اندیشکده راهبردی تبیین – غرب آسیا در حالی هم‌چنان با بحران‌هایی همچون استمرار حیات و جنایات تروریسم اجاره‌ای در عراق و سوریه، جنایات و نسل‌کشی سعودی در یمن، وضعیت بحرانی فلسطین در شرایط تشدید اشغال‌گری رژیم‌صهیونیستی و اخیرا نیز مانند سایر نقاط جهان با بحران کرونا ویروس مواجه است که هم‌زمان رژیم‌صهیونیستی به دنبال اجرای ابعاد جدیدی از اشغال اراضی منطقه است. الحاق دره اردن یا همان غور اردن به اراضی تحت حاکمیت این رژیم بخشی از این سیاست را تشکیل می‌دهد.
هر چند تا کنون اشغال اراضی کرانه باختری و قدس در قالب شهرک‌سازی، محور طرح‌های رژیم‌صهیونیستی بوده اما این رویکرد اکنون ابعاد جدیدی به خود گرفته که ابعاد منطقه‌ای نیز دارد. پس از اعلام حاکمیت این رژیم بر جولان، اکنون تحرکات صهیونیست‌ها در حوزه اردن به اجرا درآمده است. از وعده‌های نتانیاهو نخست‌وزیر صهیونیست‌ها طی سه دور اخیر انتخابات کنست، وعده الحاق بخش‌های مهمی از کرانه باختری شامل دره اردن و شهرک‌های یهودی‌نشین واقع در اراضی اشغالی بوده است.
با توجه به این‌که در گذشته این طرح از سوی سران این رژیم مطرح نمی‌شد اما به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت این رژیم و حاکمیت آن رژیم بر بلندی‌های جولان توسط ترامپ، اقدام برخی کشورهای عربی در جهت عادی‌سازی روابط با رژیم‌صهیونیستی در قالب معامله قرن، عدم اقدام جدی تشکیلات خودگردان فلسطین در مقابل اقدامات تجاوزکارانه آن رژیم، این جسارت را به نتانیاهو بخشیده است که در جهت تجاوزگر‌ی‌های بیشتر گام بردارد. اکنون معطوف شدن جهان به مسئله ویروس کرونا و غفلت سراسری از مسئله فلسطین به تقویت این موضع منجر شده است؛ بهویژه این‌که مطابق نقشه‌ای که در طرح موسوم به معامله قرن ارائه شده است، این مناطق باید به قلمرو رژیم‌صهیونیستی الحاق شود. هر چند که پیش از این عنوان می‌شد که ارائه این طرح نوعی شعار انتخاباتی است اما روند تحولات و بهویژه مواضع واحد نتانیاهو و گانتص که اکنون تشکیل کابینه ائتلافی را در پیش گرفته‌اند مبنی بر اجرای این طرح ظرف 6 ماه، بیانگر رویکرد راهبردی این رژیم در قبال دره اردن است. حال این سوال مطرح است که موقعیت دره اردن و اهمیت آن برای رژیم‌صهیونیستی چیست و انگیزه‌های این رژیم از طرح این موضوع چه می‌باشد؟ آیا امکان الحاق رسمی این منطقه توسط رژیم‌صهیونیستی وجود دارد و در صورت تحقق، این طرح چه پیامدهایی برای فلسطین و این رژیم به همراه دارد؟ و در پایان آن‌که موضع بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در قبال این طرح چه خواهد بود؟
بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم‌صهیونیستی پیش از انتخابات پارلمانی این رژیم یکی از ارکان کمپین انتخاباتی خود را الحاق دره اردن قرار داده بود و به عنوان مثال، یک هفته پیش از انتخابات ماه سپتامبر 2019، این تعهد را که قبل از انتخابات ماه آوریل 2019 نیز آن را عنوان نمود، تکرار کرد. تلاش‌های او در این راستا حتی در مذاکرات ائتلافی نتانیاهو با بنی گانتص رییس حزب موسوم به «پایداری اسراییل» ادامه داشت و با توجه به موافقت وی به عنوان رقیب سیاسی نتانیاهو با این موضوع، یکی از نکات اختلافی آنان در این رابطه، نه اصل این الحاق و توسعه اشغال‌گری، بلکه در چگونگی آن بود.[1] البته در این میان نتانیاهو عنوان کرده که الحاق منطقه مذکور، حتما با حمایت و موافقت آمریکا همراه خواهد بود و شهر اریحا نیز از آن مستثنا خواهد شد.[2]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
