اندیشکده راهبردی تبیین- سال 1398 برای ترکیه تحولات مهمی در پی داشت. انتخابات ۳۱ مارس ۲۰۱۹ شهرداری ها یکی از مهم ترین تحولات داخلی این کشور بود که نقطه عطفی در عرصه سیاسی ترکیه محسوب می شود. رکورد جدید در گردشگری، افزایش صادرات و رونمایی از تجهیزات نظامی جدید تحولات داخلی دیگر در ترکیه هستند. افزایش حضور اتباع خارجی، دخالت در سوریه و تداوم اختلافات با واشنگتن نیز از جمله تحولات خارجی این کشور محسوب می شوند. نوشتار حاضر ابتدا به بررسی رویدادها و روندها از جمله تحولات داخلی و خارجی ترکیه در سال 1398 می پردازد و سپس دورنمایی از تحولات ترکیه در سال 1399 ارائه می‌کند.
الف- تحولات داخلی
1- انتخابات ۳۱ مارس ۲۰۱۹ شهرداری ها
انتخابات سی ویکم مارس 2019 در ترکیه یکی از نقاط عطف برای حاکمیت حزب عدالت و توسعه محسوب می شود. گرچه این حزب به عنوان حزب پیروز در انتخابات شناخته شد؛ اما در شهرهای بزرگی همچون آنکارا و استانبول نتیجه را به نفع رقیب واگذار کرد. عدم موفقیت «آک پارتی» در شهرهای بزرگ ترکیه به دنبال وقوع برخی مسائل اقتصادی در این کشور روی داد؛ به گونه ای که تورم و بیکاری در ترکیه رو به ازدیاد گذاشت و حزب جمهوری خواه خلق به عنوان حزب اپوزیسیون از این فرصت استفاد کرد. نتیجه این انتخابات می تواند بر آینده سیاسی حزب عدالت و توسعه تاثیرگذار باشد؛ چراکه شخص رجب طیب اردوغان سیاست ورزی جدی خود را از استانبول آغاز کرده بود. حال، رقبای رئیس جمهور ترکیه به دنبال گام گذاشتن در مسیری هستند که حزب عدالت و توسعه از آن استفاده کرد.
اردوغان در سال 1994 به‌عنوان پیروز انتخابات شهرداری استانبول اعلام شد و این پیروزی، وی را به جایگاهی رساند که هم‌اکنون به قدرتمندترین شخص ترکیه تبدیل شده است. افکار عمومی ترکیه بر این باور هستند که نتایج شهری همچون استانبول تعیین کننده بسیاری از معادلات در ترکیه است؛ لذا حزب عدالت و توسعه برای کسب موفقیت در شهرهای بزرگ تلاش بسیاری داشت؛ اما همچون ادوار گذشته به موفقیت دست نیافت[1]. چنان‌چه حزب جمهوری خواه خلق بتواند کارنامه موفقی از خود به نمایش بگذارد، این امر مقدمه ای برای تغییر در انتخابات ریاست جمهوری آتی خواهد شد و «اکرم امام اوغلو»، شهردار استانبول شانس حضور بر کرسی ریاست جمهوری خواهد داشت. این واقعیت ها موجب نگرانی مقامات «آک پارتی» از آینده سیاسی این حزب شده است.
2- رکورد جدید در گردشگری
وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه در سال گذشته از رکورد جدید در حوزه گردشگری ترکیه خبر داده است؛ به گونه ای که شمار گردشگرانی که به این کشور سفر کرده اند، 51.7 میلیون نفر برآورد شده است. بر این اساس درآمدها نیز در این حوزه نسبت به سال 2018 هفده درصد افزایش پیدا کرده و به رقم 34 میلیارد و 520 میلیون و 332 هزار دلار رسیده است. شهروندان روسیه با 7 میلیون و 17 هزار و 657 نفر در رتبه نخست گردشگران قرار دارند. شهروندان آلمان، بلغارستان، انگلستان و ایران در رده های بعدیِ بیشترین تعداد گردشگران هستند[2]. گردشگرانی که به ترکیه سفر کردند، به طور متوسط در هر روز 68 دلار هزینه داشتند.
