اندیشکده راهبردی تبیین- متحدان اروپایی آمریکا با نگرانی به ترور سردار سلیمانی واکنش نشان دادند. از یک سو با تردید از آن حمایت کردند اما از سوی دیگر خواستار خویشتنداری شدند. مایک پمپئو تصریح کرد همپیمانان اروپایی واشنگتن‌ آنطور که امید می‌رفت در این مسأله، مفید نبودند[1]. در حالی که وزارت خارجه ایران نیز مواضع کشورهای اروپایی در این ترور را نادرست و هم‌سو با آمریکا خواند و بر بدعهدی آنان در برجام تأکید کرد. اروپایی‌ها خواهان نقش‌آفرینی جدی‌تری در آینده نظم بین‌الملل هستند اما اقدامات یکجانبه ایالات متحده آن‌ها را با چالش‌هایی منتج به بحران‌هایی مانند مهاجرت و تروریسم مواجه می‌کند.

 

مواضع اتحادیه اروپا در قبال ترور شهید سلیمانی

ترور سردار قاسم سلیمانی برای اروپا نوعی غافلگیری راهبردی بود. پنداشت کلی این بود که آمریکایی‌ها هرگز چنین عملیاتی را انجام نخواهند داد، زیرا هزینه آن بیش از مزایای آن خواهد بود و می‌تواند به معنای پایان برجام، بروز هرج‌ومرج سراسری در غرب آسیا و تهدید نیروهای اروپایی در این منطقه و مهم‌تر از همه پایان حضور آمریکا در عراق باشد که به ویژه برای پاریس نگران‌کننده‌تر است زیرا فرانسه همچنان اولویت بالایی برای مبارزه با داعش قائل است[2]. بر همین اساس برخی از مسئولین اتحادیه اروپا از ایران و آمریکا خواستند که منطقه غرب آسیا را با جنگ مواجه نکنند.

• چارلز میشل[3] رئیس شورای اروپا ضمن انتقاد از تنش‌افزایی آمریکا و دعوت طرفین به خویشتنداری، از همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، علی‌رغم کاهش تعهدات برجامی قدردانی کرد[4].
• جوزف بورل[5] مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای خواستار مسئولیت‌پذیری و توقف چرخه خشونت‌ها در عراق شد[6].
• اورزولا فن‌درلاین[7] رئیس کمیسیون اروپا خواستار تأمین منافع ایران و عراق از مسیر دیپلماتیک شد[8].
• بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا انتقام احتمالی ایران را سبب تشدید خشونت‌ها عنوان کرد[9].
• امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه در واکنشی عجیب از ایران خواست از افزایش تنش خودداری کند[10].
• وزارت خارجه آلمان نیز در بیانیه‌ای ادعا کرد سردار سلیمانی در لیست به‌اصطلاح تروریستی اتحادیه اروپا قرار داشته است و آنچه اتفاق افتاد طبیعی بوده است[11].
• استولتنبرگ[12] دبیرکل ناتو نیز از ایران خواست از تنش‌زایی خودداری کند[13].

 

 

برای علل این دوگانگی و تناقض در عملکرد اتحادیه اروپا می‌توان گفت اروپایی‌ها در عین اینکه خواستار ایفای نقش مستقل در حل بحران‌های بین‌المللی می‌باشند، هم‌چنان نسبت به تعهدات امنیتی خود به آمریکا و به بیان دیگر، وابستگی به حفظ امنیت اروپای غربی توسط ناتو، حساس هستند. گرچه اجتناب دولت ترامپ از رویکرد بین‌الملل‌گرایانه، برخی دولت‌های اروپایی را در مسیر فاصله‌گذاری اندک با سیاست خارجی آمریکا قرار داده، ولی تداوم این مسأله در بلندمدت با تردیدهای جدی روبروست. در این بین دولت‌هایی مانند بریتانیا که نیروهای بیشتری در منطقه غرب آسیا دارند، هم‌سویی بیشتری نسبت به مسأله امنیت منطقه‌ای و حمل‌ونقل انرژی در خلیج فارس با ایالات متحده خواهند داشت، به خصوص که پس از برگزیت، رویکرد دورتری با اتحادیه اروپا اتخاذ خواهد کرد.

