اندیشکده راهبردی تبیین- چین در سال 1398، همچون سال‌های گذشته یکی از بازیگران فعال در محیط بین‌الملل بود. از سوی دیگر دولت آمریکا نیز مانند سایر مسائل که قدرتگیری بازیگران رقیب خود، نظیر چین را مزاحم اهداف هژمونی طلبانه خود می‌پندارد، در سال 1398 نیز اقدام به رویارویی با چین در حوزه‌های مختلف کرد. ازجمله این زمینه‌ها می‌توان به تحریم فن‌آوری آی تی چین و به‌خصوص شرکت هوآوی از سوی آمریکا و جنگ‌های تعرفه‌ای آن با چین اشاره کرد. البته این دو موضوع مسبوق به سابقه هستند. چراکه رویکرد سلبی آمریکا در این دو عرصه طی سالیان گذشته هم جریان داشته است.
اندیشکده راهبردی تبیین در سال 1398 مقالانی را در این دو حوزه تولید کرده است. با جدی‌تر شدن تحریم‌های فن‌آوری چین از سوی آمریکا، اندیشکده راهبردی تبیین مقاله‌ای تحت عنوان «چالش‌های آینده چین در حوزه فن‌آوری برای غرب و آمریکا» تولید کرد و به بررسی اقدامات کنونی و آینده چین در حوزه فن‌آوری پرداخت که در حال به چالش کشیدن انحصار کشورهای غربی در زمینه فن‌آوری هستند.
همچنین پس از تشدید جنگ تعرفه‌ای آمریکا با چین که واجد آثار و پیامدهای منفی برای اقتصاد هر دو طرف و اقتصاد جهانی بود، سرانجام در تاریخ 25 دی سال 1398 طرفین به مرحله اول توافق تجاری میان خود دست یافتند. اندیشکده راهبردی تبیین با تولید و انتشار مقاله «اهمیت و ویژگی‌های فاز اول توافق تجاری چین و آمریکا»، به بررسی ابعاد جوانب گوناگون این توافق پرداخته است.
از سوی دیگر چین در راستی تلاش‌های فرا منطقه‌ای خود، در دی ماه سال 1398 به همراه ایران و روسیه در دریای عمان و اقیانوس هند یک رزمایش مشترک برگزار کرد. اندیشکده راهبردی تبیین با تولید و انتشار مقاله «رزمایش مشترک دریایی ایران، روسیه و چین؛ پیام‌ها و پیامدها» به بررسی این رزمایش و ابعاد و جوانب گوناگون آن پرداخته است.
در ادامه مهم‌ترین مقالات سال گذشته اندیشکده راهبردی تبیین پیرامون چین موردبررسی و معرفی قرار می‌گیرند.
چالش‌های آینده چین در حوزه فن‌آوری برای غرب و آمریکا: نویسنده در این مقاله معتقد است که در طی یک دهه گذشته، قدرت‌های جدیدی در محیط بین‌المللی ظهور کرده‌اند که در حال به چالش کشیدن غرب و آمریکا در زمینههای گوناگون هستند. یکی از این قدرت‌های نوظهور چین است. این کشور امروزه در بسیاری از زمینه‌ها نظیر اقتصاد، صنایع، عرصه‌های نظامی و ….. تبدیل به رقیبی بالفعل برای غرب شده است و پیش‌بینی می‌شود که طی سال‌ها و دهه‌های آینده بتواند گوی سبقت را در بسیاری از زمینه‌ها از رقبای غربی خود برباید. یکی از حوزه‌های جدیدالورود چین در رقابت با دنیای غرب، حوزه فن‌آوری است. بنابراین آمریکا و غرب از ورود چین به این عرصه احساس خطر کرده‌اند و در حال تلاش برای ممانعت از پیشرفت چین در این عرصه هستند.
آمریکا و غرب به هر ترتیب ممکن به دنبال مقابله با چالش‌های فن‌آوری چین هستند. یکی از راه‌هایی که همچون همیشه در چنین مواردی به کار می‌بندند، انجام اقدامات سلبی است. در ادامه به برخی از راهکارهای طرف غربی در این زمینه به شرح ذیل اشاره می‌شود:
1-مدیر ارشد شرکت هوآوی منگ وانژو در ماه فوریه سال 2019 میلادی (بهمن 1397)، توسط دولت کانادا بازداشت شد و کیفرخواستی با 23 مورد عنوان اتهامی علیه او صادر شد. همچنین از سال گذشته تاکنون شرکت هوآوی با تحریم‌های دولت آمریکا مواجه شده است.