سرمایه گذاری ترکیه برای افزایش درآمدهای حوزه گردشگری طی سال های اخیر به صورت قابل توجهی افزایش یافته است. آغاز بحران در سوریه با توجه به روابط برخی از گروه های تروریستی با ترکیه تاثیرات سلبی زیادی بر حوزه گردشگری در این کشور داشت و یکی از انتقاداتی که نسبت به نوع سیاست خارجی آنکارا در قبال دمشق مطرح شده بود، به حجم تاثیرات سلبی سیاست خارجی شکست خورده ترکیه بر حوزه گردشگری در این کشور توجه داشت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
3- افزایش صادرات
داده های مرکز آمار ترکیه نشان می دهد که میزان صادرات ترکیه در طی سال 2019 نسبت به سال 2018 افزایش داشته است؛ به گونه ای که حجم صادرات در این سال از 167 میلیارد و 920 میلیون دلار به 171 میلیارد و 530 میلیون دلار رسیده است. بر این اساس، صادرات ترکیه در سال 2019 افزایش 2.1 درصدی را تجربه کرده است. افزایش صادرات در این کشور همراه با کاهش واردات بوده است؛ به گونه ای که نسبت صادرات به واردات در سال 2019 به 84.6 درصد رسیده است. این در حالی است که این نسبت در سال پیش از آن 75.3 درصد بود؛ بنابراین ترکیه در سال 2019 با کاهش کسری تجاری خارجی همراه بوده است. این میزان در سال 2019 به 31 میلیارد و 174 میلیون دلار رسیده است. این در حالی است که این رقم در سال 2018، 55 میلیارد و 126 میلیون دلار بود[3].
صادرات ترکیه به رژیم صهیونیستی در سال 2019 افزایش یافت. با این وجود، برخی تنش های سیاسی بین طرفین قابل مشاهده است. همچنین صادرات ترکیه به کشورهایی چون عربستان سعودی، مصر، امارات متحده عربی و عراق نیز با افزایش همراه بوده است. آلمان نخستین جایگاه را در بین مقاصد صادراتی آنکارا دارد. در مجموع 64.9 درصد از صادرات ترکیه به 20 مقصد صادراتی انجام می گیرد که میزان آن در سال 2019 به 111 میلیارد و 240 میلیون دلار رسید؛ این در حالی است که این میزان در سال 2018 به ارزش 109 میلیارد و 289 میلیون دلار بود.
4- رونمایی از تجهیزات نظامی جدید
ترکیه برخی از دستاورهای نظامی خود را در سال 1398 رونمایی کرد. به‌عنوان نمونه پهپاد آکینجی برای نخستین بار در این کشور ساخته شد و ترکیه را به زمره کشورهای دارای فناوری تولید هواپیماهای بدون سرنشین وارد کرد. همچنین پهپاد آکسونگور نیز برای اولین بار پرواز موفق خود را به انجام رساند. این پهپاد قادر است عملیات طولانی در ارتفاع 40 هزارپایی انجام دهد. علاوه بر این، پهپادهای آنکا – اس نیز عملیاتی شدند و ارتش ترکیه آن ها را در اختیار گرفت. این پهپادها از سوی