آشنایی با دره اردن
منطقه «غور یا دره اردن» و شمال بحرالمیت که به منطقه الاغوار هم شناخته می شود، به موازات رود اردن قرار دارد، حدود یک سوم کرانه باختری معادل 30 درصد آن را تشکیل می‌دهد. این منطقه، با وسعت 1.6 میلیون دونم (هر دونم 1000 متر مربع است)، دارای حدودا 120 کیلومتر طول و حدود 15 کیلومتر عرض می‌باشد.[3] بیشتر اراضی غور اردن در منطقه موسوم به «جیم» یا «سی» بر اساس معاهدات اسلو و روند سازش قرار دارند که هم اکنون، رژیم‌صهیونیستی عملاً 60 درصد آن را تحت کنترل دارد.[4]
رژیم‌صهیونیستی در جنگ سال 1967، کرانه باختری، قدس شرقی، غزه و ارتفاعات جولان سوری را اشغال نمود. این رژیم علی‌رغم مخالفت جامعه بین‌الملل، در سال 1980 رسماً الحاق قدس شرقی و در سال 1981 الحاق ارتفاعات اشغالی جولان به خود را اعلام کرد. مقامات رژیم صهیونیستی هم اکنون مانعِ استفاده فلسطینی‌ها از 85 درصد مساحت دره اردن شده و در دسترسی آنان به منابع آبی و ساخت و ساز، محدودیت‌ها و موانع زیادی ایجاد می‌کنند.[5] بر اساس داده‌های اتحادیه اروپا، اکثر عملیات ویران‌سازی و تخریب منازل، از سال 2009 تا کنون، در دره اردن اتفاق افتاده است و شمار آن به 2 هزار و 403 منزل می‌رسد.[6]
تعداد ساکنان این منطقه از سال 1967 تا 1971، از 60 هزار نفر به 5 هزار نفر رسید و در سال 2016، در این منطقه، حدود 65 هزار فلسطینی و 11 هزار شهرک نشین اقامت داشته‌اند[7] اما بر اساس اطلاعات مؤسسه حقوق بشری بتسلم، 65 هزار فلسطینی ساکن این منطقه هستند و الحاق، زندگی آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.[8]
بسیاری از کارشناسان اسراییلی، طرح نتانیاهو برای الحاق این قسمت را، بازنگری شده طرح آلون در سال 1968 می‌دانند با این تفاوت که فلسطینی‌ها در طرح اخیر، اصلا دسترسی به مرزهای بین‌المللی آلون نخواهند داشت.[9]
جنبه‌های اهمیت دره اردن
این منطقه که از منظر استراتژیک برای رژیم‌صهیونیستی بسیار مهم است و بسیاری از شرکت‌های اسراییلی به ویژه شرکت‌های کشاورزی، در آنجا مستقر شده‌اند، از دیرباز مورد توجه سیاست‌مداران راستگرای این رژیم بوده و آنان معتقدند که به هیچ عنوان نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد. بر اساس مرکز حقوق بشری اسراییلی بتسلم، بخش زیادی از این منطقه، محل مذاکره طرفین فلسطینی و اسراییلی است و منطقه پرآب و حاصل‌خیزی برای زراعت محسوب می‌شود اما ارتش هم اکنون در حال استفاده از آن برای مقاصد نظامی است. به علاوه، بحرالمیت، افزون بر این‌که گردشگران زیادی را به این منطقه جلب می‌کند، امکانات زیادی را برای استخراج نمک و مواد معدنی، فراهم می‌نماید.[10]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
دره اردن به دلیل همجواری با مرز اردن اهمیت حیاتی برای رژیم‌صهیونیستی دارد و بحث تسلیح کرانه باختری که در سخنان مقام معظم رهبری نیز به آن اشاره شده، نگرانی‌های زیادی را برای این رژیم ایجاد کرده است. بنابراین، تضمین کنترل و نظارت بر مرزها برای این رژیم بسیار جدی است. این امر در هنگام حمله زمینی از طرف اردن به اراضی اشغالی، اهمیت زیادی برای آن پیدا می‌کند. این منطقه از دیرباز تا کنون، به عنوان حائلی میان اردن و اراضی اشغالی مطرح است. به علاوه گفتنی است که اشغال این منطقه، باعث افزایش عرضیِ مناطق اشغالی و بیشتر شدن عمق استراتژیک آن هرچند به صورت اندک می‌شود اما این نکته تاثیر چندانی در پرتاب موشک به این رژیم نخواهد داشت.
