اندیشکده راهبردی تبیین- افغانستان در سال 1398 در عرصه سیاست داخلی و خارجی شاهد رویدادهای مهمی از جمله اعلام نتایج نهایی انتخابات مجلس هفدهم، برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، برگزاری نشست های صلح بین الافغانی در روسیه و قطر، ادامه روند گفت‌وگوهای صلح آمریکا و طالبان و غیره بود. آثار بسیاری از این رویدادها در سال 1399، بر عرصه سیاست داخلی و خارجی افغانستان تأثیر خواهد داشت. نوشتار حاضر درصدد تبیین و تحلیل برخی از مهم ترین رویدادهای افغانستان و ارائه دورنمایی مختصر از اوضاع این کشور در سال 1399 است.
1- مهم ترین رویدادهای داخلی افغانستان
عمده ترین رویدادهای داخلی افغانستان در سال 1398 را می توان در قالب اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی، تأسیس وزارت دولت در امور صلح، برگزاری و اعلام نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری و وقوع بیشترین تعداد تلفات غیرنظامیان افغان در طول جنگ ۱۹ ساله بررسی و تحلیل کرد.
1-1) اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی و آغاز به کار مجلس هفدهم
دوره شانزدهم مجلس نمایندگان افغانستان مطابق قانون اساسي اين كشور باید در سال ۱۳۹۴ پايان مي‌يافت، اما حکومت وحدت ملی در زمان تعیین شده قادر به برگزاری انتخابات مجلس نگردید و مدت کار پارلمان از پنج سال به هشت سال افزایش یافت. بالاخره انتخابات دوره هفدهم مجلس نمایندگان افغانستان در روزهای 28 و 29 مهر 1397 برگزار شد كه با ادعاهای فراوان در مورد تقلب و تخلف همراه بود. نتایج انتخابات مجلس براساس تقویم انتخاباتی اعلام نشد و مجلس هفدهم، فعالیت خود را در ۶ اردیبهشت 1398 آغاز کرد.
نمایندگان ولایت غزنی به دلیل برگزار نشدن انتخابات در این ولایت، در مجلس حضور نداشتند و قرار شد هم زمان با انتخابات ریاست جمهوری در مهر 1398، انتخابات مجلس نمایندگان نیز در غزنی برگزار شود. بی‌نظمی و ادعاهای تقلب گسترده در انتخابات پارلمانی سبب شد تا اشرف غني، رئیس‌جمهور افغانستان تمام اعضای دو کمیسیون انتخاباتی را بركنار و حتي آن‌ها را به دادستانی افغانستان معرفی کند. غني سپس اعضای جدید کمیسیون‌هاي انتخاباتي را از میان کاندیداهای پیشنهادی انتخاب و روند بررسی نتایج این انتخابات را به اعضای جدید کمیسیون‌های انتخاباتی واگذار كرد. یک روز پس از اعلام نتایج نهایی انتخابات پارلمانی در 25 ارديبهشت نيز مراسم تحلیف این نمایندگان در کاخ ریاست جمهوری و در حضور اشرف غنی برگزار شد. پس از اعلام نتايج نهايي نمايندگان پیروز كابل، اولین جلسه کاری مجلس افغانستان برای انتخاب رئیس و اعضای هیأت اداری در 28 اردیبهشت برگزار شد كه اين جلسه نیز با تشنج همراه بود.
