اندیشکده راهبردی تبیین- “حذف فلسطین؛ تاریخ سیاسی از کمپ دیوید تا اسلو”[۱] عنوان کتابی به قلم “ست آنزیسکا”[۲] است که در سال ۲۰۱۸ به زبان انگلیسی و توسط انتشارات دانشگاه پرینستون منتشر شده است. کتاب “حذف فلسطین” شامل یک مقدمه، هشت فصل، و نتیجه‌گیری می‌شود. بیش از ۷ دهه از زمان تشکیل رژیم صهیونیستی می‌گذرد. مقامات این رژیم در این دهه‌ها به چند توافق سازش با طرف‌های فلسطینی و دولت‌های عربی دست یافته‌اند. از جمله اولین و مهم‌ترین این توافقات باید به “کمپ دیوید” میان رژیم اسرائیل و مصر اشاره کرد. دغدغه اصلی نویسنده اثر حاضر این است که چرایی و چگونگی دوام بی‌‌دولتی فلسطینیان تا به امروز را مورد بررسی قرار بدهد. آنزیسکا با استناد به منابع بین‌المللی دست اولی که تا زمان نگارش این اثر از حالت طبقه‌بندی خارج شده بودند، ظهور فرایندهای موسوم به “صلح” در منطقه را تبیین می‌کند. درحالیکه سازش میان قاهره و تل‌آویو به زیان حاکمیت فلسطینیان تمام شد، تحولات بعدی در داخل اراضی اشغالی و منطقه، شرایط را برای آنان دشوارتر کرد. گسترش شهرک‌سازی‌های غیر قانونی در کنار تجاوز رژیم صهیونیستی به لبنان در سال ۱۹۸۲- که منجر به اخراج فتح از این کشور به تونس شد- شانس تشکیل دولت مستقل فلسطینی را کمتر نیز کرد. هرچند به نظر می‌رسد با آغاز انتفاضه اول و سپس پایان جنگ سرد، فرصت‌های جدیدی در اختیار فلسطینیان برای تشکیل دولت مستقل قرار گرفته است. با این حال تاریخ نشان داد که چون اساساً برخی از طرف‌های موثر در تحولات فلسطین حقی برای تشکیل دولت برای این ملت قائل نیستند، دیپلماسی‌های بین‌المللی هم با دغدغه اصلی فلسطینیان فاصله زیادی دارد. اثر حاضر با تحلیلی نسبتا بی‌طرفانه و غیر سیاسی و مصاحبه‌های متعدد با دیپلمات‌ها و کهنه‌کاران نظامی، تحلیل جدیدی را در خصوص منازعه دیرینه فلسطینیان برای تحقق حق تعیین سرنوشت خود ارائه کرده است.
معرفی نویسنده
ست آنزیسکا، استادیار رشته روابط یهودیان- مسلمانان در کالج دانشگاهی لندن است. حوزه تمرکز این محقق آمریکایی، تاریخ بین‌المللی جنوب غرب آسیا در قرن ۲۱، جامعه و فرهنگ اسرائیل و فلسطین، و سیاست معاصر اعراب و یهودیان است. آنزیسکا که دکترای خود را در رشته تاریخ بین‌المللی و جهانی از دانشگاه کلمبیا اخذ کرده است، یادداشت‌های تحلیلی مختلفی را برای نشریات معتبری همچون نیویورک تایمز، فارن پالسی، و نیویورک تایمز بوک ریویو به رشته تحریر درآورده است. هرچند ست آنزیسکا با دلبستگی عمیقی نسبت به ایده صهیونیسم بزرگ و حتی در هجده سالگی به گوش‌عتصیون[۳] فرستاده شد اما مشاهدات عینی مبنی بر تبعیض میان یهودیان و ساکنان غیر یهودی این منطقه منجر به شکل‌گیری تردیدهایی در وی شد. حضور در گوش‌عتصیون با آغاز انتفاضه دوم در سال ۲۰۰۱ هم‌زمان شد. این سوالات در ذهن آنزیسکا شکل گرفت که چرا وی به عنوان یک شهروند آمریکایی به راحتی می‌تواند در منطقه سکونت خود رفت‌وآمد کند اما ساکنان غیر یهودی فلسطین این امکانات را ندارند. پاسخ اولیه او به این سوال این بود که مبنای این تبعیض، مذهب یا قومیت بود.[۴] این دغدغه ذهنی، بعدتر آنزیسکا را مشغول تحقیقی چند ساله درباره توافقات کمپ دیوید تا اسلو کرد که حاصل آن، کتاب حاضر تحت عنوان “منع تشکیل فلسطین؛ تاریخ سیاسی کمپ دیوید تا اسلو” است.