واکنش‌ها
موضوع الحاق دره اردن، فلسطینی‌ها را به خشم آورده است و حتي برخی از آنان که حامی روند سازش هستند اعلام کرده‌اند که این امر، کل روند سازش را نابود می‌کند. «حنان عشراوی» یکی از مسئولان سازمان آزادی بخش فلسطین، بيان مي‌كند كه این الحاق، نه تنها راه‌حل دو دولتی بلکه همه فرصت‌های صلح را از میان می‌برد. وی افزوده که «این تعهد، بخشی از تلاش رژیم صهیونیستی برای اجبار فلسطینی‌ها به خروج از کرانه باختری است. نتانیاهو به دنبال سیطره بر زمین بدون ملت است». ابومازن رییس تشکیلات خودگردان هم در این زمینه گفت که در صورت اجرای این امر، دیگر توافق‌های صلح، جاری و ساری نخواهند بود. البته باید به خاطر داشت که تهدیدهای ابومازن در رابطه با لغو توافقات و انحلال تشکیلات خودگردان، هرگز جنبه عملی نیافته است. شورای ملی فلسطین هم سخنان نتانیاهو درباره الحاق دره اردن را چالشی جدی برای اراده جامعه بین‌الملل، موسسات و قطعنامه‌های آن دانسته و خواستار پس گرفتن شناسایی بین‌المللی رژیم اشغال‌گر شد.[11]
در این میان، محافل عربی و بین‌المللی مثل سازمان ملل، اردن، عربستان، ترکیه و اتحادیه عرب با آن مخالفت کرده‌اند. به عنوان مثال استفان دوجاریک، سخنگوی سازمان ملل نیز ضمن هشدار به رژیم صهیونیستی دربارۀ این طرح اعلام کرد: «موضع دبیرکل همیشه واضح بوده است. اقدامات یک‌جانبه به روند صلح کمک نمی‌کند.»[12] همچنین روسیه و اتحادیه اروپا هم بر مرزهای سال 1967 تاکید و هرگونه تغییری را در آن رد کردند.[13]
پیامدهای الحاق دره اردن
تاثیر مخرب بر جمعیت فلسطینی و دولت فلسطینی آینده
الحاق دره اردن، زندگی 65 هزار فلسطینی ساکن در منطقه غور اردن را تحت تاثیر قرار خواهد داد و بهویژه در این میان، شهر اریحا را به صورت جزیره‌ای محاصره شده در مناطق تحت حاکمیت رژیم صهیونیستی در‌می‌آورد. «عوفر زالزبرگ» تحلیلگر ارشد گروه بحران‌های بین‌الملل در این رابطه عنوان کرده که «اگر این الحاق عملی شود، فلسطینی‌ها بیشترین طرف آسیب دیده خواهند بود زیرا اگر چه اسراییل هم اکنون عملاً بر کرانه باختری سیطره دارد ولی الحاق آن به صورت رسمی، نشانگر این خواهد بود که دولت عبری، قصد چشم‌پوشی از این منطقه را ندارد. در این صورت، احتمالا سطح حمایت فلسطینی‌ها از راه‌حل دو دولتی کاهش می‌یابد و شاید رهبران فلسطینی به سمت اقدامات به اصطلاح منفی سوق یابند».
