اندیشکده راهبردی تبیین- در هفته‌های اخیر، مذاکرات شورای ملی کردهای سوریه(KNC) و حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (PYD) با میانجیگری، هدایت و نظارت آمریکا و تاحدودی فرانسه آغاز شده است. براساس آن‌چه تاکنون در رسانه‌ها مطرح شده است، KNC و PYD بر اساس پیش‌نویسی که آمریکا ارائه کرده پس از چند دیدار توافق کرده‌اند که سوریه دولتی فدرال، دموکراتیک و کثرت‌گرا باشد و مناطق کردستان از یک واحد سیاسی و جغرافیایی یکپارچه تشکیل شود.
از این‌رو به نظر می‌رسد آمریکا پس از سال‌ها تسلیح کردهای شرق فرات از یک‌سو و ترغیب عربستان و امارات برای برقراری ارتباط با عشایر این منطقه، به دنبال پیشبرد راهبردهای خود ازجمله تسلط بر منطقه حیاتی شرق فرات بین سوریه، عراق و ترکیه است؛ اگرچه با وجود تکثر گروه‌ها و احزاب کردی در کنار عشایر و قبایل عرب، اجماع سیاسی در سراسر این منطقه دشوار به نظر می‌رسد. نوشتار پیش رو به بررسی و تبیین اهداف و روندهای آتی مذاکرات گروه‌های کرد می‌پردازد.
مروری بر پیشینه مذاکرات گروه‌های کرد سوریه در ماه‌های اخیر
طی چند ماه گذشته تلاش‌هایی با میانجیگری آمریکا برای مذاکره بین شورای ملی کردهای سوریه(KNC) و حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (PYD) به منظور اتحاد میان آن‌ها انجام گرفته است. طبق برخی گزارش‌ها، این مذاکرات به صورت پنهانی از مدت‌ها قبل در جریان بوده، اما به نتایج ملموسی نرسیده است. در این راستا ویلیام روباک، فرستاده ویژه آمریکا در مسائل سوریه در ماه جاری میلادی با مشارکت مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای سوریه دموکراتیک (SDF) دو دوره مذاکره با رهبران حزب اتحاد دموکرات سوریه و جنبش جامعه دموکرات از یک‌سو و ریاست شورای ملی کردها از سوی دیگر داشته‌اند. در این نشست‌ها که برای نزدیک کردن رویکرد طرف‌های سیاسی کرد برگزار شد، بحث‌های مهمی شکل گرفت، اما این تلاش‌ها با سخت‌گیری طرف‌های سیاسی متوقف گشت و باعث شد سفیر آمریکا نشست‌های خود را بر دو طرف مخالف یعنی حزب اتحاد دموکرات و شورای ملی کردها متمرکز کند.
البته پیشتر مظلوم عبدی از یک گشایش قریب‌الوقوع در این مذاکرات سخن گفته بود؛ اما برخی منابع دست‌یابی دو طرف به توافقی نهایی را بعید دانستند. زیرا بحث‌ها هنوز درباره برخی مشکلات موجود ادامه داشته که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها مسئله زندانیان سیاسی وابسته به احزاب شورای ملی، موضع‌گیری درباره دخالت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در منطقه و گفت‌وگو با دمشق خارج از چارچوب‌های اپوزیسیون سوریه است. برخی رهبران نیز ابراز امیدواری کردند توافق نهایی حاصل شود که در آن دمشق در مورد سهمیه‌بندی‌های سیاسی تسلیم دولت خودمختار شده و منصب‌ها بر اساس رویکردهای حزبی تقسیم شوند.
