اندیشکده راهبردی تبیین- پس از جنگ جهانی دوم مارپیچی از حضور و نفوذ نظامی بیگانگان، کودتاهای پیاپی و اشغال‌گری قارچ‌گونه رژیم صهیونیستی وضعیتی خاص به منطقه آسیای غربی بخشید که حاکمیت‌های مستقل نه فقط برای حفظ موجودیت بلکه برای حفظ یکپارچگی سرزمینی دولت نیز راهی جز ارتقای بازدارندگی نظامی پیش روی خود ندیدند. به ویژه که تلاطم‌های شدید سیاست داخلی و خارجی دولت‌های منطقه، اطمینان نسبت به اتکا به ائتلاف‌های نظامی را خدشه‌دار کرد. در این شرایط وقوع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و کمک‌های بی‌سابقه نظامی دولت‌های شوروی، آمریکا و عضو اتحادیه اروپا به رژیم بعث عراق، جمهوری اسلامی را به این باور قطعی رساند که برای اجتناب از وقوع دوباره چنین نبردی، خودکفایی در تقویت تسلیحات بازدارنده را در دستور کار خود قرار دهد. با توجه به فرسوده‌شدن توان تجهیزات هوابُرد نظامی ایران در گذر زمان، ممانعت تحریم‌های خارجی در خرید هواپیما و بالگردهای پیشرفته و هم‌چنین دشواری ساخت هواپیماهای جنگی با قدرتی برابر با نمونه‌های مشابه خارجی، ایران تصمیم بر تقویت توان موشکی خود به عنوان جدی‌ترین نمود بازدارندگی نظامی، گرفت. رونمایی از سامانه موشکی «باور» در مرداد، رونمایی از کارکرد واقعی سامانه‌های موشکی «تلاش»، «مرصاد» و «15 خرداد» طی برگزاری رزمایش «مدافعان آسمان ولایت» در آبان و تجهیز ناوهای نیروی دریایی ارتش به سیلوهای موشک‌انداز در آذر از جمله مهم‌ترین اقدامات ایران در حوزه موشکی در 1398 بود. در مقابل، آمریکا نیز به تحریم سردار حاجی‌زاده فرمانده هوافضای سپاه در تیرماه، تحریم سازمان فضایی ایران در شهریور و تحریم ستاد کل نیروهای مسلح در آبان 1398 پرداخت تا به زعم خود برنامه موشکی ایران را متوقف یا محدود سازد. در کنار این اقدام‌ها، فرانسه به نمایندگی از تروئیکای اروپایی طی نامه‌ای به دبیر کل سازمان ملل در آذر 1398 برنامه موشکی ایران را ناقض برجام خواند. ولی با همه اقدام‌های کذایی، سپاه پاسداران با حمله موشکی به پایگاه نظامیان آمریکایی در عین‌الاسد عراق پس از ترور سردار سلیمانی در دی 1398، کارآمدی توان موشکی ایران در مقابله با تهدیدات نظامی دشمنان را به طور عملیاتی نشان داد.
در 1398 اندیشکده تبیین 3 مقاله در ارتباط با بازدارندگی موشکی ایران تألیف کرده است. مقاله «گونه‌شناسی تأمین امنیت در غرب آسیا؛ مقایسه ایران، عربستان و ترکیه» تلاش می‌کند رویکرد منطقه‌ای سه کشور ایران، عربستان و ترکیه را در عرصه تأمین امنیت و در چارچوب ائتلاف‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، مقابله با تهدیدات برون‌مرزی و تأمین تسلیحات بررسی کند. یادداشت پژوهشی «راهبردهای بازدارندگی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» توان موشکی را از مهم‌ترین ابعاد بازدارندگی سپاه پاسداران دانسته و توفیقات آن را مورد بررسی قرار داده است. مقاله «خیز اروپا برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی ایران» نیز علل، اقدامات و راهکارهای مواجهه با تلاش‌های کشورهای اروپایی علیه برنامه موشکی ایران را تحلیل کرده است. در ادامه، مهم‌ترین مقالات پیرامون برنامه موشکی در 1398 معرفی می‌شوند.
