اندیشکده راهبردی تبیین- سال 1398 برای پاکستان سالی پر از تلاش برای تغییر در زمینه‌های سیاست داخلی و خارجی بود. اقدامات انقلابی عمران خان در پاکستان برای دستگیری و محاکمه رهبران پیشین و تلاش برای ایفای نقش میانجیگرانه منطقه‌ای بین عربستان و ایران، بخش مهمی از تحولات اسلام‌آباد در داخل و خارج بود. نوشتار حاضر به بررسی روندها و رویدادهای سیاسی سال گذشته در پاکستان می‌پردازد.

1- تحولات داخلی

در سال 1398 حزب تحریکِ انصاف پاکستان به صورت رسمی قدرت را در اختیار داشت. عمران خان در صحنه داخلی پاکستان تلاش کرد تا نسبت به احزاب رقیب، نقش بیشتری را در سیاست داخلی ایفا کند. وی در ابتدا بازداشت برخی از رهبران سیاسی پاکستان را دنبال کرد. بازداشت نواز شریف نخست‌وزیر سابق پاکستان که پرونده فساد مالی داشت و دخترش مریم نواز به جرم پولشویی و بازداشت وزیر سابق ایالتی پنجاب و عضو ارشد حزب مسلم لیگ به جرم حمل مواد مخدر از جمله بازداشت‌های سیاسی سال گذشته در پاکستان بود. همچنین در این سال، دادگاه پاکستان حکم اعدام پرویز مشرف حاکم نظامی اسبق را نیز به جرم خیانت به کشور و قانون‌شکنی صادر کرد که واکنش شدید ارتش و دولت این کشور را به دنبال داشت و منجر به مفتوحه باقی ماندن این پرونده شد.

 

 

از دیگر تحولات داخلی پاکستان ناآرامی‌های مربوط به قتل 2 نفر از فعالان گروه طالبان در این کشور بود. یکی از این افراد مولانا سمیع الحق پدر معنوی طالبان بود که توسط افراد ناشناس به ضرب چاقو در پاکستان کشته شد. وی مدیر مدرسه جامعه حقانیه بود و نفوذ زیادی بین طالبان افغانستان و پاکستان داشت. نفر دیگر قاری سیف الله محسود، سخنگوی گروه تحریک طالبان پاکستان بود که در بیرون از کمپ گالون در ولایت خوست شرق افغانستان به ضرب گلوله مردان مسلح کشته شد. وی از رهبران اصلی گروه محسود در میان تروریست‌های تحت پیگرد از سوی مقام‌های پاکستانی بود.

2- تحولات خارجی

سیاست عمران خان در پاکستان از ابتدا فعال بودن در صحنه بین‌المللی و منطقه‌ای بود تا از این طریق بتواند هم اعتبار سیاسی در داخل کسب کند و هم در منطقه بر نقش و جایگاه پاکستان بیافزاید. رویکردهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای وی مانند روابط نزدیک با آمریکا و عربستان یا تلاش برای میانجی‌گری در روابط عربستان و ایران از نمونه‌های رویکرد عمران خان در سیاست خارجی بود. در ادامه به روابط خارجی پاکستان با برخی کشورها در سال 1398 پرداخته می‌شود:

• پاکستان و رابطه با آمریکا

برخی از شرکت‌های آمریکایی از سال‌ها پیش در پاکستان حضور دارند. این شرکت‌ها به سرمایه‌گذاری و همکاری گسترده با پاکستان تمایل دارند. ضمن آنکه نقش میانجی‌گرانه پاکستان در منطقه و مسئله کشمیر مورد توجه دولت ترامپ قرار گرفته است. هرچند که پس از ترور سردار سلیمانی، اعتراضات مردمی بسیاری علیه این اقدام صورت گرفت و مردم در اعتراض به حضور و نفوذ آمریکا به خیابان‌ها آمده و خواستار خروج هرچه سریعتر نیروهای آمریکایی از منطقه شدند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• پاکستان و رایزنی در مورد آینده افغانستان

با توجه به حضور سه میلیون مهاجر افغان در خاک پاکستان، این کشور با میزبانی مذکرات متعددی که در سال گذشته برعهده داشت، سعی کرد تا صلح در افغانستان برقرار شود و مهاجران در آرامش به وطن خود بازگردند و مناسبات اقتصادی بین دو کشور بیش از پیش افزایش یابد.