 

پیامدهای مواضع اتحادیه اروپا

نوع موضع گیری اتحادیه اروپا در قبال ترور سردار سلیمانی چه تاثیری بر پرونده‌های مشترک این اتحادیه با ایران خواهد داشت؟

 

الف) برجام

در پی این عملیات تروریستی، ایران نسبت به کاهش تعهدات برجامی‌اش بر اساس بند 36 برجام، تسریع کرده و چهار روز زودتر از موعد کلیه محدودیت‌های فعالیت‌های هسته‌ای را ملغی اعلام کرد. تروئیکای اروپایی در واکنش به این اقدام طی بیانیه‌ای مشترک خواستار ادامه پایبندی کشورمان به برجام و خودداری از خشونت شده‌اند. در بیانیه مشترک بر اهمیت کاهش تنش‌های اخیر در عراق تأکید و دوباره عزم خود را برای مقابله با گروه تروریستی داعش اعلام کرده و خواستار حمایت دولت عراق از ائتلاف به‌اصطلاح مبارزه با داعش شدند[14]. آن‌ها در ادامه بیانیه از فعال‌شدن مکانیسم حل اختلاف و ارسال پرونده به کمیسیون مشترک برجام در واکنش به کاهش تعهدات برجامی ایران سخن به میان آوردند و آن را اقدامی در هماهنگی با سرویس روابط خارجی اتحادیه اروپا خواندند. فرآیندی که می‌تواند به فعال‌شدن مکانیسم ماشه و ابلاغ به شورای امنیت سازمان ملل بیانجامد. امری که تهدید متقابل ایران به خروج کامل از برجام و ان‌پی‌تی را در پی داشت[15]. موضع وزیر خارجه فرانسه مبنی بر هدف فعال‌سازی این مکانیسم مبنی بر گشایش دیپلماتیک نشان می‌دهد اقدام اروپایی‌ها بیشتر جنبه تبلیغاتی دارد[16]. در این راستا جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز پس از سفر به تهران از امکان تمدید نامحدود زمان‌بندی رسیدگی به شکایت اروپا از ایران در کمیسیون مشترک برجام سخن به میان آورد تا مانع فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود. هر چند برگزیت و به ویژه با توجه به گروکشی توافق تجاری آمریکا و انگلیس توسط ایالات متحده برای خروج بریتانیا از برجام، این نگرانی در دولت‌های اروپایی به وجود آورده که انگلیس به‌طور مستقل مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال و دستاورد دیپلماتیک اتحادیه اروپا را نابود نماید.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

ب) اف‌ای‌تی‌اف

ایالات متحده اردیبهشت 1398 سپاه پاسداران را در لیست به‌اصطلاح تروریستی وزارت خارجه قرار داد و برای توجیه این عملیات تروریستی نیز به قوانین آمریکا پس از 11 سپتامبر برای مقابله با گروه‌های تروریستی استناد نمود. به همین جهت در شرایطی که طی سال‌های 1395 تا 1398 اتحادیه اروپا و آمریکا فشارهای گسترده‌ای بر ایران وارد نمودند تا کنوانسیون مبارزه با تامین مالی تروریسم[17] را امضا کند؛ ترور سپهبد سلیمانی سبب شد مجمع تشخیص مصلحت نیز ضمن یادآوری پایان مهلت قانونی بررسی لوایح مربوطه، رد کامل آن‌ها را اعلام نماید. این جنایت سبب شده اختلاف‌نظر ایران با دولت‌های غربی در تعریف تروریسم به ویژه ناظر به گروه ویژه اقدام مالی موسوم اف‌ای‌تی‌اف[18] به شدت افزایش یابد. دولت آمریکا تروریسم را این‌گونه تعریف می‌کند:«خشونت از پیش برنامه‌ریزی‌شده با انگیزه‌های سیاسی که توسط گروه‌های فراملی یا ماموران مخفی، و با هدف تاثیرگذاری بر یک مخاطب خاص علیه اهداف غیرنظامی انجام می‌شود[19]». با این حال اجماع بین‌المللی بر تعریف تروریسم وجود ندارد. کنوانسیون‌های سازمان ملل نیز نتوانستند به تعریف جامعی درباره تروریسم دولتی یا غیردولتی برسند. به همین جهت، تعریف بسیاری از گروه‌های مقاومت در این چارچوب فاقد نگرشی اجماعی است. حال آن‌که جمهوری اسلامی، مقاومت در برابر استعمار را جزیی از فرهنگ استقلال‌خواهی و حق‌طلبی در تاریخ در چارچوب مصالح اسلامی و بشری قلمداد نموده است. تحریم‌های حقوق بشری اتحادیه اروپا و هم‌سویی فرانسه و بریتانیا با آمریکا در تحریم‌های شورای امنیت علیه فعالیت‌های موشکی و نظامی و منطقه‌ای ایران، نقش مهمی در زمینه‌سازی فشارها علیه نیروی قدس سپاه و ترور سردار سلیمانی ایفا کرد. بنابراین فقدان موضع مخالفت‌جویانه نسبت به این جنایت، امکان همکاری و حتی گفتگوی ایران با اروپا در مقابله با تروریسم را مختل می‌سازد.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

