اندیشکده راهبردی تبیین- اخیراً موسسه ایران پُل[1] کانادا و مرکز مطالعات امنیتی و بین‌المللی دانشگاه سیاست عمومی مریلند[2] با انجام بیش از 3000 مصاحبه تلفنی به سنجش افکار عمومی ایران در قبال آمریکا پرداخته‌اند. نتیجه این نظرسنجی حاکی از تغییرات چشمگیر در دیدگاه‌های ایرانیان نسبت به ایالات متحده آمریکا از زمان آغاز دوره مسئولیت دونالد ترامپ[3] در ژانویه سال 2017 هست. بر این اساس 66 درصد از پاسخ‌دهندگان ایرانی معتقدند که آمریکا کشوری خطرناک است که به دنبال رویارویی و کنترل می‌باشد. این یادداشت پژوهشی به دنبال بررسی دلایل تحول نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا است.
دلیل اصلی تحول نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا
سؤال اصلی که در این مقاله به آن پرداخته می‌شود، این است که چرا نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا متحول شده است؟
در پاسخ به این نکته باید اشاره شود که نقض عهد دولت آمریکا در توافق هسته‌ای برجام و خروج این کشور از این توافق دلیل اصلی تغییر در نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا بوده است.[4] دولت آمریکا چه در دوره اوباما [5]و چه در دوره ترامپ به مفاد توافق برجام پایبند نبوده و تعهداتی که در این توافق برعهده‌گرفته بود، نقض کرد و درنهایت دولت ترامپ از این توافق خارج شد.[6]
لذا این نکته برای مردم ایران ثابت شد که آمریکا به تعهدات خود پایبند نیست و به‌راحتی تعهدات خود را نقض می‌کند. از سوی دیگر دولت آمریکا هم‌زمان با خروج از برجام، پروژه‌ای را تحت عنوان کارزار فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران طراحی و اجرا کرد.[7] بخش‌هایی از این پروژه به شرح ذیل است:
1-اعمال شدیدترین تحریم‌ها علیه بخش‌هایی نظیر بهداشت و سلامت ایران
2-نمایش قدرت نظامی در مقابل جمهوری اسلامی ایران
3-تلاش برای ایجاد خرابکاری و آشوب در ایران در دی‌ماه 1396، تیر 1397 و آبان 1398
4-تلاش برای ایجاد آشوب در ایران به بهانه‌های اقتصادی
دولت آمریکا از انجام پروژه کارزار فشار حداکثری به دنبال همراه کردن افکار عمومی ایران با خود و اعمال فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران برای پذیرش مذاکره و به دنبال آن خواسته‌های خود بود. اما درنهایت نقض عهد آمریکا در برجام و اعمال کارزار فشار حداکثری نه‌تنها موجب نشد تا افکار عمومی ایران با آمریکا همراه شود، بلکه باعث تقویت نگرش منفی نزد مردم ایران نسبت به آمریکا شد.[8]
پیشینه نگرش مردم ایران به آمریکا
در خصوص پیشینه نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا باید به گذشته‌های بسیار دور اشاره کرد. مردم ایران از حدود دو قرن پیش که به‌تدریج انگلستان و روسیه اقدامات استعماری خود را در ایران آغاز کردند و موجب ظلم و تعدیل بسیاری نسبت به جامعه ایرانی شدند، همواره به دنبال یک نیروی سوم در مقابل انگلستان و روسیه بودند.[9] بعدها که در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار اولین مراودات دیپلماتیک میان ایران و آمریکا آغاز شد، به‌تدریج شماری از اتباع آمریکایی وارد ایران شدند و باب ارتباط میان دو کشور بیشتر گشوده شد. مردم ایران که مشاهده می‌کردند اتباع آمریکا برخلاف اتباع انگلستان و روسیه حداقل در ظاهر دارای مطامع استعماری نسبت به ایران نیستند، نسبت به آن‌ها تمایلات مثبتی پیدا کردند.
ازجمله این اتباع آمریکا می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد:
1-هوارد باسکرویل[10] از اتباع آمریکایی ساکن در تبریز بود که در هنگام قیام مردم این شهر علیه استبداد صغیر محمدعلی شاه، دوشادوش مردم تبریز علیه نیروهای حکومتی مبارزه می‌کرد و سرانجام در یک درگیری مسلحانه میان طرفین کشته شد.[11]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
2-آمریکایی دیگر، مورگان شوستر[12] مستشار گمرکات ایران بود که اقداماتی را در جهت اصلاح نظامات گمرکی ایران صورت داد، اما در نهایت با اعمال فشار روسیه تزاری از منصب خود برکنار شد.
