اندیشکده راهبردی تبیین- به دنبال شیوع وسیع ویروس کرونا در جهان، دولت‌ها به تدریج برای مدیریت بحران، سیاست‌های مختلفی را اتخاذ نموده‌اند. این سیاست‌ها از تدابیر پیشگیرانه مانند محدودیت مسافرت داخلی یا خارجی آغاز گردید اما با شیوع گسترده کرونا به راهکارهایی مانند قرنطینه و در پی آن سیاست‌های حمایتی نظام اقتصادی منجر شد.
بررسی‌ها حاکی از آن است که برخی از کشورها توانسته‌اند تا حدی این بحران را مدیریت کنند اما در برخی دیگر از کشورها، تبعات منفی کرونا روز به روز افزایش یافته و دولت‌ها را با آسیب‌های جدی اقتصادی و اجتماعی روبرو کرده است. نکته قابل توجه این است که کشورهای توسعه یافته که مدعی دارا بودن یک سیستم استوار بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی هستند، نیز از این بحران مستثنی نبوده و آمار بالای مرگ و میر، سقوط شاخص‌های اقتصادی و وحشت عمومی ناشی از آن، نشان از ناکارآمدی نظام لیبرال دموکراسی در این کشورها دارد.
مدیریت بحران به سبک دولت‌های غربی
تدابیر مدیریت اولیه بحران کرونا در کشورهای جهان به دو دسته تقسیم می‌شود. دسته اول موسوم به استراتژی تسکین است که در ابتدای شیوع ویروس در کشورهایی مانند بریتانیا، کانادا و هلند اتخاذ شده بود. برمبنای این سیاست، «چون ما نمی‌توانیم مانع شیوع ویروس شویم، بهتراست اجازه دهیم ویروس روند طبیعی خود را طی کند و پس از ابتلا مردم، از طریق سیستم بهداشتی ویروس را مدیریت کنیم».[1] اتخاذ این سیاست در بریتانیا، تاکنون منجر به مرگ بیش از 35 هزار نفر شده است.
از سوی دیگر، برخی از کشورها تدابیر سختگیرانه‌ای را در پیش گرفته و از همان ابتدا با سیاست قرنطینه خانگی و فاصله‌گذاری اجتماعی، به مقابله و پیشگیری از کرونا روی آوردند. این سیاست برای کاهش تلفات انسانی مؤثر است اما ممکن است منجر به آسیب‌های شدیدی به نظام اقتصادی کشورها شود. همین امر موجب سردرگمی در برخورد با کرونا در آمریکا شده و مدیریت بحران را با سختی روبرو کرده است. دموکرات‌ها خواستار سیاست سختگیرانه هستند اما از طرف دیگر جمهوری‌خواهان اقتصاد را اولویت می‌دانند و تمایل به ادامه فعالیت‌های کسب و کار دارند. از این رو، دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در عمل با سیاست سختگیرانه و قرنطینه خانگی مخالف است اما از طرفی هم راهکارهای سختگیرانه را به مردم پیشنهاد می‌دهد.[2]
این سردرگمی دولت‌ها در اتخاذ تدابیر اولیه مناسب، موجب ایجاد وحشت عمومی شده و سبب گردید مردم با رفتاری هیجانی، برای تهیه مایحتاج اولیه خود به خرید مازاد بر نیاز روی آورند. این موضوع منجر به این شد که سیستم سرمایه‌داری غربی که مبتنی بر نظام عرضه و تقاضا و تنظیم بازار است، در مواجهه با بحران کرونا عملکرد ناکارآمدی داشته باشد.[3]
ناکارآمدی نظام سرمایه‌داری در مواجهه با بحران کرونا
نظام سرمایه‌داری به حدی بی‌قاعده ظاهر شده است که حتی در تهیه اقلام اولیه پزشکی با مشکل مواجه شده و این کشورها برای تأمین مایحتاج خود به دلال‌های بین‌المللی روی آورده‌اند یا دست به ربودن اقلام پزشکی سایر کشورها می‌کنند. مانند اقدام بی‌سابقه دولت چک در مصادره اقلام اهدایی چین به ایتالیا.