اما آنچه که زمینه نگرانی پاکستان در سال گذشته را فراهم کرد، روابط نزدیک افغانستان با هند است که این روابط بر بحران بین پاکستان و هند اثر می‌گذارد. در حالی که افغان‌ها خوب می‌دانند که افغانستان بدون روابط صحیح و متناسب با پاکستان، رفاه و آرامش را تجربه نخواهد کرد.

• پاکستان و رابطه با هند

کشمیر از حدود 70 سال قبل، منطقه‌ای تعیین تکلیف نشده تلقی می‌شود و طبق توافق صورت‌گرفته میان هند و پاکستان قرار بر این بود دو کشور با برگزاری یک همه‌پرسی، آینده آن را به دست مردم بسپارند. هند با لغو یک طرفه این تعهد در سال گذشته تلاش کرد تا بافت جمعیتی کشمیر را تغییر داده و غیر مسلمانان را نیز در این منطقه ساکن کند[1]. مرداد ماه 1398 دهلی نو اعلام کرد، تمامی قانون 370 را لغو می‌کند. این قانون در هفتاد سال گذشته رابطه دولت مرکزی هند با ایالت جامو و کشمیر را تعریف و تنظیم می‌کرد. بر اساس این قانون، دو ایالت جامو و کشمیر هند نوعی خودمختاری داشتند و فقط نمی‌توانستند در مسائل روابط خارجی، دفاعی و ارتباطات و مخابرات دخالت کنند اما از قانون اساسی مستقل، پرچم واحد و آزادی در قانون‌گذاری برخوردار بودند. در پی این اقدام هند تنش در منطقه افزایش یافته و دولت پاکستان به شدت این اقدام دهلی نو را محکوم کرده است[2]. طبق این قوانین مردم دیگر نقاط هند حق خرید املاک و اشتغال در کشمیر را ندارند و مجلس ایالتی کشمیر حق اعطای تابعیت این منطقه را خواهد داشت. به این ترتیب ترکیب جمعیت اصیل کشمیری همیشه ثابت می ماند.[3]

از پنجم اوت سال 2019 حزب بی جی پی که قدرت را در هند به دست دارد و بارها تصاحب همیشگی کشمیر را یکی از شعارهای انتخاباتی خود اعلام کرده بود دو قانون فوق را ملغی کرده است. به این معنا که هندو مذهبان دیگر مناطق هند می‌توانند به کشمیر بیایند، صاحب شغل شوند و مسکن خریداری کنند! اقامت دائم داشته باشند و حتی در رأی‌گیری‌ها نیز شرکت کنند. این اقدام به معنای اقلیت شدن مسلمانان در چند سال اخیر است و زمینه برای رأی‌گیری که به سود هند تمام شود نیز کاملا فراهم است. بسیاری از کارشناسان این اقدام را تکرار سیاست رژیم صهیونیستی در فلسطین می‌دانند.[4]

اما پاکستان بر این نظر است که آماده برگزاری رفراندوم در منطقه کشمیر است. آن‌ها معتقدند که باید اجازه داد تا خود مردم کشمیر تصمیم بگیرند که آیا خواهان باقی ماندن در کنترل پاکستان هستند و یا می‌خواهند به طور کامل مستقل شوند.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

• پاکستان و رابطه با ایران

در سال 1398 دولت پاکستان تلاش کرد تا روابط خود با ایران را گسترش دهد و مقامات دو کشور سفرهای متعددی نیز برای تقویت روابط انجام دادند. اما در این سفرها طرح مربوط به تکمیل پروژه خط لوله گاز بین دو کشور مسکوت ماند. هرچند که اجلاس کمیسیون مشترک مرزی و توافق برای افتتاح بازارهای مرزی از رویدادهای مهمی بود که گسترش روابط بین ایران و پاکستان را نشان می‌داد.