3-تبعه آمریکایی دیگر دکتر ساموئل جردن[13] بنیان‌گذار دبیرستان البرز (کالج[14] جردن سابق) بود که به مدت 30 سال در زمینه آموزش دانش آموزان ایرانی فعالیت کرد.
4-همچنین همسر لوئیس دریفوس[15] سفیر سابق آمریکا در ایران، در سال‌های مأموریت همسرش در ایران، در مناطق حاشیه‌ای و محروم تهران اقدام به رسیدگی و مراقبت از مردم فقیر و بی‌نوا می‌کرد. [16]
5-یکی دیگر از این افراد، هنری گریدی[17] معاون وقت امور غرب آسیای وزارت خارجه آمریکا در اواخر دهه 1940 میلادی یعنی دهه 1320 شمسی، می‌باشد که موضع حمایت‌آمیزی نسبت به جنبش ملی‌شدن صنعت نفت ایران داشت.[18]
وجود چنین افرادی باعث شده بود تا سابقه ذهنی مثبتی نزد افکار عمومی ایران نسبت به آمریکا به وجود آید. اما به قدرت رسیدن نسل جدیدی از سیاستمداران در دولت دوایت آیزنهاور[19] باعث شد تا آمریکا برخلاف وجهه مثبتی که در جامعه ایران داشت، دست به اقدام به‌شدت نابخردانه‌ای بزند و خشت اول بدبینی مردم ایران نسبت به خود را بنا نهد.[20]
اقدام مستقیم آمریکا در کودتای 28 مرداد 1332 و براندازی دولت دکتر مصدق گام اول را در جهت تخریب وجهه عمومی در ایران برداشت. اما دولت آمریکا تنها به این امر اکتفا نکرد. بلکه در 25 سال بعد از کودتا اقدامات نامعقول دیگری انجام داد که شماری از آن‌ها به شرح ذیل است:
1-حمایت بی‌چون‌وچرا از رژیم پهلوی
2-اعمال نقش مستقیم در تشکیل ساواک به‌عنوان ابزار خفقان رژیم پهلوی
3-سکوت درباره خفقان و دیکتاتوری در ایران
4-تحمیل لایحه کاپیتولاسیون به دولت، ملت و مجلسین ایران[21]
انجام این اشتباهات از سوی آمریکا منتهی به انقلاب اسلامی در سال 1357 شد. به‌واقع یکی از دلایل شکل‌گیری انقلاب اسلامی، تنفر مردم ایران از آمریکا بود. بر این اساس نگرش مردم ایران نسبت به آمریکا در سال 1357 نسبت به 30 سال پیش از آن به‌شدت متفاوت شده بود.
پیامدهای تحول در نگرش مردم ایران به آمریکا برای دولت ایالات متحده آمریکا
دولت آمریکا در طول سالیان متمادی همواره به دنبال تأثیرگذاری بر افکار عمومی جامعه ایران بود، این امر در دولت ترامپ شتاب بسیار بیشتری به خود گرفته است. ترامپ و کارگزاران دولتش تلاش می‌نمایند تا با ایجاد خط دیپلماسی عمومی از طریق فن‌آوری‌های نوین ارتباطی، با مردم ایران تماس برقرار کرده و آن‌ها را به سمت خود جلب و اقناع نمایند.[22] این سیاست در طول سال‌های اخیر به‌طور ویژه در بزنگاه‌هایی مانند اغتشاشات دی‌ماه 1396، تیر 1397 و آبان 1398 در دستور کار دولت آمریکا قرارگرفته است.[23] اما رفتاری که دولت آمریکا از حدود چهار سال پیش در خصوص عدم اجرای تعهدات خود در برجام، خروج از آن و تحمیل فشارهای ناجوانمردانه گوناگون به ملت ایران در پیش گرفت، باعث شد که وجهه این دولت نزد مردم ایران بیش از هر زمان دیگری تخریب شود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
این امر می‌تواند واجد پیامدهای گوناگونی برای دولت آمریکا باشد. این پیامدها را می‌توان به شرح ذیل برشمرد:
1-باطل شدن تاریخ‌مصرف پروژه‌های چندین ساله دیپلماسی عمومی این کشور برای مردم ایران
2- تشدید بدبینی تاریخی مردم ایران به آمریکا تا چند سال دیگر
3- از دست رفتن پایگاه اجتماعی جناح غرب‌گرا که همواره به دنبال مذاکره و برقراری ارتباط میان ایران و آمریکا است.