بسیاری از تحلیلگران این اقدامات را نتیجه مستقیم وجود یک سیستم سرمایه‌داری تلقی می‌کنند و معتقدند این سیستم فقط برای سودرسانی به سهامداران و نه مردم جوامع طراحی شده است و اقتصادی که صنایع تولیدی را به سمت سود حداکثری سوق داده، به شدت در برابر این نوع زلزله اقتصادی و سیاسی که بیماری همه‌گیر کرونا به ارمغان آورده، آسیب پذیر است.[4]
نتیجه این ناکارآمدی نظام اقتصادی در این کشورها، سقوط شاخص‌های اقتصادی و افزایش بیکاری در جامعه است. نمونه بارز این مسئله در آمریکا قابل مشاهده است. در حالی که در بسیاری از کشورها مانند ایتالیا، فرانسه و آلمان قوانینی مبنی بر منع اخراج کارگران وضع شده، آمریکا اقدام مؤثری در این زمینه نکرده و همین امر موجب بیکاری حدود 30 میلیون نفر شده است. از طرف دیگر، به دلیل در خانه ماندن اجباری مردم و تعطیلی کارخانه‌ها، میزان مصرف نفت در این کشور کاهش یافته و باعث انباشت نفت بدون خریدار در میادین نفتی و در آخر کاهش قیمت نفت در بازار آمریکا شده است.[5]
یکی از نتایج این مدیریت، افزایش تعداد قربانیان در اقشار محروم جامعه است. برخی از کشورها مانند ترکیه و ایتالیا که با رشد سریع مبتلایان روبرو هستند، برای دستیابی اقشار ضعیف جامعه به امکانات پزشکی، اقدام به توزیع ماسک رایگان نموده‌اند اما در آمریکا سیاه‌پوستان به دلیل تبیض و فقر برای دستیابی به امکانات پزشکی با محدودیت مواجه هستند و یا قادر به پرداخت هزینه درمان نیستند. آن‌ها حتی قادر به استفاده از ماسک در مکان‌های عمومی نیستند، چراکه ممکن است با یک مجرم اشتباه گرفته شوند و برای یک سیاه‌پوست، ترس از اشتباه گرفته شدن به عنوان یک مجرم خطرناک، ممکن است بزرگ‌تر از ترس فراگیرشدن بیماری کرونا باشد.[6]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
این وضعیت در فرانسه، حتی به تنش و درگیری میان پلیس و مردم فقیر حومه پاریس منجر شده است. در این کشور نیز، بیشترین تعداد قربانیان ویروس کرونا از اقشار محروم جامعه هستند اما وزیر کشور فرانسه بدون ارائه راه‌حلی برای مشکلات این منطقه، دلیل خشم جوانان حومه پاریس را فقر و بیکاری معرفی می‌کند و راستگرا‌های افراطی دلیل ابتلا آنان به ویروس کرونا را فرهنگ پایین مردم این منطقه معرفی می‌کنند.[7]
تبعات سیاسی بحران
به جهت تدابیر نامناسب دولت‌ها که منجر به رکود اقتصادی تؤام با افزایش تلفات انسانی شده، نارضایتی عمومی در این کشورها ایجاد شده است. دولت ترامپ اولین دولتی است که به زودی با نتایج این تدابیر خود مواجه خواهد شد. ترامپ که با پنهان‌کاری و عدم بکارگیری اقدامات مناسب، در مدیریت اولیه این بحران با چالش مواجه شده است، به نظر می‌رسد کار سختی جهت پیروزی مجدد در انتخابات ریاست‌جمهوری 2020 داشته باشد. از طرف دیگر، جو بایدن نامزد دموکرات ریاست جمهوری آمریکا، با استناد به لغو مجوز طرح اجتماعی و درمانی موسوم به «اوباماکر» در دوران ترامپ، کاخ سفید را مقصر اصلی این بحران قلمداد کرده است. ضمن اینکه بایدن با استمرار افزایش محبوبیت خود، جایگاه ترامپ را تهدید می‌کند.[8]
اما تهدید اصلی ثبات سیاسی در آمریکا، زمزمه‌های‌جدایی طلبی است که با گسترش بحران کرونا از گوشه و کنار آمریکا به گوش می‌رسد. به گونه‌ای که روزنامه آمریکایی لس‌آنجلس تایمز، با بررسی تأثیرات ویروس کرونا و شکاف‌هایی که در جامعه بوجود آمده است، تجزیه آمریکا را به عنوان بهترین راه معرفی می‌کند.[9]
ناکارآمدی سیستم و در نتیجه شعله‌ورشدن روحیه استقلال‌طلبی تنها خاص ایالات متحده آمریکا نیست و طی بحران اخیر از جانب برخی کشورهای اروپایی که خواهان استقلال از اتحادیه اروپا هستند نیز مطرح شده است. شاید به همین دلیل، زمانی که سران کشورهای اروپایی دور هم جمع شدند تا با ارائه طرح مشترک بر بحران کرونا فائق آیند، بیش از تمرکز بر راهکارهای مقابله با ویروس، به دنبال راهی بودند تا نشان دهند اتحادیه اروپا باید به شکلی یکپارچه برای مدیریت این بحران وارد عمل شود.[10]
اما با اختلافات گسترده کشورهای اروپایی بر سر طرح بدهی‌های مشترک، نه تنها اتحادی به ارمغان نیامد بلکه منجر به تقسیم اروپا به شمال و جنوب شد. اکنون کشورهای جنوب اروپا تصور می‌کنند که دولت‌های شمالی از این شرایط برای تقویت اقتصاد خود بهره می‌برند و کشورهای شمالی نیز فکر می‌کنند که کشورهای جنوب اروپا در این شرایط در پی کاستن از تعهدات پیشین خود هستند.[11]
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
به علاوه با بررسی کاهش رشد اقتصادی منطقه یورو در سه ماهه نخست سال 2020، پیش بینی می‌شود رشد اقتصادی این منطقه تا پایان سال، بین 5 تا 12 درصد کاهش یابد که خطر خروج کشورها و از هم‌گسستگی اتحادیه اروپا را به دنبال خواهد داشت.[12]
جمع‌بندی
هرچند برخی از کشورهای غربی مانند آلمان به طرز قابل توجهی با مدیریت موفق توانسته‌اند بر بحران کرونا فائق آیند، بسیاری از کشورهای دیگر مانند آمریکا، فرانسه و انگلیس بسیار ناکارآمد جلوه کردند و نشان دادند که به هیچ وجه آماده چنین بحرانی به این ابعاد نبوده‌اند. بسیاری از تحلیلگران شکست این کشورها در مقابله با کرونا را شکست نظام لیبرال دموکراسی غربی در مواجهه با بحران تلقی کرده و پیش‌بینی می‌کنند که با ادامه این بحران، شاهد افزایش شدید تلفات انسانی، کاهش رشد اقتصادی، افزایش نرخ بیکاری و نارضایتی‌های مدنی در سطحی وسیع خواهیم بود.
منابع
[1] «عملکرد کشورها در مقابله با کرونا»، پایگاه خبری میزان، منتشر شده در تاریخ 16 فروردین 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[2] Jim Rutenberg, “Politics Through the Looking Glass: Virus Scrambles the Left-Right Lines”, The New York Times, 5 April 2020, available at:
https://www.nytimes.com/2020/04/05/us/politics/coronavirus-democrats-republicans-trump.html
[3] امیر سلطانزاده، «بحران کرونا و ناکارآمدی نظام سرمایه‌داری»، پایگاه خبری بی‌بی‌سی فارسی، منتشر شده در تاریخ 14 فروردین 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.bbc.com/persian/blog-viewpoints-52091534
[4] « چرا سرمایه‌داری آمریکا در حل معضلات کرونا ناکام ماند؟»، وبسایت اندیشکده تبیین، منتشر شده در تاریخ 31 فروردین 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[5] «چرا قیمت نفت آمریکا منفی ۴۰ دلار شد؟»، پایگاه خبری تسنیم، منتشر شده در تاریخ 2 اردیبهشت 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[6] « روسیاهی سرمایه‌داری/ چرا سیاهان آمریکا قربانی اصلی کرونا هستند؟»، وبسایت باشگاه خبرنگاران جوان، منتشر شده در تاریخ 24 فروردین 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[7] « وزیر کشور فرانسه: سختی قرنطینه و فقر دلیل تنش‌ها در حومه‌های پاریس است »، پایگاه خبری یورونیوز، منتشر شده در تاریخ 3 اردیبهشت 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://farsi.euronews.com/2020/04/10/corona-virus-kills-the-most-vulnerable-population-in-france
[8] زهرا هداوند میرزایی، «نقش کرونا در افت آرای ترامپ»، وبسایت مگیران، منتشر شده در تاریخ 25 فروردین 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.magiran.com/article/4029809
[9] Steve Lopez, “The coronavirus pandemic has made one thing perfectly clear: It’s time to split the country”, 22 April 2020, Available at:
[10] «اندیشکده اروپایی: بحران کرونا موجودیت اتحادیه اروپا را تهدید می‌کند»، وبسایت اندیشکده تبیین، منتشر شده در تاریخ 6 اردیبهشت 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[11] «آغاز مذاکرات دشوار احیای اقتصاد اروپا، در فضای سوءظن میان ثروتمندان شمال و بدهکاران جنوب»، وبسایت رادیو بین‌المللی فرانسه، منتشر شده در تاریخ 4 اردیبهشت 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
[12] «کرونا؛ انقباض اقتصادی بی سابقه منطقه یورو»، پایگاه خبری بی‌بی‌سی فارسی، منتشر شده در تاریخ 11 اردیبهشت 1399، قابل بازیابی در پیوند زیر:
https://www.bbc.com/persian/business-52495948
