اندیشکده راهبردی تبیین–  از دیرباز حمل سلاح توسط مردم یمن و قبایل این کشور به‌عنوان یک سنت پذیرفته شده رواج داشته است. گفته می‌شود تعداد سلاح در یمن بیش از سه برابر جمعیت این کشور است. این امر به دلیل شرایط بحرانی یمن در سال‌های اخیر بیش از پیش تقویت شده و حتی کودکان یمنی بدون هیچ محدودیتی قادر به حمل و استفاده از سلاح هستند. حوثی‌ها به‌عنوان یکی از قبایل مرزنشین یمن که هم سابقه حکومت‌داری طولانی را در کارنامه دارند و هم در دهه‌های اخیر در چالش و منازعه‌ مداوم با دولت علی عبدالله صالح و عربستان سعودی قرار داشته‌اند، به ناچار سطح بالاتری از آمادگی نظامی و تسلیحاتی را در مقایسه با دیگر قبایل یمن رقم زده‌اند، به نحوی که امروز در زمینه موشک و پدافند نیز قابلیت خود را نشان داده و با توانمندی بومی خود، ائتلاف سعودی را در باتلاق یمن گرفتار کرده و با نفوذ به عمق خاک دشمن و  ضربه زدن به تأسیسات حیاتی و شریان اقتصادی آن، موازنه موجود را به نفع خود تغییر داده‌اند. در این نوشتار ضمن مرور اجمالی بر وضعیت حمل سلاح در یمن و شرح جنگ‌های شش‌گانه، توانمندی نظامی انصارالله یمن بررسی می‌شود.

 

• مروری بر وضعیت حمل سلاح توسط مردم و قبایل یمنی

در ساختار قدرت کشورهای عربی از جمله یمن، قبایل نقش برجسته‌ای دارند. قبایل ضمن این‌که نفوذ گسترده سیاسی در این کشورها دارند، از قابلیت دفاعی نیز برخوردار هستند. به عبارت دیگر، ساختار قبیله‌ای عاملی است که سبب توزیع زیاد سلاح در بین مردم یمن می‌شود. در یمن رسم است هر پسری که بالغ می‌شود یک کلاشنیکوف و یک چاقو به او هدیه می‌کنند. همین مسئله نشان می‌دهد که اکثر مردان یمنی جنگجوهای حرفه‌ای هستند. از قدیم‌الایام گفته می‌شد که سه برابر جمعیت یمن فقط کلاشنیکوف در این کشور وجود دارد. از سوی دیگر، قبل از شروع جنگ علیه یمن، این کشور به بهشت قاچاقچیان بین‌المللی اسلحه شهرت داشت. تجارت اسلحه در یمن آن‌قدر رونق داشت که برخی عنوان می‌کنند هر سلاحی را می‌شد از این کشور تهیه کرد.[1] به‌طورکلی گفته می‌شود یمن جامعه به شدت مسلحی است. نکته حائز اهمیت نیز این است که وابستگی حاکمان به حمایت رؤسای قبایل سبب می‌شد عملاً دولت یمن با داشتن سلاح توسط مردم مخالفتی نداشته باشد.

 

 

• شرح مختصر جنگ‌های شش‌گانه به‌عنوان نقطه شروع تحول نظامی و تسلیحاتی انصارالله

جنگ‌های شش‌گانه از ژوئن سال 2004 تا فوریه 2010 میان حوثی‌ها و دولت علی عبدالله صالح در گرفت. چند دهه تبعیض قومی، سیاسی و مذهبی علیه زیدیه، بستری مناسب برای شکل‌گیری تحولی عمیق در تاریخ سیاسی یمن فراهم کرده بود. حضور یمن به عنوان مهم‌ترین هم‌پیمان آمریکا در جنگ با تروریسم در خاورمیانه، به حضور نیروهای نظامی و جاسوسی آمریکا در این کشور و نیز سفرهای مخفیانه برخی هیئت‌های اسرائیلی به صنعا دامن زد که این مسئله، با اعتراض‌های فراوان حسین الحوثی و یارانش در این کشور روبه‌رو شد. حسین الحوثی شعار معروف و پنج بندی «الله اکبر، مرگ بر آمریکا، مرگ بر اسرائیل، نفرین بر یهود و پیروز باد اسلام» را به عنوان شعار رسمی شیعیان این منطقه اعلام کرد و بسیاری از مردم یمن، از این دعوت استقبال کردند و پس از هر مراسم و نماز جماعت و حتی در نماز جمعه مسجد جامع صنعا، پایتخت یمن، این شعار را سر می‌دادند. اصرار آن‌ها بر این شعارها موجب نگرانی مقامات دولتی حتی بیش از نگرانی از القاعده شد و سبب گردید مقاومت مسلحانه علیه زیدی‌ها آغاز شود که تا سال 2010 شش مبارزه علیه این جنبش صورت گرفت.[2]

