اندیشکده راهبردی تبیین- سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال 98 با موضوعات و پرونده‌های متعدد و متنوعی روبرو بوده است که مهمترین آنها به سیاست خصمانه ایالات متحده آمریکا در رابطه با ایران و کارزار فشار حداکثری ضدایرانی این کشور مربوط می‌شود. در این چارچوب مقابله با تحریم‌ها، مذاکره بر سر توان دفاعی موشکی، اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک سازمان تروریستی و اقدام متقابل ایران در تروریستی دانستن نیروهای سنتکام آمریکا، افزایش سطح تنش‌ها در منطقه غرب آسیا و شکل‌گیری شرایط جنگی متعاقب ترور سردار شهید قاسم سلیمانی و موضع اروپا در قبال برجام، اصلی‌ترین محورهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در یک سال گذشته به شمار می‌آیند. علاوه بر این، تعامل با همسایگان به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس، رونمایی از طرح معامله قرن، الحاق ایران به کنوانسیون‌های مورد نظر گروه ویژه اقدام مالی از دیگر محورهای مهم و قابل اعتنای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته هستند. اندیشکده راهبردی تبیین طی مقالات پژوهشی متعددی طی سال 98 سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار داده است. در ادامه ضمن بررسی و تحلیل اجمالی برخی از آنها، چشم‌اندازی برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال آینده ارائه خواهد شد.
چاقوی دولبه «تروریستی نامیدن سپاه»
اعلام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک گروه تروریستی، سرآغاز اقدامات خصمانه ایالات متحده آمریکا علیه ایران در سال 98 است. در ابتدای این سال وزارت خارجه آمریکا نام سپاه پاسداران را در لیست گروههای تروریستی خارجی (FTOs)درج و هدف ظاهری این کار را مقابله با سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران معرفی کرد. اما در حقیقت دو هدف اعلام نشده برای این اقدام وجود داشت. اول تضعیف سپاه پاسداران که در محافل داخلی آمریکا از آن به عنوان «ستون فقرات» نظام جمهوری اسلامی ایران یاد می‌شود و دوم تقویت بنیامین نتانیاهو در آستانه انتخابات داخلی رژیم صهیونیستی، تا بتواند با دستاوردسازی برای خود بر رقبا پیروز شود. در مقابل، این اقدام نه‌تنها نتوانست اهداف اعلام‌شده و نشده را محقق کند، بلکه موجب شکل‌گیری موج داخلی در ایران برای حمایت از سپاه پاسداران شد. علاوه بر این بسیاری از سیاستمداران آمریکایی به ویژه در کنگره این کشور این اقدام دولت آمریکا را به شدت محکوم و غیرعقلانی توصیف کردند. یادداشت «چاقوی دو لبه تروریستی نامیدن سپاه» با بررسی تاثیر عکس اقدام آمریکا این موضوع را مورد تحلیل و واکاوی قرار داده است.
مبانی حقوقی و سیاسی کاهش تعهدات برجامی ایران
با ادامه فرایند خروج ایالات متحده آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های ضدایرانی این کشور، جمهوری اسلامی ایران به منظور بازگرداندن توازن به توافق هسته‌ای، تصمیم به برداشتن گام‌هایی جهت کاهش تعهدات برجامی خود گرفت. در این چارچوب در بازه‌های زمانی مشخص و تعیین‌شده، محدودیت‌هایی که مطابق برجام بر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران اعمال شده بودند، لغو شدند. اندیشکده راهبردی تبیین در یادداشت پژوهشی «مبانی حقوقی و سیاسی کاهش تعهدات برجامی ایران» مبانی حقوقی و سیاسی اقدام جمهوری اسلامی ایران را مورد بررسی و واکاوی قرار داده است. در این راستا اقدام ایران برای کاهش تعهدات برجامی خود از مبانی محکم حقوقی و سیاسی مطابق با مفاد برجام و حقوق بین‌الملل ارزیابی شده است. علاوه بر این با استناد به مواضع و اظهارات مقام‌های جمهوری اسلامی ایران که صراحتاً گام‌های برداشته شده توسط ایران را برگشت‌پذیر اعلام کرده‌اند، این تحرک بیشتر به عنوان فشاری به دولت‌های اروپایی جهت خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا ارزیابی شده است. به هر جهت اقدام متقابل ایران جهت متوازن‌سازی تعهدات خود در توافق هسته‌ای یکی از محورهای اصلی و اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی در سال گذشته به شمار می‌آید که به صورت طبیعی در سال پیش‌رو نیز اهمیت و برجستگی خود را حفظ خواهد کرد. از این جهت ضروری است تا مراکز تصمیم‌ساز در سطح راهبردی، محاسباتی دقیق با افقی قابل پیش‌بینی داشته باشند تا هدف اساسی جمهوری اسلامی که همانا خنثی‌سازی تحریم‌ها بدون تهدیدنمایی مجدد از فعالیت‌های هسته‌ای ایران است، محقق شود.