مواجهه ایران با مواضع اتحادیه اروپا

ایران در مقابله با مواضع اتحادیه اروپا در قبال ترور سردار سلیمانی، چگونه مواجه می‌شود؟

در زمینه حمایت از جبهه مقاومت در عراق، لبنان، سوریه و فلسطین هیچ خللی در سیاست‌های کلی جمهوری اسلامی به وجود نخواهد آمد و جمهوری اسلامی تسریع در اجرای طرح خروج نیروهای آمریکا از عراق را در دستور کار قرار خواهد داد و با وجود میانجیگری سران اروپایی، حاضر به عقب‌نشینی از سیاست اتخاذشده نیست. انتصاب سریع جانشین سردار سلیمانی و حمایت ارکان و نهادهای مختلف نظام و هم‌چنین رهبران گروه‌های مقاومت از سردار قاآنی در کنار تصویب افزایش بودجه این نهاد از سوی مجلس، اراده ایران بر تداوم فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش را نشان داد. علاوه بر این، با وجود توصیه‌های دولتمردان اروپایی به خویشتنداری و احتیاط، ایران با حمله به عین‌الاسد، پاسخ قاطعی به این جنایت داد که واکنش منفی رییس کمیسیون اروپا را در پی داشت.

در خصوص برجام تعهدات ایران به کنترل‌ها و نظارت‌ها پابرجاست؛ علاوه بر این امکان بازگشت به تعهدات پیشین در صورت رفع یا تعلیق تحریم‌ها نیز وجود دارد. بنابراین ایران بر مبنای راهبرد جداسازی پرونده‌های مورد اختلاف، نسبت به برجام بر اساس تعهد در برابر تعهد، رفتار خواهد کرد. کاهش جدی‌تر برخی نظارت‌ها مانند دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای بر بازرسی بعضی اماکن، در صورت تداوم بدعهدی اروپا در تأمین منافع اقتصادی ایران از برجام، می‌تواند گام مهم‌تری در فشار بر دولت‌های غربی باشد. در عین حال موضع پیتر استانو[20] سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد، نقش تروئیکای اروپایی در برجام مؤثرتر از دیگر دولت‌هاست و آن‌ها بدون جلب نظر این سه کشور، توان اثرگذاری بر حفظ برجام را دارا نیستند.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

جمع‌بندی

یکی از تبعات ترور سپهبد سلیمانی محاسبات جدید امنیتی بقیه کشورهای منطقه است. کشورهایی که به چتر امنیتی آمریکا امید بسته بودند، ناتوانی یا فقدان اراده آمریکا را در محافظت از خودشان در موارد مختلف طی ماه‌های گذشته مشاهده کردند و از همه مهم‌تر ناتوانی آمریکا را در واکنش به حمله‌ای که به آن شد را مشاهده کردند. این محاسبات بر سیاست‌های اتحادیه اروپا و آمریکا نیز اثرگذار بوده و با تقویت ایده ایران مبنی بر امنیت منطقه‌ای توسط دولت‌های منطقه می‌تواند تداوم حضور دولت‌های اروپایی در غرب آسیا را با تردید روبرو نماید.