ماهواره کنترل می شوند و امکان عملیات در مسافت های طولانی دارند. ترکیه بالگردهای «اتک» را نیز برای اولین بار عملیاتی کرد. این بالگردها به سیستم های جنگ الکترونیکی مجهز هستند. همچنین آنکارا بالگرد تهاجمی «گوک‌بی» را برای عملیاتی شدن آزمایش کرد. این کشور طی سال اخیر بالگرد T-70را برای نخستین بار مورد بهره برداری قرار داد و ترکیه در تلاش است 109 فروند از این بالگردها را تولید کند. آنکارا در حوزه دریایی نیز کشتی «کینالی آدا» را به شناورهای ملی خود اضافه کرد. علاوه بر این، آغاز فعالیت ناو چندمنظوره «آناتولی» در طی سال اخیر انجام شد. همچنین ترکیه یک کشتی دیگر تحت عنوان «افق» را برای آموزش مورد بهره برداری قرار داد. [4] نسل جدید زیردریایی «پیری رئیس» نیز در سال 1398 مورد آزمایش قرار گرفت.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ترکیه سامانه دفاعی حصار – A را طی سال 1398 مورد آزمایش قرار داد و تولید انبوه آن شروع می شود. سامانه دفاعی دیگری تحت عنوان «گوک دنیز» طی سال اخیر برای استفاده در حوزه دریایی آماده شد. ترکیه سامانه اس – 400 را نیز از مسکو خریداری کرد. عملیاتی شدن موشک دریا به دریای «قرقی»، موشک های هوا به هوای «بوزدوغان»، موشک «توگان» و موشک SOM-B2نیز در سال 1398 انجام گرفت. [5] رونمایی از برخی از تجهیزات جنگ الکترونیک از جمله رویدادهای دیگر در سال اخیر بود.
ب- تحولات خارجی
1- افزایش حضور اتباع خارجی
ترکیه یکی از کشورهایی است که اتباع خارجی به اقامت موقت یا دائمی در این کشور اقدام می کنند. بر این اساس خرید ملک در ترکیه از سوی اتباع خارجی رو به افزایش بوده است. طبق اعلام سازمان آمار ترکیه[1] در سال 2019 خرید ملک از سوی اتباع خارجی در ترکیه با افزایش 14.7 درصدی همراه بوده است؛ به گونه ای که طی سال 2019، 45 هزار و 483 واحد خریداری شده است. این در حالی است که این تعداد در سال 2018 به 39 هزار و 663 واحد می رسید. بیشترین واحدهای خریداری شده مربوط به شهر استانبول است که به 20 هزار و 857 واحد می رسد. شهرهای آنتالیا، آنکارا، بورسا و یالوا در رده های بعدی جای می گیرند[6].
بیشترین واحد خریداری شده در سال 2019 در بین اتباع خارجی در ترکیه مربوط به شهروندان عراقی است که 7 هزار و 596 واحد در ترکیه خریداری کرده اند. شهروندان ایرانی در این آمار در رده دوم قرار دارند؛ به گونه ای که 5 هزار و 423 واحد از سوی آن ها خریداری شده است. روس ها، افغانستانی ها و یمنی ها در رده های بعدی بیشترین خریداران واحد مسکونی قرار می گیرند.