نویسنده با تبیین امنیت سخت به مثابه بدیهی‌ترین نیازمندی هر دولت در روابط بین‌الملل، به خصوص در ژئوپلتیک خاص غرب آسیا، به مقایسه رویکردهای ایران، عربستان و ترکیه در سه حوزه ائتلاف‌های منطقه‌ای، تأمین تسلیحات و مقابله با تهدیدات برون‌مرزی پرداخته است. عربستان به شکل‌گیری ائتلاف‌هایی کمک کرده که بیش از آن‌که کارکرد نظامی داشته باشد، با هدف ارتقای موقعیت سیاسی دولت سعودی در منطقه بوده و به همین دلیل عمده هزینه و نیروی انسانی ائتلاف را نیز تأمین کرده است. ترکیه به جز حضور در ناتو و اتحاد با ایالات متحده، به ائتلاف با قطر روی آورده که در راستای اهداف ایدئولوژیک مبنی بر حفظ موقعیت جریان اسلام‌گرایان میانه‌رو در منطقه بوده است. ائتلاف ایران با جبهه مقاومت، علاوه بر کارکرد ایدئولوژیک و توسعه قدرت نرم ایران، کارکرد امنیتی جدی در عقب‌راندن خطر تروریسم از مرزهای کشور نیز در پی داشته است. در خصوص مقابله با تهدیدات برون‌مرزی نیز ترکیه و عربستان صرفاً به حضور مستقیم نظامی در کشورهای هم‌جوار یعنی سوریه و یمن پرداخته‌اند ولی ایران تا انتهای عمق راهبردی خود در سوریه و نزدیک به مناطق فلسطین اشغالی پیش رفته و علاوه بر بازدارندگی پیرامونی، بازدارندگی منطقه‌ای‌اش را نیز تقویت کرده است. در زمینه تأمین تسلیحات، عربستان به خرید تسلیحات غربی، ترکیه به خرید از آمریکا و روسیه ولی ایران به راهبرد خودکفایی در کنار خریدهای خاص از روسیه روی آورده‌اند. توان موشکی ایران در این خصوص مورد بحث قرار گرفته و ضمن برشمردن دلایل روی‌آوری ایران به خودکفایی تسلیحاتی، تولید موشک‌های کوتاه‌بُرد و میان‌بُرد و سیستم‌های پهپادی از جمله توفیقات جدی نیروهای نظامی ایران در عرصه هواوفضا بوده است.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
این مقاله با تبیین واژه بازدارندگی در مطالعات راهبردی، اولین کاربرد آن را در حوزه نیروی هوایی پس از جنگ جهانی اول برمی‌شمارد و در ادامه وقوع جنگ تحمیلی را کلیدی‌ترین عامل شکل‌گیری فرهنگ بازدارندگی نظامی در جمهوری اسلامی ذکر می‌کند که با افزایش پایگاه‌های نظامی آمریکا در غرب آسیا و تسلیحات کشتار جمعی رژیم صهیونیستی، تقویت شده است. طبق این مقاله، دو حمله موشکی به مقر داعش در سوریه پس از حادثه تروریستی در مجلس شورای اسلامی و هم‌چنین به مقر گروهک تروریستی دموکرات کردستان از جمله موفقیت‌های برنامه موشکی ایران است. این یادداشت پژوهشی تقویت نیروهای نظامی در سه زمینه علمی، سازمانی و تحلیلی را در راستای افزایش بازدارندگی نظامی از جمله بهره‌مندی بهتر از توان موشکی، ضروری می‌داند.
این مقاله با نگاهی به زمینه‌های اختلافات میان ایران و اروپا در حوزه‌های امنیتی‌نظامی، دلایلی را برای تلاش‌های سه عضو مهم این اتحادیه یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی‌دفاعی ایران برمی‌شمارد: حفظ امنیت رژیم صهیونیستی و متحدان منطقه‌ای غرب و هم‌چنین پایگاه‌ها و نیروهای نظامی اروپا در غرب آسیا به ویژه افغانستان، عراق و سوریه، حفظ امنیت انتقال انرژی از طریق خلیج فارس و ادعای توانایی حمل کلاهک‌های هسته‌ای توسط موشک‌های ایرانی از جمله این دلایل است. در این میان، تلاش‌های اخیر این سه دولت علیه برنامه موشکی را نیز می‌توان به عنوان ترفندی برای گریز از پاسخ‌گویی نسبت به نقض تعهدات برجامی‌شان نیز قلمداد کرد. به همین دلیل در عین حال که به تحریم تسلیحاتی ایران ادامه می‌دهند، از تاکتیک‌های دیپلماتیک مانند مذاکره بر سر رفع تحریم‌ها در قبال محدودیت‌های موشکی و یا نامه‌نگاری به دبیرکل سازمان ملل نیز بهره می‌جویند. نویسنده پیشنهاد می‌کند در عین تأکید بر قابل مذاکره نبودن توان موشکی ایران، دستگاه دیپلماسی از گفت‌وگو با دولت‌های اروپایی برای رفع سوءبرداشت‌ها استقبال شود و هم‌چنین با بهره‌مندی از ظرفیت‌های حقوق بین‌الملل به تبیین دکترین دفاعی جمهوری اسلامی بپردازد. علاوه بر این با گسترش روابط اقتصادی با چین و روسیه، اتحاد با این دولت‌ها را تقویت و مانع ارسال پرونده احتمالی برنامه موشکی ایران به شورای امنیت سازمان ملل گردد.