به علاوه، این امر، امکان تشکیل دولت فلسطینی را از بین می‌برد. همان‌طور که در نقشه دوم نشان داده شد، با این طرح، که بر خلاف موازین شناخته شده راه‌حل دو دولتی است، هم پیوستگی مناطق فلسطینی از میان می‌رود و هم وسعت قلمرو آن.[14]
هزینه مالی و امنیتی الحاق
ژنرال« ایلان فاز» رییس سابق اداره مدنی کرانه باختری و عضو انجمن «ژنرال‌های حامی امنیت اسراییل» عنوان کرد که الحاق کرانه باختری (اعم از شهرک‌ها و دره اردن)، آن هم در شرایط مبارزه با کرونا، هزینه‌های مالی و امنیتی زیادی برای ما خواهد داشت و به همین خاطر است که فعلاً اقدامات عملی در این رابطه مشاهده نمی‌شود زیرا مطالبات داخلی برای مبارزه با کرونا و صرف بودجه در این مسیر، امکان فعلی الحاق را میسر نمی‌کند. به علاوه، سوالات زیادی درباره واکنش‌های فلسطینی‌ها نسبت به این اقدام و رابطه ما با همسایگان عرب‌مان وجود خواهد داشت که امنیت و اقتصاد ما را تحت الشعاع قرار می‌دهد.[15]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
ابهام در سیاست گذاری
در این میان، جمعیت فلسطینی حاضر در غور اردن، یکی از علل اصلی نگرانی در ابعاد امنیتی خواهد بود. این‌که رژیم‌صهیونیستی باید از دیوار حائل عبور کرده و چه تعاملی با این افراد داشته باشد، خود ابهام بزرگی است. آیا باید به آنان تابعیت اسراییلی بدهد که البته در این صورت، نگرانی‌های جمعیتی و افزایش شمار عرب‌ها در برابر یهودیان وجود دارد و این‌که آیا باید آن‌ها را به مناطق تشکیلات خودگردان یا اردن اخراج نماید که در این صورت نیز، نگرانی‌های مربوط به انتقال جمعیتی و تبعات بین‌المللی ایجاد می‌شود. دیوید هرست، تحلیلگر انگلیسی میدل ایست آی، با توجه به همین نگرانی‌ها، الحاق دره اردن به رژیم‌صهیونیستی را مرگی تدریجی برای آن می‌خواند.[16]
مسائل داخلی
به نظر می‌رسد که بیش از هر چیز دیگر، مسئله الحاق، مصرف داخلی داشته و به عنوان یک وعده انتخاباتی، در تلاش برای جلب آرای شهرک‌نشینان و جذب بنی گانتص رقیب سیاسی نتانیاهو عنوان شده است. به گفته عوفر زالزبرگ تحلیلگر گروه بحران‌های بین‌الملل، «این الحاق برای شهرک‌نشینان به آن معناست که دیگر در این منطقه، نه وزارتخانه‌های رژیم صهیونیستی و نه ارتش آن نقش تعیین‌کننده ندارند و از این رو، دریافت مجوزهای ورود به اراضی اشغالی برای آن‌ها ساده‌تر خواهد بود. آن‌چه که برای صهیونیست‌ها مهم است آن است که شهرک‌نشینان احساس کنند واقعاً تحت حاکمیت اسراییل قرار گرفته‌اند». با این حال، «میخال چاین» گزارشگر کانال 12 تلویزیون رژیم‌صهیونیستی معتقد است که با الحاق غور اردن، نگاه بین‌المللی به این شهرک‌نشین‌ها، تغییر خواهد یافت.[17]
ابعاد بین‌المللی الحاق
