۷، قابل بازیابی در آدرس زیر
[۷] گروه بحران، گزارش چهارمین سال اجرای برجام، ۲۶ دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در آدرس زیر