2-1) تأسیس وزارت دولت در امور صلح
با ادامه روند گفت‌وگوهای صلح طالبان و آمریکا و عدم تمایل طالبان به هرگونه مذاکره با دولت کابل، اشرف غنی که نه‌تنها تمایلی به حاشیه رانده شدن در مذاکرات صلح نداشت، بلکه خواهان حضور و مذاکره مستقیم با طالبان و رهبری روند مذاکره بود، تصمیم به مشارکت جدی تر در این روند گرفت. وی در همین راستا در تیر 1398 و براساس پیشنهاد لویه جرگه‌ی مشورتی صلح، وزارت دولت در امور صلح را ایجاد و عبدالسلام رحیمی، رئیس دفتر خود را به عنوان وزیر دولت در امور صلح تعیین کرد. در ادامه و در مرداد، ریاست دبیرخانه شورای عالی صلح طی فرمانی از سوی اشرف غنی لغو گردید و اعلام شد که غنی به منظور انسجام هرچه بهتر تمام تلاش ها در راستای تأمین صلح افغانستان و ایجاد محوریت واحد، دبیرخانه این شورا را با تمام ساختار و وظایف آن، لغو و مسئولیت آن را به وزارت دولت در امور صلح واگذار کرده است. پیش از این نیز صدیق صدیقی، سخنگوی رئیس جمهوری اعلام کرده بود که اشرف غنی فرمان لغو انحلال شورای عالی صلح را صادر کرده است اما ریاست‌جمهوری بر خلاف اظهارات صدیقی، انحلال کامل شورای عالی صلحِ این کشور را تکذیب و تأکید کرد حکومت وحدت ملی تنها ریاست دبیرخانه شورای عالی صلح لغو کرده است، نه تمامیت شورای مذکور. به نظر می رسد که شورای عالی صلح دیگر نقشی در روند صلح نخواهد داشت و صرفاً یک نام از آن باقی خواهد ماند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3-1) برگزاری و اعلام نتایج اولیه انتخابات ریاست جمهوری افغانستان
سومین دور انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در 6 مهر 1398 برگزار شد. از میان کاندیداهای ریاست جمهوری، محمد اشرف غنی و عبدالله عبدالله جدی ترین رقبا محسوب می شدند. در کنار وجود مسائل تأثیرگذار بر انتخابات مانند مذاکرات صلح آمریکا و طالبان، معضل امنیت و شفافیت، درصد پایین شرکت کنندگان و مخالفت جدی طالبان با برگزاری انتخابات و به رسمیت نشناختن نتایج آن از جمله چالش های موجود محسوب می شدند. به دلیل اعتراض‌ها به وقوع تقلب در این انتخابات، اعلام نتایج بیش از دو ماه به‌طول انجامید و در نهایت، کمیسیون انتخابات افغانستان در دی 1398، نتایج ابتدایی را اعلام کرد که بر اساس آن، اشرف غنی با کسب 64/50 درصد آرا به عنوان نفر نخست و عبدالله با کسب 52/39 درصد آرا به عنوان نفر دوم معرفی شدند. غنی با برگزاری جشن پیروزی در ارگ ریاست جمهوری، از موضع رئیس جمهور آینده افغانستان صحبت کرد، اما عبدالله از هم دستی کمیسیون انتخابات با تیم غنی و وقوع تقلب سخن به میان آورد.
4-1) وقوع بیشترین تعداد تلفات غیرنظامیان در طول جنگ ۱۹ ساله
طبق گزارش سازمان ملل، سال 1398 خونین‌ترین سال در افغانستان بوده است، طوری که تاکنون بیش از ۲ هزار و 500 نفر کشته و قریب به ۶ هزار نفر زخمی شده‌اند. مواد تعبیه شده انفجاری انتحاری و غیر انتحاری، عامل اصلی تلفات غیر نظامیان بوده است. درگیری‌های زمینی و حملات هوایی نیز از دیگر عوامل تلفات غیر نظامیان محسوب می‌شود. در انتخابات ریاست جمهوری نزدیک به 460 نفر غیرنظامی بر اثر حملات طالبان به مراکز اخذ رأی کشته شدند[1]. در ضمن، ناامنی های موجود به دلیل ادامه درگیری ها میان داعش و طالبان در ولایت کُنَر و ننگرهار باعث آواره شدن تعداد زیادی از خانواده ها و مهاجرت آن‌ها به سایر شهرها شد.
2- تحولات مهم خارجی
عمده ترین تحولات خارجی افغانستان در سال 1398 را می توان در قالب برگزاری نشست های صلح بین‌الافغانی در مسکو و دوحه و ادامه مذاکرات صلح طالبان و آمریکا بررسی و تحلیل کرد.