یکی از نگرانی‌های مهم صهیونیست‌ها در رابطه با الحاق دره اردن و عموماً کرانه باختری، ترس از پیامدهای بین‌المللی و تعارض شدید قانون صهیونیستی با قانون بین‌الملل است لذا آنان تلاش دارند که حتماً با حمایت آمریکایی‌ها، قضیه را پیش ببرند به همین خاطر قبل از انتخابات اعلام کرده که اجرای این قضیه را به بعد از انتخابات و تشکیل ائتلاف حکومتی موکول می‌کند. در همین راستا، روزنامه الشرق الاوسط به نقل از منابع سیاسی صهیونیست گزارش داد که نتانیاهو، نظرات مشاوران حقوقی خود درباره پیامدهای بین‌المللی الحاق دره اردن پذیرفته و هر اقدام اجرایی را در این زمینه متوقف کرده و بر پرونده جنایات جنگی رژیم‌صهیونیستی در دادگاه بین‌المللی لاهه متمرکز شده است. این در حالی است که اصولاً دولت ترامپ که هم اکنون در آستانه انتخابات قرار دارد و به حمایت صهیونیست‌ها نیازمند است، اصولاً شهرک‌سازی در کرانه باختری را نقض قانون بین‌الملل ندانسته و خواستار ادامه آن شده است.[18]
در حالی که صهیونیست‌ها، چشم به حمایت آمریکا در این رابطه دوخته‌اند، مارک میلمان و آنه لوییس روسای گروه موسوم به «اکثریت دمکراتیک برای اسراییل[19]» که یک گروه آمریکایی صاحب نفوذ و حامی این رژیم است، طی نامه‌ای هشدار دادند که الحاق دره اردن می‌تواند آسیب‌های جدی در دراز مدت به ائتلاف آمریکا و رژیم‌صهیونیستی وارد نماید. به گفته آن‌ها، طرح الحاق دره اردن، بر اساس طرح صلح ترامپ بوده اما ترامپ به تنهایی آمریکا را اداره نمی‌کند. به علاوه، نامه‌هایی هشدارآمیز هم از سوی 130 تن از یهودیان آمریکایی به همین مضمون برای رهبران صهیونیست از جمله نتانیاهو و رقبای سیاسی وی یعنی گانتص و یئیر لاپید هم ارسال شده است. [20]
نتیجه‌گیری
با توجه به آن‌چه ذكر شد مي‌توان گفت كه اقدام رژيم صهيونيستي در اجراي طرح الحاق دره اردن به حاكميت اين رژيم، وراي شعارهاي انتخاباتي نتانياهو بوده و جنبه راهبردي براي اين رژيم دارد. رويكردي كه آن را مي‌توان مكمل اقدام آمريكا در به رسميت شناختن پايتختي قدس براي رژيم صهيونيستي و نيز تاييد حاكميت اين رژيم بر جولان دانست. اقدامي كه بخشي از طرح معامله قرن بوده و حمايت برخي كشورهاي عربي نظير عربستان، امارات و بحرين از معامله قرن اين روند را تسريع كرده است.
در همين حال اين الحاق شايد در كوتاه‌مدت به تثبيت قدرت نتانياهو منجر شود اما مي‌تواند به مولفه‌اي براي تشديد جريان انتفاضه و كاهش سطح بازيگري پيروان سازش در فلسطين تبدیل شود و در حوزه منطقه‌اي نيز به تشديد تنش ميان اردن و رژيم صهيونيستي و حتي اردن و ساير كشورهاي عربي خط سازش همچون عربستان بیانجامد. رويكرد اردن به توسعه روابط با عراق، سوريه و قطر به عنوان مخالفان سياست‌هاي سعودي و آمريكا در منطقه را مي‌توان از پيامدهاي اين الحاق دانست. به هر تقدير، مجموعه‌اي از مخالفت‌ها با این طرح در درون رژيم صهيونيستي، به دليل هراس از پيامدهاي آن در تشديد حركت مسلحانه فلسطيني‌ها، مخالفت گسترده فلسطيني‌ها با اين طرح، جبهه گيري اردن و برخي كشورهاي عربي عليه طرح، مخالفت‌سازمان ملل، روسيه و اتحاديه اروپا بخشي از موانع نتانياهو براي تحقق آن است هر چند كه ادعا كرده است طي 6 ماه آن را اجرا خواهد كرد.