برخی منابع احتمال دادند، پُست‌های حاکمیتی میان دو حزب اصلی یعنی حزب اتحاد سوریه و حزب دموکرات کردستان تقسیم شود و یک فرماندهی مشترک برای نیروهای نظامی شکل بگیرد و نقشه استقرار نیروهای هر گروه در مناطق مشخصی ترسیم شود تا مسئولیت میان فرماندهان نیروهای سوریه دموکراتیک، تحت حمایت ائتلاف ضد داعش و نیروهای پیشمرگ روژآوا، تحت حمایت اقلیم کردستان عراق تقسیم شود.[۱]
به دنبال ناکامی مذاکرات اولیه، اخیرا دور دوم مذاکره بین حزب حاکم اتحاد دموکراتیک و شورای میهنی کُرد سوریه با میانجیگری آمریکا و فرانسه برگزار شد. به گزارش روزنامه فرامنطقه‌ای الشرق الأوسط، طرفین در این مذاکرات موفق شدند به یک چشم‌انداز سیاسی دست یابند که محورهای پنج‌گانه زیر در آن مورد تاکید قرار گرفته است:
– سوریه کشوری دارای حاکمیت است؛
– سیستم حکومتی فدرال و تضمین‌کننده حقوق تمامی گروه‌ها؛
– در نظر گرفتن کردها به عنوان قومی دارای وحدت ژئوپلتیک؛
– اقرار به حقوق قومی مشروع در قانون اساسی طبق اسناد و پیمان‌های بین‌لمللی.
– تشکیل یک مرجعیت کرد که نماینده همه احزاب سیاسی و جریان‌ها و نمایندگان جامعه کرد در سوریه باشد.[۲]
در این گفتوگوها، دو طرف روی مسائل کلی همچون شیوه مذاکره با گروه‌های اپوزسیون، دولت مرکزی، مسئله کُردها در سوریه و ارتباط با کشورهای همسایه به توافقاتی رسیدند. یکی از اعضای شورای مرکزی حزب دموکرات کردستان با اشاره به تداوم مذاکرات تأکید کرد مذاکرات در یک مسیر مثبت ادامه دارد و دو طرف به توافقاتی دست یافته و قرار است کمیته‌هایی برای پیگیری آن ایجاد شود. به گفته کاوه عزیزی این کمیته‌ها در موضوعات سیاسی، اقتصادی، نظامی و نیز درباره اداره کردستان سوریه راه‌کارهایی را آماده خواهند کرد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
در سایه توافقات به دست‌آمده، ظاهرا قرار است مذاکرات دو طرف تداوم یابد. به گفته «سلیمان اوسو» رئیس حزب اتحاد کردستان سوریه و عضو هیئت رئیسه شورای ملی کردهای سوریه، مرحله دوم مذاکرات با حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)آغاز شده است. وی تأکید کرد ما در گفتوگوها جدی هستیم و امیدواریم طرف دیگر نیز جدی باشد. همچنین دیداری میان ژنرال مظلوم کوبانی فرمانده کل نیروهای ارتش دموکراتیک سوریه و نمایندگان آمریکا در مذاکرات با شورای ملی کرد برگزار شده و درباره آغاز دور دوم گفتوگوها توافقاتی انجام شده است.[۳] افزون بر اختلاف بین دو طرف مذاکره، سایر جریانات کردی نیز با این مذاکرات مخالفند. انجمن مستقل کردهای سوریه طی بیانیه‌ای با انتقاد از پنهان‌کاری در مذاکرات اعلام کرد: این مذاکرات را به شدت رد می‌کنیم.[۴]
ارزیابی اهداف و مطلوبیت‌های بازیگران حاضر در مذاکرات اخیر شامل KNC، PYD، آمریکا و فرانسه
- شورای ملی کردهای سوریه (KNC):
طبق اظهارات برخی اعضا، این شورا در مذاکرات جدی بوده و روند آن را مثبت ارزیابی می‌کند. شورای ملی کردهای سوریه از ابتدا معتقد بوده که رویکرد واحد جریان‌های کرد سوری می‌تواند از حقوق و سرنوشت کردها دفاع کند. به همین دلیل یکی از اهداف اصلی شورای ملی، پیشبرد این راهبرد در داخل و خارج از سوریه با همکاری جریان‌های دیگر کردستان سوریه بوده است. بنابراین مطلوبیت شورای ملی کردهای سوریه در این مذاکرات، نزدیکی و اتحاد با سایر جریانات کردی به ویژه حزب اتحاد دموکراتیک است که دارای اختلافات زیادی هستند.
در این باره، «عبدالوهاب احمد» مسئول هماهنگی جنبش اصلاح کُردهای سوریه در اقلیم کردستان عراق که یکی از احزاب حاضر در شورای ملی کرد است گفته : «با توجه به اختلافاتی که بین ما و حزب اتحاد دموکراتیک بود، از طریق مذاکرات اربیل یک، اربیل دو و دهوک سعی کردیم که با این حزب بر سر مسائل مختلف به توافق برسیم اما دوستان حزب اتحاد دموکراتیک پایبند به توافقات نبودند و فاصله میان دو طرف زیادتر شد.