محتوای کتاب
چهار دهه بعد از انعقاد توافق کمپ دیوید، خواسته فلسطینیان مبنی بر حاکمیت بر خود همچنان تحقق نیافته است. امروز فلسطینیان بدون برخورداری از یک دولت مستقل در جغرافیای شامل کرانه باختری، نوار غزه، و بیت المقدس شرقی، همچنان غیر شهروندانی هستند که در اشغال رژیم صهیونیستی زندگی می‌کنند و از حقوق اولیه خود همچون آزادی تردد محروم شدند. کتاب “منع تشکیل فلسطین” در تلاش است تا علل ناکامی فلسطینیان در تشکیل دولت مستقل را در چارچوب تلاقی عواملی توضیح دهد که امکان تشکیل این دولت را سلب کرده است. نویسنده سرنوشت “مسئله فلسطین”- مذاکرات دیپلماتیک درباره حق تعیین سرنوشت فلسطینیان- را از ابتدا (یعنی از اواخر دهه ۷۰ میلادی که ویژگی اصلی ابتکارات کارتر برای حل‌وفصل بحران جنوب غرب آسیا) تا فرایندهای مذاکرات مادرید و اسلو که بالاخره رهبران فلسطینی را در اوایل دهه ۱۹۹۰ پای میز مذاکره آورد، مورد بررسی قرار می‌دهد. بر اساس ادعای خود نویسنده، این اولین اثری است که بر اساس منابع دست اول به این موضوع می‌پردازد که مسئله حق تعیین سرنوشت فلسطینی چگونه توسط طرف‌های آمریکایی، صهیونیستی، مصری، فلسطینیان، و نیروهای فراملی مفهوم‌بندی و مورد مناظره قرار گرفته است.
فصل اول و دوم بعد از بررسی اشغال اراضی فلسطین توسط رژیم صهیونیستی و خیزش سیاست ملی فلسطینی بعد از جنگ شش روزه ۱۹۶۷ و همچنین ارزیابی رویکرد آمریکا نسبت به حل‌وفصل منازعات منطقه‌ای، به بحث روی کار آمدن رهبری جدید در دهه ۷۰ میلادی در واشنگتن و تل‌آویو می‌پردازد. به استدلال آنزیسکا، کمپ دیوید در واقع راهی میانه برای دو رویکرد متضاد رئیس‌جمهور «جیمی کارتر» و «مناخم بگین» نسبت به مسئله فلسطین است. فصول سوم و چهارم در ادامه، این بحث را با جزئیات بیش‌تری توضیح می‌دهد که مصالحه مصر و آمریکا در برابر طرح‌های صهیونیستی هرچند در ظاهر بر ایده “استقلال” فلسطینی تاکید داشت اما در عین حال باعث شد که گسترش حاکمیت غیر قانونی رژیم صهیونیستی داخل اراضی اشغالی تسهیل شود. تحولات دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی وضعیت را برای فلسطینیان پیچیده کرد. همان‌طور که در فصل پنجم کتاب پرداخته شده است، به قدرت رسیدن «رونالد ریگان»و افزایش نفوذ نو محافظه‌کاران در آمریکا باعث شد تا فلسطینیان به عنوان گروه نیابتی شوروی در نظر گرفته شوند؛ در نتیجه واشنگتن به نوعی به پروژه شهرک‌سازی صهیونیست‌ها مشروعیت بخشید.
فصل ششم، نقش روابط آمریکایی- صهیونیستی پیش از و در جریان تجاوز ۱۹۸۲ به لبنان را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این جنگ نه تنها نفوذ آمریکا در منطقه را کاهش داد بلکه در پی اخراج سازمان آزادی‌بخش فلسطین از بیروت منجر به تضعیف ملی‌گرایی فلسطینی شد. نویسنده در فصل هفتم به تحولات پس از اخراج فتح از لبنان به تونس و همچنین دگرگونی در نگرش آمریکا نسبت به این گروه می‌پردازد. اقدام اولیه آمریکا و رژیم صهیونیستی بعد از جنگ ۱۹۸۲ بر مجموعه تلاش‌هایی برای دور زدن فتح و جست‌وجو برای راه‌های جایگزین تعامل با فلسطینیان متمرکز بود. درحالیکه برخی از راه حل‌ها بر تعامل با رهبری داخل اراضی اشغالی به عنوان جایگزین فتح تاکید می‌کردند اما راه حل‌های دیگر، اردن را گزینه مناسب‌تری برای حل‌وفصل مسئله فلسطین می‌دانستند. با این حال تلاش‌های سیاسی و اقتصادی برای دور زدن سازمان آزادی‌بخش فلسطین در این برهه زمانی با شکست مواجه شد. بدین ترتیب به ادعای نویسنده واشنگتن و رژیم تل‌آویو پس از آغاز انتفاضه اول مجبور شدند با ناسیونالیسم فلسطینی با شرایط خاص خود تعامل کنند که منجر به برقراری روابط با فتح شد. به رسمیت شناختن فتح و آغاز گفت‌وگوهای رسمی با این گروه در پایان دهه ۸۰ میلادی تحولی محوری هم برای آمریکا و هم برای رژیم صهیونیستی محسوب می‌شد. از طرف دیگر برای فتح نیز بعد از سال‌های جدال داخلی بر سر اهداف ملی، نقطه عطف مهمی به حساب می‌آمد.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr2', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr2", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