به صورت کلی سیاست پاکستان در مواجهه با ایران چندان از شفافیت برخوردار نیست. پاکستان هرچند حمایت خود از گروه‌های تروریستی را تکذیب می‌کند اما در نهایت اقدام قاطعانه‌ای علیه این گروه‌ها انجام نمی‌دهد. این گروه‌ها سال گذشته چندین عملیات تروریستی در داخل خاک ایران و هند انجام دادند که مورد اخیر آن حادثه تروریستی خاش – زاهدان بود. واقعیت این است که ارتش پاکستان از گذشته تاکنون سیاستی دوگانه را در پیش گرفته است.

• پاکستان و رابطه با عربستان

پاکستان به لحاظ مسائل مالی و پیوندهای مذهبی به‌عنوان یک کشور اهل سنت رابطه بسیار نزدیکی با عربستان دارد. بخش مهمی از نیروی کار پاکستان در داخل عربستان و بقیه کشورهای حاشیه خلیج ‌فارس حضور دارند و سالانه چندین میلیارد دلار از این منطقه به پاکستان انتقال داده می‌شود که امری حیاتی برای پاکستان است.[5] در سال 1398 پاکستان از وقوع درگیری میان ایران و عربستان نگران بود؛ زیرا هرگونه درگیری این دو کشور می‌تواند بر امنیت انرژی پاکستان اثرگذار باشد. حدود 90 درصد انرژی پاکستان از خلیج فارس تامین می‌شود. علاوه بر این هرگونه درگیری می‌تواند بر نیروی کار پاکستان که منبع درآمدی برای کشورشان هستند نیز اثر بگذارد و حتی در ایجاد درگیری‌های فرقه‌ای نیز مؤثر باشد[6].

سال گذشته پاکستان با عربستان و ایران که هر دو از شرکای دیرینه این کشور هستند، روابط متناسبی داشت و همواره تلاش کرد تا تنش‌ها میان عربستان و ایران به سمت گزینه نظامی حرکت نکند. در حالت کلی «به نظر می‌رسد در سایه رقابت تهران و ریاض، عمران خان سعی دارد نوعی توازن را میان دو کشور ایجاد کند. لذا دولت پاکستان به سمت نگاه مثبت‌تر و سازنده‌تری حرکت می‌کند؛ اگرچه مسئله مبارزه با تروریسم و اراده اسلام‌آباد در این خصوص، برای تهران بسیار مهم است»[7]. همچنین سال گذشته پاکستان بر اثر فشار عربستان و امارات در اجلاس کولالامپور شرکت نکرد.

• پاکستان و رابطه با روسیه

روسیه در اوایل سال 2019 میلادی قول یک سرمایه‌گذاری 14 میلیارد دلاری را در بخش انرژی پاکستان داد که شامل 2.5 میلیارد دلار سرمایه برای پروژه خط لوله شمال-جنوب بود. در ماه‌های گذشته نیز مسکو و اسلام‌آباد بزرگترین قرارداد همکاری را با هدف توسعه تجارت و کسب و کار امضا کردند که این قرارداد شامل سرمایه‌گذاری‌های عظیم در صنایع انرژی، راه‌آهن و فولاد است. روسیه طبق بخشی از این قرارداد تا یک میلیارد دلار کمک مالی برای احیا و ارتقای پروژه کارخانه‌های فولاد پاکستان  فراهم می‌کند. طرفین همچنین در مورد سرمایه‌گذاری در خط لوله گاز شمال-جنوب مذاکره کردند. انتظار می‌رود شرکت‌های روسی یک خط لوله گاز از کراچی در جنوب پاکستان تا لاهور در شمال شرق این کشور برای انتقال گاز طبیعی وارداتی بسازند تا تقاضای انرژی این منطقه را تامین کند. یک شرکت روسی پروژه‌ای برای تبدیل نیروگاه حرارتی مظفرگاره به زغال سنگ و ساخت یک نیروگاه 600 مگاواتی با سوخت زغال سنگ در منطقه جام شورو آغاز کرده است. همچنین سوپرجت های سوخوی 100 روسیه با انواع قراردادهای اجاره و با گزینه فروش در اختیار پاکستان قرار می‌گیرد.

 

[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]

 

هدف پاکستان و روسیه از برقراری روابط دوستانه افزایش تجارت دوجانبه است که در یک‌سال گذشته صادرات پاکستان به روسیه به 150 میلیون دلار رسید در حالی که واردات این کشور از روسیه 250 میلیون دلار بود. مسکو همچنین به ساخت یک خط آهن از کوئتا به تفتان هم کمک می‌کند.