در جريان درگیری‌های سال‌های 2004 تا 2010 ميلادي نزديک به 4000 تن از نيروهاي دو طرف کشته و بنا به گزارش کميسارياي عالي سازمان ملل متحد بيش از 200 هزار نفر آواره شدند. در جنگ اول سلاح اندکی در اختیار حوثی‌ها قرار داشت به همین دلیل نیز تلفات زیادی دادند، اما در طول شش جنگ بتدریج سلاح زیادی در اختیار این گروه قرار گرفت. قاچاق و تجارت سلاح یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های جنگ‌های شش‌گانه یمن بود.[3] نهادهای بین‌المللی نظیر سازمان ملل متحد در گزارش‌هایی عنوان کردند که بین 40 میلیون تا 60 میلیون سلاح در یمن وجود دارد که بیشترین سلاح نیز در مناطق شمالی این کشور یعنی جاهایی که انصارالله و حامیان آن حضور دارند، وجود داشت. اغلب این سلاح‌ها نیز سلاح‌های سبک بود. انصارالله در این جنگ‌ها، تجهیزات زیادی را نیز از ارتش یمن به غنیمت گرفت. با این حال، انصارالله و متحدانش در این جنگ‌ها، تاکتیک‌های مختلف و متعدد جنگیدن به‌خصوص جنگ‌های چریکی را آموختند و نیروهای نظامی آن‌ها برای جنگ‌های چریکی و زمینی آموزش لازم را دیدند.[4] در واقع، جنگ‌های شش‌گانه به نقطه آغازی برای تحول در قدرت نظامی انصارالله یمن تبدیل شد. این تجربه به همراه تقویت قابلیت پدافندی و پهپادی انصارالله، بلای جان نیروهای عاریتی آل سعود شده و صحنه و میدان نبرد را به نفع انصارالله و یمن تغییر داده است. در واقع، دستیابی به تجهیزات نظامی سنگین، در کنار نیروی انسانی که به خصوص در جنگ‌های چریکی و نامنظم 2004 تا 2010 آزموده شدند، از علل اصلی موفقیت ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در مقابل ارتش کاملاً مسلح سعودی با نیروی انسانی مزدور است.

• بررسی ذخایر موشکی و توان مهندسی موشکی یمن در دوره علی ‌عبدالله صالح

علی عبدالله صالح به عنوان یک افسر نظامی، قدرت را در یمن در سال 1978 در اختیار گرفته بود. در دوران 40 ساله قدرت عبدالله صالح در یمن، شمار نیروی انسانی ارتش این کشور از 3 هزار و 300 نفر به 66 هزار و 700 نفر افزایش یافت. نیروهای مسلح یمن در زمان عبدالله صالح قدرتمند شدند. قاچاق، به‌خصوص قاچاق سوخت و غذا و صادرات مجدد سلاح به کشورهایی نظیر سودان، به عاملی برای ثروتمند شدن نیروهای مسلح در زمان علی عبدالله صالح تبدیل شد.[5]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

اگرچه اطلاعات درست و دقیقی درباره قابلیت نظامی ارتش یمن در زمان عبدالله صالح وجود ندارد، اما به‌طورکلی می‌توان گفت ارتش یمن در زمان صالح تجهیزات غربی و روسی در اختیار داشته است. آمریکا از اوایل دهه اول 2000 کمک‌های نظامی خود را به یمن آغاز کرد که این کمک‌ها در زمان جنگ شش‌گانه افزایش داشته است. آمریکا از سال 2000 تا 2020 جمعاً 5 میلیارد و 900 میلیون دلار کمک نظامی به یمن داشته است.[6] یمن در زمان علی عبدالله صالح سلاح‌های روسی زیادی نیز انبار کرده بود. در همین حال، دولت و ارتش یمن در زمان عبدالله صالح و در جریان جنگ‌های شش‌گانه با حوثی‌ها تحت حمایت کشورهای عربی خلیج‌فارس نیز قرار داشته و سلاح‌های زیادی نیز از این کشورها به خصوص عربستان سعودی دریافت کرده بود. بخش مهم از ذخایر نظامی یمن نیز مربوط به خریدهای این کشور از اتحاد جماهیر شوری سابق و آمریکا است که در انبارهای تسلیحاتی یمن باقی مانده بود. برخی از تجهیزات امروزی ارتش یمن ارتقا یافته سلاح‌هایی است که از اتحاد جماهیر شوروی سابق و آمریکا دریافت کرده بود. «ابراهیم الدیلمی»، سفیر جمهوری یمن در ایران در گفتگویی که بهمن‌ماه با روزنامه کیهان داشته به این موضوع اشاره کرده است که ده‌ها سال پیش، یمن مملو از سلاح‌های ساخت چین، روسیه، آمریکا و یوگسلاوی بود.[7]