2- دخالت در سوریه
آنکارا در مهر ماه سال 1398 طی عملیاتی تحت عنوان «چشمه صلح» به سوریه تجاوز کرد. مجلس ترکیه که پیش از آن مجوز عملیات برون مرزی را تمدید کرده بود، دست دولت را برای این تجاوز باز گذاشت. ترکیه در این عملیات از عناصر گروهک تروریستی «ارتش آزاد سوریه» استفاده کرد. آنکارا در مواضع اعلامی خود هدف از این عملیات را اسکان آوارگان سوری در شمال شرق سوریه در منطقه ای تحت عنوان «منطقه امن» و مبارزه با نیروهای دموکراتیک سوریه اعلام کرد. با این حال به‌نظر می رسد آنکارا اهداف اعمالی دیگری در این عملیات دنبال می کرد. انقطاع کریدور کردی بین کشورهای ترکیه و سوریه یکی از اهداف اعمالی ترکیه محسوب می شود؛ چراکه آنکارا تلاش می کند آوارگان سوری را که عمدتا عرب زبان هستند، در منطقه امن اسکان دهد. این موضوع ترکیب جمعیتی شمال شرق سوریه را تغییر خواهد داد. همچنین هدف اعمالی دیگری که از سوی ترکیه دنبال می شود، تثبیت نفوذ این کشور در سوریه است؛ زیرا آنکارا با اسکان دادن آوارگان در شمال سوریه سعی می کند جایگاه خود را در این کشور تقویت کند. به‌نظر می رسد آنکارا در تلاش است در آینده سیاسی سوریه نیز نقش آفرینی کند. به‌عنوان نمونه تلاش برای حضور در کمیته قانون اساسی سوریه از جمله اقدامات ترکیه برای تاثیرگذاری بر صحنه سیاسی این کشور محسوب می شود.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
مخالفت ترکیه با عملیات ارتش سوریه در ادلب و درگیری نیروهای این کشور با ارتش سوریه نیز نشان می دهد که آنکارا موافق پاکسازی کامل خاک سوریه از تروریست ها نیست. ادلب در حال حاضر آخرین پایگاه تروریست ها محسوب می شود و با آزادسازی آن، گروه های تروریستی از خاک سوریه رانده خواهند شد. تجاوز ترکیه به خاک سوریه و حضور نامشروع نیروهای این کشور در سوریه سرانجامی برای آنکارا نخواهد داشت؛ چراکه ارتش سوریه در حال حاضر عزم و قدرت پاکسازی همه مناطق سوریه از لوث تروریست ها را دارد.
3- تداوم اختلافات با واشنگتن
آنکارا در ارتباط با واشنگتن پرونده های لاینحلی دارد که بر روابط طرفین سایه انداخته است. یکی از مهم ترین پرونده های حل نشده بین طرفین به گروه فتو مربوط است. فتح الله گولن به‌عنوان رهبر این گروه هم اکنون در تبعیدی خودخواسته در پنسیلوانیای آمریکا اقامت دارد. ترکیه چندین مرحله با ارائه مستندات فراوانی از اقدامات ضد امنیت ملی این گروه در ترکیه خواهان استرداد گولن شده است؛ اما واشنگتن تاکنون به این درخواست پاسخی نداده است. مقامات حزب عدالت و توسعه بر این باور هستند که گولن یکی از عوامل اصلی در طرح ریزی کودتای پانزدهم جولای 2016 بود. بر این اساس استرداد وی را برای محاکمه ضروری می دانند[7]. آمریکا تنش ها با ترکیه را با عدم پذیرش درخواست ترکیه مبنی بر استرداد گولن افزایش داده است. علاوه بر این، انتشار برخی گزارش ها مبنی بر دست داشتن واشنگتن در کودتای ترکیه موجب شده است که تنش ها همچنان پا برجا باشد.
یکی دیگر از اختلافات طرفین به حمایت آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه برمی گردد. این حمایت ها همچنان از سوی واشنگتن تداوم دارد؛ این در حالی است که ترکیه بر این باور است که پشتیبانی های واشنگتن از کردهای سوری موجب تقویت حزب کارگران کردستان ترکیه می شود. این مساله نیز بر امنیت ملی ترکیه زیان بار است؛ چراکه آنکارا طی چندین دهه گذشته مبارزات مستمری با پ.ک.ک داشته است.
خرید سامانه اس – 400 روسی از سوی ترکیه نیز موجب تشدید اختلافات بین ترکیه و آمریکا شد؛ به گونه ای که واشنگتن اعلام کرد که آنکارا را از پروژه تولید مشترک اف – 35 کنار می گذارد. این نمونه ها نشان می دهد که طرفین در سال 1399 نیز همچنان به تنش های دیرینه در روابط دو کشور تداوم می‌بخشند.