فهرست مقالات

اندیشکده راهبردی تبیین در سال گذشته و با هدف بررسی برخی از مهم‌ترین تحولات پاکستان، 2 مقاله با موضوع تحولات پاکستان منتشر کرد که عنوان و پیوند آن‌ها به شرح زیر است:

مسئله کشمیر؛ تنش در روابط هند و پاکستان

http://tabyincenter.ir/33774

ایران و پاکستان؛ فرصتی برای دور زدن تحریم‌ها

ایران و پاکستان؛ فرصتی برای دور زدن تحریم‌ها

نتیجه‌گیری

تحولات داخلی پاکستان در رابطه نزدیک با تحولات کشورهای منطقه قرار دارد. بنابراین برقراری روابط دوستانه با کشورهای منطقه امری ضروری برای پاکستان است. اما باید توجه داشت که کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌ویژه عربستان و امارات به دلیل داشتن منافع مشترک با هند حاضر به دفاع هه‌جانبه از حقوق مسلمانان پاکستان در منطقه کشمیر نیستند و در تاریخ سازمان همکاری اسلامی واکنش خاصی نسبت به وضعیت وخیم مسلمانان کشمیری نداشته‌اند. و تنها به ابراز نگرانی در مورد این مساله اکتفا می کرد. بنابر گزارش‌ها، اجلاس ویژه سازمان همکاری اسلامی با موضوع کشمیر و بررسی وضعیت مسلمانان هندی پس از تصویب قانون بازنگری تابعیت در پاکستان در فروردین یا اردیبهشت سال 1399 برگزار خواهد شد. دولت پاکستان با حضور در این جلسه این امکان را خواهد داشت تا مستنداتی را درباره نقض حقوق بشر و ظلم به مسلمانان در کشمیر و دیگر نقاط هند ارائه کند.

در مجموع به نظر می‌رسد با توجه به اینکه: «اساسا رفتار و نگاه پاکستان و آی اس آی، نگاه درستی به مقوله امنیت در مرزهای مشترک خود با همسایگانش نیست. از طرف دیگر وابستگی و نیاز دوگانه آمریکا و پاکستان به همدیگر سبب خواهد شد تا موازنه قوای آمریکا میان پاکستان و هندوستان ادامه پیدا کند. مضافاً پاکستان نیز از انجام اقداماتی که خشم هندوستان و متعاقبش آمریکا را در پی داشته باشد، خودداری می‌کند»^[8]. این مسئله به ایجاد تعادل در روابط تنش‌آمیز پاکستان و هندوستان کمک می‌کند.

منابع

[1] «اعتراض رهبران سیاسی هند به زندانی شدن بی دلیل آزادی خواهان کشمیری» خبرگزاری تسنیم، 16 بهمن 98،

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/11/16/2196557

[2] . «کشمیر موضوع ناتمام شبه قاره هند است»، خبرگزاری تسنیم 16 بهمن 1398

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/11/16/2196738/

[3] «فرارسیدن روز همبستگی با مردم کشمیر و نگاهی به تاریخ غمبار این منطقه» خبرگزاری میزان، 16 بهمن 1398

https://www.mizanonline.com/fa/news/593613

[4] همان.

[5] طالبی معصومه، پاکستان در سال 97؛ روندها و رویدادها، اندیشکده راهبردی تبیین، 25 فروردین98

http://tabyincenter.ir/31562

[6] شفیعی، نوذر، «دلایل عمران خان برای میانجی گری میان ایران و عربستان»، خبرگزاری ایسنا، 26 مهر 1398

https://www.isna.ir/news/98072418108

[7] طالبی معصومه، پاکستان در سال 97؛ روندها و رویدادها، اندیشکده راهبردی تبیین، 25 فروردین98

http://tabyincenter.ir/31562

[8] طاهری، عبدالمحمد، پاکستان شرای ادامه تنش با هندوستان را ندارد، سایت دیپلماسی ایرانی، 9 اسفند1397،

http://irdiplomacy.ir/fa/news/1982003