اندیشکده راهبردی تبیین- گزارش‌های ماهانه گروه بحران تحت عنوان «دیدبان بحران» به ردیابی درگیری‌های خشونت‌آمیز و تشدید بحران‌های سیاسی یا نظامی میان دولت‌ها و گروه‌های غیردولتی در سطح جهان می پردازد[۱]. این گزارش علاوه بر انتشار متنی، به شکل نقشه نیز نمایش داده می‌شود. در این نقشه وضعیت دولت‌ها در هر گزارش نسبت به ماه قبل با سه حالت بدون تغییر[۲]، بهبودیافته[۳] یا تنش‌آلود[۴] هم با رنگی متمایز در نقشه و هم در نوار وضعیت[۵] آن کشور، ترسیم می‌شود. هم‌چنین احتمالات مبتنی بر بهبود[۶] یا وخیم‌تر[۷] شدن وضعیت نیز با علائمی نشان داده می‌شوند. در ابتدای هر گزارش، روند ماه پیش به تلخیص توصیف شده و سپس وضعیت هر کشور به تفکیک شرح داده می‌شود. گزارش حاضر، کمّیت و کیفیت بحران‌های امنیت ملی ایران از نگاه گروه بحران را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.

 

پایان صبر

در آستانه سال ۲۰۱۹ خروج آمریکا از برجام، مهم‌ترین بحران سیاست خارجی ایران قلمداد می‌شده است. ایالات متحده و رژیم صهیونیستی در کنار سعودی و امارات نشستی تحت عنوان «صلح و امنیت خاورمیانه» در ورشو در ۲۴ بهمن ۱۳۹۷ سامان دادند تا فشارهای سیاسی‌رسانه‌ای علیه ایران را افزایش دهند. همان روز عملیات تروریستی جیش‌العدل در سیستان‌بلوچستان به شهادت جمعی از پرسنل سپاه پاسداران انجامید. ولی اروپا هم‌چنان با ابراز امیدواری نسبت به عملیاتی‌شدن کانال اینستکس ایران را به پایبندی به برجام ترغیب می‌کرد و ۲۷ اسفند ۱۳۹۷ مذاکراتی در بروکسل با حضور دیپلمات‌های ایران، آلمان، ایتالیا، فرانسه و بریتانیا در این خصوص تشکیل شد. ولی تداوم تحریم‌های آمریکا در اولین روزهای ۱۳۹۸ این امیدها را کم‌رنگ کرد. ادامه حملات رژیم صهیونیستی به نیروهای جبهه مقاومت؛ از جمله ۳۰ دی در دمشق و ۷ فروردین در حلب؛ و قرار دادن سپاه پاسداران در لیست سازمان‌های به‌اصطلاح تروریستی وزارت خارجه آمریکا در ۲۶ فروردین ۱۳۹۸ نشان داد «صبر راهبردی» ایران، دشمنانش را دچار خطای محاسباتی کرده است.

 

 

تغییر استراتژی

رخدادهای مذکور زمینه تغییر راهبرد ایران به «مقاومت فعال» و کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای را در ۱۷ اردیبهشت ۱۳۹۸ فراهم آورد. اندکی بعد عربستان ایران را به انفجار ۴ نفت‌کش(۲ سعودی، یک اماراتی و یک نروژی) در ساحل امارات در ۲۲ اردیبهشت و حمله پهپادی به خطوط نفتی سعودی در ۲۴ اردیبهشت متهم نمود که نشان می‌داد قصد انحراف راهبرد مقاومت‌جویانه ایران در پرونده هسته‌ای را دارند. ولی ایران با اسقاط پهپاد متجاوز آمریکایی در ۳۰ خرداد و توقیف نفت‌کش بریتانیا در ۲۸ تیر به عنوان مقابله‌مثل با توقیف نفت‌کش ایرانی در ۱۳ تیر، نشان داد نیازی به اقدام‌های پنهان‌کارانه نمی‌بیند و علناً با تهدیدات امنیتی‌اش برخورد می‌کند. شهادت ۲ سرباز سپاه در حمله تروریستی پیرانشهر در ۱۸ تیر و شهادت ۳ پاسدار در حمله تروریستی سراوان در ۳۰ تیر ۱۳۹۸ را می‌توان واکنش نیروهای وابسته به دشمن در مقابل قاطعیت منطقه‌ای ایران تلقی کرد. این رخدادها اولین تغییر تنش‌زا در وضعیت پیشین ایران نسبت به فصل بهار از منظر «دیدبان بحران» قلمداد شد که با هشدار نسبت به وخیم‌تر شدن وضعیت، همراه بود.

 

آتش زیر خاکستر

آزمایش موشک‌های میان‌برد در ۲ مرداد واکنش عملی جمهوری اسلامی به تهدیدنمایی و ابراز نگرانی غرب از توان دفاعی ایران بود. تاکتیک طرف مقابل، شکل‌دهی ائتلاف دریایی آمریکا، بریتانیا، امارات و بحرین برای مقابله با ایران بود که رژیم صهیونیستی نیز ۱۵ مرداد اعلام کرد پشتیبانی اطلاعاتی آن را بر عهده می‌گیرد. اما حمله انصارالله به تأسیسات نفتی آرامکو در ۲۳ شهریور ناکارآیی این ائتلاف را نشان داد که حمله مشکوک به نفت‌کش ایرانی در دریای سرخ در ۱۹ مهر را در پی داشت. این تقابل‌های نظامی دومین تغییر تنش‌زا در گزارش گروه بحران تلقی شده است. آمریکا در واکنش به ویژه پایبندی ایران بر تقویت توان دفاعی، ستاد کل نیروهای مسلح را در ۱۳ آبان تحریم کرد. ایران نیز گام‌های برجامی را ادامه داده و پس از گام‌های اول (حفظ ذخایر اورانیوم غنی‌شده و آب‌سنگین)، دوم(افزایش درصد غنی‌سازی در ۱۶ تیر) و سوم(لغو محدودیت‌های تحقیق‌وتوسعه در ۱۳ شهریور)، گام چهارم(گازدهی به سانتریفیوژها از ۱۵ آبان) را نیز به اجرا نهاد و در حوزه دیپلماتیک نیز طرح «صلح هرمز» را به همسایگان سواحل جنوبی ارائه کرد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