چشم‌انداز برنامه موشکی در 1399
تأکیدات رهبر معظم انقلاب و مسئولان عالی‌رتبه سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی بر اهمیت توان‌مندی موشکی و لزوم تقویت بازدارندگی نظامی ایران، هر گونه شبهه‌ای مبنی بر خلل فشارهای خارجی بر این برنامه را رفع می‌کند. اما این به معنای ناامیدی دولت‌های غربی از تداوم پروژه ایران‌هراسی با تمرکز بر توان موشکی ایران، نیست. همچنان می‌توان دو روند تحریم‌های اقتصادی و ایران‌هراسی سیاسی را بر فعالیت‌های موشکی ایران مؤثر دانست. گرچه تأثیرات آن کمتر از اراده داخلی بر تقویت این فناوری باشد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
- تحریم‌های اقتصادی: کاهش بودجه نهادهای دفاعی از تبعات نامطلوب فشارهای ناشی از کاهش فروش نفت بوده است. به طوری که بودجه مصوب وزارت دفاع در 1398 نسبت به 1397 حدود 50% و ستاد کل نیروهای مسلح حدود 75% کاهش داشته‌اند. و این در حالی است که به دلیل نوسان‌های ارزی و رخدادهای ناپایدار اقتصادی در طول سال، بعضاً بخشی از بودجه مصوب نیز اجرایی نمی‌شود. گرچه تاکنون سعی شده از اثرگذاری فشارها بر توسعه فناوری موشکی کاسته شود، ولی نمی‌توان نسبت به اثرگذاری فشارها در صورت فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت، پیش‌بینی دقیقی داشت. به همین دلیل در کنار تلاش‌های دیپلماتیک برای عدم هم‌سویی چین و روسیه با تحریم‌ها، لازم است نسبت به تقویت رویکردهای اقتصادی درون‌زا و گشایش منافذ جدید ارزآوری دولت، همت جدی صورت پذیرد.
- ایران‌هراسی: روند دیگری که ممکن است هر چند اندک، ولی سرعت رشد برنامه موشکی ایران را کُند نماید، پروژه ایران‌هراسی دولت‌های غربی در منطقه آسیای غربی است که مخاطب آن عمدتاً دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس هستند. این مسأله می‌تواند فشارهای دیپلماتیکی بر دولت ایران وارد آورد. برای مقابله با این مسأله لازم است در هر دو بُعد سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، فعالیت‌های جدی صورت پذیرد. از نظر قدرت سخت، می‌توان رونمایی و آزمایش برخی سامانه‌ها و دستاوردهای موشکی را در بستر مانورهای مشترک با همسایگان و هم‌چنین قدرت‌های جهانی مانند چین و روسیه در خلیج فارس به اجرا درآورد و زمینه‌ساز افزایش شکاف در شورای همکاری خلیج فارس به نفع ایران شد. در زمینه قدرت نرم نیز علاوه بر دیپلماسی رسمی و گفتگوهای سازنده‌ای با دولت‌های هم‌سوتر مانند قطر، کویت و حتی استقبال از گفتگوهای محرمانه و غیررسمی با برخی مقام‌های شیخ‌نشین‌های امارات، لازم است دیپلماسی عمومی نیز در مقابله با ایران‌هراسی فعال‌تر شود. برگزاری مسابقات دوستانه ورزشی میان تیم‌های ملی ایران با همسایگانش با شعارهای مبتنی بر وحدت نظامی در برابر بیگانگان، ساخت فیلم‌های سینمایی بر اساس مبارزه ایران با تروریسم و آزادسازی مردمان به ویژه عرب و اهل سنت منطقه از گروه‌های تکفیری و اکران در کشورهای هم‌جوار، برگزاری نشست‌ها و کنفرانس‌های علمی مشترک میان کارشناسان و اساتید گروه‌های علوم سیاسی، مطالعات منطقه و روابط بین‌الملل دانشگاه‌های ایران با دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی همسایگان عرب‌زبان در تبیین هدف‌مندی برنامه موشکی ایران و هم‌چنین تسهیل و تسریع در مبادله گردشگر با این دولت‌ها می‌تواند از نمونه‌های مهم دیپلماسی عمومی در این خصوص باشد.
منابع
1-حسین آجرلو؛ «گونه‌شناسی تأمین امنیت در غرب آسیا؛ مقایسه ایران، عربستان و ترکیه»؛ اندیشکده راهبردی تبیین؛ 2 مهر 1398؛ قابل بازیابی در آدرس زیر
گونه‌شناسی تأمین امنیت در غرب آسیا؛ مقایسه ایران، عربستان و ترکیه
2-امید خضری؛ «راهبردهای بازدارندگی در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی»؛ اندیشکده راهبردی تبیین؛ 4 دی 1398؛ قابل بازیابی در آدرس زیر
3-محمدحسین سروش؛ «خیز اروپا برای تهدیدنمایی از برنامه موشکی ایران»؛ اندیشکده راهبردی تبیین؛ 2 بهمن 1398؛ قابل بازیابی در آدرس زیر