2-بر اساس همین روند تحریمی آمریکا، در ماه می سال2019جاری میلادی (اردیبهشت‌ماه 1398)، دونالد ترامپ یک دستورالعمل اجرایی صادر کرد که بر اساس آن، استفاده از فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات از طریق هر فردی که می‌تواند تهدیدی علیه امنیت ملی ایالات‌متحده آمریکا باشد، ممنوع شده و برای این موضوع، وضعیت اضطراری ملی اعلام گردید. این حرکت به‌طور گسترده‌ای شامل شرکت هوآوی شد.
3-در همین رابطه در ماه ژوئن سال جاری میلادی (خردادماه)، آمریکا مجدداً چهار شرکت و یک موسسه تحقیقاتی را که در حال تلاش در راستای پیشبرد برنامه‌های فن‌آوری چین هستند، در یک لیست سیاه شبیه به همان فهرستی که هوآوی در آن است، قرارداد. دولت آمریکا از اجرای این برنامه تحریمی، به دنبال این است تا از خرید نرم‌افزار و ابزارهای ایالات‌متحده آمریکا توسط این شرکت‌ها ممانعت کند.
ابتکار عمل «ساخت چین ۲۰۲۵»، که در سال ۲۰۱۵ اعلام شد، یکی از چندین پروژه بلند پروازانه است که اخیراً اعلام‌شده است، باهدف افزایش رقابت‌پذیری صنایع چینی، تقویت عناوین چینی، تقویت نوآوری و کاهش وابستگی چین به فناوری‌های خارجی به‌وسیله ساخت چین بزرگ است. طبق گفتههای رسانههای چینی، این ابتکار قصد دارد تا سال ۲۰۴۹، چین را از یک غول تولیدی به یک قدرت جهانی تبدیل کند. برای مثال، در این برنامه، دستیابی به ۴۰ درصد از بومی‌سازی قطعات اصلی و مواد اولیه داخلی تا سال ۲۰۲۰ و رسیدن به میزان ۷۰ درصد این بومی‌سازی تا سال پیش‌بینی ۲۰۲۵ شده است.
در نسخه به‌روز شده این طرح که در ژانویه سال ۲۰۱۸ منتشر شد، آمده است: چین قصد دارد تا سال ۲۰۲۵ به تولیدکننده پیشرو در زمینههای ارتباط از راه دور، راه‌آهن و تجهیزات برق تبدیل‌شده و همچنین در زمینه صنایع رباتیک، اتوماسیون پیشرفته و صنایع جدید وسایل نقلیه انرژی، رتبه دوم یا سوم جهانی را کسب کند.
جمهوری اسلامی ایران به دلیل اینکه در حوزه فناوری همانند چین هدف تحریم‌های کشورهای غربی قرارگرفته است، می‌تواند از وضعیت مشترک خود با چین در این زمینه، به‌عنوان یک فرصت بهره گرفته و با این کشور دارای هم‌افزایی، تبادل و همکاری باشد. بر این اساس ایران می‌تواند با توجه به تحریم‌های خود، نیازهای فن‌آوری‌اش را از طریق چین برطرف نماید.
اهمیت و ویژگی‌های فاز اول توافق تجاری چین و آمریکا: نویسنده معتقد است که پس از فراز و نشیب‌های بسیار و ماه‌ها مذاکره میان چین و آمریکا دو طرف اعلام کرده‌اند که به یک توافق تجاری اولیه بسیار نزدیک شده‌اند. این اتفاق پس از حدود یک سال و نیم جنگ تجاری میان دو کشور در حال به دست آمدن است.
آمریکا و چین بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان هستند. در این میان در تعاملات تجاری دو طرف این آمریکاست که بیشتر از اینکه به چین کالا صادر کند، وارد می‌کند. درنتیجه بیشتر بودن حجم واردات نسبت به صادرات به کسری تراز تجاری آمریکا با چین منجر شده است. این موضوع برای ترامپ آزاردهنده بوده و در دوران تبلیغات انتخاباتی نیز تأکید نموده بود که باید ایجاد اشتغال نمود و این کسری تجاری را برطرف نمود، چراکه منجر به تأثیر منفی بر بازار کار آمریکا خواهد شد.