در آستانه نبرد

حوادث خشونت‌آمیز آبان ۱۳۹۸ سومین تغییر تنش‌زا در تقویم بحران‌های این گزارش بوده است. گرچه ۱۶ آذر ایران و آمریکا اقدام به تبادل زندانی کردند ولی از ۱۲ تا ۲۰ آذر، چهار حمله موشکی به نیروهای آمریکایی در عراق رخ داد و نهایتاً دولت ایالت متحده مدعی مرگ یک پیمانکار آمریکایی در حمله موشکی ۶ دی شد که حمله آمریکا به نیروهای کتائب حزب‌الله و شهادت ۲۵ تن از آنان و سپس تجمع اعتراضی پیرامون سفارت آمریکا در بغداد در ۱۰ دی را در پی داشت. این چهارمین تغییر منفی و تنش‌زا در لیست رخدادهای «دیدبان بحران» بود که هشدار گروه بحران به تشدید تنش نظامی را در پی داشت. پیش‌بینی‌ای که با ترور سردار سلیمانی و ابومهدی‌المهندس در ۱۳ دی توسط ایالات متحده واقع شد. ایران نیز ۱۷ دی با حمله موشکی به پایگاه آمریکایی عین‌الاسد به این جنایت واکنش نشان داد. گام پنجم کاهش تعهدات برجامی نیز ۱۵ دی با لغو همه محدودیت‌های فنی آغاز شد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

جمع‌بندی

خط زمانی تداوم «فشار حداکثری» نشان می‌دهد آمریکا نه‌تنها به آن‌چه در خصوص تعدیل رفتار منطقه‌ای و کاهش فعالیت‌های موشکی ایران مد نظر داشت نرسید، بلکه همان مزیت‌های نسبی برجام در توقف بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران را نیز از دست داد. علاوه بر آن، همکاری اندک ایران و آمریکا در نبرد با داعش در غرب آسیا نیز تبدیل به تقابل شدید در عراق شد که تاکنون حداقل به مرگ حداقل ۲ سرباز آمریکایی و مجروحیت بیش از ۱۱۰ سرباز دیگر منجر شد. تصویر زیر خط زمانی تنش‌های امنیتی‌نظامی ایران با آمریکا و متحدانش در ۲۰۱۹ را ترسیم کرده است.

طبق این روند زمانی، آمریکا در مقابل تقویت راهبرد مقاومت‌جویانه ایران صرفاً به تکرار تحریم‌ها و به‌تبع کاهش تأثیر آن‌ها اقدام ورزیده است. سعودی نیز با پشتیبانی گروه‌های تروریستی تجزیه‌طلب یا قومیت‌گرای کُرد، بلوچ یا عرب آن‌ها را تحریک به ناامنی در استان‌های مرزی نموده و رژیم صهیونیستی نیز مواضع جبهه مقاومت در سوریه و اخیراً عراق رو مورد حمله قرار داده است. واکنش‌هایی که عمدتاً منبعث از استیصال مثلث آمریکا، سعودی و رژیم صهیونیستی و فاقد اثرگذاری راهبردی بر سیاست‌گذاری ایران بوده است. در پایان این خط زمانی، حملات سایبری به سامانه‌های الکترونیک دولت مانند سیستم بانکی نیز در دستور کار آنان قرار گرفته است و می‌توان تداوم این اقدام‌ها علیه ایران در سال پیش‌رو، حداقل تا انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، را مد نظر قرار داد. بنابراین لازم است در سال جاری میلادی ارگان‌های اطلاعاتی‌امنیتی ضمن رصد تحرکات گروهک‌های تروریستی به ویژه در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، خوزستان و سیستان‌وبلوچستان؛ نسبت به امنیت سامانه‌های نرم‌افزاری نیز حساسیت بیشتری نشان دهند. هم‌چنین لزوم پاسخ رسمی و قاطع دولت سوریه و نیروهای جبهه مقاومت به تجاوزگری‌های رژیم صهیونیستی نیز می‌تواند به توقف یا حداقل کاهش این حملات منجر شود. از سوی دیگر مقابله‌به‌مثل در مواردی مانند توقیف نفت‌کش ایرانی نشان داد که ایران هم‌چنان از اهرم‌های فشار مناسبی در غرب آسیا برای کاهش اثرگذاری فشارهای اقتصادی غرب برخوردار است و ناامن‌ترشدن عراق برای نیروهای آمریکایی پس از ترور سردار سلیمانی نیز تاکتیک مناسبی است که ضمن تداوم می‌بایست با ظرافت و دقت پیگیری شود تا تبعات آن قابل پیش‌بینی و کنترل باشد.

 

پی‌نوشت‌ها

[۱] بخش «دیدبان بحران» در وب‌سایت گروه بحران:

https://www.crisisgroup.org/crisiswatch

[۲] Unchanged Situation

[۳] Improved Situations

[۴] Deteriorated Situation

[۵] Status Bar

[۶] Resolution Opportunities

[۷] Conflict Risk Alert