پهپاد «راصد» همان پهپاد شناساییSky Walker X8  است که در دوره قبل از جنگ توسط ارتش یمن خریداری شد. پهپاد «رقیب» نام انتخاب شده برای پهپاد RQ11Raven آمریکایی است که توسط ارتش یمن خریداری شده بود. موشک‌های اسکاد که بردی 600 تا 700 کیلومتری داشتند و موشک هواسونگ۵ و ۶ که خود تولیدِ تحت لیسانس موشک اسکاد روسی بودند در دهه ۸۰ میلادی از کشور کره شمالی خریداری شدند نیز در اختیار ارتش یمن قرار داشت. موشک  S75 ساخت شوروی سابق، موشک توچکا، S24 و گراد نیز از جمله ذخایر موشکی ارتش یمن در زمان عبدالله صالح بود که در جنگ با ائتلاف سعودی مورد استفاده قرار گرفت.[8]

با این حال، دو نکته درباره ارتش یمن الزامی است. اول اینکه؛ ارتش یمن در جنگ‌های شش‌گانه، خسته و فرسوده شد و خیل عظیمی کشته بر جای گذاشت. ارتش به شدت دچار فساد مالی و اداری بود حقوق سربازان را فرماندهان می‌گرفتند. ارتش به خاطر فساد گسترده و تعلقات قبیله‌ای دچار از هم گسیختگی شد. از زمان آغاز قیام مردمی علیه عبدالله صالح در سال 2011 ارتش تقریباً از هم پاشید.[9] دوم اینکه؛ توانمندی و قابلیت امروزی کمیته‌های مردمی و ارتش یمن که به خصوص در درون خاک عربستان و تا عمق 1200 کیلومتری شلیک شد، مربوط به سال‌های اخیر است و توانمندی بومی محسوب می‌شود.

• بررسی سامانه‌های پدافندی انصارالله و ابعاد اثرگذاری ملی و منطقه‌ای آن در تجمیع با توان تهاجمیِ موشکی- پهپادی

ارتش یمن به خصوص در پنجمین سال جنگ با انجام چندین عملیات علیه ائتلاف سعودی، قدرت بازدارندگی خود را ثابت کرد. در سال پنجم جنگ در سایه تقویت قدرت پدافندی و موشکی یمن موازنه قدرت در عرصه جنگ تغییر کرده؛ به‌نحوی که عربستان سعودی متحمل خسارت‌های فراوانی شد. عملیات متعدد علیه تأسیسات نفتی عربستان سعودی از جمله تأسیسات بقیق و خریص که سبب توقف نیمی از تولید نفت عربستان سعودی شد، عملیات «نصر من الله» که در آن هزاران مزدور سعودی اسیر شدند و تجهیزات زیادی به غنیمت گرفته شد و عملیات بنیان المرصوص که در آن 1500 مزدور سعودی کشته و بیش از 2500 کیلومتر از اراضی اشغالی آزاد شد، از مهم‌ترین عملیات‌هایی هستند که ارتش و کمیته‌های مردمی یمن با بهره‌گیری از قابلیت پهپادی و موشکی خود علیه ائتلاف سعودی انجام داد. برخی از مهم‌ترین پهپادهای ارتش و کمیته‌های مردمی یمن عبارتند از:[10]

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• پهپاد هدهد

برد این پهپاد 30 کیلومتر است که به دلیل کوچکی حجم و سطح مقطع راداری (آر سی اس) امکان شناسایی و تلاش برای ساقط کردن آن با سامانه‌های پدافند هوایی اندک است، احتمال هدف گرفتن آن با موشک‌های لیزری ضعیف است و به ‌سختی صدای آن در آسمان شنیده می‌شود.

پهپاد رقیب

این پهپاد برد 15 کیلومتری دارد و از کارکردهایی نظیر رصد مستقیم اهداف و میدان نبرد، مشخص کردن اتفاقات مربوط به تجمعات و تجهیزات دشمن و مجهز به سیستم رصد و ردیابی دقیق با استفاده از لیزر برخوردار است و از تکنیک‌های تصویربرداری متعدد از جمله تصویربرداری حرارتی استفاده می‌کند و حمل آن در مناطق ناهموار و به همراه گردان‌های پیاده آسان است.