ج- دورنمای ترکیه در سال 1399
ترکیه در سال گذشته تحولات مهمی را پشت سر گذاشت. انتخابات شهرداری ها یکی از نقاط عطف در حاکمیت حزب عدالت و توسعه محسوب می شود. شکست آک پارتی در شهرهای بزرگ مؤید ریزش سبد رأی این حزب به نفع رقبای آن بود. کارنامه موفق احزاب مخالف حزب عدالت و توسعه می تواند مسیر جدیدی را در عرصه سیاسی ترکیه آغاز کند. بر این اساس تداوم سیاست های گذشته آک پارتی در سال جدید می تواند کاتالیزوری بر فرایند گذار در سیاست ترکیه باشد؛ لذا به‌نظر می رسد مقامات این حزب تلاش خواهند کرد برخی از تاکتیک های خود را تغییر دهند.
پیش بینی می شود صنعت گردشگری ترکیه با توجه به روند کنونی، در سال جدید نیز شاهد افزایش گردشگر باشد. تمرکز آنکارا بر این صنعت موفقیت سال های اخیر را رقم زده است. از آن جایی که اقتصاد ترکیه در سال گذشته دست‌خوشِ برخی نوسانات شدید شد، این کشور تلاش می کند درآمدهای حوزه هایی همچون گردشگری را افزایش دهد. افزایش صادرات نیز در این راستا مورد توجه آک پارتی بوده است. آنکارا به طور متوالی طی سال های اخیر میزان صادرات خود را افزایش داده است. این سیاست در راستای افزایش حمایت از تولیدات داخلی و کاهش واردات انجام می گیرد.
آنکارا با توجه به بدعهدی های آمریکا به‌دنبال حرکت به سمت استقلال در تولید ادوات نظامی است و این موضوع در سال جدید نیز دنبال خواهد شد. رونمایی از تجهیزات جدید نظامی و خرید سامانه دفاعی اس – 400 نشان می دهد که ترکیه نمی تواند به همکاری های نظامی با واشنگتن امیدوار باشد. بروز تنش ها در تداوم همکاری در تولید مشترک اف – 35 نیز ناامیدی آنکارا را در مقابل آمریکا تأیید می کند. بر این اساس پیش بینی می شود ترکیه در سال جدید نیز به دنبال تنوع بخشیدن به همکاری های نظامی خود باشد. تنش های آنکارا و واشنگتن در سال گذشته در چندین پرونده به صورت آشکارا خود را نشان داد؛ اما طرفین تلاش داشتند به مدیریت تنش ها بپردازند. مقامات آک پارتی از زمان وقوع کودتای پانزدهم جولای 2016 دریافته اند که واشنگتن نمی تواند به عنوان متحد راهبردی آنکارا تعریف شود؛ لذا به‌نظر می رسد تنش ها در تداوم اختلافات سال گذشته به صورت لاینحل باقی بماند.
بازی بدون روتوش آنکارا در قبال مسأله سوریه و دخالت آشکار در ادلب نیز باعث می شود که رویکرد تنش زای ترکیه در قبال دمشق مشخص تر شود. تجاوزهای ترکیه به خاک سوریه و نادیده گرفتن دولت قانونی بشار اسد در حالی انجام می گیرد که گروه های تروریستی در سوریه به آخرین پایگاه خود رسیده اند. بر این اساس به‌نظر می رسد آنکارا در سال جدید نیز سنگ اندازی هایی در مقابل پیروزی های ارتش سوریه خواهد داشت؛ اما ترکیه در نهایت با توجه به اراده ارتش سوریه برای پاکسازی همه مناطق نمی تواند به تحرکات ضد سوری تداوم بخشد.