دیپلماسی عمومی دولت دونالد ترامپ در رابطه با ایران
یکی از مسائل اساسی که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته با آن مواجه بود، تحرکات ضدایرانی دولت ایالات متحده آمریکا در سطح دیپلماسی عمومی بود. در این چارچوب دولت دونالد ترامپ و مقام‌های آن مانند مایک پمپئو صراحتاً یک جنگ روانی و تبلیغاتی علیه جمهوری اسلامی ایران را به پیش برده است. طبق ارزیابی‌های صورت‌گرفته اصلی‌ترین هدف دولت آمریکا از پیگیری دیپلماسی عمومی علیه ایران، «ایجاد و تعمیق شکاف» میان مردم و نظام سیاسی است. این‌گونه به نظر می‌رسد که دولت آمریکا توسل به دیپلماسی عمومی ضدایرانی را به عنوان یکی از مولفه‌های کارزار فشار حداکثری خود انتخاب کرده است. در بستر این دیپلماسی عمومی منفی، علاوه بر نقش‌آفرینی رسانه‌های آمریکایی و غیرآمریکایی، مقامات دولتی این کشور نیز وارد میدان شده و با انتشار پیام‌هایی در فضای مجازی و به زبان فارسی، سعی در ارتباط‌گیری مستقیم با مردم ایران دارند. ایجاد بی‌اعتمادی به نظام سیاسی در بین مردم، گسترش فضای یأس و ناامیدی نسبت به سیاست‌های کلان کشور و القای تصور اینکه سازش با آمریکا، حلّال مشکلات اقتصادی ایران است؛ از اصلی ترین نقاط تمرکز دیپلماسی عمومی ضدایرانی دولت ترامپ به شمار می‌آید. اندیشکده راهبردی تبیین در یادداشت پژوهشی «دیپلماسی عمومی دولت ترامپ در رابطه با ایران» ابعاد مختلف این مسأله را مورد واکاوی و مطالعه قرار داده است.
روندهای سیاست خارجی در سال 99
روندهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال پیش‌رو را می توان در دو دسته مورد بررسی قرار داد. اول، روندهایی که ریشه در گذشته دارند و دوم، روندهایی که با توجه به رویدادهای سال آتی ایجاد خواهند شد. از جمله روندهایی که مداومت آنها در سال پیش‌رو نیز استمرار خواهد داشت می‌توان به «ادامه رویارویی با کارزار فشار حداکثری و ضدایرانی آمریکا»، «تلاش برای مقابله و خنثی‌سازی تبعات اقتصادی تحریم‌های ضدایرانی»، «ادامه تحرکات برای حذف یا حداقل تقلیل اثر حضور نیروهای خارجی به ویژه آمریکایی‌ها در منطقه و خلیج فارس»، «پیچیده‌تر شدن مناظرات داخلی و بین‌المللی پیرامون تعامل جمهوری اسلامی ایران با نهادهایی مانند گروه ویژه اقدام مالی (FATF)» و «نحوه رویارویی با توافق پیشنهادی جایگزین برجام» اشاره کرد. اما بروز تغییرات در سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا در پی شکست احتمالی دونالد ترامپ در انتخابات آتی ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا که در ماه آبان سال آتی برگزار خواهد شد را شاید بتوان مهمترین رویدادی دانست که نه تنها منجر به بروز روندهای جدیدی در سیاست خارجی خواهد شد، بلکه ممکن است موجب تغییر روندهای موجود نیز شود. در سوی دیگر و فارغ از رویدادهای احتمالی، پرونده‌هایی مانند نحوه تعامل با گروه ویژه اقدام مالی و نوع مواجهه با اصرار مداوم اروپایی‌ها برای مذاکره و توافق بر سر توان دفاعی موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی از جمله موضوعاتی هستند که مانند گذشته در دستور کار ثابت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باقی خواهند ماند.