جنگ تجاری آمریکا و چین که از سال ۲۰۱۸ آغاز شد در حقیقت با تصمیم ترامپ در تاریخ ۶ ژوئیه ۲۰۱۸ مبنی بر اعمال نمودن ۳۴ میلیارد دلار تعرفه گمرکی بر کالاهای چینی که وارد ایالات‌متحده می‌شود رسماً آغاز گردید. همچنین در تاریخ 10 می سال 2019 میلادی (اردیبهشت‌ماه 1398)، بار دیگر آمریکا تعرفه گمرکی واردات حدود ۲۰۰ میلیارد دلار از کالاهای چینی را از ۱۰ درصد به ۲۵ درصد بالا برد. چین نیز در اقدامی متقایل به اعمال تعرفه دست زد و در مقابل تعرفه حدود ۶۰ میلیارد دلار از کالاهای آمریکایی را ۲۵ درصد تعیین نمود. ترامپ تهدید کرده بود که تعرفه سایر واردات آمریکا از چین را نیز تا ۲۵ درصد بالا خواهد برد و تلاش نمود تا واردکنندگان را به سمت تولید داخلی و یا واردات از کشورهایی غیر از چین تشویق نماید.
ترامپ پس از ملاقات با لیو هی، معاون نخست‌وزیر چین رسیدن به توافق در فاز اول را اعلام نمود و بر این اساس دو طرف در مرحله نخست مذاکرات تجاری بر یک سری اصول توافق نمودند که مهم‌ترین این موارد عبارت است از اینکه آمریکا و چین بر سر ثبت مالکیت معنوی فرآورده‌ها، مسائل ارزی و خدمات مالی به توافق رسیدند و در همین راستا نیز چین تعهد داده است تا به میزان ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار محصولات کشاورزی از ایالات‌متحده خریداری نماید.
نکته قابل‌توجه اینکه وضع تعرفه‌های جدید بر کالاهای چینی یک روز پس از شروع به مذاکرات تجاری بین آمریکا و چین اعمال شد و اگرچه مذاکرات ادامه یابد اما احتمال بهره‌برداری مجدد از تعرفه‌ها توسط ترامپ برای اعمال فشار مجدد بر چین پیش‌بینی می‌شود، اگرچه از توافقات دیگر فاز اول این است که آمریکا تعهد نموده است تعرفه‌های گمرکی محصولات چینی را افزایش ندهد و بازگشت به دوران قبل از افزایش تعرفه‌ها داشته باشند.
چشم‌انداز چین در سال 1399
در خصوص چشم‌انداز وضعیت چین در حوزه‌های اشاره‌شده باید گفت که تجربه که دولت آمریکا به هیچ حدی از زیاده‌خواهی قانع نیست و پس از هر بار رسیدن به خواسته‌های خود، تقاضاهای دیگری را مطرح می‌کند. رفتار دولت آمریکا در خصوص برجام نیز حاکی از این مطلب است. بنابراین پیش‌بینی می‌شود در سال 1399 همچنان درخواست‌های آمریکا در حوزه تعرفه تجاری از چین ادامه یابد. چراکه اساساً آمریکا به دنبال این است که از رشد اقتصادی کشورهای رقیب خود نظیر چین جلوگیری نماید.
از سوی دیگر کارشناسان بر این باور هستند که آمریکا و چین قبل از انتخابات ریاست جمهوری 2020 که در آبان 1399 برگزار می‌شود، نمی‌توانند به یک توافق جامع دست یابند. در واقع باید به این نکته توجه کرد که این توافق شامل لغو کامل تعرفه‌های اعمالی آمریکا علیه محصولات چینی نیست، بلکه این تدابیر تا 15 دسامبر 2020 یعنی اواخر آذر 1399 به تعویق می‌افتند.
بنابراین در چشم‌انداز 1399 این احتمال وجود دارد که اعمال تعرفه آمریکا علیه محصولات چینی مجدداً انجام شود. مرحله دوم مذاکرات تجاری آمریکا و چین در سپتامبر 2020 (شهریور 1399) آغاز می‌شود. مرحله دوم مذاکرات تجاری آمریکا و چین در سپتامبر 2020 (شهریور 1399) آغاز می‌شود. اما با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، محتمل است که ترامپ برای جذب رأی‌دهندگان آمریکایی رویکرد منعطف‌تری را از خود نشان دهد. چنانکه وی پیش‌تر هم گفته بود که قرار نیست دور بعدی مذاکرات الزاماً برگزار شود.