به گفته وی دور نخست گفتوگوها پایان یافته و ما امیدواریم که دور دوم مذاکرات تا پایان ادامه یابد و دو طرف به تصمیم سیاسی مشترکی برسیم. تا زمانی که بر سر مسائلی همچون موضوع اداری، نظامی، اقتصادی و سیاسی به جمع‌بندی نرسیم، نمی‌توانیم از توافق صحبت کنیم».[۵] نکته دیگر آن است که احزاب شورای ملی کرد سوریه به مذاکره با PYD علاقه‌مند هستند. چون این کار به آن‌ها اجازه می‌دهد تا در داخل اداره خودگردان کردی در شمال سوریه موسوم به «روژاوا» نقش ایفا کنند.
- حزب اتحاد دموکراتیک (PYD):
اظهارات مقامات این حزب حاکی از نگاه مثبت به مذاکرات با شورای ملی کردهای سوریه و تأکید بر امور راهبردی مانند اتحاد کردها در شرایط حساس کنونی است. با این حال PYD همانند رقیب و دارای اختلاف و بدبینی نسبت به طرف مقابل است. صالح مسلم، عضو دیوان ریاست PYD در اظهاراتی با اشاره به مذاکرات کردهای سوریه گفته است: در نخستین مرحله از مذاکرات برای اتحاد با ENKS اتفاقات مثبتی رخ داد. در مرحله دوم، احزاب دیگر نیز در مذاکرات حضور پیدا خواهند کرد.
به گفته مسلم، مردم کرد سال‌هاست که احزاب و جناح‌های کردی را به اتحاد دعوت می‌کنند. ولی این پیام تا به امروز عملی نشده است. اگرچه برای اتحاد برخی اقدامات صورت گرفته است ولی تمامی آنان نیمه‌کاره باقی‌مانده‌اند. دلیل تمامی این عدم موفقیت‌ها نیز مداخلات خارجی و مانع‌تراشی گروه‌هایی بوده است که خواستار ایجاد چنین اتحادی نبودند.
از نگاه PYD اداره خودگردان کردی در شمال سوریه (روژاوا) از یک روند بسیار حساس عبور می‌کند، لذا ایجاد اتحاد میان کردهای سوریه یک نیاز فوری است و توافق میان احزاب سیاسی کافی نیست. از سوی دیگر، مطلوبیت دیگر رهبران PYD و اداره خودگردان کردی در شمال سوریه آن است که خود را به عنوان نماینده اصلی جمعیت کرد سوریه نشان داده و به تبع آن، به عنوان نماینده کردها به مشروعیت بیشتر بین‌المللی دست یابند.
با این حال، توافق میان کردها موجب جلوگیری از تهاجمات بیشتر ترکیه علیه اداره خودگردان کردی و یا حداقل ایجاد جبهه مخالف بین‌المللی قوی‌تر در برابر حملات نظامی ترکیه نظیر عملیات شاخه زیتون و یا چشمه صلح خواهد شد. این موضوع به ویژه برای PYD که در تقابل جدی با ترکیه است، اهمیت بیشتری دارد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
آمریکا و فرانسه:
به نظر می‌آید این دو کشور غربی درصدد بازی با برگه کردها در سوریه در جهت اهداف خاص خود هستند. در واقع پروژه متحدسازی کردهای سوریه موجب تقویت اداره خودگردان کردی در شمال سوریه شده و در نتیجه وضعیت باثبات بیشتری برای حضور نظامی این دو کشور در سوریه و حفظ نفوذ آن‌ها به ویژه در منطقه حیاتی شرق فرات فراهم می‌سازد.
