اندیشکده راهبردی تبیین- اتحادیه اروپا در سال 1398 همچون سال‌های گذشته یکی از بازیگران فعال در محیط بین‌الملل بود. این نهاد بین‌المللی در سال 1398 با مسائل و مباحث متعددی روبه‌رو بود که در بسیاری از زمینه‌ها، این مسائل باعث بروز چالش و بحران برای آن شدند. این مسائل هم در زمره تحولات بین‌المللی و فرا منطقه‌ای اتحادیه اروپا قرار داشتند و هم در ردیف مشکلات داخلی این سازمان فرا حاکمیتی به شمار می‌رفتند. در سال 1398 اندیشکده راهبردی تبیین مقالاتی را در خصوص مقالات مرتبط با اتحادیه اروپا تولید مرتبط با اتحادیه اروپا تولید کرد.
شرح کلی آثار منتشر شده در حوزه مطالعاتی اتحادیه اروپا
با تداوم بی‌عملی نهاد اروپایی در خصوص توافق برجام، سرانجام جمهوری اسلامی ایران اقدام به کاهش تعهدات خود و ارائه ضرب‌الاجل‌های دوماهه به‌طرف اروپایی نمود. اندیشکده راهبردی تبیین با تولید مقالات«ضرب‌الاجل دوماهه ایران و سرنوشت برجام؛ همه‌چیز به اینستکس بستگی دارد؟» و «پاسخ متقابل ایران به بدعهدی غرب در قالب خروج از برجام؛ هزینه‌ها و فایده‌ها»، به بررسی پاسخ متقابل جمهوری اسلامی ایران نسبت به عملی طرف اروپایی پرداخت.
همچنین با توجه به مسائل و مشکلات عدیده‌ای که از زمان تأسیس اتحادیه اروپا گریبانگیر این نهاد بوده، مقاله «چالش‌های پیش روی اتحادیه اروپا و تأثیر آن بر سرنوشت اتحادیه» با هدف بحث و مداقه در خصوص این مقاله تولید شد. با انجام تغیر و تحولات جدید در بدنه مدیریتی اتحادیه اروپا، مقاله «نتیجه تغییرات در سطح مقامات اتحادیه اروپا؛ تداوم یا تغییر در سیاست خارجی؟» به ارزیابی این تغییرات پرداخت.
از سوی دیگر با کاهش تعهدات برجامی ایران و داغ شدن بازار گمانه‌زنی‌ها درباره سامانه مبادلاتی اینستکس، مقاله «در فاصله میان تعهدات برجامی و تعهدات اینستکسی اروپا چه بر سر منافع ایران می‌آید؟»، به بحث و بررسی در خصوص رابطه میان تعهدات ایران و سامانه اینستکس پرداخت.
با استعفای ترزا می از نخست‌وزیری بریتانیا به قدرت رسیدن بوریس جانسون، مقاله‌ای تحت عنوان «نخست‌وزیری جانسون؛ چه چیزی تغییر خواهد کرد؟» به رشته تحریر درآمده و به بحث و بررسی در خصوص پیامدهای به قدرت رسیدن جانسون پرداخت.
با وقوع تحولات مربوط به توقیف نفت‌کش انگلیسی از سوی ایران، کشورهای غربی تصمیم به ایجاد یک ائتلاف دریایی در خلیج‌فارس گرفتند. مقاله «از ائتلاف دریایی اروپایی تا ائتلاف دریایی آمریکایی – انگلیسی در خلیج‌فارس؛ موانع و محرک‌ها» به تجزیه‌وتحلیل این تصمیم کشورهای غربی پرداخت.
با انجام تحرکات جدید از سوی دولت فرانسه به‌منظور میانجیگری میان ایران و آمریکا و برگزاری مذاکره جدید بین این دو، مقاله «نقش فرانسه در مذاکرات هسته‌ای؛ مواضع و جهت‌گیری‌ها» به بررسی عملکرد فرانسه در این موضوع پرداخت.
همچنین با تداوم پیگیری فرانسه در خصوص میانجیگری میان ایران و آمریکا، مقاله « طرح چهار بندی ماکرون برای احیای مذاکرات برجامی» مجدداً به ارزیابی و تحلیل نقش فرانسه در این زمینه پرداخت».
با داغ شدن مجدد مباحث مرتبط با خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا اندیشکده راهبردی تا تبیین با تولید و انتشار مقالات « بررسی سرنوشت برگزیت با تکیه بر انتخابات پارلمانی بریتانیا» و « بررسی تأثیر اقتصادی برگزیت بر بریتانیا و دیگر شرکای تجاری آن» به‌طور مفصل به بحث و بررسی ابعاد گوناگون تأثیر فرآیند برگزیت بر بریتانیا پرداخت.