فهرست مقالات
- چاقوی دولبه «تروریستی نامیدن سپاه»، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- پاسخ متقابل ایران به بدعهدی غرب در قالب خروج از برجام؛ هزینه‌ها و فایده‌ها، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- نگاهی به درخواست‌های مکرر دولت ترامپ برای مذاکره با ایران، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- گزینه‌های روی میز ترامپ و سردرگمی در سیاست ضد ایرانی ایالات متحده آمریکا، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- جایگاه سیاست ضد ایرانی ایالات‌متحده آمریکا در جهان؛ اجماع یا انزوا؟، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- آینده برجام و مطلوبیت‌های بازیگران منطقه‌ای، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- مبانی حقوقی و سیاسی کاهش تعهدات برجامی ایران، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- ابعاد حقوقی خروج ایالات متحده از معاهده تجارت تسلیحات و تاثیر آن بر منافع جمهوری اسلامی ایران، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- در فاصله میان تعهدات برجامی و تعهدات اینستکسی اروپا چه بر سر منافع ایران می‌آید؟، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- نتیجه تغییرات در سطح مقامات اتحادیه اروپا؛ تداوم یا تغییر در سیاست خارجی؟، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- از ائتلاف دریایی اروپایی تا ائتلاف دریایی آمریکایی – انگلیسی در خلیج فارس؛ موانع و محرک‌ها، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- فرسایشی‌شدن جنگ اقتصادی و بی‌اثر شدن تحریم‌های ضد ایرانی، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- الزامات سیاست‌ورزی ایران در دوره سیاست صبر و انتظار ایالات‌متحده، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- الزامات بازگشت آمریکا به جلسات برجامی ۱+۴، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- دیپلماسی عمومی دولت دونالد ترامپ در رابطه با ایران، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- کارزار فشار حداکثری بر ایران؛ ارزیابی اهداف و دستاوردها، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- نقش فرانسه در مذاکرات هسته‌ای؛ مواضع و جهت‌گیری‌ها، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- حصول بازدارندگی اقتصادی در پرتو قطع وابستگی به فروش نفت، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- چرا دیدار روحانی و ترامپ قابل‌تصور نیست؟، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- منافع ملی و مسأله پاسخ به ترور فرمانده نیروی قدس سپاه، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- فرصت‌ها و چالش‌های حقوقی ایران در منطقه، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- راهبردهای بازدارندگی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- نقش‌آفرینی نخبگان در دیپلماسی عمومی، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- بررسی اقدامات آمریکا علیه شهروندان ایرانی، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- تغییر مقر سازمان ملل متحد؛ ضرورت‌ها و الزامات، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- ابتکار موسوم به «صلح هرمز» و آینده شورای همکاری خلیج‌فارس، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- بررسی گزارش‌های سالانه «گروه بحران» درباره برجام، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- رجوع به مکانیسم حل اختلاف از سوی سه کشور اروپایی؛ روند و پیامدها، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
- خیز اروپا برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی ایران، اندیشکده راهبردی تبیین، قابل بازیابی در آدرس زیر:
