اندیشکده راهبردی تبیین- شیوع بیماری کرونا صرف‌نظر از همه تبعات منفی که برای کشورهای مختلف و حتی بازیگران غیردولتی داشته است، فرصت و بستر مناسبی را برای چین فراهم کرده تا به وسیله اعطای کمک‌های خود به کشورهای درگیر کرونا، مسیر دیپلماسی و به‌طور خاص دیپلماسی عمومی و یا همان دیپلماسی برداشت دوم[1] را فراهم کند، تا از این رهگذر خود را به‌عنوان یک قدرت خیرخواه و نیک‌اندیش در قبال مسائل محیط بین‌الملل مطرح نماید. چین همچنان فاقد برخی از کارت‌های بازی برای ایفای نقش ابرقدرتی در دنیا است. یکی از این کارت‌ها توانایی بهره‌گیری از قدرت نرم است. اما دولت چین علیرغم همه تلاش‌هایی که در این زمینه تاکنون انجام داده، تاکنون توفیق چندانی به دست نیاورده است. به همین جهت با شیوع ویروس کرونا، دولت چین در تلاش برای موفقیت پویش قدرت نرم خویش و ساختن چهره‌ای موجه و خیرخواه از خود به دنبال این است که به وسیله کمک‌های اهدایی خود به کشورهای درگیر این بیماری، این خلأ در مؤلفه‌های قدرت ملی خویش را تا حدودی جبران نماید. در این یادداشت پژوهشی تلاش می‌شود تا به بررسی اهداف و پیامدهای دیپلماسی دولت چین در میانه بحران کرونا پرداخته شود.
اهداف چین از پیگیری دیپلماسی کرونایی
چین به دنبال این است که از طریق پیگیری دیپلماسی کرونایی که بر پایه دیپلماسی عمومی شکل‌گرفته است، از خود در افکار عمومی جهانی، چهره یک بازیگر مسئول و پاسخگو را ترسیم نماید.[2] چین از پیگیری این اقدام اهدافی را دنبال می‌کند.
اول اینکه در شرایطی که دولت آمریکا به‌واسطه اقدامات خود به ویژه در دوره دونالد ترامپ چهره خود را نزد افکار عمومی دنیا به‌شدت تخریب‌شده می‌بیند و از خویش تصویر یک بازیگر غیرمسئول، مخرب و غیرپاسخگو را به نمایش گذاشته، دولت چین در تلاش است هرچه بیشتر خود را به‌عنوان یک قدرت خیرخواه و نیک‌اندیش نسبت به مسائل و مشکلات جهانی جلوه دهد.[3]
هدف دیگری که چین پیگیری می‌کند، این است که بدبینی و سوءظنی که نسبت به این کشور در افکار عمومی جهانی از زمان شیوع ویروس کرونا ایجادشده را از بین برده و این انگاره که دلیل شیوع این ویروس را عادات غذایی مردم چین قلمداد می‌کند تغییر دهد.[4]
از سوی دیگر چین به دنبال این است که به‌وسیله اعطای کمک‌های بلاعوض، جای پای خود را در مناطق مختلف دنیا محکم کرده تا بتواند از این طریق حضور اقتصادی و میزان سرمایه‌گذاری خود را در کشورهای گوناگون تعمیق بخشد.
پیشینه دولت چین در اعطای کمک‌های بشردوستانه
چین در اعطای کمک‌های بشردوستانه دارای سابقه است و کمک‌های مربوط به بحران کرونا که از طریق آن اقدام به اعمال دیپلماسی عمومی کرده، بدون پیشینه قبلی نیست. این کشور به‌وسیله اعطای کمک‌های بشردوستانه و امداد اضطراری به یک بازیگر فعال در این زمینه تبدیل‌شده است. چین از سال ۱۹۵۰ مبالغ زیادی برای کمک‌های خارجی خود هزینه کرده است، مقصد بسیاری از این کمک‌ها که چین آن را کمک‌های اضطراری بشردوستانه می‌نامد، کره شمالی و ویتنام بوده است. چین طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ میلادی، به ۱۴۰۰۰ پروژه در ۱۴۰ کشور کمک کرده است. پنج دریافت‌کننده اول کمک‌های چین کوبا، ساحل‌عاج، اتیوپی، زیمباوه و کامرون بودند. [5]
کمک‌های بشردوستانه چینی در دو دهه گذشته افزایش‌قابل توجهی یافته و این کشور از منابع اصلی تأمین‌کننده کمک‌های بشردوستانه در جهان بوده است. دو مورد عمده کمک‌های بشردوستانه چین مربوط به فعالیت‌های امدادی در پاسخ به سونامی اقیانوس هند در دسامبر سال ۲۰۰۴ (آذر ۱۳۸۳) و زمین‌لرزه ۱/۸ ریشتری در نپال در آوریل ۲۰۱۵ (فروردین ۱۳۹۴) است.
دولت این کشور برای انجام کمک‌های بشردوستانه خارجی خود، سازوکارهایی را ایجاد کرده و نهادهایی را برای این منظور مشخص کرده است. آژانس توسعه همکاری‌های بین‌المللی چین، ارتش آزادی‌بخش خلق و چندین نهاد دیگر از کمک‌های بشردوستانه چین در خارج از کشور پشتیبانی می‌کنند.
پیامدهای دیپلماسی کرونایی چین برای محیط بین‌الملل
دیپلماسی کرونایی چین می‌تواند باعث توزیع بیشتر قدرت در محیط بین‌الملل پس از بحران کرونا شود. سالهاست که کشورهای مختلف در جستجوی سهمی از کیک قدرت در محیط بین‌الملل هستند و روند توزیع قدرت در سطح جهانی ادامه دارد. چین پیشتاز این دسته از کشورهای جدیدالورود به عرصه معادلات قدرت بین‌المللی است.[6] تا پیش از شیوع ویروس کرونا، پیش‌بینی می‌شد که چین طی سال‌ها و دهه‌های آینده، در بسیاری از زمینه‌ها مانند اقتصاد گوی سبقت را از آمریکا برباید و بتواند جایگزین این کشور شود.[7]
در شرایط کنونی با توجه به اینکه چین به‌سرعت توانست ویروس کرونا را مهار کند و روند امور در این کشور در حال عادی شدن است، دولت این کشور می‌تواند با ازسرگیری پروژه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی خود، از وضعیت خلاء قدرت کنونی به نفع خویش استفاده نماید.
به موازات بهبود شرایط در چین، بحران کرونا در آمریکا و سایر کشورهای غربی در حال وخیم شدن است. چنین شرایطی باعث می‌شود که کشورهای درگیر کرونا نظیر آمریکا مقادیر فراوانی از درآمدها و بودجه خود را صرف مبارزه با ویروس کرونا و تأمین اقلام و تجهیزات پزشکی موردنیاز نمایند. این وضعیت بستر بسیار مناسبی را برای چین فراهم کرده تا در پرتو دیپلماسی کرونایی خود، سرمایه‌گذاری و اندوخته مناسبی را برای خود در محیط بین‌الملل پس از بحران کرونا فراهم نماید. علاوه بر این به‌احتمال فراوان با توجه به تجربه موفق چین در کنترل و مهار ویروس کرونا، این کشور در جهان پساکرونا به قطب سلامت و بهداشت در دنیای امروز تبدیل شود و این موضوع هم مانند قدرت اقتصادی چین تبدیل به یک مزیت برای این کشور شود.[8]
فرصت‌های دیپلماسی کرونایی چین برای ایران
دیپلماسی کرونایی چین می‌تواند واجد فرصت‌های فراوانی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. ایران از زمان خروج آمریکا از برجام و آغاز کارزار فشار حداکثری، در عمل، هدف تحریم‌های بخش بهداشت و سلامت نیز قرارگرفته است.[9] البته آمریکا مدعی است که موارد بشردوستانه مانند اقلام بهداشتی شامل تحریم‌ها نمی‌باشند.[10] اما واقعیت این است که اکنون نیازهای دارویی جمهوری اسلامی ایران به‌سختی تأمین می‌شوند و حتی کشورهایی نظیر کره جنوبی به پیروی از تحریم‌های آمریکا از صادرات دارو به ایران خودداری می‌کنند.[11] شرایط ناشی از بیماری کرونا و دریافت کمک‌های کشورهای مختلف می‌تواند تا حدود زیادی آثار تحریم‌های دارویی آمریکا را برطرف کند. برای مثال اخیرا ژاپن اعلام کرده که داروی ضد آنفولانزای آویگان را رایگان در اختیار ایران قرار می‌دهد .وزیر خارجه ژاپن اعلام کرد کشورش قصد دارد داروی آویگان را به صورت رایگان به ۲۰ کشور از جمله ایران اهدا کند.[12]
همچنین اعطای چنین کمک‌هایی از سوی چین و پیگیری خط دیپلماسی کرونایی از سوی این کشور می‌تواند موجب اعمال فشار به آمریکا در جهت لغو و یا تعلیق موقت تحریم‌های اعمالی‌اش علیه جمهوری اسلامی ایران شود.[13] چنانکه ظرف هفته‌های اخیر چین و روسیه بارها از آمریکا درخواست کرده‌اند که با توجه به شرایط جاری به تحریم‌ها علیه جمهوری اسلامی ایران خاتمه دهد.[14]
وضعیت احتمالی دیپلماسی کرونایی چین در آینده
چنانکه پیشتر اشاره شد، چین به دنبال بهره‌گیری از نتایج دیپلماسی کرونایی خود است. در هفته‌های اخیر، چین تجهیزات پزشکی فراوانی برای کشورهایی که با اپیدمی ویروس کرونا درگیر هستند، تهیه کرده است. چین به دنبال این است که نشان دهد در خط مقدم مبارزه با کرونا است و سعی در نجات بشریت دارد.[15] این تلاش‌های چین در شرایطی صورت می‌پذیرد که یکی از رقبای جهانی این کشور، یعنی اتحادیه اروپا در بدترین شرایط همبستگی و همگرایی داخلی خود به سر می‌برد. مائوریزیو ماساری[16] نماینده ایتالیا در اتحادیه اروپا، هفته گذشته از بی‌توجهی اعضای اتحادیه اروپا به فراخوان کمیسیون اروپا برای ارسال تجهیزات پزشکی ابراز نارضایتی کرد. چین با توجه به وضعیتی که در اروپا و آمریکا جریان دارد، به دنبال این است که تصویر جهانی خود را با ارسال کمک‌ها به کشورهایی که تحت‌فشار شدید ویروس کرونا قرار دارند، بهبود بخشد.