با اتخاذ سیاست‌های انقباضی از سوی اتحادیه اروپا علیه مهاجرین، مقاله «سیاست ضد مهاجرتی اتحادیه اروپا علیه پناه‌جویان و نقض حقوق بشر» به بررسی پیامدهای حقوق بشری این سیاست مهاجرتی نهاد اروپایی پرداخت.
در سال 1398 بار دیگر زمزمه‌هایی مبنی بر تشکیل کشور مستقل فلسطینی و شناسایی اتحادیه اروپا از این کشور مطرح شد. مقاله « طرح شناسایی کشور مستقل فلسطینی توسط اتحادیه اروپا» به بررسی این موضوع پرداخته است.
اما در سال 1398 همچون سالیان گذشته کشورهای اروپایی با تهدید انگاری از برنامه موشکی ایران، مجدداً درخواست خود مبنی بر محدودیت این برنامه را ارائه کردند. مقاله « خیز اروپا برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی ایران» به تحلیل و ارزیابی این کنش از سوی اروپاییان پرداخته است.
در ادامه مهم‌ترین مقالات سال گذشته اندیشکده راهبردی تبیین پیرامون تحولات اروپا مورد بررسی و معرفی قرار می‌گیرند.
از ائتلاف دریایی اروپایی تا ائتلاف دریایی آمریکایی – انگلیسی در خلیج‌فارس؛ موانع و محرک‌ها:
نویسنده معتقد است قرابت زمانی توقیف نفت‌کش بریتانیا از سوی ایران به دلیل نقش مقررات عبور و مرور در تنگه هرمز در برابر اقدام بریتانیا در مورد نفت‌کش ایرانی در جبل‌الطارق، این تلقی را ایجاد کرد که جمهوری اسلامی ایران در عملی متقابل، به توقیف نفت‌کش خود توسط بریتانیا پاسخ داده است.
اقتدار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران در حفظ امنیت خلیج‌فارس بارها به اثبات رسیده است، بر همین اساس، تشکیل ائتلاف دریایی بیش از آن‌که جنبه مقابله با ایران را داشته باشد، بیشتر جنبه روانی و تهدید برای کشورهای منطقه خلیج‌فارس به‌ویژه ایران محسوب می‌شود، تا از این طریق بتوانند علاوه بر حمایت کشورها برای سناریوی جاسوسی خود در خلیج‌فارس پشتوانه ظاهری(شکل‌گیری ائتلاف) داشته باشند. این در حالی است که آمریکا ادعای محافظت از نفت‌کش‌ها را دارد، ژنرال دانفورد اذعان کرد «هدف آمریکا به‌طور خاص ایفای نقش فرماندهی برای جمع‌آوری اطلاعات جاسوسی و شناسایی است». آنچه تردیدی باقی نمی‌گذارد، این است که این سناریو فقط یک سناریوی سیاسی – حیثیتی – جاسوسی است. کما این‌که مشاهده شد که پهپاد آمریکایی که توسط ایران سرنگون شد کاملاً در راستای اهداف جاسوسی آمریکا بود. آمریکا سعی بر این دارد تا سناریوی جاسوسی خود را نزد افکار عمومی با تشکیل ائتلاف دریایی به بهانه حمایت از کشتی‌های تجاری در خلیج‌فارس و تنگه هرمز عملیاتی سازد.
سیاست ضد مهاجرتی اتحادیه اروپا علیه پناه‌جویان و نقض حقوق بشر:
نویسنده معتقد است به دنبال آشوب‌ها و جنگ‌های داخلی و انقلاب‌های رخ‌داده در غرب آسیا و شمال آفریقا، از سال۲۰۱۳- ۲۰۱۴ میلادی، پناه جویان آسیایی و آفریقایی داغ‌دیده از جنگ و بدبختی که دامن‌گیر کشورهای متبوعشان بود، مهاجرت برای ادامه زندگی‌شان به مقصد کشورهای اروپایی را شروع نمودند. کشورهای جنوب قاره اروپا و سپس ممالک مرکزی این قاره، ترکیه، لبنان و برخی کشورهای دیگر آماج این کوچ اجباری مردمان جنگ‌زده برای آزاد نمودن گریبان خود از مرگ و نیستی بودند.