• پهپاد راصد

این پهپاد برد 35 کیلومتری دارد، با موتور برقی کار می‌کند و مأموریت آن رصد اهداف و نظارت لحظه‌ای بر میدان نبرد است، مجهز به جدیدترین تکنولوژی تصویربرداری و همچنین مجهز به سیستم ویژه نقشه‌برداری و ترسیم نقشه است.

• پهپادهای قاصف 1 و K2

پهپادهای قاصف برد به مراتب بیشتری از پهپادهای هدهد، رقیب و راصد دارد. عملیات ارتش و کمیته‌های مردمی یمن علیه مواضع ائتلاف سعودی و مزدوران منصورهادی در داخل یمن با پهپادهای دارای برد کوتاه و متوسط نظیر پهپاد قاصفK2  انجام می‌شود.

• پهپادهای صماد

پهپادهای صماد که شامل صماد 1، 2 و 3 است، مهم‌ترین پهپادهای ارتش و کمیته‌های مردمی یمن است که مأموریت برون‌مرزی دارد. پهپاد صماد۱ که برای اهداف اطلاعاتی است می‌تواند تا مسافت بیش از ۵۰۰ کیلومتر پرواز کند و قابلیت رصد اهداف و ارائه اطلاعات را به‌طور مستقیم به اتاق عملیات دارد. پهپاد صماد۲ از نوع شناسایی دوربرد است، اما مدل صماد۳ پهپاد تهاجمی است که از سر جنگی انفجاری برخوردار است و می‌تواند در مسافت ۱۷۰۰ کیلومتری از مبدأ به اهداف خود حمله‌ور شود. پهپاد هجومی صماد۳ از تکنولوژی پیشرفته‌ای برخوردار است که رادارها نمی‌توانند آن را رهگیری کنند. ارتش یمن در مردادماه 98 برای نخستین ‌بار با پهپاد صماد3 فرودگاه ابوظبی را هدف قرار داد.

ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در کنار در اختیار داشتن انواع پهپادها، موشک‌های مهمی نیز در اختیار دارد که برخی از مهم‌ترین این موشک‌ها عبارتند از:

• موشک‌های «ثاقب ۱، ۲ و ۳»

این موشک‌ها به ترتیب بر اساس موشک‌های کوتاه برد روسی R-73 و میان‌برد R-27T و R-77 توسعه یافته‌اند.

• «فاطر ۱»

موشک فاطر-1 از سام-6 روسی توسعه یافته است. سامانه فاطر 1 پهپاد آمریکایی MQ9 را در اکتبر 2017 ساقط کرد.

• موشک‌های بدر P1 و بدر F

این موشک‌ها از جمله موشک‌های کوتاه برد یمنی هستند. این موشک شبیه موشک توچکای روسیه است. بدر F که جدیدتر از بدرP1 است بُرد 160 کیلومتری دارد.

• موشک قدس

موشک قدس از نوع موشک‌های بالدار کروز است. موشک‌های بالدار کروز، دسته‌ای از سلاح‌های خودکششی هوایی هستند. این موشک‌ها دارای رهگیر اتوماتیک بوده و هدف‌گیری آن‌ها بسیار دقیق است و حتی می‌توانند اشیائی به حجم یک اتومبیل را هدف بگیرند.

• موشک بالستیک دوربرد از نوع ذوالفقار

موشک بالستیک ذوالفقار، موشک زمین به زمین ساخت یمن است که در فوریه سال ۲۰۲۰ از آن رونمایی شد. این موشک، نمونه پیشرفته و به روز شده مشابه نسل جدید موشک‌های دوربرد است که برد آن به ۱۳۰۰ کیلومتر می‌رسد. ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در عملیات «توازن بازدارندگی سوم» از موشک‌های قدس و ذوالفقار به همراه پهپادهای صماد بهره گرفت.[11]

• موشک‌های قاهر1 و ام2

 موشک قاهر1، یک موشک بالستیک است که می‌تواند اهداف را در فاصله 500 کیلومتری با دقت هدف قرار دهد. موشک بالستیک قاهر ام2 نوع پیشرفته موشک قاهر1 است که توانایی حمل یک کلاهک جنگی به‌وزن 350 کیلوگرم را داراست. ویژگی منحصر به فرد موشک قاهر ام2 دقت بالا در اصابت به اهداف است که دقت اصابت آن 5 تا 10 متر است.