4- کاهش احتمال انجام هرگونه مذاکره و یا انعقاد قرارداد جدید میان جمهوری اسلامی ایران و آمریکا به دلیل عدم وجود اعتماد
به‌طورکلی مجموعه رفتارهای دولت آمریکا طی سالیان اخیر، نه‌تنها موجب ایجاد وجهه مثبت برای این کشور نشد، بلکه باعث شده تا بازخورد منفی این رفتارها به خود دولت آمریکا بازگردد و اصطلاحاً مانند بومرنگ عمل کند. در این خصوص نشریه فارین پالیسی[24] به این امر اعتراف کرده که میزان حمایت مردم ایران از داشتن رابطه با آمریکا نسبت به زمان انعقاد توافق برجام در سال 2015 میلادی یا 1394 شمسی به طرز محسوسی کاهش پیداکرده است.[25]
الزامات جمهوری اسلامی ایران برای مصون سازی شهروندان خود در برابر آمریکا
جمهوری اسلامی ایران به‌منظور مصون کردن شهروندان خود نسبت به آمریکا، باید هرچه بیشتر رویکردهای جلبی و اقناعی را در دستور کار خود قرار دهد تا افکار عمومی ایران به‌خوبی این معنا را درونی کنندکه راه پیشرفت و ترقی ایران از مسیر ارتباط با آمریکا نمی‌گذرد. این امر به‌وسیله اقدامات ذیل امکان‌پذیر است:
1-توجه هرچه بیشتر به معیشت و رفاه شهروندان
2-اعمال حمایت‌های هرچه بیشتر نسبت به طبقات ضعیف و آسیب‌پذیر جامعه
3-ایجاد امکانات رفاهی و محرومیت‌زدایی هرچه بیشتر در جامعه
4-فراهم کردن رونق تولید و اشتغال جامعه، نظیر گسترش شبکه حمل و نقل عمومی، مراکز درمانی مجهز و مراکز تفریحی
5-مبارزه با فساد، ایجاد شفافیت و به‌طورکلی از بین بردن زمینه نارضایتی مردم
آینده نگرش مردم ایران به آمریکا
در خصوص آینده نگرش مردم ایران به آمریکا باید به این نکته توجه کرد که گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، فی‌نفسه استکبارستیز و مهمتر از همه در تقابل با سیاست‌های توسعه‌طلبانه آمریکا است. بنابراین تا زمانی که این گفتمان در جمهوری اسلامی ایران وجود داشته باشد، آمریکا کماکان به دشمنی خود با ایران ادامه خواهد داد. با توجه به این شرایط افکار عمومی ایران همچنان نظیر چهار سال اخیر متوجه این معنا خواهند شد که دشمنی آمریکا با ایران و مردمش دارای هیچ حدومرزی نیست. در این صورت برداشت منفی مردم ایران نسبت به آمریکا کماکان ادامه خواهد داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
جمهوری اسلامی ایران با توجه به تهدیدات آمریکا در منطقه غرب آسیا و تحریم‌های تسلیحاتی اعمال‌شده از جانب این کشور، بالغ بر سه دهه است که سیاست خودکفایی دفاعی را در دستور کار خود قرار داده و امروزه بازدارندگی مطلوب و مستمری را در مقابل آمریکا به دست آورده است.[26]
به موازات همین مدل خودکفایی دفاعی، بایسته است که جمهوری اسلامی ایران سعی کند تا هرچه بیشتر شرایط رفاهی آحاد جامعه را بهبود دهد تا همان‌طور که کشور را از گزند تهدیدات نظامی آمریکا مصون کرده، مردم را نسبت به آسیب‌های اقتصادی ناشی از اقدامات آمریکا و عملیات روانی کارگزارانش واکسینه نماید.
رفتار نابخردانه دولت در افزایش ناگهانی قیمت بنزین، نه تنها موجب ایجاد آشوب در کشور شد، بلکه باعث نارضایتی عمیق مردم و کاهش دوباره قدرت اقتصادی مردم گردید. باید به این نکته اذعان کرد که رفتار اقتصادی دولت، هیچ تناسبی با وجه داخلی مبارزه با آمریکا، یعنی همان تامین معیشت و رفاه مردم ندارد. بنابراین با تداوم گقتمان استکبارستیزی و مقابله با زیاده‌طلبی‌های آمریکا از یک سو و کارآمدی داخلی و ایجاد رفاه نسبی برای مردم از سوی دیگر، به نظر می‌رسد با رویکرد فعلی دولت آمریکا نگرش منفی مردم ایران نسبت به آن، همچنان تداوم پیدا کند.