منابع
[1] عرب 48، نتنياهو وغانتس يوقّعان على اتفاق تشكيل الحكومة، 20/04/2020 :
https://www.arab48.com/%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B9%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A9/2020/04/20/%D8%A3%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%A1-%D8%B9%D9%86-%D8%AA%D9%88%D9%82%D9%8A%D8%B9-%D8%A7%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%82-%D8%AA%D8%B4%D9%83%D9%8A%D9%84-%D8%AD%D9%83%D9%88%D9%85%D8%A9-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88-%D9%88%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B3-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%8A%D9%84%D8%A9
[2] القدس العربی، ماذا يعني ضم إسرائيل لغور الأردن؟ القدس العربي، 11 – سبتمبر – 2019:
https://www.alquds.co.uk/%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D9%8A%D
8%B9%D9%86%D9%8A-%D8%B6%D9%85-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%84%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%9F
[3] – قيس أبو سمرة، لماذا يسعى نتنياهو إلى ضم الأغوار الفلسطينية، الأناضول، 12.09.2019:
https://www.aa.com.tr/ar/%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%8A/%D9%84%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D9%8A%D8%B3%D8%B9%D9%89-%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88-%D8%A5%D9%84%D9%89-%D8%B6%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%BA%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%A9/1580143
[4] القدس العربی، ماذا يعني ضم إسرائيل لغور الأردن؟11 – سبتمبر – 2019:
[5] بی بی سی العربية، ما أهمية منطقة غور الأردن التي تعهد نتنياهو بضمها لإسرائيل؟11 سبتمبر/ 2019:
https://www.bbc.com/arabic/middleeast-49661035
[6] فرانس 24، خطة ترامب: غور الأردن… منطقة إستراتيجية تريد إسرائيل تأكيد سيطرتها عليها، ، 29/01/2020:
https://www.france24.com/ar/20200129-%D8%AE%D8%B7%D8%A9-%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A8-%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%B7%D9%82%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D9%8A%D8%AC%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D8%AF-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%AA%D8%A3%D9%83%D9%8A%D8%AF-%D8%B3%D9%8A%D8%B7%D8%B1%D8%AA%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%84%D9%8A%D9%87%D8%A7
[7]– بی بی سی العربیه، ما أهمية منطقة غور الأردن التي تعهد نتنياهو بضمها لإسرائيل؟11 سبتمبر/ أيلول 2019:
https://www.bbc.com/arabic/middleeast-49661035
[8] – القدس العربی، ماذا يعني ضم إسرائيل لغور الأردن؟ القدس العربی،11 – سبتمبر – 2019:
https://www.alquds.co.uk/%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D9%8A%D8%B9%D9%86%D9%8A-%D8%B6%D9%85-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%84%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%9F
[9] – Robert Mackey , Netanyahu Hints Trump Peace Plan Will Allow Israel to Annex Key West Territory, September 12 2019, at:
https://theintercept.com/2019/09/11/netanyahu-hints-trump-peace-plan-will-allow-israel-annex-key-west-bank-territory/?comments=1
[10] بی بی سی العربية، ما أهمية منطقة غور الأردن التي تعهد نتنياهو بضمها لإسرائيل؟11 سبتمبر/ أيلول 2019:
https://www.bbc.com/arabic/middleeast-49661035
[11] همان