1-2) برگزاری نشست های صلح بین الافغانی در مسکو و دوحه
دومین نشست بین الافغانی در مسکو(دور اول آبان 1397)، هم‌زمان با صدمین سالگرد روابط دیپلماتیک میان افغانستان و روسیه، خرداد 1398 در مسکو برگزار شد. محور اصلی بحث ها در نشست مذکور، زمینه‌سازی برای آغاز «مذاکرات بین‌الافغانی» و نزدیک ساختن چهره‌های سیاسی افغانستان با طالبان عنوان شد. حضور ملا برادر، مذاکره‌کننده ارشد گروه طالبان و رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر محور توجه نشست دو روزه مسکو بود. ملا برادر ریاست هیئت ١٤ نفری طالبان را در نشست مسکو برعهده داشت و سفر وی به مسکو، نخستین سفر بین‌المللی‌اش در این مقام محسوب می شد. حکومت افغانستان همچون دور گذشته غایب بزرگ نشست مسکو بود. محمد کریم خلیلی، رئیس شورای عالی صلح و محمد محقق معاون دوم وقت اشرف غنی مقام‌های دولت افغانستان بودند که در نشست مسکو شرکت داشتند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
گروه طالبان در این نشست تأکید کرد که گفت‌وگو با دولت کابل که از خود اختیاراتی ندارد و دچار اختلاف است را نمی پذیرد و برای گفت‌وگوهای صلح، نخست خواهان پایان «اشغال» افغانستان است. دومین دور گفت‌وگوهای بین‌الافغانی میان نمایندگان طالبان و شماری از سیاسیون، جامعه مدنی و اعضای کابینه حکومت، تیر 1398 در دوحه برگزار شد که در آن نمایندگان حکومت (عمر زاخیلوال سفیر کنونی افغانستان در اسلام آباد، نادر نادری رئیس کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی، حبیبه سرابی والی ولایت بامیان)، فعالان جامعه مدنی و زنان، در کنار نمایندگان طالبان حضور داشتند. شرکت‌کنندگان در کنفرانس در قطعنامه پایانی خود به توافق رسیدند که طرف‌های درگیر جنگ به جای به‌کارگیری ادبیات تهدید، انتقام‌جویی و جنگ‌طلبانه در بیانات رسمی خود، از زبان ملایم استفاده کنند. در هر صورت، طالبان تاکنون از هرگونه تعامل با دولت افغانستان امتناع کرده و آن را عروسک آمریکایی و دست نشانده خطاب می کند.
2-2) ادامه مذاکرات صلح طالبان و آمریکا
با برگزاری 9 دور از گفت‌وگوهای رسمی صلح میان نمايندگان طالبان و زلمي خليل‌زاد در ماه های گذشته، مقامات آمريكایی درحالی همواره از پیشرفت در این مذاکرات و دستیابی به چارچوب کلی توافق سخن گفته‌اند که تاکنون طرفین به سند رسمی تحت نام توافق دست نیافته اند. ششمین دور مذاکرات صلح آمریکا با نمایندگان گروه طالبان در اردیبهشت 1398 در دوحه آغاز شد و 9 روز به طول انجامید. آغاز مذاکرات بین‌الافغانی، آتش‌بس، تعیین جدول زمانی خروج نیروهای خارجی و عدم تهدید سایر کشورها از خاک افغانستان از محورهای اساسی دور ششم مذاکرات آمریکا با طالبان بودند. در این دور از مذاکرات، طالبان به لزوم تعیین جدول زمانی خروج نیروهای خارجی از افغانستان اصرار داشت، اما آمریکا نخست خواستار آغاز مذاکرات بین‌الافغانی و برقراری آتش‌بس در این کشور بود.
هفتمین دور از مذاکرات صلح آمریکا با طالبان در تير 1398 به مدت دو هفته در قطر برگزار شد. آمريكا توافق نهايي با طالبان را منوط به پذيرش برقراري آتش‌بس فراگير، توقف عمليات‌ها، آغاز مذاكرات مستقيم صلح با دولت افغانستان و نيز تضمين‌هاي مبارزه با تروريسم از سوي طالبان كرد و حتي در پيش‌نويس توافقنامه صلح اصرار آمريكا بر اين بود كه در بندي اضافه شود كه گروه طالبان تعهد مي‌کند با گروه تروريستي داعش در افغانستان مبارزه كند که با مخالفت طالبان مواجه شد.
بعد از پایان هشتمین دور مذاکرات صلح آمریکا و طالبان در دوحه در مرداد 1398 که حدود 10 روز به طول انجامید، طالبان از آغاز بررسی و ارزیابی سند نهایی توافق صلح با آمریکا خبر داد. این گروه همچنین مخالفت شدید خود را با برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اعلام کرد. مذاکرات دور هشتم نیز مانند هفت دور قبلی دستاورد قابل ذکری نداشت. هم‌زمان با برگزاری دور نهم گفت‌وگوهای آمریکا و طالبان در دوحه در اواخر مرداد و اوایل شهریور 1398، خبر توافق نمایندگان مذکور در خصوص ایجاد حکومت موقت برای یک دوره ۱۴ ماهه در افغانستان و تعویق برگزاری انتخابات منتشر شد. گفته می شد طبق توافق دو طرف، آمریکا تا سال 2020، حدود 5 هزار نظامی خود را از 5 پایگاه در افغانستان خارج کرده و طالبان نیز متعهد می شود از ولایاتی که نیروهای آمریکایی خارج شده اند، آتش بس اعلام کند و اینکه تضمین دهد از خاک افغانستان هرگز حمله ای مشابه حملات 11 سپتامبر 2001 علیه آمریکا سازمان‌دهی نخواهد شد. همچنین احتمال ابقای هشت تا 9 هزار نظامی آمریکایی در افغانستان به منظور جلوگیری از تهدیدات القاعده مطرح شد. اما با وقوع انفجار در نزدیکی سفارت آمریکا در کابل، تعدادی از شهروندان افغان و یک سرباز آمریکایی کشته شدند. پس از اینکه طالبان مسئولیت این انفجار را بر عهده گرفت، ترامپ ضمن اشاره به نشست محرمانه ای که قرار بود با فرستادگان طالبان در آمریکا داشته باشد، خاتمه مذاکرات صلح بین نمایندگان آمریکا و طالبان را اعلام کرد.