درباره آمریکا مطلوبیت مهم این کشور، مهار حضور و نفوذ روسیه و نیز جمهوری اسلامی ایران در سوریه است. تقابلات چند ماه اخیر میان نیروهای روسی و آمریکایی در منطقه مورد کنترل کردهای سوریه در شمال شرق سوریه در این راستا قابل ارزیابی است. آمریکا با تکیه بر توانمندی نظامی PYD که در جنگ با داعش از خود نشان داد، روی این گروه حساب بیشتری باز کرده و با نزدیک کردن این حزب به سایر گروه‌های کردی، قصد دارد نقش خود را در سوریه در برابر رقبا، بیش از پیش تقویت کند و پرونده‌های کلانی همچون مسئله اقلیم کردستان سوریه را در جهت سیاست‌های خود به پیش ببرد.[۶]
موضوع دیگر در مطلوبیت آمریکا و فرانسه در پروژه متحدسازی جریان‌های کردی در سوریه، به روند سیاسی و مذاکرات معارضان با دولت سوریه بازمی‌گردد. هدف این دو کشور تقویت اهرم و جایگاه کردها در مذاکرات سیاسی آینده بر سر سوریه در برابر بازیگران اصلی مانند روسیه و ترکیه است. بر این اساس، پیش‌قدم شدن آمریکا و فرانسه ناشی از این است که مذاکرات بر سر آینده سوریه به نحوی آغاز شده و قصد دارند با برگه کردی در روند این مذاکرات نقش‌آفرینی کنند و اهدافی مانند ایجاد تغییر در ساختار سوریه و برکناری بشار اسد از قدرت را دنبال کنند. شایان ذکر است آمریکا و فرانسه از ابتدای بحران سوریه، روی سقوط بشار اسد حساب باز کرده و در این راستا علاوه بر حضور نظامی در خاک سوریه، از جریانات معارض و گروه‌های تروریستی حمایت می‌کردند.
ارزیابی روندهای آتی مذاکرات گروه‌های کرد سوریه از منظر موانع و پیشران‌ها
مذاکرات کردهای سوریه ضمن آن که دربردارنده فرصت‌ها و پیشران‌هایی است، در عین حال با موانع و چالش‌هایی مواجه است. بزرگ‌ترین فرصت در جهت همگرایی کردهای سوریه، اتفاق‌نظر بر آرمان‌های مشترک مانند احیای هویت قومی، ایجاد حاکمیت مستقل (خودگردان، اقلیم فدرال و نهایتاً کردستان بزرگ) است. وجود تهدیدات و دشمن مشترک (نظام سوریه، ترکیه و…) نیز می‌تواند موجب همگرایی کردها و موفقیت مذاکرات شود.
با این حال نقاط اختلافات میان گروه‌های کرد سوریه فراوان است. در حوزه‌هایی مانند نوع رابطه با دولت سوریه، شیوه مقابله با گروه‌های تکفیری و تروریستی، میزان ارتباط با گروه‌های کرد عراق و سوریه، روابط با دولت‌های ایران، ترکیه، آمریکا، روسیه و حتی عربستان، همواره اختلافاتی میان گروه‌های سیاسی کرد سوریه وجود دارد که در کنار ریشه‌های قبیلگی، باعث تقویت شکاف‌ها و در نتیجه عدم وجود سازوکار متحدانه و یک‌جانبه از سوی این گروه‌ها در سوریه می‌شود.
نکته مهم این است که ریشه اختلاف و میزان همسویی با بازیگران خارجی و یا تقابل‌های دوطرفه و چند سویه تنها بر اساس منافع قبیلگی و قدرت‌طلبی شکل می‌گیرد و هیچ مبنای منافع قومی یا ایدئولوژیکی وجود ندارد. به همین دلیل نمی‌توان چارچوب و قاعده مشخصی برای اختلافات موجود ارائه داد تا نسبت به رفع آن‌ها راه‌حل‌های موردنظر نیز ارائه شود.[۷] مخالفت برخی جریانات کردی مانند انجمن مستقل کردهای سوریه با مذاکرات شورای ملی کردهای سوریه و حزب اتحاد دموکراتیک کردستان در این چهارچوب قابل‌فهم است.
در این میان PYD که به عنوان شاخه سوری PKK شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین و فراگیرترین سازمان کُردی حاضر در سوریه است که خود را مدعی رهبری کردهای سوریه می‌داند و سعی دارد سایر گروه‌های کرد را تحت سیطره خود درآورد.