پناهندگی یا مهاجرت غیرقانونی وضعیت واقعیِ حقوقیِ شخصی با ماهیت پناهنده شدن یا کوچ اجباری اشخاص به سرزمین‌های دیگر برای نجات جان خود و همراهانش است. این وضعیت فوق‌العاده جذاب و بسیار غمناک در پی وقوع برخی اتفاقات خشن و مسلحانه داخلی و خارجی یا ناشی از رفتارهای غیرانسانی حاکمیت‌های مرکزی تمامیت‌خواه نسبت به اشخاص حقیقی به وجود می‌آید. به‌تبع آن بر اساس احکام آسمانی، اخلاق و عقل پناهنده شدن در چنین شرایط اسف‌بار و غیرقابل‌تحملی برای انسان‌ها به‌عنوان یک حقِ مسلم شناخته شد. دراین‌باره کنوانسیون مجمل و در حد قابل قبولی جامع، در سال ۱۹۵۱ میلادی مورد انعقاد کشورهای جامعه بین‌المللی قرار گرفت و با الحاق یک پروتکل در سال ۱۹۶۷ کامل‌تر شد.
بالطبع همه یا اغلب این پناه جویان و مهاجران فاقد امتیازات شخصیتی، علمی، فنی و یا اجتماعی هستند و صرفاً برای نجات خود از غارت و جنگ و نیستی به کشورهای دیگر هجوم می‌برند.
سران اروپا برای چاره‌جویی در خصوص این مشکل بزرگ که دامن‌گیر اروپا شده گفت‌وگوهای فراوانی داشته‌اند که بعضاً به تنش نیز کشید شد. رسیدگی به مشکلات ناشی از ورود مهاجران و پناه جویان اول نسبت به آوارگان حاضر در کشورهای میزبان مربوط می‌شد که شامل حمایت‌های بشردوستانه از ساکنین مهاجر در کشورهای فوق‌الذکر و نیز ایجاد امکانات و رسیدگی به اسکان گروهی یعنی در اردوگاه‌های مرزی و داخلی است. در رابطه با مهاجران درراه! نیز نهایتاً کشورهای اروپایی در اتحادیه بر سر سیاست کلی در مواجه با مهاجرین به اجماع رسیدند: سیاستِ «در خانه بمان». بر این اساس اتحادیه می‌بایست اقداماتی به کار ببندد تا از کشور مبدأ مانع از ایجاد سیل مهاجرت غیرقانونی به سمت اروپا شده و درواقع جهت‌گیری مبتنی بر پیشگیری گردید.
خیز اروپا برای تهدید نمایی از برنامه موشکی ایران:
نویسنده معتقد است برنامه موشکی ایران سال‌های متمادی توسط کشورهای اروپایی به‌عنوان عاملی نگران‌کننده و ثبات زدا مطرح شده و این کشورها با توسل به ابزارهای مختلف دربی تهدیدنمایی از فعالیت‌های موشکی ایران هستند. به خطر افتادن امنیت انرژی، امنیت رژیم صهیونیستی و پایگاه‌های نظامی کشورهای اروپایی قوه محرک اروپایی‌ها برای سنگ‌اندازی و تلاش برای محدود‌سازی برنامه موشکی ایران به شمار می‌روند.
نگاه و انگاره‌های اروپایی بعد از انقلاب اسلامی و نسبت به جمهوری اسلامی ایران، مثبت نبوده است. در نگاه اروپا، ایران کشوری است که نه‌تنها قواعد بازی بین‌المللی را رعایت نمی‌کند بلکه آن را به چالش می‌کشد. همچنین ایران با نفوذ نرم و سخت در منطقه غرب آسیا و خلیج‌فارس، یک قدرت سرکش به شمار می‌رود. از طرف دیگر ایران و اروپا گرچه شرکای راهبردی یکدیگر نیستند ولی اهمیت ایران برای امنیت اروپا غیرقابل‌چشم‌پوشی است. روابط اروپا با ایران هم دوجانبه و هم چندجانبه بوده و ایران با همه کشورهای اروپایی رابطه دوجانبه دارد. کشورهای قدرتمند اروپا، ایران را در چارچوب مسائل امنیتی، پناهندگان، مواد مخدر، بازار مصرف و انرژی تحلیل میانه‌سال امنیتی عمدتاً حول برنامه هسته‌ای، برنامه موشکی و گروه‌های مقاومت به‌عنوان اهم موارد فی‌مابین موردتوجه قرار می‌گیرد.