جمع بندی
دولت آمریکا از زمان مداخله در کودتای 28 مرداد 1332، سنگ بنای بدبینی مردم ایران نسبت به خود را نهاد و این رفتار غیرعاقلانه را تا سال 1357 با حمایت بی چون و چرا از دیکتاتوری محمدرضا پهلوی ادامه داد که تجلی آن در انقلاب اسلامی متبلور شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، آمریکا نه تنها رفتار ناصواب خود را تصحیح نکرد، بلکه به طرق مختلف نظیر اعمال تحریم‌های گوناگون، آن را ادامه داد.
دولت آمریکا همچنان با نقض برجام و سپس خروج از آن بنا به رویه خود عمل کرد و در پیگیری آن، شدیدترین تحریم‌ها و کارشکنی های ممکن را علیه جمهوری اسلامی ایران و شهروندانش اعمال کرده است. همین امر باعث شده که نگرش منفی افکار عمومی ایران نسبت به آمریکا تشدید شود.
نکته‌ای که دراین‌بین بسیار محتمل است، این است که با توجه به وجه استکبارستیزی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، دشمنی آمریکا با ایران کماکان ادامه پیدا خواهد کرد و همین امر موجب تداوم برداشت منفی مردم ایران نسبت آمریکا می‌شود. اما موضوع بسیار حیاتی و حائز اهمیت این است که مجموعه حاکمیتی جمهوری اسلامی ایران باید به‌منظور واکسینه کردن مردم نسبت به عملیات روانی آمریکا، اقدام به بهبود وضعیت رفاهی جامعه نماید.
منابع و پی نوشت ها
[1] Iran Pol
[2] Maryland
[3] Donald Trump
[4] Resource Center, US Department of the treasury, https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/programs/pages/iran.aspx
[5] Obama
[6] Mark Landler, Trump Abandons Iran Nuclear Deal He Long Scorned, 08/08/2018, https://www.nytimes.com/2018/05/08/world/middleeast/trump-iran-nuclear-deal.html
[7] Behnam Ben Taleblu, Expanding U.S. pressure campaign on Iran could reach a tipping point, 04/11/2019, https://www.axios.com/expanding-us-pressure-campaign-iran-tipping-point-e5bbf046-f090-4797-9a23-572f6ab05358.html
[8] Iranian Public Opinion Under US sanctions, 16/10/2019, https://www.atlanticcouncil.org/event/iranian-public-opinion-under-us-sanctions/
[9] پایگاه اینترنتی خبرگزاری مهر، « یادداشتی از موسی نجفی؛ ارزیابی نظریه «نیروی سوم» در تحولات سیاسی دو قرن اخیر ایران»، 09/03/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.mehrnews.com/news/4310380/
[10] Howard Baskerville
[11] پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایسنا، « داستان یک آمریکایی که تبریزی‌ها دوستش دارند»، 30/11/1397، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/97113015672/
[12] Morgan Shuster
[13] Samuel Jordan
[14] College
[15] Louis Dreyfus
[16] جیمز بیل، شیر و عقاب روابط بدفرجام ایران و آمریکا، مترجم فروزنده برلیان، تهران، نشر فاخته، چاپ اول، ص 120.
[17] Henry Grady
[18] عبدالرضا هوشنگ مهدوی، سیاست خارجی ایران در دوران پهلوی، 57-1300، تهران: البرز، 1374، چاپ دوم، ص110
[19] Dwight Eisenhower
[20] جیمز بیل، شیر و عقاب روابط بدفرجام ایران و آمریکا، مترجم فروزنده برلیان، تهران، نشر فاخته، چاپ اول، ص 200
[21] مجتبی مقصودی، تحولات سیاسی اجتمای ایران 57-1320، تهران، قومس، 1380، چاپ اول، صفحه 230.
[22] مهدی کردی، «دیپلماسی عمومی دولت دونالد ترامپ در رابطه با ایران»، پایگاه اینترنتی اندیشکده راهبردی تبیین، 20/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[23] Pompeo supports Iran’s protesters, tweets in Persian, 23/11/2019, https://www.thebaghdadpost.com/en/Story/44750/Pompeo-supports-Iran-s-protesters-tweets-in-Persian
[24] Foreign Policy
[25] COLUM LYNCH, After Three Years of Trump, Iranians Believe America Is a Dangerous Country, 25/10/2019, https://foreignpolicy.com/2019/10/25/trump-iran-america-opinion-poll-nuclear/
[26] Iran’s military power: What you need to know, 06/07/2018, https://www.dw.com/en/irans-military-power-what-you-need-to-know/a-43756843