علاوه بر این، تغییر در شمار و آرایش نیروهای اروپایی در غرب آسیا به دیدگاه این کشورها در مورد هزینه‌هایی احتمالی این حضور وابستگی دارد. با توجه ‌به بحران‌های اخیر روابط فراآتلانتیکی، دولت‌های اروپایی به‌شدت نگران هزینه‌های ناخواسته اقدام آمریکا علیه ایران برای خود هستند. با توجه به همکاری‌های نیروهای نظامی اروپایی با نیروی تروریستی سنتکام در کشورهای افغانستان، عراق و سوریه، احتمال اینکه برخوردهای آتی میان گروه‌های مقاومت با آمریکایی‌ها، آسیب‌هایی را متوجه این نیروها نماید، وجود دارد. به همین دلیل، ایران با تأکید بر مبارزه واقعی جمهوری اسلامی با تروریسم و جایگاه شهید سلیمانی در این مبارزه می‌تواند ضمن تصحیح مواضع نادرست دولتمردان اروپایی در قبال این جنایت، با تمرکز بر افزایش اختلاف آمریکا با اروپا، بر امنیت نیروهای اروپایی در غرب آسیا در صورت فاصله‌گذاری با تروریست‌های سنتکام تأکید ورزد.

منابع و پی نوشت ها

[1] خبرگزاری ایرنا، «پمپئو مایوس از واکنش اروپا به ترور سردار سلیمانی»، ۱۵ دی ۱۳۹۸،‏ قابل بازیابی در:

 www.irna.ir/news/83621403/

[2] سایت ایران دیپلماسی، «پیامدهای منفی ترور سردار سلیمانی برای اروپا»، ۱۹ دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

  www.irdiplomacy.ir/fa/news/1988725

[3] Charles Michel

[4][4][4] سایت خبرآنلاین، «جزئیات گفتگوی مهم روحانی و رئیس شورای اروپا درباره کاهش تعهدات برجام و ترور سردار سلیمانی» ۱۹ دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

 1340663/www.khabaronline.ir/news

[5] Josep Borrell

[6] خبرگزاری مهر، «اتحادیه اروپا خواستار رعایت خویشتنداری در خاورمیانه شد»، 14 دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

 www.mehrnews.com/news/4815594

[7] Ursula von der Leyen

[8] سایت خبری عصر ایران، «اتحادیه اروپا: ایران و عراق تنش‌ها را تشدید نکنند»، 16دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

 www.asriran.com/fa/news/707458

[9] خبرگزاری ایرنا، «حمایت جانسون از دولت تروریست آمریکا»، 15 دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

 www.irna.ir/news/83622522

[10] سایت اقتصادآنلاین، «واکنش ماکرون به شهادت سردار سلیمانی»، 13 دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

www.eghtesadonline.com/n/24sC

[11] روزنامه کیهان، «جانبداری طرف‌های اروپایی برجام از تروریست‌های آمریکایی»، :۱۳ دی 1398، قابل بازیابی در:

 kayhan.ir/fa/news/178976

[12] Stoltenberg

[13] خبرگزاری مشرق، «دبیرکل ناتو خواستار خویشتنداری از سوی ایران شد»، ۱۷ دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

www.mashreghnews.ir/news/1028519/

[14] سایت شفقنا، «بیانیه تروییکای اروپایی درباره گام پنجم ایران و شهادت سردار سلیمانی»، ۱۶ دی۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

 https://fa.shafaqna.com/news/866588/

[15] خبرگزاری ایسنا، «نماینده روسیه در سازمان ملل: تروئیکای اروپا از اولین‌هایی بود که تعهداتش را تحت فشار آمریکا کاهش داد»، ۳۰ دی ۱۳۹۸، قابل بازیابی در:

www.isna.ir/news/98103023539

[16] خبرگزاری تسنیم، «وزیر خارجه فرانسه: آینده توافق هسته‌ای در خطر است»، ۲۵ دی ۱۳۹۸، قابل  بازیابی در:

 www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/25/2182933

[17] CFT

[18] FATF

[19] اندیشکده تبیین، دولت آمریکا چگونه از تروریسم علیه دولت‌های رقیب استفاده می‌کند، 25 فروردین 1398، قابل بازیابی در:

http://tabyincenter.ir/print/?print=31563

[20] Peter Stano