چشم انداز کشورهای اروپایی در سال 1399
بر اساس روندی که در سال 1398 در خصوص تحولات مربوط به کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا اتفاق افتاده، باید گفت که به نظر می‌رسد این کشورها و نهاد اتحادیه اروپا در سال 1399 با مشکلات بیشتری دست‌وپنجه نرم کرده و دارای موقعیت ضعیف‌تری نسبت به سالیان گذشته باشند. از جمله موارد ضعف و مشکلات کشورهای اروپایی می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
1-تداوم بی‌عملی آن‌ها در موضوع عمل به تعهدات خود در برجام و ادامه رفتار متقابل ایران در کاهش تعهدات هسته‌ای خود که از اردیبهشت 1398 آغاز گردید.
2-عدم استقلال نظری و عملی در مقابل آمریکا در موضوعات مختلف نظیر توافق برجام
3-تشدید گسست در روند همگرایی اروپایی به دلیل تحقق فرآیند برگزیت
4-بلاتکلیفی و در بن‌بست قرار داشتن اروپائیان در خصوص برنامه دفاعی و سیاست منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران. در این خصوص باید توجه داشت که اقدام یکجانبه دولت آمریکا در ترور سردار شهید سلیمانی کشورهای اروپایی در موقعیت دشواری در مقابل جمهوری اسلامی ایران قرار داده است.
آنچه باعث تشدید این دشواری گردیده، اجبار کشورهای اروپایی از جانب ترامپ برای به‌کارگیری ساز وکار حل اختلافات در مقابل ایران است. همچنین آشکار شدن تهدید ترامپ به افزایش 25 درصد تعرفه واردات خودروهای اروپایی در صورت عدم به‌کارگیری این سازوکار در برابر ایران، قطعاً باعث تضعیف جایگاه بین‌المللی اروپائیان خواهد شد.
همچنین در خصوص سیاست مهاجرتی اتحادیه اروپا به نظر می‌رسد که رویکرد انقباضی این نهاد در خصوص مهاجرین باعث کاهش همبستگی در اروپا در سال 1399 شود. عدم مسئولیت‌پذیری اتحادیه اروپا این باور را در شهروندان اروپایی تشدید خواهد کرد که این نهاد اروپایی کنترل اوضاع را ازدست داده است.
منابع:
1- سجادی، سیدمحسن، ضرب‌الاجل دوماهه ایران و سرنوشت برجام؛ همه‌چیز به اینستکس بستگی دارد؟، پایگاه اینترنتی اندیشکده راهبردی تبیین، 19/03/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
2-جلیلی، سیدرضا، «پاسخ متقابل ایران به بدعهدی غرب در قالب خروج از برجام؛ هزینه‌ها و فایده‌ها، 06/04/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
3-ترابی، سمیه، «نتیجه تغییرات در سطح مقامات اتحادیه اروپا؛ تداوم یا تغییر در سیاست خارجی؟» 06/05/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
4-سروش، محمدحسین، «در فاصله میان تعهدات برجامی و تعهدات اینستکسی اروپا چه بر سر منافع ایران می‌آید؟»، 13/05/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
5-ترابی، سمیه، «نخست‌وزیری جانسون؛ چه چیزی تغییر خواهد کرد؟»، 28/05/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
6-رهبر قاضی، محمودرضا، «از ائتلاف دریایی اروپایی تا ائتلاف دریایی آمریکایی – انگلیسی در خلیج‌فارس؛ موانع و محرک‌ها»، 23/06/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
7-ترابی، سمیه، «نقش فرانسه در مذاکرات هسته‌ای؛ مواضع و جهت‌گیری‌ها»، 15/07/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
8-رهبرقاضی، محمودرضا، «طرح چهاربندی ماکرون برای احیای مذاکرات برجامی»، 04/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
9-اخلاصی، مرضیه، «بررسی سرنوشت برگزیت با تکیه‌بر انتخابات پارلمانی بریتانیا/ بخش اول»، 17/09/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
10-اخلاصی، مرضیه، « بررسی سرنوشت برگزیت با تکیه‌بر انتخابات پارلمانی بریتانیا/ بخش دوم»، 18/09/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
11-کردی، مهدی، « بررسی تأثیر اقتصادی برگزیت بر بریتانیا و دیگر شرکای تجاری آن»، 20/09/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
12-جلیلی، سیدرضا، «سیاست ضد مهاجرتی اتحادیه اروپا علیه پناه‌جویان و نقض حقوق بشر»، 24/09/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
13-آشنا، مهدی، «طرح شناسایی کشور مستقل فلسطینی توسط اتحادیه اروپا»، 21/10/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
14-سروش، محمدحسین، «خیز اروپا برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی ایران»، 02/11/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