[12] یورونیوز، طرح الحاق کرانه باختری به اسرائیل؛ از واکنش ریاض تا هشدار سازمان ملل، منتشر شده در تاریخ۱۱/۰۹/۲۰۱۹، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.euronews.com/2019/09/11/reaction-netanyahu-election-rally-west-bank-annexation-aircraft-gaza-rockets-ashdod
[13] العالم، موضع روسیه درباره وعده انتخاباتی نتانیاهو، منتشر شده در تاریخ 21 شهريور 1398، قابل باریابی در پیوند زیر:
https://fa.alalamtv.net/news/4431241/%D9%85%D9%88%D8%B6%D8%B9-%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%88%D8%B9%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AA%DB%8C-%D9%86%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%87%D9%88
[14] القدس العربی، ماذا يعني ضم إسرائيل لغور الأردن؟11 – سبتمبر – 2019:
https://www.alquds.co.uk/%D9%85%D8%A7%D8%B0%D8%A7-%D9%8A%D8%B9%D9%86%D9%8A-%D8%B6%D9%85-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D9%84%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%9F
[15] عدنان أبو عامر ، جنرال إسرائيلي: ضم الضفة سيكلفنا أثمانا أمنية ومالية باهظة، عربي21، 18 أبريل 2020:
https://www.arabi21.com/story/1262160/%D8%AC%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%84-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A-%D8%B6%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%B6%D9%81%D8%A9-%D8%B3%D9%8A%D9%83%D9%84%D9%81%D9%86%D8%A7-%D8%A3%D8%AB%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%A7-%D8%A3%D9%85%D9%86%D9%8A%D8%A9-%D9%88%D9%85%D8%A7%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%A8%D8%A7%D9%87%D8%B8%D8%A9#section_314
[16] ميدل إيست آي: كيف تساهم خطة نتنياهو لضم غور الأردن بتدمير إسرائيل؟ 13/9/2019:
https://www.aljazeera.net/news/politics/2019/9/13/%D9%81%D9%84%D8%B3%D8%B7%D9%8A%D9%86-%D8%AE%D8%B7%D8%A9-%D9%86%D8%AA%D9%86%D9%8A%D8%A7%D9%87%D9%88-%D8%B6%D9%85-%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D8%AA%D8%AF%D9%85%D9%8A%D8%B1-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84
[17] عدنان أبو عامر، كاتبة إسرائيلية تستعرض النتائج السياسية لضم غور الأردن، عربي21، 07 ديسمبر 2019:
https://arabi21.com/story/1228355/%D9%83%D8%A7%D8%AA%D8%A8%D8%A9-%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%A9-%D8%AA%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D8%B6-%D8%A7%D9%84%D9%86%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%AC-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%8A%D8%A7%D8%B3%D9%8A%D8%A9-%D9%84%D8%B6%D9%85-%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86
[18]الشرق الأوسط، إسرائيل تجمد ضم غور الأردن وشمال البحر الميت تحسباً من «الجنايات الدولية»، – 25 ديسمبر 2019:
https://aawsat.com/home/article/2051446/%D8%A5%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%8A%D9%84-%D8%AA%D8%AC%D9%85%D8%AF-%D8%B6%D9%85-%D8%BA%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B1%D8%AF%D9%86-%D9%88%D8%B4%D9%85%D8%A7%D9%84-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AD%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%8A%D8%AA-%D8%AA%D8%AD%D8%B3%D8%A8%D8%A7%D9%8B-%D9%85%D9%86-%C2%AB%D8%A7%D9%84%D8%AC%D9%86%D8%A7%D9%8A%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%8A%D8%A9%C2%BB
[19] – the Democratic Majority for Israel
[20]RON KAMPEAS, Pro-Israel US group warns Israeli leaders annexation would damage alliance, 14 April 2020:
https://www.timesofisrael.com/pro-israel-us-group-warns-israeli-leaders-annexation-would-damage-alliance/