لذا این‌طور به نظر می‌رسد که چین در تلاش است تا با پیروز شدن در نبرد روایت‌های دوران اپیدمی کرونا، برنده اصلی این شرایط بوده و در جهان پسا کرونا حرف‌های زیادی در حوزه‌های مختلف اعم از قدرت نرم و دیپلماسی عمومی، اقتصادی و غیره داشته باشد.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
چین طی سال‌های اخیر در حال جمع‌آوری مؤلفه‌های جدیدی در پویش قدرت ملی خویش، به‌منظور افزایش هر چه بیشتر دامنه نقش‌آفرینی خود در محیط بین‌الملل است. اما با وجود اقدامات وسیعی که از طریق دیپلماسی عمومی و در حوزه قدرت نرم انجام داده، هنوز فاصله زیادی با مطلوب موردنظر خویش در این زمینه دارد. بیماری کرونا این فرصت را در اختیار چین قرار داده تا با اعطای کمک‌های بشردوستانه خود به کشورهای درگیر مبارزه با کرونا، علاوه بر اتهام زدایی از خود درباره منشاء شیوع این بیماری، به‌وسیله برقراری خط دیپلماسی عمومی از این طریق، بتواند سرمایه‌گذاری مناسبی برای خود در جهان پساکرونا داشته باشد.
به نظر می‌رسد در شرایطی که آمریکا و اروپا به‌شدت درگیر مسائل مبارزه با کرونا هستند و از این بیماری آسیب‌های فراوانی متحمل شده‌اند، دولت چین در وضعیت خلاء قدرت به وجود آمده، به دنبال آن است که از خود برخلاف آمریکا که چهره یک بازیگر غیرمسئول و غیرپاسخگو به نمایش گذاشته، سیمای یک بازیگر خیرخواه و نیک‌اندیش نسبت به مسائل مبتلابه جامعه جهانی ترسیم نماید. شرایط کنونی این ظرفیت را برای چین فراهم کرده است.
منابع و پی نوشت ها
[1] Track Two Diplomacy
[2] Alessandra Bocchi, China’s Coronavirus Diplomacy, 20/03/2020, at:
https://www.wsj.com/articles/chinas-coronavirus-diplomacy-11584744628
[3] Laura Zhou, Coronavirus: why China’s ‘mask diplomacy’ is raising concern in the West, 28/03/2020, at:
[4] پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایرنا، «خفاش منشا ویروس کرونا اعلام شد»، 10/11/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83653460/
[5] Amy Lieberman, China emerges as a serious player in humanitarian aid, 07/02/2018, at:
https://www.devex.com/news/china-emerges-as-a-serious-player-in-humanitarian-aid-90974
[6]David, Lai, The US-China Power Transition: Stage II, 30/05/2016, at:
https://thediplomat.com/2016/07/the-us-china-power-transition-stage-ii/
[7] پایگاه اینترنتی روزنامه دنیای اقتصاد، « سبقت اقتصاد چین از آمریکا تا ۲۰۳۲»، 06/10/1396، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[8] Lily Kuo in Shanghai, China sends doctors and masks overseas as domestic coronavirus infections drop,19/03/2020, at:
[9] Timothy Gardner, U.S. sanctions on Iran threaten access to certain medicines: report, 30/10/2019, at:
[10]پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایرنا، « تناقض‌گویی آمریکایی‌ها درباره تحریم‌های غذا و دارو»، 07/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83533611/
[11] پایگاه اینترنتی اقتصاد آنلاین، «کاهش شدید صادرات موادغذایی و دارویی کره جنوبی به ایران»، 10/08/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[12] پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایرنا، «ژاپن داروی «آویگان» را رایگان در اختیار ایران قرار می‌دهد»، 19/01/1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83738416/
[13] پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایرنا، «چین خواستار پایان تحریم‌های آمریکا علیه شرکت‌های همکار با ایران شد»، 28/11/1398، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.irna.ir/news/83678369/
[14] پایگاه اینترنتی خبرگزاری ایسنا، «مسکو: از آمریکا می‌خواهیم که به تحریم‌های ایران پایان دهد»، 02/01/1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.isna.ir/news/99010200727/
[15] China winning the coronavirus Propaganda War, 19/03/2020, at:
https://www.politico.eu/article/coronavirus-china-winning-propaganda-war/
[16] Maurizio Masari