پس از سفر غیرمنتظره ترامپ به افغانستان در آذرماه و اعلام اینکه طالبان خواهان دستیابی به توافق با واشنگتن است، آمریکا و طالبان مذاکرات خود را پس از سه ماه وقفه از 16 آذر در دوحه از سر گرفتند اما پس از حمله طالبان به یک مرکز بهداشت نزدیک پایگاه هوایی آمریکا در بگرام در 20 آذر، خبر توقف کوتاه مدت مذاکرات از جانب کاخ سفید منتشر شد. پس از اعلام نظر مساعد طالبان برای کاهش خشونت‌ها (به جای آتش بس) در افغانستان، مذاکرات صلح در دوحه، اواخر دی 1398 دوباره آغاز شد و به تازگی اعلام شده است که طرفین توافق کرده اند که به مدت یک هفته خشونت ها را در افغانستان کاهش دهند. اگر کاهش خشونت ها پایدار بماند، احتمال دارد آمریکا و طالبان توافق آتش بس را امضا کنند و سپس مذاکرات بین افغان ها آغاز شود. توافق احتمالی صلح بین آمریکا و طالبان امکان خروج بخشی از سربازان ایالات متحده از افغانستان را فراهم خواهد کرد. اکنون حدود 13 هزار سرباز در افغانستان حضور دارند که می‌توانند به 8 هزار و 600 نفر کاهش یابند. طالبان ضمن رد هرگونه مذاکره با مقامات رسمی دولت کابل، اعلام کرده است که با کسانی که در دولت افغانستان حضور دارند اما رسماً دولت را نمایندگی نمی کنند، بر سر میز مذاکره نمی‌نشیند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3- دورنمای افغانستان در سال 1399
به نظر می‌رسد در سال 1399، مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار بر سیاست داخلی و خارجی افغانستان موارد زیر باشند:
1-3) سرنوشت مذاکرات صلح آمریکا و طالبان: این احتمال وجود دارد با توجه به اینکه طالبان، قدرتمندترین بازیگر عرصه افغانستان است و نیز آمریکا تصمیم خود را برای تأمین برخی خواسته های این گروه(مانند تغییر قانون اساسی و خروج نیروهای نظامی آمریکا) با هدف تسریع در کاهش نیروها و کسب دستاورد اعلامی در جنگ 19 ساله افغانستان گرفته است، شاهد به پیروزی رسیدن طالبان در نتیجه مذاکرات صلح این گروه با آمریکا باشیم. هدف آمریکا از گفت‌وگوهای صلح با طالبان، صرفاً به ارمغان آوردن صلح برای افغانستان نیست. همان طور که ترامپ با انتقاد از هزینه های بالای حضور نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان، وعده خروج این نیروها را داده بود؛ اکنون درصدد است تا از طریق این گفت‌وگوها، مشکلات و اختلافات خود را با طالبان به حداقل برساند و یک ضمانت نسبی از این گروه در ضمن توافق با طالبان دریافت کند که تا زمان خروج کامل نیروهای نظامی آمریکا و حتی پس از آن، آسیبی به منافع آمریکا از جانب این گروه نرسد و طالبان به ازای امتیازاتی که از واشنگتن می گیرد، از منافع آمریکا در افغانستان و حتی در منطقه محافظت کند.