فهرست مقالات
به هرروی تحولات و مسائل ترکیه در سال گذشته، گستردگی و تعدد بسیاری داشت که بسیاری از آن‌ها نیازمند بررسی و واکاوی دقیق و عمیق بود. در همین راستا، اندیشکده راهبردی تبیین، تلاش کرد تا با نگارش و انتشار برخی مقالات، روندها و رویدادهای داخلی و خارجی ترکیه را مورد بررسی قرار دهد که عنوان و پیوند این مقالات در ادامه می‌آید:
نقش ترکیه و مصر در لیبی؛ با نگاهی بر منافع ایران
«کریدور صلح» در شرق فرات و تلاش ترکیه برای اسکان پناهندگان
گونه‌شناسی تأمین امنیت در غرب آسیا؛ مقایسه ایران، عربستان و ترکیه
ائتلاف ترکیه و قطر؛ ابعاد و پیامدها
رویکرد ضداسرائیلی ترکیه؛ از اعلام تا اِعمال
تل‌رفعت، تل‌ابیض یا منبج؛ هدف حمله احتمالی ترکیه کجاست؟
حضور نظامی ترکیه در شمال عراق؛ انگیزه‌ها و پیامدها
شکست در استانبول؛ اردوغان از چه می‌ترسد؟
دیپلماسی مساجد؛ رقابت ترکیه و عربستان/ بخش دوم
دیپلماسی مساجد؛ رقابت ترکیه و عربستان/ بخش نخست
نقش‌آفرینی اقتصادی ترکیه در عراق؛ فرصت‌ها و چالش‌ها، اهداف و پیامدها
نقش‌آفرینی اقتصادی ترکیه در عراق؛ فرصت‌ها و چالش‌ها، اهداف و پیامدها
چارچوبی برای فهم روابط ترکیه و امریکا؛ اشتراکات و اختلافات
نتایج انتخابات ترکیه و تأثیر آن بر سیاست‌های منطقه‌ای اردوغان
نتایج انتخابات ترکیه و تأثیر آن بر سیاست‌های منطقه‌ای اردوغان
نتیجه‌گیری
ترکیه به عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه در سال‌های اخیر، هم در سطح داخلی و هم در سطح خارجی با چالش‌ها و البته فرصت‌هایی روبه‌رو بوده است. موفقیت این کشور در افزایش صادرات، جذب گردشگر، بهبود روابط با روسیه و ایران و تلاش برای یافتن متحدانی در مدیترانه شرقی، به عنوان دستاوردهای ترکیه یاد می‌شود. با این حال روابط آنکارا-واشنگتن و کنشگری ترکیه در سوریه از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی اردوغان است. از این‌رو به نظر می‌رسد روزهای پر فراز و نشیبی در انتظار آنکاراست.
منابع
[1] رامین ولی‌زاده، «نتایج انتخابات ترکیه و تأثیر آن بر سیاست‌های منطقه‌ای اردوغان»، اندیشکده راهبردی تبیین، 09/02/۱۳۹8، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2] »Turkey: Antalya sets tourist record of 15 million«, turkishpress, 11.24.2019, Available at: http://turkishpress.com/turkey-antalya-sets-tourist-record-of-15-million/
[3] »Turkish exports hit $180.46B in 2019«, Anadolu, 03.01.2020, Available at: https://www.aa.com.tr/en/economy/turkish-exports-hit-18046b-in-2019/1691063
[4] »Milli savaş gemisi Kınalıada Deniz Kuvvetleri’ne teslim ediliyor«, hurriyet, 09.29.2019, Available at: https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/milli-savas-gemisi-kinaliada-deniz-kuvvetlerine-teslim-ediliyor-41340102
[5] »Turkey ‘to sign new missile defence system contract’ with Russia, in fresh blow to US ties«, telegraph, 11.26.2019, Available at: https://www.telegraph.co.uk/news/2019/11/26/turkey-sign-new-missile-defence-system-contract-russia-fresh/
[6] »Konut Satış İstatistikleri, Ocak 2020«, tuik, 01.04.2020, Available at: http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=33876
[7] رامین ولی‌زاده، «تنش در روابط آمریکا و ترکیه؛ دلایل، چشم‌انداز و فرصت‌ها»، اندیشکده راهبردی تبیین، ۰۴/۰۶/۱۳۹۷، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[1] TÜİK