با توجه به اختلافات عمیق کردهای سوریه، بسیاری از ناظران نسبت به ادامه و موفقیت مذاکرات دو طرف خوش‌بین نبوده و بر این باورند که حتی در سایه پیگیری و حمایت آمریکا و فرانسه، دورنمای روشنی از مذاکرات وجود ندارد. چرا که قبلا هم تلاش‌هایی از سوی این دو کشور برای متحد کردن دو طیف اصلی کردهای سوریه انجام شده اما بی‌ثمر بوده است. از طرفی، آمریکا و فرانسه برای این کار به میزان کافی تعهد نداشته و یا اهرم‌های کافی در اختیار ندارند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr4', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr4", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نسبت‌سنجی نتایج این مذاکرات با راهبردهای ایران در شرق فرات
سیاست خارجی و راهبردهای ایران در مورد موضوع کُردها بخصوص در سوریه، همانند تحولات مربوط به عراق از دو اصل حفظ تمامیت ارضی سوریه و رعایت حقوق شهروندی و انسانی کُردها بر اساس قانون اساسی این کشور پیروی می‌کند.
با نگاه به همین دو اصل ایران همواره سعی داشته است ضمن حمایت از گروه‌ها و احزاب میانه‌رو کُرد در خاک سوریه نسبت به نزدیکی و همسویی بیشتر کُردها و دولت سوریه اقدام کند که در این زمینه همکاری با نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) در راستای مقابله با گروه‌های تکفیری و تروریستی نمونه‌ای از این تلاش‌هاست.[۸] از سوی دیگر، جمهوری اسلامی قائل به همکاری و همگرایی میان گروه‌های کُرد در سوریه است. به همین دلیل مذاکرات کردهای سوریه و دست‌یابی به اتحاد، مطلوب ایران است.
با این حال، سیاست‌ها و راهبردهای ایران در شرق فرات به دور از برخی چالش‌ها نیست. نخست این‌که مذاکرات فعلی با اشراف و حمایت آمریکا و فرانسه دنبال می‌شود که قطعا یکی از اهداف اصلی آن‌ها مخالفت با سیاست‌های ایران نسبت به سوریه و کردها است. لذا اگر روند مذاکرات و نتایج آن در جهتی سوق یابد که مطلوب این دو کشور باشد، مورد قبول جمهوری اسلامی ایران نخواهد بود.
نکته دوم آن‌که جمهوری اسلامی ایران متحد دولت سوریه محسوب می‌شود و از تمامیت و مشروعیت نظام حاکم بر دمشق حمایت می‌کند. با توجه به این‌که دولت سوریه نسبت به کردها و مطالبات آنان روی خوش نشان نمی‌دهد، کار ایران قدری دشوار است، زیرا باید به نوعی نقش میانجی را بین دو طرف ایفا کند. با این نگاه، مطلوب ایران آن است که مذاکرات فی‌مابین کردها به بهبود مناسبات کردها با دولت دمشق بینجامد، در غیر این صورت امیدی به ثبات شرایط کردها در شرق فرات نمی‌رود و بلکه احتمال بهره‌برداری بازیگران غربی و نیز ترکیه از وضعیت موجود بالا خواهد رفت.
جمع‌بندی
مذاکراتی که بین شورای ملی کردهای سوریه(KNC) و حزب اتحاد دموکراتیک کردستان (PYD)با میانجیگری و نظارت آمریکا و فرانسه انجام گرفته، به‌رغم اختلافات عمیق دو طرف، توافقات اولیه نسبت به اموری چون نحوه مذاکره با گروه‌های معارض، دولت مرکزی، مساله کُرد در سوریه و ارتباط با کشورهای همسایه دربرداشته است.
با این حال با توجه به اختلافات عمیق سیاسی و قبیله‌ای کردها، دورنمای روشنی از مذاکرات دو طرف مشاهد نمی‌شود و به احتمال زیاد بار دیگر گرفتار اختلاف و واگرایی خواهند شد. در این میان، راهبرد جمهوری اسلامی ایران در قبال کردهای سوریه مبتنی بر تمامیت و یکپارچگی سوریه و نیز رعایت حقوق کردهاست که مستلزم همگرایی میان کردها و نیز آشتی میان کردهای سوریه و دولت مرکزی به دور از دخالت‌های بیگانه است.
پی نوشت‌ها
[۱] https://www.isna.ir/news/99020906417
[۲] https://aawsat.com/home/article/2287831
[۳] https://kurdpress.com/details.aspx?id=237292
[۵] https://kurdpress.com/details.aspx?id=238566
[۶] https://arabi21.com/story/1276756
[۷] http://tabyincenter.ir/31605
[۸] http://tabyincenter.ir/31605