• موشک برکان 1، 2 و 3

موشک‌های برکان یکی از دستاوردهای مهم موشکی ارتش و کمیته‌های مردمی یمن است که نسخه پیشرفته و بومی موشک‎های کوتاه‌برد اسکاد زمان شوروی سابق هستند. موشک برکان 3 ارتقا یافته برکان 1و 2 است که برد آن بین 1300 تا 1800 کیلومتر برآورد می‌شود. ارتش و کمیته‌های مردمی یمن از برکان 3 در عملیات الدمام که 1200 کیلومتر از صنعا فاصله دارد، استفاده کردند.

 

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

نتیجه‌گیری

عربستان سعودی با آغاز جنگ علیه یمن در 26 مارس 2015 درصدد بود مانع قدرت گرفتن انصارالله در ساختار قدرت یمن شود، اما با گذشت 5 سال از این جنگ، انصارالله یمن به مهم‌ترین و سازمان‌یافته‌ترین گروه در ساختار قدرت یمن تبدیل شد. روند تصاعدی قدرت انصارالله در یمن با تقویت قابلیت بازدارندگی آن در قالب افزایش توانمندی پدافندی از جمله پهپادها و موشک‌ها رخ داده است. امروز انصارالله موشک‌ها و پهپادهایی با کارکردهای متفاوت در داخل و خارج از یمن در اختیار دارد به گونه‌ای که مواضع ائتلاف سعودی و مزدوران دولت مستعفی را با پهپاد و موشک کوتاه برد و مواضع عربستان و امارات در داخل خاک این کشور را با پهپادهای صماد3 یا موشک برکان 3 هدف قرار می‌دهد. این وضعیت سبب شد توازن قدرت در عرصه جنگ یمن دچار تغییر اساسی شود به نحوی که ارتش و کمیته‌های مردمی یمن در زمین و هوا توان آسیب زدن و تحمیل خسارت‌های سنگین به ائتلاف سعودی را دارند. این وضعیت می‌تواند سبب شود ورود جنگ به سال ششم با خسارت‌های احتمالی بیشتر به عربستان سعودی همراه باشد.

فهرست منابع

1-آبشناس عماد، (25/09/2019)، چطور یمنی‌ها اینقدر قدرت دارند؟، خبرگزاری اسپوتنیک، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://ir.sputniknews.com/opinion/201909255265514

2-طباطبایی‌فرد سید محمد، (1395)، حوثیان یمن، پیشینه و رویکردهای کلامی و سیاسی، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ اول.

3-Feierstein Gerald M, (2019), YEMEN: THE 60-YEAR WAR, Middle East Institute, available at: https://www.mei.edu/sites/default/files/2019-02/Yemen%20The%2060%20Year%20War.pdf

4-Salmoni Barak A, Loidolt Bryce, Wells Madeleine, (2010), Regime and Periphery in Northern Yemen: The Huthi Phenomenon, available at: https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/2010/RAND_MG962.pdf

5-Gaub Florence, (2015), Whatever happened to Yemen’s army?, European Union Institute for Security Studies, available at: https://www.iss.europa.eu/sites/default/files/EUISSFiles/Brief_9_Yemen.pdf

6-Zachary Laub and Robinson Kali, (19 February 2020), Council on Foreign Relations, available at: https://www.cfr.org/backgrounder/yemen-crisis

7-روزنامه کیهان، (24 بهمن 1398)، در گفتگوی کیهان با سفیر یمن مطرح شد: انهدام تانک آمریکایی با فندک یمنی، شماره 22404.

8-خبرگزاری آنا، (16 مهر 1398)، کدام سلاح یمنی عربستان را عاجز کرد؟، قابل دسترسی در آدرس:

https://ana.ir/fa/news/113/429669/

9-خبر آن لاین، (9 خرداد 1394)، قریشی: سعودی در هر حال به یمن حمله می‌کرد/ همزمانی حمله با تفاهم لوزان پیامی به ایران و آمریکا بود، قابل دسترسی در آدرس:

 https://www.khabaronline.ir/news/419752/

10-باشگاه خبرنگاران جوان، (6 مهر 1398)، 8 پهپاد یمنی که کابوس عربستان شد، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://www.yjc.ir/fa/news/7084566/%DB%B8

11-باشگاه خبرنگاران جوان، (3 اسفند 1398)، نگاهی به عملیات توازن بازدارندگی سوم یمنی‌ها: معرفی موشک‌های «ذوالفقار» و «قدس» انصارالله، قابل دسترسی در آدرس زیر:

https://www.yjc.ir/fa/news/7256207/