در خصوص عملکرد چین در حوزه فناوری باید گفت که به نظر می‌رسد در سال 1399، برنامه‌های فن‌آوری مانند “ساخت چین 2025” کماکان ادامه داشته باشد. چراکه به دولتمردان این کشور به‌خوبی ثابت‌شده که اگر پیگیر روند خودکفایی دولت خود نباشند، از جانب کشورهای غربی و به‌خصوص آمریکا در تنگناهای مختلفی قرار می‌گیرند. بنابراین گزینه مطلوب این است که روند خودکفایی که در زمینههای گوناگون نظیر فن‌آوری در پیش‌گرفته‌اند، باید تداوم یابد.
آنچه در سال 1399 می‌تواند مزیت بالفعل چین در این عرصه باشد، در سه نکته ذیل خلاصه می‌شود:
1-همکاری با کشورهای با آمریکا نظیر ایران و روسیه
2-توان اقتصادی نگران‌کننده چین
3-توان هک و سرقت پروژه‌های علمی کشورهای غربی نظیر آمریکا. عامل سوم نقش بسیار مؤثری در پیشبرد پروژه‌های فنآورانه چین دارد. چراکه علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی، باعث تسریع در زنجیره تحقیقات، تولید و تجاری‌سازی محصولات چین دارد.
بنابراین باید به این نکته اشاره کرد که در سال 1399 و سال‌های آینده، بر اساس چشم‌انداز “ساخت چین 2025” این انتظار بسیار محتمل و قریب‌به‌یقین است که همان‌گونه که کشورهای غربی ظرف دو سال گذشته در حیطه پروژه فن‌آوری آی تی چین با چالش‌های عدیده‌ای مواجه شده‌اند، در خصوص سایر پروژه‌های فنآورانه این کشور با چالش‌های جدیدی روبه‌رو شوند.
در چشم‌انداز نظامی چین در سال 1398، ارتش این کشور به سمت مکانیزه شدن پیش خواهد رفت. چین در سال 1398 پروژه‌های نظامی خود در زمینه تجارت اسلحه و فن‌آوری نظامی را کماکان ادامه می‌دهد. چنانکه اخیراً این کشور توانسته به رتبه دوم بزرگ‌ترین کشور صادرکننده سلاح پس از آمریکا دست یابد. همچنین این کشور کماکان به استفاده از هوش مصنوعی ادامه می‌دهد. چراکه متعهد شده که تا سال 2030 میلادی ارتش خود را هوشمند نماید.
چین به‌موازات اینکه آمریکا حضور نظامی خود را در اقیانوس آرام افزایش می‌دهد، به دنبال نقش‌آفرینی بیشتر در این منطقه است. به نظر می‌رسد در سال 1398 پس از روسیه، چین به دومین کشوری تبدیل شود که سامانه موشکی فراصوت خود را عملیاتی می‌کند. چین در سال 1398 تعداد زیادی از کشتی‌های جنگی جدید را شامل حداقل یک فروند موشک ناوشکن به‌کارگیری می‌کند.
در بُعد سیاسی، چین در سال 1398 به همکاری‌های خود با کشورهای مخالف آمریکا نظیر ایران، روسیه و کره شمالی ادامه خواهد داد. چراکه تحرکات کشورهای غربی در خصوص مسائل استان سین کیانگ، هنگ کنگ، تبت و تایوان موجب خشم مقامات پکن شده و دولتمردان چینی سعی می‌کنند با همکاری با کشورهای مخالف آمریکا، در مقابل آن‌ها موازنه سازی کنند.
منابع:
1-کردی، مهدی، «چالش‌های آینده چین در حوزه فناوری برای آمریکا و غرب»، 13/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
2-افضلی، توحید، «اهمیت و ویژگی‌های فاز اول توافق تجاری چین و آمریکا»، 07/10/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
3-کردی، مهدی، «رزمایش مشترک دریایی ایران، روسیه و چین؛ پیام‌ها و پیامدها»، 22/10/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