فصل هشتم نیز به بازسازی روابط آمریکا با منطقه جنوب غرب آسیا از جمله در رابطه با مسئله فلسطین بعد از پایان جنگ سرد می‌پردازد. کنفرانس مادرید در دهه ۹۰ میلادی فلسطینیان را پای میز مذاکره کشاند و توافق محرمانه اسلو، بازگشت رهبران فلسطینی به کرانه باختری و نوار غزه را فراهم کرد. ادعای نویسنده در فصل حاضر این است که محدودیت‌های مدل کمپ دیوید حتی خود را بر گفت‌وگوهای سازش پس از جنگ سرد تحمیل کرده است. هرچند مطالبات عرفات و اعضای ارشد فتح مبنی بر به رسمیت شناخته شدن این گروه و بازگشت به اراضی اشغالی در این مذاکرات تحقق یافت اما این امر در ازای امتیازاتی صورت گرفت که صهیونیست‌ها در فرایند کمپ دیوید خواستار آن بودند. در نهایت نگارنده در فصل نتیجه‌گیری، مباحث خود را اینگونه جمع‌بندی می‌کند که اکنون بیش از ۲ دهه از امضای اسلو می‌گذرد اما فلسطینیان نه تنها به تشکیل یک دولت مستقل و حق تعیین سرنوشت نزدیک نیستند بلکه شرایط‌شان روز به روز دشوارتر می‌شود. به همین دلیل هم همان‌طور که در اثر حاضر بحث می‌شود، به اعتقاد برخی از تحلیل‌گران، علاوه بر این‌که تشیکل یک دولت مستقل با واقعیت فاصله دارد، حتی انتظار می‌رود که در صورت تحقق ایده و طرح یک دولت در یک سرزمین هم فلسطینیان فاقد حقوق برابر باشند.
[phps] if ( get_post_meta($post->ID, 'stitr3', true) ) : [/phps] [quote align="left"] [phps] echo get_post_meta($post->ID, "stitr3", true);[/phps] [/quote] [phps] endif; [/phps]
نتیجه‌گیری
ایده استقلال فلسطینیان در سطح جهانی اولین‌بار در گفت‌وگوهای سازش “کمپ دیوید” میان بگین و انور سادات مطرح شد. هرچند بیش از ۴۰ سال بعد از امضای “توافق صلح” میان رژیم صهیونیستی و مصر همچنان تشکیل دولت مستقل فلسطینی فاصله زیادی با واقعیت دارد. ست آنزیسکا، محقق آمریکایی، در کتاب “منع تشکیل فلسطین؛ تاریخ سیاسی کمپ دیوید تا اسلو” تلاش می‌کند تا توضیح دهد چگونه دو توافق تاریخی کمپ دیوید و اسلو از ایجاد یک حکومت مستقل فلسطینی جلوگیری کرده است. گرچه مخام بگین، معمار جلوگیری تشکیل دولت مستقل فلسطینی محسوب می‌شود اما دیگر رهبران صهیونیست از جمله شارون و نتانیاهو همان مسیر را ادامه دادند. بنا به استدلال نویسنده، ساختار حذف دولت مستقل فلسطینی توسط رژیم صهیونیستی ساده است: به تاخیر انداختن و تضعیف هرگونه طرح معطوف به استقلال فلسطین و به موازات آن گسترش شهرک‌های صهیونیستی در سرزمین‌های اشغالی. بدین ترتیب نویسنده استدلال می‌کند درحالیکه کمپ دیوید (که با حذف فلسطینیان از روند مذاکره، سرنوشت آینده آنان را رقم زد) اصلا به نفع فلسطینیان نبود اما توافق اسلو حتی آسیب‌های بیش‌تری را متوجه آنان کرد. به ویژه با توجه به وجود بندی در توافق اسلو که اجازه ادامه شهرک‌سازی تا پیش از مذاکرات نهایی را صادر کرد. در مجموع می‌توان گفت تلاش نویسنده این است تا با یک بررسی تحلیلی عمیق نشان دهد که چگونه حق مسلم فلسطینیان یعنی حق تعیین سرنوشت برای دهه‌ها در مصالحات و توافقات کنشگران کلیدی این منازعه نادیده گرفته و منجر به عدم تشکیل دولت مستقل فلسطینی شده است.
پژوهشگران و علاقه مندان گرامی می توانند فایل اصلی کتاب را از اینجا دانلود نمایند.
منابع و پی نوشت ها
[۱] Preventing Palestine: A Political History from Camp David to Oslo
[۲] Seth Anziska
[۳] شهرک یهودی‌نشین در کرانه باختری
[۴] Preventing Palestine review: a fine history of Israel’s negation of a nation:
https://www.theguardian.com/books/2018/sep/18