2-3) ادامه تنش میان اشرف غنی و عبدالله در خصوص نتایج نهایی انتخابات: با توجه به عدم اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری تاکنون، اختلافات میان عبدالله عبدالله و اشرف غنی ادامه خواهد داشت. یک گزینه این است که آمریکا مانند انتخابات ریاست جمهوری افغانستان در سال 2014، مجدداً با استناد به اختلافات موجود میان دو کاندیدا و عدم برخورداری نامزد برنده انتخابات از مشروعیت بالای مردمی، درصدد تشکیل حکومت موقت برآید تا فعلاً طالبان با افراد این حکومت موقت، مذاکرات موسوم به مذاکرات بین الافغانی را در پیش بگیرند تا در آینده نزدیک، روند مذاکرات آمریکا با طالبان را به سرانجام رسانند. هرچند اشرف غنی اعلام کرده است تمایلی به تقسیم قدرت به شکلی که در دولت وحدت ملی وجود داشت، ندارد. در ضمن، عبدالله هم در سال های حضور در قدرت به عنوان رئیس اجرایی دولت وحدت ملی، همواره از نداشتن قدرت و اختیار صحبت کرده بود، تمایلی به ادامه فعالیت در چارچوب دولت وحدت ملی نخواهد داشت. در این شرایط، احتمالاً یا عبدالله اداره چند وزارت خانه را خواهد پذیرفت و یا پیشنهاد مذکور را نمی‌پذیرد و احتمال پیگیری سناریوهای دیگر (برگزاری دور دوم انتخابات، وقوع درگیری داخلی، تشکیل حکومت موقت) مطرح خواهد بود.
3-3) حضور دولت ضعیف در کابل: با توجه به اینکه اختلافات جدی میان غنی و عبدالله درباره اعلام نتایج اولیه و نهایی انتخابات ریاست جمهوری وجود دارد، موقعیت دولت افغانستان صرف نظر از برنده انتخابات مانند گذشته در جریان مذاکرات صلح چالش برانگیز خواهد بود؛ به این معنا که طالبان بارها اعلام کرده است که نه انتخابات را قبول دارد و نه به نتیجه آن توجه خواهد داشت. با اعلام نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری، دولت منتخب در کابل بر سر قدرت خواهد آمد که بر مذاکرت بین الافغانی تأکید خواهد کرد اما طالبان، مواضع دولت را نخواهد پذیرفت و چالش های جدی در این خصوص ادامه خواهد یافت. لذا طالبان، حکومت افغانستان را به عنوان طرف اصلی خود در مذاکرات بین الافغانی در نظر نخواهد گرفت بلکه نهایتاً آن را به عنوان یکی از جناح های های حاضر در مذاکرات و نه طرف اصلی مذاکره تلقی خواهد کرد که این موضوع مورد پذیرش دولت جدید نخواهد بود؛ دولتی که پس از برگزاری انتخابات، در کنار به دست آوردن مشروعیت حقوقی، باید مشکل مشروعیت سراسری و اجتماعی خود را نیز حل کند.
4-3) استمرار ناامنی، فقر و بیکاری: با توجه به اختلافات میان نخبگان سیاسی افغانستان درباره دولت آینده، سرنوشت مبهم قانون اساسی به خصوص در مورد سهم قومیت ها و حقوق زنان در زمان حضور رسمی طالبان در قدرت، نحوه مذاکره با طالبان، ادامه فعالیت داعش و ادامه حضور و نفوذ آمریکا، به موازات ادامه معضلات امنیتی، فقر و بیکاری نیز استمرار خواهد یافت.
فهرست مقالات
اندیشکده راهبردی تبیین در سال گذشته به تناسب پرداختن به موضوعات مهم منطقه غرب آسیا، تلاش کرد تا در قالب مقالاتی، مسائل افغانستان به عنوان همسایه مهم شرق ایران را نیز مورد واکاوی قرار دهد که عنوان و پیوند این مقالات به شرح زیر است:
مذاکرات آمریکا و طالبان؛ ابعاد و سناریوها
داعش در افغانستان و مطلوبیت بازیگران خارجی
نتیجه‌گیری
افغانستان، دوره حساسی را می‌گذراند که تنوع مطلوبیت‌ها و منافع بازیگران داخلی و خارجی، شرایط این کشور را بیش از گذشته در مرحله مهمی قرار داده است. سال گذشته، طالبان توانست وضعیت میدانی و سیاسی خود در افغانستان را ارتقا دهد و واشنگتن را بیش از گذشته برای دستیابی به توافق ترغیب کند. در این میان اما افغانستان وجود دارد که دهه‌هاست به مظروفی برای رقابت قدرت‌های بزرگ، بازیگران منطقه‌ای و گروه‌های غیردولتی تبدیل شده و به نظر نمی‌رسد در کوتاه‌مدت گریزی از این وضعیت داشته باشد.
منبع
[1] Qazi, Shereena) 28 Dec 2019″ ( Why 2019 was Afghanistan’s best and worst year since US invasion”, available: https://www.aljazeera.com/news/2019/12/2019-afghanistan-worst-year-invasion-191227054230170.html
